Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 22, 20 February 1862 — Page 2
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, FEBERUARI 20, 1862.
"Ina he ino kekahi kanawai," wahi a kekahi haole akamai kaulana, "he mea oka ke alai ana i ka hooko ana, a he mea okoa loa hoi ka hoike ana mai i na hewa, ka noonoo i na ino, a me ka hai ana mai o na kumu e hoopau ia ai, a i ole ia, e kau i kanawai hou." O makou no kekahi i manao, aole e pono e kue i kekahi kanawai ina ua ino ia kanawai; no ka mea, ua akaka ia makou, e aho no ka malama i na kanawai ino, me ka hoikeike imua o ke akea i kona mau kina e kapaeia ai, aole o ka haki wale; no ka mea, ina e uhaki wale ia ke kanawai ino, he mea ia e hookonokono ai i ka uhaki ana o na kanawai maikai. Ua kukuluia ke aupuni, a ua kau ia na kanawai, no ka pomaikai o ka lehulehu, aole no ka pomaikai a me ka waiwai ana o ka mea hookahi a mau mea paha, a ua hookupu na auhau no ke ola o ke aupuni a no ka hooko ana o na kanawai. I kinohi, ua hookumuia na aupuni no ka hewa a aea hoi o kanaka, i mea e kinai a e hoopai i ua hewa la. He mea hiki ole hoi ke kau i na kanawai paa a mau loa aku, me ka hoololi ole, no ka mea, he malule mau ke ano o ka noho ana o kanaka; a he mea mau hoi ma na aupuni a pau, i kekahi manawa, e noonoo a e hana hou i na kumukanawai a me na kanawai, i mea e hoopili pono ai i ke ano hou o ka noho ana.
Ua onou ia mai makou e hoopuka i na manao maluna ae i ka ike ana aku o ka olelo hooholo i hooholoia maloko o ka halawai o ka Ahahui Euanelio o Oahu ma kela poaha iho nei, e i ana, "E imi ikaika ka Ahahui Euanelio i ke ano o ke kanawai e pili ana i ka hookamakama, a e hoopau i kela kanawai ino e poino ai ka lahui." He ano e maoli keia olelo hooholo, no ka mea, ua kupinai ka haalulu o na loa o na kahunapule mai kela palena a keia palena o ka aina, e hoahewa like ana i keia kanawai, oiai aole lakou i noonoo i kona ano! Loihi loa no ke kau ana o kela kanawai a ua nui loa na olelo kue i hoopukaia, a me ka alalai maoli hoi kekahi; aia hoi! aole lakou i ike i kona ano! Aka, ua olioli no makou i ka ike ana aku ia lakou e keekeehi ana ma ka alanui o ka noonoo. Ua hoopahaohaoia paha a kanalua hoi ko lakou manao me ka wa iho. He maikai io paha keia kanawai? Ke ake nei makou e akaa ia ae na unahe mai ko lakou mau maka aku, i ike moakaka lakou i ka pono e hana ia nei e na kanawai la. A mai keia manawa aku paha, e ao ana lakou i ko lakou poe anaina e malama i na kanawai a pau i kau ia maluna o ka aina, ina he kanawai ino a ina he maikai paha, i kono malie ia ai keia lahui e lilo i lahui mahalo loa i na kanawai a pau.
Eia kekahi, ma keia noonoo ana o lakou, e loohia auanei lakou i ka manao, he pono no e kau i mau kanawai ano hou i hoopakele ia ai keia lahui i ka make. Ua loihi loa ka mau ana o na kanawai kahiko, a ua akaka ko lakou lawa ole; a nolaila, e like me ka mea mau ma na aina naauao a pau, e pono no e imi i ka mea hou, a i ole ia, e hoano e i na kanawai kahiko, i pili pono lakou i ke ano o na kanaka e aupuni ia ai.
La hanau o ka Moi.
Palapala mai o S. L. Kaelemakule, no Waipio, Hawaii, no ka malama ana o ka la hanau o ka Moi ma ia wahi. Ua akoakoa mai na kanaka he 200 a keu ae, a ua hoomanao maikai lakou i keia la o ka Moi Hanohano Ilihia. Ua kau iluna ka Hae Hawaii ka hora 8 o ke kakahiaka, a ua nui wale na mea ai i hoomakaukauia no ka ahaaina, a o ka wai huihui o Hiilawe ka wai e inu iho ai a kou ka puu, "aole he wahi lihi iki o ka wai ona ma ko lakou mau waha ia la." Ua ai lakou maluna o na papa kaukau, me na pa, pahi o, puna, a me na kiaha, i hoonani ia i ka palai, ieie, awapuhi, a me ka maile laulipolipo, me na kiaha e paa ana i na rose, a me na lilia o na awawa olu o Waipio. Ua hele huakai lakou me ke kani ana o ka pila a me ka pahu a i ka halepule; malaila he mau pule a haimanao hoi, a ua himeni kekahi mau mele. O ke mele i hakuia e V. Kapooloku, oia hoi ke mele no ka Lahui Hawaii i paiia mamua aku nei iloko o keia nupepa, kekahi o na mele i himeniia. Ua nui na manao hilu i hoopukaia e hoomaikai ana i ka noho oluolu malalo o ko kakou Moi aloha o Kamehameha IV., ma ka hoohalike ana me ka wa kahiko ma keia aina a me na aina e ae no hoi.
Naaupo!
Ua palapala mai o K. W. Kalima, no Kaoaopa, penei: "Ma ka la Sabati iho nei ua hoopae ia mai ma ko makou kapa kahakai he puolo mai loko mei o ke kai. A maloko o keia puolo he puaa eleele, he ilio ii, he kapa aeokahaloa, a me ka pukohukohu kekahi. Penei ka wahi ana o ua mau mea la: o ka puaa eleele ua wahi ia i ka pukohukohu; a o ka ilio ii ua wahiia i ka aeokahaloa; ua hanaia a paa loa. He opae, a he oopu kekahi iloko o ka puolo. Olelo mai ka poe i ike i ke ano o ia mea, he hana hoomanamana na ka poe kahuna Hawaii; elua mea i pili, o ka anaana, a i ole ia, o ka mea kala." Ke mau nei no ka naaupo o kekahi, aole loa paha e akaa ia ae.
Hale pau i ke ahi.
Palapala mai o K. Kuaole, no Olowalu, Maui, ma ke ahiahi o ka la 11 o Feb. ua pau kekahi hale i ke ahi, a $200 ka nui o ke poho. Aole i akaka ke kumu i wela ai.
Unuhi Olelo Paewaewa.
Aia ma ka Nupepa Kuokoa i hoopuka ia iho nei, i kekahi manao i kakauinoaia e "Mechanic," nona i iia ua unuhi ia mai loko mai o ka nupepa haole, Pacific Commercial Advertiser. Ia makou i heluhelu ai i ka pauku mua o ua olelo la, haohao loa iho la ka manao, no ka mea, aole makou i ike i kekahi manao oia ano ma ka nupepa haole. Lalau iho la makou i ka nupepa haole a nana iho ia laua a elua, a ike aku la makou ua hewa ka unuhi ana mai ka mua a i ka ha o na paregarapa, me he mea la, ua pakui wale ia mai la ua mau paregarapa nei, me ke kapae iho o kekahi mau olelo i pai ia ma ka nupepa haole. A i ka nana pono, maopopo iho la, ua hana no ua pepa la, oia ke Kuokoa, ma ke ano paewaewa no! Aia maloko o na manao i kapaeia i kekahi mau olelo e hoino ana i ke aupuni a me kekahi mau luna aupuni. Aka, o ka nui o ka hoino, ua pili ia ia Mr. Widemann, no kona kohoia ana i Lunamakaainana, me ka olelo iho, ua ko oia no ka makau o na luna kanaka maoli malalo ona, a no ke kokua mai hoi o na misionari oiai he haole pope oia, a ua hana hoi ma ke kue i ka hana misionari. No ke aha la i kapaeia ai ua mau olelo la? No ka makemake paha e "uhiuhi laumamane" i ka maka o kanaka Hawaii. No ke aha la i paiia'i na olelo e hoahewa ana i na Kuhina, me ke kapae ae i na olelo e pili ana i na mea e ae? No keaha hoi? Mahope aku paha e hapai ana ke Kuokoa i ka paku e huna nei i ke kumu o keia hana, alaila, e ike lea no makou i ke kumu o ka hana ana i hoike mailaila mai nei. Aka, ke waiho nei makou i ke Kuokoa maloko o ka lua pelapela kuhi ana i haule ai, a ke koae nei makou imua o ka lehulehu, i keia olelo pani ia "Mechanic," i unuhiia noloko ae o ka Polynesian.
"E KA LUNAHOOPONOPONO:—He nani wale ke kumumu [naaupo] o kekahi poe. Iloko o ke ola ana, hele lalalu lakou ma kela mea keia mea, me ka manao ole i kahi a lakou e hele ana, a me ka makaala wale no i na mea e waiho pono ana malalo o ka ihu, a aia a ike lakou ua puni a paa lakou i na pilikia ane hiki ole ke alo ae i ka nana aku, alaila, ku malie lakou, a e like me ke kanaka i oleloia iloko o ka nane, kahea aku la ia Hercules, [ke Akua o ka ikaika i ka wa kahiko] e kokua mai ia lakou. Ina ua hoohana lakou i ka noonoo i hooiliia mai ia lakou, ina paha auanei ua kapae ia ae na pilikia e paa nei ia lakou; aka, no ka waiho wale ana ia mea, o ke kauwahi o ka hoomanawanui a me ka hilinai hookanaka iho, e hoopakele pinepine ia ia lakou, a e lawe ia lakou ma ka oluolu mahuahua. O ka mea nana i kakau ka palapala i kakauinoaia o "Mechanic, i hoopuka ia ma ka P. C. Advertiser i ka poaha aku nei, ma ka nana aku, oia no kekahi o ke ano kanaka i oleloia maluna. Ua noho paha oia i kekahi mau makahiki ma ka mokupuni o Kauai, ua lawe pu mai me ia paha, he puu dala i loaa ma Kalefoni, a i ole ia, ua hele paha malaila i ka manawa o na kikina nui o na moku okohola, ua mare me ka wahine, a me ona mau manao maikai loa o ka honua nei, aka, aole nui o ka noonoo e ana mamua, ua noho iho oia, ma kona manao, no ke koena o kona mau la. I kona manao hoi, o ke ano hou o ka noho ana, oia ka mea i hoi ai kona poho no na pilikia liilii ana i hooili mai ai maluna ona iho. Ano la, ina ua akahele o "Mechanic" mamua o ke kai ana aku i keia keehi paa loa, ina ua noonoo oia, aole no e like ana kana dala me ka omole aila a ka wahine kane make, oia hoi he mea pau ole ia; ua noonoo no oia, aole paha e hiki ia ia ke hana mau ma kahi o na kanaka he lehulehu ole; a o na mea hoi ana i hooulu ai no na moku okohola, aole paha e kuai ia; a ma ka mare ana hoi, he ohana ka hua i loaa, a ua nui no hoi na pilikia i ili wale mai ma kona noho ano hou ana e keakea ai ia ia. Aka, aia a loohia oia i kekahi o keia mau pilikia, ina he kanaka pono o "Mechanic," ina ua hooili oia i ke kumu oiaio i hooulu mai ai ia, oia hoi o kona lalau wale a nele hoi i ka noonoo, aole no i ka mea e ae. Ina o "Mechanic" he kanaka maikai a hana hoi e like me Mr. Widemann, e like loa paha kona waiwai ana me ko ia la; a ina he manao hookanaka kona, alaila, e hele koke no paha ia e imi i ola nona iho a no kona ohana, me ka manao paa e lanakila, aole no oia i hele mai i ka Lunahooponopono o ka Advertiser, me ka lima e kau ana ma ka waha, e uwe ana i na mea hiki ole loa ia ia ke hooholo i ka pono a pono ole paha.
Aole loa au e makemake ana e lilo i mea hoahewa a mea uwao paha no na Kuhina, aka, ua makemake io no au i ka pololei, a aia a ike au i kekahi palapala ano like me ka "Mechanic," i hooliloia i mea e kokua ai i kekahi aoao, ke manao nei au, aole no he hookohukohu au ke hoike aku au i kona nawaliwali.
Kope ma Kona.
"Mai ka la 20 o Dekemaba, ka manawa i haule ai ke kuaua mua no kekahi mau mahina, ua pomaikai o Kona i ka ua pinepine ana, a ua uliuli maikai ka aina. E oi nui ana ka nui o ke kope i keia makahiki mamua o na makahiki e ae, a ua manaoia he 250,000 pauna ka nui e ohi ia ana. Nolaila, ua loaa mai i ka poe mea kanu kope kokoke $20,000! he puu dala nui keia e mahele ai iwaena o na kanaka he 5,000, a oia paha ka helu ma Kona a pau. Ua nui na pulapula kope e kanuia nei oiai o ka mau; a iloko o na makahiki elua, ina e hoomau ia ka hooemi ana o ke kakani e like me ka hooemi ana i keia manawa, e palua ia auanei ka nui o ke kope."
Gula! Gula!
Iloko o keia mau la iho nei, ua nui loa ka wawa a me ka pioloke o kanaka no ka lohe ana ua loaa he kahua kula ma Koolau, ma kahi i kapaia o Iolekaa. Ua lawe ia mai ma Honolulu nei i hookahi pupu lima o ka lepo, a ua hooheeheeia e Kauka Makaainana, a ua loaa ia no he unahi liilii o ke gula! A laha ia mea ma ke akea, nui loa ae la ka olelo, a ua nui ka poe i hele ma Koolau e ike maka. Ua hoi mai kekahi poe me ka olelo iho, he gula no malaila, aole nae he mahuahua, aole hoi e waiwai ana ke eli. Olelo hoi lakou, ua nui loa na kanaka i akoakoa mai ma kahi i loaa ai ka lepo lilelile, a ua nui ka pihoihoi a me ka wawa a me ka hoopaapaa nui iwaena o lakou. Ua hulo amahi na kane, na wahine a me na keiki, na kolopupu, a me na keiki opiopio, me na lima e paa ana i ka oo e eli ai i ke gula, e loaa ana na kanaka io a ia nei, me he mea la ua manao lakou e loaa ka puu gula okoa! He ole la nae ka loaa. Ua loaa no nae ka maloeloe o ka wawae a me ka nalulu o ke poo, me ka ike ole aku i ka alohilohi o ka mea melemele. I ka ike maoli ana nae, he makani wale no ia mea, a o ke gula maoli, e loaa ia ma ka eli ana i ka lepo no na mea kanu. E aho no ke malama na kanaka i ko lakou mau kihapai ai, aole e hoolalelale e eli i na pupu gula ma ka pali o Iolekaa, aia a akaka lea he waiwai no malaila.
Ma ka olelo hooholo o ka Ahahui Euanelio no ka nupepa, ke mahalo nei makou ia mea; aka ina pela ka manao oia hui a me kekahi poe e ae i ka hoomaka ana o ka nupepa Hoku Pakipika e hele iwaena o keia lahui, ina paha ua hamau ka waha oia nupepa i ka ekemu ae no na olelo e kue ia ana.
He mea mau i ka ike maka ana, iwaena o na kanaka a me ka lahui a pau iwaena o na aoao elua, aole e hiki i kekahi aoao ke pane ke ole e pane ia mai; ina he olelo kue ka olelo e pane ia mai, alaila, he olelo pale ae ka ka aoao elua ma ke kue aku; a pela no, ina ma ka pono ka pane ana mai a ka aoao mua, alaila, e pane aku ka aoao elua ma ka pono e like me ka pono i pane ia mai.
Nolaila, o ke kumu hewa nana e uneune mai kekahi aoao, oia ke kumu alakai nana e uneune na manao paio ino me ka hoopaapaa pono ole.
Kaikoo nui.
Ma ka poalua, oia ka la 28 o Ianuari, ma Waialua, Molokai, ua ike ia ke kaikoo nui loa launa ole mai, a ua nui ka poino i loaa mai, a me ka pilikia. O na loko ia mai Moanui a Puako, ua palaha ia e ke kai. O ke alanui ma Hoonouliwai, ua haki, aole e hiki i na lio ke holo malaila. Ma ka po o ka la 29 he olai nui; elima kekona ka mau ana o ka haalulu ana o ka honua. Pela i palapala mai ai o M. Timoteo.
No ka hoopii ana mai o kekahi mau mea i Kailua, i ka loaa koke ole aku o kekahi mau helu ia lakou o ka Hoku o ka Pakipika, nolaila, ua koho aku ka Ahahui ia Makanoanoa, o Kailua, Kona Akau, i Hawaii, oia kekahi o na Luna oia Apana e like me Hale.
I kakahiaka o nehinei he kuaua nui ma Honolulu nei, a ua haule hou na hua hekili. Ua like me ka papapa ka nui o kekahi hua.
E halawai ana ka Ahahui Nupepa ma ka po o ka la 25, oia ka poalua.
Iloko o keia pule, aole i ku mai kekahi moku no na aina e mai.
Ma ka poalua iho nei, ua holo aku ka manuwa Rukini, o Morge.
Maikai ka Ahaaina ana.
I ka la 10 o Ianuari i hala iho nei, oia ka la o ka makahiki 1855, i hoolewaia'i ke kino make o ko kakou Moi aloha Kamehameha 3, i make aku nei, ia la hookahi no ka hanau ana o A. Keohokalole i ke keiki kane, a nolaila, ua kapaia ka inoa o ua keiki la o Kalahoolewa. Oia hoi keia, ka la i hoolewaia'i ke kino make o ka Moi Kamehameha III.
Ua lawe ka mea hanohano R. Keelikolani i ua keki la i keiki hanai nana, a o Ahula ke kahu hanai, he mea mau hoi i ke'lii R. Keeliokalani, a me kona mau kahu a pau ka hana ana i ahaaina i ua la la, aole nae e hiki ia'u ke olelo aku, no ka olioli o ka ahaaina ana, a no ka huhu paha; no ka mea, ua like no a like.
Ma Mahi hale i Kailua, Hawaii, kahi i ahaaina ai, maikai maoli, nui na mea ai i hoomakaukau ia, poi kalo, a kalo paa, poi uala, a uala paa, bipi i hana ono loa ia, ia maoli, a maia, niu, kulolo, a pela aku. Ua hanaia he lanai launiu nui no ua ahaaina la.
Maikai maoli na kahiko lole o na wahine, he keokeo nani loa, pulelo na hainaka, weelo na lei palapalai, lawe ka makani i na lipine ulaula a kapalili i ka lewa, kini kohu maoli no. Nolaila, ke haanui nei au e like me ko'u ike maka, a iloko o'u iho, i iho la au, ua hanahano loa keia poe, nani alauka maoli no, penei aku nei no hoi paha na koa kaulana o na aupuni nui e kaua mai nei, ke ano weliweli ke nana aku, ina paha me lakou nei na koa o Iapana, alaila, ua eleu io no lakou, kipikipi ana.
I ka hora aono o ke ahiahi o ua la nei, he hoomaka ana o na koa kiai, no na kaua liilii popoi po, a mawaena o ka hora 7, a me ka hora 10, oia ahiahi ka hoouka kipi niu, o Gen. A. K. oia ka alihikaua o ke komohana, a ua makaukau kona mau koa ma kahi hoomoana, o Kamaka a me Mahi, he mau puu kaua ikaika no ia no ke komohana, a ua lalo pono i na mea kaua, a he mau pu keleawe a me ka Lopaka, ka nui o na pu malaila. Generala Puha hoi, ka alihikaua nui o ka hikina, e hoomoana ana ma na pahu o Kiope, e kali ana no ka manawa e hoouka ai, aka, aole ona mau pu kuniahi, he mau pu panapana wale no, aka, ua oi aku ka nunui, a me ke kaumaha o na poka o ka hikina i ko ke komohana, a ua hoonoho mai o A. ia G. Keawe, ma ka pahu o Mahi, e kue ikaika aku i na koa o ka hikina, aka, ua kena ikaika aku o Puha ia G. Kala, a me Hua, a me Paki, a me ko lakou mau puali a pau e kinai i na enemi a pau o ke komohana, a ua nui loa ka olehala ana o ka leo o na pu ia manawa no o na aoao elua, a mahope o ka pau ana o ke kaua, ua hoohoka loa ia na Kenela o ka hikina e na Pukaua o ke komohana, nolaila, ua mimiki loa ko lakou mau koa i ka hee wale, a hoi malule nui aku la i ke one o Kaiakekua, kaua, kaua liilii.
KALAIAEHU.
Kona, Hawaii, Feb. 18, 1862.
Ko kakou pono a me ke kuokoa o na pomaikai o ka Lahui Hawaii, malalo o ka Lei Alii o ka Ohana Kamehameha.
O ka pono, ka pomaikai, ka noho kuokoa, a me ka pomaikai ili wale mai, oia wale no ka mea i iini nui ia e kanaka o keia honua, a ua hoomauia mai ia mau haawina mai ka Adamu mua mai a hiki i ke kanaka i hanau ia e ka wahine, i ka wa i puka aku ai keia kumumanao imua o ke akea, a pela aku a hiki i ka hope. Aka, ma ka malama ole ia ana o ke kauoha hemolele a ka Mea Mana Loa, i lilo ai ke kanaka no ka haule, "ma ka hou o ka lae i loaa ai i ke kanaka kona pono," a ua lilo ia he kanawai paa i ko ka honua ola ana. I ka wa e noho ana ke kanaka ma kona meridiana manawa ma ke kino, e loaa ia ia na pono ma ka hooikaika, a me ka pomaikai ma ka hana, a me na mea like. Ua oleloia, nui na mahele kahi e puka mai ai na pono, na pomaikai, ke kuonoono, ka noho kuokoa, a me ke kaulana, a pela aku.
Ua noonoo nui ia ko kakou mau pono iloko o na hanauna kanaka i hala aku la, a ua kaulana na kanaka kahiko a me na 'lii i ko lakou hooponopono aupuni ana, a ma ka hooikaika i ili aku ai keia; aka, ua lilo ko lakou pono i kekahi alii i makaukau i hiki aku ai i ka hui maluhia ana o ke aupuni malalo o ke alii hookahi, i kapaia he "Moi." A ua oiaio o Kamehameha I kaulana mau i kapaia o ka "Napoleona o ka Pakipika." A oia no ka wa i huiia ai keia pae aina i hookahi. Aole loa kakou e poina i keia lokomaikai, no ka mea, o keia no ka hoomaka ana o ka lahui Hawaii e ku ana iwaena o keia moana, iloko o ka eha o ka ili i holoholo ana i na kuauna o ke kahua kaua, na kahawai, ame ka wela o kala, a ma keia hooikaika ana i puka mai ai ka leo hookahi he "Lahui Hawaii," a ke ku nei, a ua pomaikai nei, a hiki loa mai i keia la, a ke ike nei na maka i ka hoohonua ia ana o keia pomaikai nui.
Ke au ia Liholiho, oia o Kamehameha II., ka mea i kapaia ke Alii o na Mokupuni, ka mea hoi nana i hookumu i ka hoohuli a me ka hookaawale ana i na heiau kahi, a me ka mea kupanaha o ka lahui Hawaii, o ke kiola ana i ko lakou mau akua kii i ke ahi, a me ka ike ana o kekahi hapa o ka lahui e ike he Akua i ka lani, a o kekahi hapa hoi ma na kumu mua o ka ike, a me ka mahele ia ana o na wa no ka manawa. Ua puka mai hoi ka hua iloko o keia hooikaika ana, oia hoi ka hoomaka ana i "Aupuni Palapala," iloko o ka ilihune, in a hua mua o ka "Piapa Hawaii." Ua ike maopopoia keia ili wale ana mai o ka ike, no ka mea, ua ikeia ua koho nui ia mai keia lahui ma ka ike lohe, ma ka ike aoia, ma ka ike hoao, a me ka ike ili wale mai, a ke mau nei keia mau haawina i keia lahui, a ua maopopo he lahui keia no ka pomaikai wale.
Ke au ia Kauikeouli, oia o Kamehameha III., ka mea i kapaia o ke "Keiki hope o ka Ohana Akua," a he kaula hoi nana i huli hoomau keia lahui e ku iluna; ka mea kupanaha o kanaka Hawaii ma ka hooponopono aupuni ana i puka mai ai keia lahui e hapai i kona poo eholo imua a imua. Ma na kuleana noho o kela o keia, ke kumukanawai a me na kanawai, ke kuikahi me ko na aina e, a me na olelo ae like i hanaia e na Luna Nui i lako i ka mana aupuni, na aha hoohui pomaikai, ka hoolaha ike, na hana e holopono ai na apana o ke aupuni, ka noho kuokoa ana ka malu, ka naauao io, a me ka Hoomana i ka inoa o ke Akua ka Makua, ke Akua ke Keiki, a me ke Akua ka Uhane Hemolele; ka hooko ia ana o na hana ku i ke aloha, i hoomau ia mai ai ka pono me ka lahui nona ka olelo hoopomaikai. A owai e hiki ke ku a hoole mai?
Ke au ia Liholiho II. oia o Kamehameha IV., ka pale palahalaha iluna o ka Leialii Hawaii, a ke ku nei kela mea keia mea me kona pono kuokoa, a pomaikai imua o ke kaulike o ke kumukanawai a me na kanawai, ma ke kahua o ka lokomaikai ia, a me ka hookumu ia o na aha-manawalea, ka hoala ia o ka poe ilihune a me ka poe i haule i ka nawaliwali o keia ola ana, mai ka hua moena lepo ula ae o ka honua, a i na wahi i hookaawaleia e ka poe e menemene ole ana i ke nao i ko lakou mau pakeke iho, e kuai aku i ke ola no ka poe pilikia, i panai ia ka ikaika ma ko lakou kino, ame ka hookoia o na hana kuloko no ka pomaikai o ka lahui, a me ke kukuluia ana o na aha hoohui ku i ke kokua kekahi no kekahi, ka noho me ka lanakila o ke ola ana a me ka maluhia iloko o ka hauwalaau kaua honua, a me ka hoomalu ia o na kino holo okoa, a o keia no ka mea nui i makemake ia e ka poe i hanauia e hanu ana. A ua lana no hoi ka manao aole no e holo hope ana ua pomaikai o ko Hawaii Lahui a hiki i ke auhulihia ia ana o na kanawai honua. A owai la kekahi mea kino koko ke ku a hoopoina i keia lokomaikai?
Oiai, ka mea nona ke kakau ana i keia kumumanao, he kanaka kupa Hawaii, malalo o ka nohoalii Hawaii a me kona lanakila, e hoopuka aku no au i kekahi mea i wanana ia, e na kaula hemolele o kakou ("Poe i loaa na hoikeana a me na kuhikuhi mai ke Akua mai"). "Aole e liuliu a e pau i ka make na kanaka Hawaii." Pela anei? E! ae ka Lahui i lawe ia i ka pono a huna ia ma ka Lele o ka hoinoia a me ka henehene ia, ka Lahui hoi i hoowahawahaia ma ka waihooluu kino—no ke aha la e make ai ke kanaka Hawaii? He Lahui anei keia i hoowahawahaia no ka hoinoia e ke Akua? A he Lahui paha i waihoia no ka hoopai ia e make e ka mea mana loa? Pela anei? Ea—e hai mai, eia no. Aole, aole loa!! "No ka mea, aole makemake ke Akua e make kekahi kanaka, aka, e huli mai na kanaka a pau, i ka mihi." A pehea hoi e make ai? O ka mihi hea hoi keia i kukulu ia i keia Lahui he kanaha makahiki a keu, ka halawai pu ana o ke kanaka me ke Akua no ke oia? Ina he mihi diabolo ia; alaila, e oluolu io ana paha ke "keiki o ke kakahiaka i kona malu wanaao." A pehea ka olelo kaulana o ke kanaka i kapaia "he hooaloha no ke Akua" no ka mihi—a me ka hiki ole ke luku. Ua oleloia he "kanalima ke kiekie o na kanaka pono no ka mihi—a emi iho i ka umi." Aole nae i loaa iki ka helu haahaa o ka mihi—i pakele io ai i ka lukuia. Ua make io no o Sodoma a me Gomora." A pahea hoi ma Hawaii nei. Eia na Misionari ka poe i kapaia he "kanaka no ke Akua" no ke "kalepa i ka Euanelio."—Ehia ko lakou helu ana? A ehia mihi io? A owai o lakou ka Aberahama no ka olelo hoopomaikai? A me ke kahua hea ia e ku nei? Lanakila auanei ka make maluna o keia mihi ana e ike i ke Akua a kukonukonu? A ke malama ia nei keia ma na heiau kino Akua. Ina ua hoopukaia mai keia wanana mai ke Akua a i ke kanaka, alaila, e hooko ia no; aka, ina o ke kanaka i ke kanaka, ea, mai olelo hou.
Nolaila, ea, ka Lahui o ka hoopomaikai ia, e Ku iluna i mau ai ka pono o ka hoohua ia o ko kakou mau pono i hoopiha ia ka makalua o ka poe i haalele mai ia kakou, a i mau ai ma ka "Nohoalii Pakipika" na ohana o na Kamehameha kaulana mau.
Hookahi wale no ola no ka Lahui Hawaii; e ku, e nana, e huli, e hoolohe i ka lohe ana i loaa kona loa, ka laula, ke kiekie, a me ka hohonu, au pae mai nei i o kakou nei o ua ola la. Eia ke ku nei me ka leo nui ola! ola!! ola!!!
E hoomakaukau i ka lana ana o ko oukou manao ma ka ninau ana, ina i manao e ninau, alaila, e ninau no. E. H. KAWAILEPOLEPO.
No ka pono o ke puhi Rama a me ka ole.
E ka poe e nana ana i ka Hoku Pakipika. Ua ike paha oukou i na olelo i kau inoa ole ia ma ka aoao maloko o ka pepa o ka helu 21 i hala ae nei, e kau ana ka limakuhi mahope, ma ka olelo mua penei? "Ua ikeia ka manao o S. D. Keolanui ma ka helu 20 a pela aku no." "Na ka pepa ia olelo, no ka mea, aole i kau inoa ia," a owau hoi kekahi lala o ka pepa. Nolaila, aole au e hoopai aku i ka olelo pelapela ku i ka inoino o ka manao a me ka enemi ia i pili i ka aoao o ka poe ino wale no, i hoauau ia i ka naauao o na uhane e ae, aka, i ina e kau inoa ia, alaila, ke manao nei e hoihoi i kona poho ma ka palua i na hua pane.
E nana hou paha oukou ma ke helu 19 o ka la 30 Ianuari ma ka aoao elua e kau ana ka mea hou me ka inoa ole, o ka aoao mau hoi ia o ka pepa, e kau ana ka limakuhi no ke puhi rama no, aia ma na pauku hope loa.
Penei? "Eia na kumu nui a makou e noonoo ai e Kanepuu, o ka pomaikai o ke aupuni ina ae ia ke puhi rama ma Hawaii nei a me ka ole, o ka pilikia o ka maluhia o ka noho maikai ana o ka poe pono a me ke akea. Ina he mea hiki ia olua me Keolanui ke wehewehe pono mai i keia mau kumu, alaila, ke olelo nei makou aole i nana ma ka aoao hookahi, e kaupaona like i na manao elua, a ina ua mama ka paona o kekahi, e hilinai no ka paona ma kekahi e huli ai ke kaumana."
E nana hou ae ma ka helu 20, aoao alua o ka pepa o ka la 6 Feberuari, malaila ko Keolanui mau hoakaka no na ninau a makou. Aole anei i pololei ka wehewehe ana, ua pololei no.
Eia ka olelo pane, no keia huaolelo "makou," he haina nui no ia. Ua pili i ke kolu a me ka ha, a pela aku no, a iloko o laila, ua kaawale ka pepa a me kona inoa ole, a ua hala ole au ke pane aku ia "makou."
Ke manaoio nei au me ka hookamani ole, o ka oiaio loa o keia kamailio ana no ka pono o ka rama, o ka hai pakahi mai no o "makou," i na inoa o lakou, alaila, e pololei ka pane ana, a i ole pela, he hookamani parisaio wale no, a i ole he hoa aloha no ma kauwale a me hohewale, nolaila, hoihoi ka aoao o ka pepa maluna, he hawawa no hoi, a he ike ole, a he paakiki kuhihewa, a he poe Iapana, o ka huna i ka inoa a me kahi noho, nalo ai ka hilahila.
No ka ike ole no hoi anei i ninau ai ia hai, ina pe ia o ka haina iho la no ia o ka ninau a koe aku, a ina ua ike, heaha ka waiwai o kau ninau imihala, a henehene, eia no, o ka hookonokono i na manao inoino, a o ka huhu ka waiwai oia, a hookaawale i na maka.
Nolaila e kamailio wau no na mea i kamailio ia ma e hoi hou mahope. "O ka pomaikai o ke aupuni ke ae ia ke puhi rama ma Hawaii nei a me ka ole." Eia ka haina, aole pomaikai. Eia ka hoakaka. I ka wa mamua o keia Aupuni e puhi ana ka rama ma na wahi a pau o keia mau mokupuni, na 'Lii, na kanaka, na mea a pau loa, eia ka ninau, ua waiwai anei lakou, ua malu, ua paa ka wahine ke kane, ua malu ka aina, ua loaa na aina, na moku na hale-laau, na lio, na pipi, ka lole, ke dala, a me na pono he nui e like me ko keia wa, oiai he puhi rama keia manawa. Aole loa. O ka poe a pau i puhi i ka rama ma Hawaii nei ke hoike mai.
1. O ka huaolelo Aupuni, oia na mea a pau malalo o ke kanawai hookahi, o ke 'Lii hookahi, a me na mea a pau loa o ka io oia huaolelo, o na kane, na wahine, na keiki, na kamaaina, na malihini, ka poe pono, ka poe hewa.
2. O ke puhi ia o ka rama iloko oia wahi i olelo ia maluna, oia ke Aupuni, o ke puhi ana, oia kona nui ana, laha ana, kona mahuahua, kona ku mau ana, a noloko ae o laila ka ninau i olelo ia maluna.
Oia keia, "o ka pomaikai o ke Aupuni ke ae ia ke puhi rama a me ka ole." O ko'u noonoo ma keia ninau, oia no ka mea mua, a me keia mea hou. 1. O ke puhi rama, oia ka mahuahua ana, oia no ka hana akea ia o ke puhi ana i ka rama me ka ike ia e na mea a pau loa, oia ka lawe ana mai o kela mea keia mea i ka mea kupono e lilo ai i rama, oia ke kuai ana i na mea ulu i hanaia noloko olaila ka rama, noloko o ke puhi ana ka mahuahua, ka wai ona, ka wai ulaula, noloko o ke puhi ana ka nui a me ka laha ana, noloko o ke puhi ka lawe ana e kuai, e maauauwa, e kalepa, noloko olaila ka mahuahua o na hale kuai rama, a me na waiwai kalepa o na aupuni nui e holo nei ma o a ma o, a me keia aupuni kekahi.
2. Oia no ka hui ana o na mea a mau mea e kokua ia hana, e hooponopono, e hoolimalima, e hoohana, i na kanaka, a aina, e kii i palapala puhi rama, kuai rama, maauauwa, kalepa ma-o a ma-o, me na aina e, a me keia aina no hoi, alaila, e mahuahua no kona waiwai.
3. O ka pomaikai o ke Aupuni ke ae ia ke puhi rama, eia ka haina, aole, aole!! Aole pomaikai iki o keia Aupuni ke ae ia ke puhi rama, no ke aha? No ka uuku o keia lahui a no ka laha ana o ka olelo a ke Akua, no ka mea, mamua ke puhi rama ma Hawaii nei, aole nae hoopomaikai ka rama i keia pae aina aole malu, aole kuonoono, aole waiwai o na makaainana, aole oluolu na 'Lii, aole i oiaio ka pono, nolaila, ua hookapu ia ka rama me ka hana wai ona e ae o ka olelo a ke Akua a me na kanawai o keia wa.
3. O ke puhi anei i ka rama ka mea i waiwai ai kakou a i malu ai, i pomaikai ai, i pau ai ke kapu o na 'Lii, i loaa ai na aina, na hale-laau, na mokku, na holoholona, ke dala, ka lole, a me ka noho oluolu ana? Aole. O ka olelo a ke Akua, aole ke puhi rama.
O ke puhi rama anei ka mea e loaa ai he lua dala ma Hawaii, Maui, Lanai, Molokai, Oahu, Kauai, Niiahu? Oia anei ka mea e holo ole ai na holokahiki i ka moana e imi aila ai, ke kukae manu. Aole! Aole!!
5. O ke puhi rama anei ka mea e laka ai o ke dala a na haole a me ka poe e ae, no ko lakou launaole anei? O ko na moku pilikia anei ka rama a me na haole oluna? Aole anei o na mea ai?
6. No ka nele anei o Hawaii nei i na mea kuai, i ka pipi, lio, puaa, moa, palahu, kao, koloa, kapiki, uala, akaakai, kalo, maia, pu, a me na mea e ae, wahie, manu, moena, pia, kope, laiki, ko, nanahu, pohaku, a me na mea e ae? Aole. No ka waiwai ole o keia mau mea anei i olelo ia ai e puhi ka rama? Aole. No ke kuai ole ia anei o na mea e waiwai ai maanei i manao ia ai e puhi ka rama? Ea!
7. O ke puhi anei a nui ka rama ka mea e loaa ai o ka aina hou, e pau ai na mea kahiko i mea hou, e lilo ai ka o-opa i mama, o ka makapo i mea ike, o ke ino i maikai, o ka loihi i poupou, o ka naaupo i naauao, o ka ilihune i waiwai, o kahi a-a i wahi lepo, o kahi pali i papu, eia ka haina, aole! E hoole mai auanei o Kumukahi a me Lehua. E hilahila auanei ka wahine aihonua o Halemaumau, e mae wale a maloo na ohia o Kupakoili, e pio a maule ke ahilele o Kamaile, nolaila, ke hai aku nei au i ka waiwai o nei kamailio ana, e hai mai i ka inoa ponoi ma keia huaolelo "makou." (A i huna, ke olelo nei au he hoopilimeaai no hai ka manao, oia ka mea i pee ai ma ka aoao o ka pepa.) Alaila, ua maopopo ia'u he naauao, e lawe mai au ia ike, aka, o ka huna e like me Waianuenue, aole ia he naauao, he makau wale ia, he hohe wale.
Ma na olelo a pau loa, olelo henehene, olelo inoino, olelo kamalii, olelo ano ino a pela aku, aole keia mau olelo noloko o ka noonoo pono, a me ka ninau, noloko o ka hookeekee kanaka a me ka lauwili, a kiekie loa. A no ia mea, aole au e hahai ma kou mau kapuwai e ku nei, o loaa au i ka olelo ma Mataio 5:36; 37. O na huaolelo ino a pau a kanaka, e hookolokolo ia ana i ka la hookolokolo, ma kau olelo ka pono a me ka hewa." Ua kupono ia oe ke inu i ka wai kai, a ia'u, aole.
"E nana iho ko maka." I ke aha? "Aole ka wau e hai i ko'u wahi noho, a me ke ano keiki." Kupanaha launa ole mai o na olelo