Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 23, 27 February 1862 — Page 1

Page PDF (1.55 MB)

Ka Hoku o ka Pakipika.
BUKE I. HONOLULU, FEBERUARI 27, 1862. HELU 23.

 

Hoku o ka Pakipika.

He kanikau aloha no H. Molelehu.

Kuu kane mai ka malu o ka ulu o Lele e,
Mai ka makani malanai he maa,
Kuu kane mai ka hono o na moku e,
Mai ka makani kauaula ke nu mai la i Kanaha,
Nana kaawale ka pili a maua me kuu kane e,
Kuu kane mai ka wa naaupo,
Mai ka hale weliweli o na lii e,
Na haku kanu o ke kino a,
Kuu hoa o ia aina makamaka ole,
Hookahi no makamaka o na lii e,
I hoomanawanui ia i ka pololi ai ole,
Hookahi no ai o ke ahe a ka makani,
Makani kuu kane i hele iho nei e,
Auwe kuu kane e,
Ka mea aloha o ke kane e, aole iho nei,
Kuu kane hoa pili o ka ua me ka la e,
Hoa hele o na ale hulilua o Pailolo,
Mai ka hale lewa i ka moana e,
Hookahi no kapa o ka ale o kekai,
Kuu kane mai ka ua kukalahale o Honolulu nei e,
Mai ka hale uluwehi malu Inia,
Uluaoa nahele makai o Mamala e,
Ke malama nei au i ka mea kaumaha o ke aloha,
Kuu kane mai ka hale pioloke i ka haole e,
Mai ka waipiula haaheo a ke dala,
Kuu hoa noho o ka hale laau e,
Hoolohe i ka pihe ua lua mauka makai,
Ku kane o ka aina hanohano e,
Mai ka ai haaheo i ka ai,
Hoa inea mai ka ai uahi ole a ka haole,
Auwe kuu kane e,
Ka mea aloha o ke kane e, aole iho nei,
Kuu kane hoa pili o ke kula o Kahua e,
O ia kula ulili wela i ka la,
Kuu hoa o ka ua kuahine o Manaoa,
Ke halii mai la i ke pili e,
I pili ia e maua ke anu me kekoekoe,
A me ka ua Lililehua o Palolo,
Ke loku ae la i Kaimanahila,
Aia ka ihu o ka moku i Mamala e,
Ke hao la na pea i ke kai o Keawalua,
Elua maua i ke awa lau o Puuloa e,
Loa wale hoi o Kalalea ke holo ia,
Ua paa i ka pohu o Waianae e,
Ke hao la ke Kaiaulu i ke oho o ka Niu,
U wale ana au o ko aloha e,
Auwe kuu kane e,
Ka mea aloha o ke kane e, aole iho nei,
Kuu kane mai na ale hulilua o Kaieiewaho,
Oia kai aloha a maua e pili ai e,
Pili hemo ole i ke anu o ke kiu,
Kuu hoa hele i ke one o Walio e,
Mai ka wai halau o Wailua,
Kuu kane mai ka laula o Puna e,
Mai ke kalukalu moe ipo o Kapaa,
Nana aku kaua o ke koolauwahine o Puakei,
Ua luhi ehu ka pua i Mailehuna e,
Kuu kane mai ka uka o Kahoiwai,
Mai ke kuahiwi paa mai i ka ohu e,
I honi hoomau i ke ala o ka hala me ka Lauae,
Auwe kuu kane e,
Ka mea aloha o ke kane e, aole iho nei.
Na MIRIAMA, KAMAKAIA.
Kaumakapili, Honolulu, Seb. 21, 1862.

HE INOA NO MIKI.

Aloha au o ka lai o Maunalei,
I lei aloha na'u ka pua o ka Iliahi,
Ahi aala ke Kupaoa i ka nahele,
I ka hone ae a na lehua o Luluupali,
I ka nawe malie no i ka poli e Ahunui,
Ke hoonui mai la no ka ua i na pali,
Ke nehe mai la iluna o ka lau laau,
E au ae ana i kahi a ka manao,
O ke kahiko no a ka ua ulalena,
Kapu aku la ka luna o Lihau,
I palapala ia mai au e Kalehuamakanoe,
He hookolokolo wale no ka Hauaailiki,
He hoopai wale no ka Kukalaakamanu,
E ake au a ike i ke one o Mahamoku,
Hoka maua i ka naele o Alakai,
Iliki pau ke aloha ia nei, pehea oi ala?
Kau no ka noe i ka luna o Kawaikoi,
Mai koi oe e ka makemake ia'u,
O naue kuu kino i noho malie,
Ua ano mai ia'u na lehua makanoe,
Noe aloha ia'u ka liko o ke kukui,
Ua ku kaliki ia e Hihimanu,
I moe no Waioli i ke anu a ke Kehau,
I moe a hooluana i ka wai o Hanalei,
Lei aku au o na hala o Pooku i ka makani,
Mai hina au i ka hau o Kaukaopua,
I pua lei oe no ke kini o Kalona,
He aloha la he aloha, aloha ia kula,
Paila Kawaikini hakoi i ke anu,
Anu maeele i ka uka o Waialeale,
Haale i ke one pili a ke aloha,
Ua anapuni ia e ka manu o Kaula i ke kai,
Akahi kuu uluhua i ka makani he alana,
E hoolana ae ana i ka luna e Aahoaka,
He akaka wale no ia'u ka noho a Leleao,
He mea ole wale no ke kula e Hanai,
Hanai mai la ka ua i na pali,
Kipu paa mai la i na Kuahiwi,
He kahiko ia no ka nahele i Moelana,
E hoolana ae ana i ke aloha e oe e nalo,
Ka mauu puukoa holu i ka maile,
He pali lulehua ia na ka noe,
Ke hoohalike ae la me Kaipuolono,
He lono mai au ia Kahuwailanawai,
O ka waiwai nui no ia a ka waimaka,
E noho nei i ka lia o ko hiki mai,
Hiki mai ka ua ula i ke pili,
Ke kahiko mai la iluna o ka Ohai,
E au mai oe e ka pua o ka lilia io'u nei,
Owau kai ike i ka lai o Melekule,
Ua ahi wela ke kula o Pokela,
I ka holo lua a ka elele waha ole,
E kupinai ana i ka luna o Haleloke,
Hookahi no o Manua i hoomanawanui aku ai,
Kai noa ua lai oe i ka nani o ka Ieie,
O ka hone haaheo a ka leo o ke Kahuli,
E huli mai oe e Kawaikini ia nei,
Maikai wale ke kula o Kahookane,
I ka moe olu ia e ke Kehau,
I lani nui Leahi na ke'ku kai,
Akahi ke anu i ka ua lililehua,
Ke nihi haaheo ae la i Manoa,
He aloha la he aloha,
Nani onaona ke Kolomona i ka liu la,
I kui lei ia e ke aloha,
I kua makahiki ia e ka makemake,
Makemake au e ike ia Lihue,
Kela kula i paia e ke Ala,
Alawa iho au o ka olu o ke koa,
He koa inuwai no ka palai,
He kahiko ka Awapuhi no Maile,
Nani Maunaala he paku na ka ua,
Ke oni ae la no e like me Nuuanu,
Anu au a maeele e noho nei,
I ka makani anu la he Waiopua,
O kuu pua nani hoi i manao ai,
I lei ai no'u i Maemea,
I kahiko mau no'u i Mailehua,
E huna wale no oe a oe e nalo,
Ua haina mai ka puana e ka moe,
E ke kai leo nui e Mamala,
E ke anuenue pio i ka lewa,
E ka ua naulu ku i ke kula.
MERE KAWAHAMANA.
Honolulu, Feb. 26, 1862.

MOOOLELO NO PAMANO—Helu 4.

                A kokoke loa aku la lakou e pae iuka, he wahi mana e hiki ia Pamano ke hoopaa i ka waa, i ole e holo aku imua, alaila, olelo ae la ka poe nona ua waa nei, ka! kupanaha hoi, o kahi no hoi keia e holo nei, aole e emo pae aku iuka, i nei holo ana hoi, hookahi no ka wahi e lana ai, aole wahi holo aku imua. Ia manawa, pane aku la o Pamano, ina oukou i makemake na'u e hoe ka waa o kakou, alaila, pae koke kakou iuka, ae mai la lakou.
                Ia ia nei i makaukau ai e hoe i ua waa nei, olelo aku keia ia lakou la, e moe oukou a pau ilalo o ka waa, mai kiei iki ae kekahi o oukou iluna, mai nana mai i kuu hoe ana. O ko ia nei lalau aku la no ia i ka hoe, a hoe aku la.
                A pae lakou nei iuka, o ko laua nei alaki ae la no ia lele ilalo, aia no ka poe nona ka waa ke moe la no iloko o ka waha o na waa, o ko laua nei hele aku la no ia. Hele aku la laua nei a hiki i kekahi hale, hookipaia laua nei, ninau mai la ka poe nona ka hale mahea mai nei olua? Hai aku la laua, maanei wale mai nei no maua la, hoole mai la lakou, no ka nana ana mai o lakou la ia laua nei, he mau maka hou wale no, aole like me ko laila poe; hoole mai la lakou, aole oonei poe e like me olua ke ano la, ua nana wale ia no koonei poe la, aole no i like me olua la.
                Alaila, hai aku la laua nei, no kai mai nei nae maua, pane mai la lakou la, ae; no kai mai ha olua, no ka mea, o kai ka inoa a ko Maui i ka olelo a ko Kohala poe, oia mau no a hiki i keia wa, aole i poina ia inoa.
                A no ke kanaka maikai oia nei, makemake mai la ka mea nona ua hale nei ia ia nei, o Kauamainui kona inoa, hoolilo ae la kela ia Pamano i aikane nana, no ka mea, he nui ka waiwai o Kauamainui i lilo no ka hookuli ana i kekahi mau wahine maikai, aole nae he wahi mea a launa iki, a ia Pamano, kokoke iho la ka makemake o ua kanaka la.
                Noho iho la laua nei ilaila, me ko laua nei kamaaina, a i kekahi ahiahi wale, lohe aku la o Pamano i kekahi leo e kala hele ana mao a maanei o ko lako nei wahi e noho nei, i aku la o Pamano i ke aikane, he leo aha keia e pae nei, olelo mai la ke aikane, he luna, i aku la keia, he luna aha? I mai la kela, he luna na na alii o makou nei la, e hea ana e hele i ka loha i keia po, a ina oe i makemake e hele kaua i ka lealea, alaila, hele kaua.
                A hiki i ua po nei, hele aku la laua nei me na kanaka he nui wale, a hiki laua nei i ua hale loha nei, ua piha loa o loko i na kanaka, a me ke alii nona ua hale loha nei, oia o Wahilani, aole laua nei i komo iloko, noho iho la laua nei ma ka puka. Ia laua nei e noho ana ma ka puka, oli mai la kekahi mea o loko o ua hale nei, a kuu iho la ka leo o ka mea e oli ana maloko; alaila, oli aku la o Pamano, ia ia nei i oli aku ai, mahalo ae la o loko o ua hale nei no ka lea oia nei, lohe aku la ua mau wahine nei a ke aikane i manao nui ai, ka huli hele mai la no ia a loaa keia ma ka puka. Ninau mai la ua mau wahine nei, o oe no nae paha kai oli ae nei, hoole aku la keia, aole owau, kuhikuhi aku la o ua o Pamanao i ke aikane, ei ae oi nei, hopu ae la ua wahine nei ia Kauamainui, a hele aku la laua ma kahi kupono e aku.
                Ia laua i hele aku ai a mamao aku, ia wa, ike koke aku la ua wahine nei o Kauamainui keia, ka mea a kona manao i kau nui ole ai, alaila, olelo ae la ua wahine nei, Auwe! Auwe!! o Kauamainui no ka hoi keia, alaila, hilahila loa iho la ua wahine nei me kona huna ia ia iho i kekahi wahine e ae, oia ke kokoolua o ka wahine i pau ai ka waiwai a Kauamainui.
                I ua wahine nei i hoi aku ai a hiki i ka hale, ninau mai la keia wahine, pehea mai nei oe i hele aku nei? Hai aku la keia wahinei, pehea mai ka hoi kau, ka hana ana aku no ka hoi o ka mea maikai la aala, aole he wahi aala ole. A lohe kela wahine i ka olelo a nei wahine, ake i ui iho la ia e ike.
                A oli hou mai la no kekahi mea o loko o ka hale, a pau ke oli ana, oli aku la o Pamano. Ia Pamano e oli ana, huli hele mai la hoi kela wahine ia loko o ka hale a loaa keia ma ka puka, ninau mai la, o oe no nae paha kai oli ae nei? hoole aku la keia, kuhikuhi aku la no keia i ke aikane a ia nei, hopu mai la ua wahine nei i ka lima o Kauamainui, a hele aku la.
                Ike iho la o Pamano ua ko ka makemake o ke aikane, hoi aku la laua nei i ka hale; noho iki iho la keia malaila a hala kekahi mau la, alaila, olelo aku la keia ia Kauamainui. E noho oe, e hele au i ka makaikai maanei aku la a hoi mai au, ae mai la kela, o ko ia nei hele iho la no ia.
                Ia ia nei i hele aku ai, halawai aku la keia me Pueonuiokona, ninau mai la kela, e hele ana oe mahea? I aku keia, e hele wale aku ana no hoi au maanei aku nei la i ka makaikai, olelo mai la kela, e oe la hoi e kipa ma ka hale, malia he pololi, he ai no ko ka hale, a he ia no, ai a maona, alaila hele, ae aku la keia i ka iala koi mai e kipa ma ka hale.
                Hoi aku la laua nei a hiki i ka hale, ai iho la keia a maona, hoomakaukau ae la ko ia nei hele, ana mai la o Pueonuiokona ia ia nei e noho, a noho iho la keia. Ia ia nei e noho ana me Pueonuiokona, pae mai la na makua mai Maui mai me kekahi kaikuwahine oia nei, a halawai lakou nei, lapaau koke ia iho la keia a ola.
                Ia lakou nei e noho ana ilaila, eia no o Keaka kana wahine ilaila kahi i noho ai, a me Kaiuli, Koolau, Waipu, aole lakou i ike iki, eia ilaila o Pamano, aole no hoi i loheia ko ia nei inoa e ia wahi.
                O ka hana mau a Keaka i kona mau la e noho ana ilaila, o ka lealea mau i kela po keia po, mai ko lakou wa i hiki aku ai i Hawaii, a hiki i ko ia nei wa i hiki aku ai. O ke aloha o Keaka ia Pamano ke kumu o keia lealea pinepine ona, e hoonana ana i ke aloha i wahi e nalo ai.
                A no ke kaulana mai o Keaka a me Koolau i ka lea ma ke oli, he mea mahalo hoi ia na na kanaka i ka hele a hoi mai olelo, lohe iho la keia i keia leo mahalo, olelo aku la keia ia Pueonuiokona, akahi no kuu kania-a e hele e nana i ka lealea, no ko ia nei manao loa kekahi e ike aku i ka maka o ka wahine, me ka manao e pepehi aku ia Kaiuli, a me Waipu a make.
                Noho iho la laua nei a poeleele, hele aku la laua nei a hiki i kekahi hale, halawai laua nei me kekahi mau wahine, ninau mai la lakou, e hele ana olua mahea? Pane aku la laua nei, e hele aku ana maua maanei aku nei, i mai la lakou la, o ko olua mau kanaka maikai la hoi la, e hele ia e kakou i ka po lealea o na'lii mai nei o Maui hoi la, pono loa, aole hoi, o ko olua hele wale iho no hoi. Aole no hoi paha e ole ka makemake mai o ke alii ia olua la, i aku la no hoi laua nei, he hele no ko maua ke haawi mai oukou no maua kekahi mau lei Ilima, olelo mai la kekahi o lakou la, o ka lei no ia, nawai hoi e aua ia lei, malie o koolua mea io ia e hiki ai i ka lealea o ka loaa aku o ka lei, a loaa ko laua nei lei, o ka hele aku no ia.
                Ia laua nei i hala aku ai, olelo ae la kekahi wahine o lakou, ka! makepono ino no hoi ka pa ana o ka'u maile i kekahi o lauala, i mai la kekahi wahine, ua loaa no ia oe he maka awa.
                Hele aku la laua nei a hiki i ua hale nei, noho iho la no laua nei ma ka puka, nana aku la laua nei iloko, ua piha loa i na kanaka, kahea mai la o loko ia laua nei e komo aku, komo aku la no laua nei a ma ka paia o ka hale, pili ae la laua nei malaila, nana aku la laua nei i na kanaka i ka noho like mai, aohe wahi leo pane iki. Ia manawa, oli mai la o Keaka, neo like iho la ka leo, e hoole ana i ke oli a ke alii.
                Ia Keaka e oli ana, olelo aku la o Pamano ia Pueonuiokona, ina auanei e pau ke oli ana a ke alii, ea; alaila, komo koke aku auanei au iloko ou, na'u anei e oli ea, o ka hoohamama wale iho no kau i kou waha, ae mai la kela.
                I ko Keaka manawa i kuu iho ai kona oli ana, oli aku ana o Koolau, a pau kana oli ana, e oli ae ana hoi o ua o Pamano, ia ia nei e oli ana, malu like iho la ka leo, e hoolohe ana no ka lea oia nei.
                A lohe o Keaka i keia oli a ia nei, ninau ae la i na kanaka, owai la hoi keia mea e oli mai nei? Kuhikuhi ae la kekahi, o kela mea nae e noho mai la ma ka puka la, oia no ka mea i oli mai nei. A hele aku la o Keaka e ninau ia Pueonuiokona, o oe nae paha kai oli ae nei, ae aku la o Pueonuiokona, ninau hou aku la o Keaka, i hea kahi i loaa'i o keia mele ia oe? Hai mai la kela, i Maui, alaila, olelo aku o Keaka aole he mea e ae i loaa'i o keia mele, o maua wale no me kuu kane.
                Olelo aku la o Pueonuiokona, ia'u i holo aku nei i Maui e hana ia'na keia mele e na kane a me na wahine o Kaupo, a he mea hana lealea keia na na kamalii o laila a pau. A pau keia olelo ana, hoi aku la o Keaka ma kona wahi, oli hou mai la no i kekahi mele a laua me ke kane; ia ia no a kuu iho ka leo, hopu aku la no o Pamano ia mele hookahi no, o ka iala hana mau no ia o ka hele mau e ninau iwaena o na kanaka, a o ka na kanaka hana no ke kuhikuhi aku ia Pueonuiokona. A no ko ia nei loaa ole, olelo mai o Kaiuli a me Waipu ia Keaka, e! ina o ke kane keia, make maua, olelo aku o Keaka, aole ia, ua make hoi ia.
                Oi haele oli aku lakou nei a malamalama, ikea ae la o Pamano, lele koke mai la o Keaka e honi i ka ihu o ke kane, pale aku la keia, me ko ia nei olelo aku, aia a make ko makuakane ia'u i keia la, alaila ike kaua, lilo iho la ia he mea maikai imua o Keaka.
                Ia wa no, hoolale koke ae la o Pamano i na kanaka i wahie, makaukau ae la i na kanaka ka wahine, kena koke aku la o Pamano e hoa i ka imu, hana koke iho la na kanaka e like me ka ia nei kauoha.
                A enaean ka imu, makaukau koke ka make no Kaiuli laua o Waipu, ike mai la o Waipu i kona imu e make ai, alaila, uwe kaukau mai la oia i kana keiki me ka hooalohaloha mai imua ona, aka, aole i manao o Pamano he kumu ola ia no laua, e like me ka make i loohia ia Pamano mamua mai o laua mai. Pela no laua e make ai.
                A make aku la laua, ko koke iho la kona kumakaia, ia wa, ike koke ae la o Pamano me Keaka, kana wahine, a noho pu iho la laua, he kane a he wahine. A o ka pau ana ia o ka Mooolelo o Pamano.
                Ina no ua ike kekahi mea puni kaao, ua haule aku kekahi o keia mooolelo, alaila, he oluolu no ka Hoku Pakipika ke waiho mai i kahi mamala i koe. J. W. P. KEOLANUI.
Kuhimana, Kapalama. Feb. 8, 1862.

Ko ka Miula ike ana i ka ua, a na kona kahu i wanana.

                O kekahi kanaka akamai loa ma ka oihana kilokilo, ma ka nana ana i na mea o ka lani, ma ka like ana o na ao i kekahi wa me he ano kii la, e like me ke kanaka, ilio, hee, mano, pahu kupapau, manu, akua lele, a pela aku. Pela hoi ka la, aole nalo ia ia ka la ua, la malie, la waiwai, la poino a pela aku.
                Pela hoi na moe uhane, i hai ia imua ona, moe pomaikai, moe ino, moe hewa, moe kaua, moe lele i ka uhane i ka pali, a pela aku.
                Pela hoi na kuukuu maloko o na hale, na uhini komo iloko o ka hale, ka ai ana o ke kanaka i ka ia, a haule wale iho ka poke ia mai ka waha, ka lele wale ana o na elelu maloko o ka hale i ka po, me he mea la, ua hopuhopu ia mai lakou. O keia mau mea a pau i haiia maluna, e hiki no ia ia ke hoakaka, a e like me kana wanana ana, pela io no e hiki mai ana. Akamai maoli keia kanaka, ane like me Iosepa i wanana ai i ka moe a Parao, a kaulana ae la ua kanaka la.
                Lohe aku la ke alii nui o ke Aupuni i ke akamai o ua kanaka la, lawe ae la ke alii i mea wanana no kana mau hana, a i mea hoike mua no na mea e manao wale ia mai ana e kipi i kona noho alii, a punahele iho la i ke alii, e ai ana, a e inu ana, me ka hanohano nui.
                I kekahi la, hoouna aku la ke alii i kona mau kanaka e pii iuka e mahiai ma kekahi kihapai ona, a pii aku la na kanaka i kakahiaka nui, i ke awakea hoi, manao ke alii e pii aku e nana i ka hana ana a kona mau kanaka. Ia wa nae, ua uhi ae la na ao, a ua malumalu ka la, a ke pipii mai la na ao ano ua.
                Hopohopo ke alii o pulu ia i ka ua ma ke alanui, nolaila, wikiwiki aku la ia i ka ninau i ka mea kilokilo ona i ke ano oia la. I aku la, "E! ka mea akamai i ke kilokilo, ke makemake nei au e pii i ka nana mahiai, aka, ke makau nei au i ka ua, pehea; he ua paha, aole paha?"
                Nana aku la ke kilokilo, e leha ana kona mau maka ma kahi e aniani mai ana o ka makani, a mauka, a makai, a ma o, a maanei, a kulou iho la kona poo ilalo, a ea ae la iluna, a hai aku la i ke alii, "Aole he ua o keia la, e pii no oe." A o kona pii no ia ko ke kilokilo ike keia.
                A hiki iwaena konu o ke kula, loohia mai la ia me kekahi wahi kanaka elemakule me ka miula i kaumaha i ka ukana mai uka mai. Ninau mai la ka elemakule, "E pii ana oe ihea e ke alii?" "E pii aku ana au i ka nana mahiai a kanaka," wahi a ke alii. Olelo hou ka elemakule, "Pehea ka ua, aole anei oe makau i ke koekoe? Aole paha oe e hiki iuka, loaa koke oe i ka ua." Wahi a ke alii, "Aole keia he la ua; ua olelo mai kuu kilokilo akamai, he la malie wale no keia. Aole i kaulana kekahi kanaka ma ko'u lahui nei e like me kela." Olelo hou no ka elemakule, a o ka pau keia o ka laua ku ana, a me ka laua kamailio ana, "E ke alii, o hoi o anuanu oe i ka ua." A iho no ka elemakule, a pii no ke alii iuka e hooko ana i ka ike a ke kilokilo, pii aku la ke alii, a nana ae la i ka lani, he ano ua ko luna. I iho la ke alii iloko ona "Ka! e ua ana paha aole paha? Ina aole ua, alaila, e pahaneri aku no kuu makemake i kuu mea kilokilo; aka, ina e ua, nohea la hoi ka ike o kela elemakule?"
                E walea ana ke alii i ka hele, haule pakakahi mai la na paka ua maluna ona, a mao, a maanei, ike aku la ia e nee mai ana ka ua a me ka makani, a o ka loaa iho la no ia aole o kanamai! A ulu nui ae la ka huhu o ke alii i ua kilokilo la i kona koekoe, no ka mea, he kula panoa wale no aohe mea maluna.
                No ka malie ole o ka ua, hoi ino aku la ke alii me ka manao e loaa ke kilokilo, a e pepehi, a i ole, alaila, e hoopaa i ka halepaahao, a o ua elemakule la hoi, aole ia i loaa i ka ua, no ka hiki e ana i kahi kauhale. Hoomanao nae ke alii i ka elemakule me ke akamai e loaa, a e ninau ia ia, mahea la kona ike ana he ua e hiki mai ana.
                A hiki ke alii i kona hale, ike mai la ua kilokilo la i kona haku, weliweli loa ia me ka makau, no ka mea, e ua ana ka ua ia wa, ua paa ke kilokilo i na koa ma ka hale paahao.
                Kena aku la ke alii e imi ia ka elemakule nona ka miula, a e lawe mai imua o ke alii, a ua loaa kela ma kekahi hale makamaka.
                A hiki ka elemakule i kahi o ke alii, i aku la ke alii, "Ka! he pono io ka kau i olelo mai ai he la ua: ua hilinai hoi au i ke akamai a me ka ike o kuu kilokilo, nolaila, eia ka ninau ia oe, mahea oe i ike ai e hiki mai ana ka ua, i kela wa o kaua i kamailio ai ma ke kula?" Hai mai la ka elemakule, "O ka mea nana au i hai mai he ua ko ia la, o na pepeiao ia o kuu miula." Ninau hou ke alii, "Pehea ka hana a na pepeiao o ko miula i manao ai oe he ua?" Hai mai ka elemakule, "Ma ke kuku ana o kona mau pepeiao imua, me ka lilio launa ole, me he mea la he mea kamahao i kona lohe, a ua kamaaina au i kuu miula i ka hana a kona mau pepeiao pela, a e ua no auanei mahope." Ua ike no au ia lai ke aloha. S. K. KAWAILIULA.
Honolulu, Feberuari 21, 1862.

NO KA MAHIAI.
HELU 2.

                Ua hoakaka aku au mamua he pono ke ae ia e puhi ka rama ma Hawaii nei, a ua hoakaka aku au i kahi i loaa mai ai ka rama. O na mea e loaa mai ai ka rama, no na mea no ia i kanu ia ai a ulu ma Hawaii nei. Ua ike ae la hoi kakou ina mea e loaa mai ai ka rama, a o kona kahua kahi e hoea mai ai, noloko mai no ia o ka mahiai ana, no ka mea, he nui loa na kulina i kanu ia, a ua poho no, aole makepono loa, ua olelo ia aole pau ka makemake o kekahi hale puhi rama i mau pouna he mau miliona, aka, ke kuhihewa nei oukou ke ae ia ke puhi rama o ka ona no ka ia a pau i ka make, ko oukou kuhihewa ia. Aole pela ke ano o ka bila kanawai i manao ia. O ke puhi wale no ka mea i ae ia, "Ina i ike ia ka mea i ae ia i ke puhi rama ua haawi oia me ke kue ina kanawai o kona oihana puhi rama," o ka pau koke no ia o kona hana, ina ma ka oihana puhi rama, a o kona mau mea a pau e lilo no ia i ke aupuni, me he mea la 20,000 kona kumu waiwai, pehea? O ke kue anei i ka olelo o ke kanawai ka mea e pono ai? Aole, o ka malama i na mea a pau, o lilo kona moo waiwai i ke aupuni, ua maopopo ae la, a ke huli mai nei na makamaka i keia pomaikai oia o keia lahui.
                Pono au ke hoakaka aku i ka loaa ana o ka pono o keia lahui. Ua loaa ka pono i ka poe mea aina, a ua lana ko lakou manao me ka makemake i ka nui o ko lakou loaa mai no ka oihana mahiai, lilo aku la lakou i mau mea hana mau, me ka manao e loaa ia ia ka ai no kona hana ana, koho mai la i mau kanaka hana nona me ka uku no ka la, makepono iho la ia poe ma ka hana la ko lakou uku, no ka mea, aohe hoi o lakou mau aina e mahiai ai. Pela no hoi, o ka mea i ae ia e puhi rama, he oihana nui no ia, he oihana pono ole i ka mea hookahi, nolaila, ua makemake oia i mau kanaka, a o ka ohi, no ia, loaa hou ka pono i ka poe mea aina ole, loaa hou he hana ma ka uku la no i ka poe kuewa mea aina ole.
                Ua maopopo ae la ia kakou ka loaa ana o kekahi pomaikai i kekahi poe o keia lahui, he pomaikai e pau ai na pilikia i na auhau o ke aupuni, no ka mea, ua pilikia kakou i ke dala ole i keia manawa, a o ke aha ka pono? O ka hoole aku i kekahi mau pomaikai i hoakaka ia?
                Pono paha au ke hoakaka aku ina kumu pilikia no ka oihana mahiai i keia wa o kakou e noho nei i keia manawa i ike pu mai kakou. I ka mahiai ana o ke kanaka mahiai a loaa kona mau hua kanu, a i hea e kuai aku ai, aole hoi nui mai o na moku, a i hea hoi ka poe makemake nui mai ina hua kanu? I ka hooili ana mai i kahi kalepa nui o keia aupuni, he lilo aku i ka moku, lilo i ka waiho no ma ka uapo, lilo i ka lawe ana ma kahi o ka poe nona e kuai mai, lilo i kou hele ana i ai nau, na kou lio, me kekahi mau mea e ae.Ai ole oe e makemake ia mai, poho loa oe! oki loa, luhi makehewa me ka pau loa o kou manawa i ka hana, haha iho oe e nemo ana.
                Ke olelo mai nei hoi o S. D. Keolanui i na e ae ia ke puhi rama e lilo keia lahui i poe ona rama, a e pau na kanaka i ka lilo i ke puhi rama. Aole pela, aole e ae ia kela kanaka keia kanaka, e ka poe wale no a ke aupuni i ae mai ai, pehea? Ina haawi ke aupuni i ka mana 3 kanaka puhi rama ma ka mokupuni hookahi. Pau loa anei na kanaka i ke puhi rama? Aole, 3 wale iho la no. Ke olelo hou mai nei, pau loa na kanaka i ka ona rama, he lahui hoomahui ka wahi ana. Ke papa mai nei ke kanawai no ka ona rama, aia ma ke kanawai karaima 1850, o keia aupuni, hookahi wale no mea e noi ia nei o ka ae mai i ke puhi rama.
                Mai manao kanaka kakou a ae ia ke puhi rama pau loa na kanaka i ka ona rama, pehea e pau loa ai i ka ona ke pau ole no ke kanawai no ka ona rama? Ke olelo mai nei hoi oukou e pau loa kakou i ka make. No Amerika mai ka kakou mau kumu, he mea kahiko ke puhi rama mamua o ko lakou holo ana mai no ke aha ko lakou mea i pau ole ai i ka make, a lilo ai i poe pono? Ua puhi mua ia hoi ka rama.
                Ua ike ole oukou i ko oukou mea e olelo nei i keia mau la, ke hoole mai nei, aole ka pono ke puhi ia ka rama ma Hawaii nei. Aole o ka ae ana i ke puhi rama ko kakou mea e make ai. I puhi ia anei ka rama i ka makahiki 1853 i pau loa ai kekahi mau tausani o kakou i ka make i ka mai hebera? Aole pela, pehea kakou e hoole kuhihewa mai nei ina ua hoakaka ia kekahi pomaikai io o keia lahui kanaka.
                Auhea oukou e o'u mau hoa o ka ili ulaula hookahi, ka poe i ae ole ia e na ili keokeo, pono no kakou ke nana i ko kakou mau pomaikai, hookahi iwaena o na aoao elua, mai hoole kuhihewa kakou, no ka mea, o ka rama kekahi waiwai makepono loa ia kakou e ike nei i keia mau la. E ku mai auanei paha kekahi a olelo mai, nawai hoi e inu ia ka rama, no ka mea, ua papa ia ke kanaka Hawaii aole e inu i ka rama.Ae no hoi paha, kai noa hoi oia ko kakou mea e pono ai o ka ae ole ia o na kanaka Hawaii. Ina he kanawai8 e ae ia na kanaka e inu rama, aole loa au e ae ia mea! Olelo mai paha kekahi, nawai la hoi e inu ia rama, a o wai la hoi ka mea nana e inu ia rama? Ma ke kanawai, ua ae ia no na kanaka o na aina e mai, a na lakou no e inu, a e hooili aku ina aina e.
HALAANIANI.
Oahu, Feb. 21, 1862.

Olelo Pane.

E ka Hoku Pakipika e:—Aloha oe:
                Ua ike au ma ka helu 10 o ka nupepa Kuokoa i ka olelo a J. P. Nohoikeanu, o Waimea, Hawaii. Ma ka hoomaka ana o kona manao me he mea 'la e peku mai ana ia oe. Nolaila komo mai la he wahi mea, ua like me he keeo la; iloko o'u, ua olelo oia ma kona kukulu manao ana, penei; Ua hoouna ia aku hoi keia mau ninau i ka Hoku Pakipika, ka pepa hoi a kanaka iliulaula, a lakou e akena mai nei, aole hoi i pai ia. No ka lilo paha ina mele, ma ia mea ko'u manao mua, ke ole au e kuhihewa, ua ike pono no anei oe e Z. P. Nohoikeanu, ua hiki mai ke kope i ka aina o ka Hokupakipika, a i ole i kona mau hope paha? au i olelo kanalua ole iho ai, ma kau olelo, no ka lilo ma na mele, nolaila ka hoopuka oleia o kou mau ninau; ma ia Nupepa a kanaka iliulaula? malia paha aole i hiki mai i ka hale pai o ka Hoku Pakipika, kuhi oe no ka lilo ma ka mea e haalele ia oe i huli ai oe, a keku mai me ka olelo mai a lakou e kaena mai nei, me ke kapa ou ia oe iho o Z. P. Nohoikeanu, e kala ka noho i ke anul, ua koekoe o Hokuula ilaila, malia paha he pii no hoi oe ilaila. Anu io aku no oe, no kau mau ninau ka lua o ko'u manao.
                He pono anei i ka Lunaauhau ke kudala aku i na lio liilii ano ole. Eia ka haina; pono loa, e hiki no i ka Luna Helu ke palapala aole i ikeia: Penei, e pono i ka Lunaauhau ke lawe i kau wahi o ka waiwai o ke kanaka ke manao oia ua kupono i kona mau auhau a me na koina no ka ohi ana.
                Ma keia mau olelo o ke Kanawai, ke hai nei au ia oe, ua pololei ka hana a na luna o ko apana e noho la, ina ma ke ano auhau aupuni ka laua hana ana. Ina aole malaila, ua like me na kanaka e ae, e pono laua ke hoopiiia e like me ka manao o ka pepa Kuokoa.
                E ao aku oe i ka poe hupo ai poi o ko oukou wahi e kuai i kanawai i ike na maka i ke au nui a me ke au iki, ina oe i kakau manao hou mai no ka pepa ea, mai hana hou oe me keia ka lele mua, oia ka mea i hewa ai o ka honua nei. Malia hoi aole i hiki aku i na luna o ka pepa kukala e oe i ke akea, he kaena he poi ole.
                Ina kudala ia kekahi lio, miula, iakeke, a ikeia ua uku ia ma kekahi apana e ae, aole anei e pono ke hoihoi? Aole pono ina ua kudala ia mamuli o na kanawai, pela oe e hai aku ai i ka poe ike moowini o oukou, oia ka'u mea hai aku ia oe e kuu hoa o ka Nupepa Kuokoa. Owau no me ka mahalo ia oe.
A. L. H. LOLIPUA.
Hamakua, Hawaii, Feb. 17, 1862.

                He mau makani ino loa ma ka aoao akau o Enelani, mamua aku nei, a he 107 ka nui o na moku i iliia. Ua piho hoi kekahi mau mokumahu. Ua nui wale ka poho o ka waiwai, a me ka haluku hoi o ke ola o kanaka ia wa.