Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 26, 20 March 1862 — Page 4
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, MARAKI 20, 1862.
KA LA KUHAOA.
He aloha la he aloha,
He aloha o Pilinaloke,
Keiki a ke ala,
O ke onaona kekahi,
Mapumapu mai ia nei,
Ia nei no kaua la,
I ka olu o Hanakahi,
Akahi au a ike,
I ka mea nani a loko,
Pawela i ka nui kino,
Hiki mai ana Wailua,
Ko kino hoapaapa,
Hoopahaohao ana,
Ka manao ua lai pono,
He aloha no Anapau,
Kuu hoa lai o ke kula,
Oia uka anuanu,
A'u i alo aku ai,
I ka ua kanilehua,
Lihau o ka nahele,
Maua no elua,
I pue i ke kehau,
I mehana no ia anu,
I ka paili me ke hoa,
Oia kula mehameha,
Hala ae ia mahope,
Ake aku au e ike,
O ka nani o Inia,
Pua rose o Kalona,
Me au ae ia,
Ua holo like ia hana,
Me Lilinoe i ka uka,
Me ka wahine noho anu,
E noho ana i ka lai,
I ka olu halii lua,
Ua noe o ka mauna,
Awawa o Wahinekapu,
E kapu hoi ko waha,
Mai noho a hana mau,
Ua pio ka oe ahi,
Ua pau ka oe hana,
Eia hoi Olomea,
Kawau o ka nahele,
Auanaki o ka Hooilo,
E puku ai ka manini,
He kai Alalaua,
Hoouneune puuwai,
Waiwai paa oe na'u,
No kuu la hope loa,
A kau a kau la.
A. S. NAUHANELUA.
Kawaihae, Hawaii, Feb. 27, 1862.
HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 10.
A pau keia mele aia nei, ko ia nei hele aku la no ia, i nana aku ko ia nei hana, e noho mai ana o Honopu ma, alaila, aloha ae keia i ke aikane aia nei i ka holo ma kai ma ka waa me ke kane a laua me Lohiau, aole hoi pela na hele ana mai Hawaii mai a hiki i Kauai, alaila, akahi no ke kaawale o ke aikane ma keia hele ana, nolaila, hapai ae keia i keia wahi mele penei.
A Honopu au i Waialoha la,
O kuu wai lele hunahuna,
Wai maawe i ka pali,
O kuu wai huna apu lauki,
A ke kupa i kiola la haalele,
Haalele i Honopu wai akua,
Kanaka ole la e ke hoa la,
Aohe hoa—e,
A pau keia mele aia nei, ko ia nei hele aku la no ia ma ka pali, a hala o Kalalau, a me Nualolo, a malaila aku, hiki keia i Milolii, i nana aku ko ia nei hana ia Mana aole i kana mai o ua akua o Mana, nolaila, hapai hou o Hiiakaikapoliopele i keia mele penei.
O Mana aina a ke akua e,
Aina o ke akua i Kaliu,
O ko paa kolo hele i—o—e,
E hoi mai ana ka oe io'u nei—e,
A pau ia mele ana aia nei, iho aku la keia a hiki i Mana a malaila aku, holo ae ana ke aikane me ke kane a laua nei ma kai maluna no o ka waa, ia ike ana aku o laua nei ia Hiiakaikapoliopele, alaila, hookokoke aku la laua nei ia ia la, a pae aku la ka waa o laua nei, ae mai ia kela maluna o ka waa a holo pu mai la lakou, e huli hou mai ana lakou nei maanei, ko lakou nei holo mai la no ia a waena moana mai o Kauai, nana mai o Hiiakaikapoliopele i ka lele aku o ke ao o Hawaii, alaila, anoano wale aku no ke aloha o ke aikane mua aia nei, oia hoi o Hopoe, nana iho hoi keia i ka luhi o laua nei i au ai i ke kai me keia aikane me Wahineomao. Ia manawa no ko ia nei manao no e make ana no ke kane ke hiki aku i Hawaii, nolaila, hapai ae keia i keia mele penei.
Kuu kane i ka makani he Malua,
Na ke koolau kaua i lawe mai,
Lawe ka waa he nahele ke kai e,
Kuu kane i ka hale kai o lalo,
Olalo aku hoi—e.
A pau keia mele aia nei, alaila, holo mai no ka waa o lakou nei a huli ka ale o Kauai me Oahu nei, holo no lakou nei, a i nana mai ka hana o Hiiakaikapoliopele i na kupuna kane e noho aku ana i ka moana o Waianae, o Kua ka inoa o kekahi, o Alaikapoiki ka inoa o kekahi, he mau mano o Kua ma. Ia ike ana mai o lakou la, pahapaha ae o Hiiakaikapoliopele penei, ola, hele hoi a ike mai olua ia makou, ola keia la make, ia manawa no, ike aku la laua nei i ka moopuna a laua nei, i aku o Kua ia Alaikapoiki, e! o ka mopuna a kaua la, pane mai o Alaikapoiki ka! e pee kaua, e make auanei kaua, pela aku o Kua, hoole mai no kela, aohe kaua e make, pee aku no kaua, komo aku no oe i kou aleale, komo aku no hoi au i ko'u aleale, i mai o Kua, aole kaua e ola ilaila, ninau mai kona hoa, i hea kaua e ola ai, hai aku la ia, i uka o Waianae, alaila, ua maikai ia imua o laua, o ko laua holo aku la no ia, i nana mai ka hana o Hiiakaikapoliopele e holo ana laua la, i iho keia, make, ka inoa e ike mai nei la olua ia'u, ola la hoi keia ia pololi, ka holo no ia o ua mau mano nei a uka o Waianae, moe, i ua mau mano nei nae e holo ana i uka, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia wahi mele penei.
A makani kaiaulu lalo o Waianae,
Ke wehe aku la i ka poli o ke hoa,
Hai ka nalu o Kuaalaikapoiki,
Moe aku i uka ka luhi a ke kai,
Moe no a huli ae ke alo i ka paia,
Hiki ka alele a ko ipo,
O Konalaukaula, he ula lee,
Keia ia olua—e,
A pau ia mele ana aia nei, nana mai keia o ka holo no o laua la, kahea hou mai no kela ia laua la ma ke mele penei.
A makani kaiaulu lalo o Waianae,
O Kuaiwa i Pokai—e,
He iu aloha ko olua—e.
A pau ia mele ana aia nei, aneane lakou nei e pae i kula o Waianae, ike keia ia Poka-i, i aku la keia, a ike mai hoi oe e Poka-i ia makou i keia la ola keia la pololi, alaila, kahea mai o Hiiakaikapoliopele ia Poka-i ma ke mele penei.
A Waianae au,
Ike i ka makani o Kupehau,
E hoolulu ana ia lalo o Poka-i,
Maikai ko hoopo ana ia'u—e,
Ko maka launa ole hoi—e.
A pau ia mele ana aia nei, lohe o Poka-i, i nana aku ka hana o Poka-i o Hiiakaikapoliopele, e kulou iho ana o Pokai ilalo, pae ana lakou nei i ka honua, ma Keaalii i Waianae ka pae ana mai o lakou nei, noho iki iho la lakou nei malaila, hoomaha, a liuliu iki, hoomakaukau lakou nei e hele, pane aku o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao me Lohiau, e! ma ka waa olua o kakou, ma ka honua nei au, ae mai la o Wahineomao me Lohiau, na hoa hele ona.
I hou aku o Hiiakaikapoliopele i na hoa ona, e kauoha aku ana i ko lakou wahi e halawai ai, i holo olua ma kai ea, a kela lae la, o Kalaeloa ia, mai pae olua malaila, holo no olua a ka moana kai e nana ana i waena la o Ewa ia, mai pae olua malaila, o Puuloa kai kai, holo no olua, a ke awawa nui auanei e moe ana a iho i Koolau la, o Nuuanu ia, mai pae olua malaila, o Honolulu o kai, holo no olua, a kaulu niu nui e ku ana la, o Waikiki ia, o Leahi ka lae mamua aku, mai pae olua ilaila, holo no olua a huli auanei olua ma kela aoao o ka lae, he ulu niu no malaila, o Waialae ia, ka loko nui iloko o ke kuono la, o Maunalua ia, ka lae loihi la, o Kawaihoa ia, mai pae olua ma ia mau wahi, holo no olua, a ma kela huli aku o ka lae, ke awawa e moe ana a iho i Koolau la, o Makapuu ia, a o Wawamalu ia, ilaila olua e pae ai a hiki aku au, alaila, holo kakou, ua maikai ia kauoha i kona mau hoa, ae mai la laua, ia wa, haalele lakou ia Waianae, holo no hoi laua la ma ka waa, hele no hoi keia ma uka, e hele ana ma Pohakea, nana aku keia i ke kula o Lualualei, hele ka la a liliu, me he mea la e ai ana i ke kula o Lualulalei, alaila, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia wahi mele penei.
Wela i ka la e wela i ka la,
Ua wela i ka la ke kula o Lualualei,
Ua nau ia e ka la ua okaoka,
Ua haule ka papa auwae,
O ka la i ua kukulu,
Ka imu niho a ka la i ke kula,
Na ka la no i kahu a enaena,
Aohe wahi puka hoomaha,
A ka wawae e hoomaha aku ai,
I ka luna i Pohakea,
E uwe kaua hoi—e.
A pau ia oli ana aia nei, i mai o Wahineomao, heaha hoi anei kau aloha ana mai ia maua, ua hele aku la no oe mauka ma ke ala maloo, ke holo ae la no hoi laua la ma kai, ke pii nei no hoi keia ma uka, kani hou aku no ke oli aia nei mauka penei.
A Waikonene i ke alanui,
Ka piina i Komoaula,
Ka la wela i ka umauma,
Like kauhuhu ka pali o Pohakea,
Waha ka ilio i ke kua o Puhamaloo,
Ke hoohaehae ae la ka naulu,
Moku kahawai niha ka pali,
O Puhawai ua hakaka kipikipi,
Ke kaiaulu me ke kanaka,
Ua kuikui wale a haena na ihu,
Ua ka wale i ka upe,
Ka la wela o Lualualei,
He lei aloha no olua—e.
A pau ia mele ana aia nei, ke pii la no keia, a aneane e kau keia iluna o Pohakea, aloha iho la keia ia Pohakea ma ke mele penei.
A luna au o Pohakea,
Ea ke poo o Kamaoha iluna,
He lalo o Luakini, ke kokolo ae la,
Ma ka poli o Kanehoa,
Hoohoa i na keiki make anu,
O Kaiwieli e ua anu au—e,
Maikai Lihue, he kuaaina aloha—e.
A pau ia mele ana aia nei, kau loa aku la keia iluna o Pohakea, huli iho keia nana i na hoa oia nei, o ko laua la holo no ma kai, kani hou aku no ke oli aia nei penei.
Aloha ko'u ho i Puali,
I ka wai o Pohakea, he luna o Kanehoa,
He lae ino o Maunauna,
O Lihue ke hele ia, honi ke ala mauu,
I ke ala o ke kupukupu,
E lino ana e kawaikoloa,
E ka makani he waiopua la,
Kuu pua, me he pua la i kuu maka,
Ka oni i ka haku onohi, ka wai la liu,
I kuu maka la, e uwe au—e.
A pau keia mele aia nei, o ke ano o keia mele, he mele ano inaina no i ke kaikuaana no ka make ana o ke aikane aia nei, oia hoi o Hopoe, ka mea aia nei i kauoha ai i ke kaikuaana e malama, aole hoi i malama o Pele i kela kauoha a ke kaikaina, pau no o Hopoe i ka ai ia, a me ka mokulehua aia nei, oia ka lua o ka ia nei kauoha, aole nae i koe ia mau mea, ua pau no i ka ai ia, nolaila kela mele i mele mua ia ae la, alaila, manao hoi keia, he pula na ia nei ka Pele mea i hoomalu mai ai, oia hoi ke kane e holo ae la ma kai, oia hoi o Lohiau, no ka mea, aole keia i hoole i kana kauoha, ke malama nei no keia, aole i hoopa aku ia ia, me ka manao no ane o Hiiakaikapoliopele aia a hiki i Hawaii a ike mai na maka o Pele, alaila, lilo mua no ia ia nei ka hoomea o ke kane, pela ko ia nei manao iloko iho, alaila, e kapae ae keia i ka olelo a Pele, a pela io no paha a mahope aku ua ko no ia manao ana oia nei.
Iluna no keia o Pohakea, nana aku keia ia Hawaii, e hee mai ana ka wahine i ka pue wai o Hilo, a me na kanaka, ua ua ia iho la e ka ua a ua kahe ka wai, hai ka pue wai, oia ka na mea a pau e hee nei, me he hee ana la no ka nalu o kai, alaila, hapai ae keia i keia mele penei.
A makani Kuamu lehua ko uka,
Ke hoowaawaa ae la,
E ua i Hanakahi—e,
Ke ua la, ua mai la Hilo,
A moku kahawai piha aku la,
Na hale lehua a ke kai—e.
I Pohakea no keia e noho nei, nana aku no keia e a mai ana no ke ahi a Pele i Puna, hapai hou no keia i keia mele penei.
Aia no ke'kua la i uka,
Ke ho-a la i ka papa a enaena,
A pulelo mai ka ohia o ka lua,
Maewa ke poopuu newa i ka makani,
I ka hoonaue ia e Kaawaawa—e.
A pau ka ia nei mele ana, alaila, huli aku keia nana ia Kauai, aloha ae keia i ke kaikoeke ia Kahuanui, i ka lele mai o ke ao, alaila, uwe aku keia ma ke mele penei.
A luna au o Pohakea,
Kilohi aku kuu maka ia lalo,
Me he wai la e haale mai ana,
Na lehua o Kawaikini i Waialeale,
Ke haale iho nei kuu waimaka e hanini,
E ahe wale mai ana no,
Ka lau o ke aloha la o ka moe—e.
A pau ia mele aia nei, lohe o Wahineomao, i aku o Wahineomao ia Lohiau, huli aku la ko wahine nana ia Kauai, o ka lele mai o ke ao o Kauai, lele pu mai la me ke aloha o ko kaikuahine, uwe aku la ke kaikoeke, oia kela mele mua i pau ae la. Alaila, huli aku keia uwe a Pohakuokauai ma laua me Kaena ma ke mele, no ka mea ua poina ia ia nei i ka hoi ana mai, i iho keia iloko oia nei, ka! mai poina olua ia'u e Pohakuokauai ma, i mai la olua aole au i uwe aku ia olua, nolaila, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia mele penei.
Kahuli Kaena holo i ka malie,
Ua wela i ka la ke alo o na pali,
Auamo mai ka la i Kilauea,
Ikiiki i ka la na Keawaula,
Ola i ka makani Kaiaulu,
Koholalele, makani ia no lalo,
Haoa ka la i na Makua,
Lili ka la i Ohikilolo,
Pau na Keaau i ka la,
Haa ka la i na Makaha,
Oi ka niho o ka la i Kumanomano,
Ua wela i ka la ke kula o Alio,
Eha kuaiwa i ka Malamapo,
Ola Waianae i ka makani kaiaulu,
Ke hoa aku la i ka lau o ka niu,
Uwe Kanepuniu i ka wela a ka la,
Alaila kuu ka nae ka maloeloe i ka loa,
Auau i Lualualei, aheahe koolau,
Wahine o lalo, aheahe i ka laau,
O ka ilima welawela i ka la,
Ke pili, ka umauma o Puuliilii,
I ka lawalawa i Pahalona,
Hoomaha aku i Waikonenene,
Ka piina i Komoaula,
Aheahe kona a he a ke kehau,
Hoomaha aku i Pohakea,
Alaila au ku kilohi, nana aku au i Hilo,
Ke hoomoe ae la na lehua i kai o Puna,
Aloha Puna, o na hale lehua,
I kai o Kukii—e.
A pau keia mele aia nei, huli iho keia nana ia kai o Ewa, i nana aku auanei ka hana o ua o Hiiakaikapoliopele, e iho ana ka wahine lawaia i kai o Ewa, lawaia papai, wahi limu, mahamoe, a pela aku. Alaila, o ka moe iho a ka makani o ke kehau, ua hele wale a make i ke anu, e holo wikiwiki ana a hoomaha aku i kai o Ewa, lala i ka la, a mahana alaila, hele aku lawaia. Ia ike ana aku no aia nei, alaila, kani aku ke oli a Hiiakaikapoliopele penei.
A makani kehau lalo o Waiopua,
Ko ke kula naenae aala i ke kupukupu,
Moe e no i ke anu a ka mauu,
Moe aku i kai o Ewa ke anu,
Anu Ewa i ka ia Hamauleo,
E hamau—e.
A pau ia mele aia nei, alaila, nana aku keia i ke aikane aia nei, me ke kane a laua eni e holo ae ana ma kai, aole pane aku o Lohiau ia Wahineomao, aole no hoi he pane aku o Wahineomao ia Lohiau, no ka mea, o ke kumu oia pane ole ana o kekahi i kekahi, o ka papa ana a Hiiakaikapoliopele, ina e pane kekahi i kekahi o ka make ka hope, oia ko laua mea i pane ole ai. E hoohalike aku ana o Hiiakaikapoliopele i ko laua la ano me ko ka wahine lawaia o kai o Ewa, no ka mea, o ke ano mau ia o kela ia he pipi, ina he la malie, a o ka pipi ka ia e lawaia ai, a pane ka leo, alaila, o ka makani iho la no ia, nolaila, manao keia ua like laua me ia poe, nolaila, hapai aku ai keia i keia mele penei.
Kuu kane i ka lai o Ewa la,
Mai ka ia hamauleo i ka makani,
A pane ae ka leo makani ia Ia,
O kuu ia hamauleo—e,
O kuhia i kai o Palea la,
Mai pane oe—e.
A pau ia mele aia nei, huli iho no keia nana ia Lihue, o ka hele o ka la a nopu i ke kula, i aku keia, mai poina oe ia'u e Lihue, i mai la oe, aole au i ka naenae aku ia oe, ke iho nei keia ilalo, kani aku no ke oli aia nei penei.
Ala wela Lihue nopu no iluna,
O ka opuu koa maewa mai ke oho,
O ka nene, aohe nao i ke ala,
O ka mauu, i ka pewapewa laau,
Mauka o Puuhele, e hele ke kehau,
Ka makani lu pua, lu hau,
Pau kukui puai ka loa i lalo,
O Kapualei, o kuu lei aloha—e.
No ke Kupapau.
I ka wa e kaa mai ana a kokoke make, he oeoe mamua aku o ka make ana o kekahi mea, o na makamaka a me na mea e ae o ua mea nei ina he poe ua make, a ina he poe ua ola, a penei ka ka mea mai e olelo ai. "Eia ae o mea ke kii mai nei ia'u e hele," a pela ia e olelo pinepine ai a hiki i kona wa e make ai. Aia hoi o kona poe makamaka a pau, uwe no lakou, a ina he mea ia i aloha nui ia, unuhi lakou i kekahi mea no ua mea make nei, ina he maiao, a ina he niho, a ina he lauoho.
Eia no hoi, ina ua ike ia kekahi mea mai kona waha mai, a me kona maka, he mea keokeo, a me ka waimaka, he aloha ka ia no ua kupapau nei i kona poe makamaka, a loihi no ka waiho ana o kekahi iluna, eha, elima, a nui aku no ko lakou. Ina he wahi kupapau maloko o ka pahu, e wahi ai me ka ike ole mai o ka lehulehu. Penei ka hana ana. E hookulou iho i ke poo o ke kanaka a komo i ke kowa o na uha, a puupuu mai na uha e puka ana na kuli maluna o na poohiwi, a e hookomo ia i kaula ma ke ami o na kuli, a ua nakii a paa loa; he poepoe wale iho no ke kupapau ia manawa. Ina he mea na ua kupapau nei, he dala paha, he lole paha a he wahi mea e ae paha, ua kanu ia e lakou me ia, a waiho pu me ia i ai, i ia, i kapa paha.
I ka lawe ana e huna i ke kupapau, elua, a ekolu wale iho no mau kanaka, aole lehulehu. I ka po no hoi keia hana, aole i ke ao. I ka eli ana i ka lua, he lua poepoe no, ano like me ka lua maia. O ka hohonu kupono o ka lua i ka humenamalo, he pahee ka inoa o ka lua; i ka eli ana, lawe ka lepo o ka lua i kahi e iloko o ka ahu, ipu, o ike ia ka me hou. Ina he hale hou, eli mai no ka poe nana ke kupapau mawaho mai, a komo iloko o ka hale, me ka ike ole o ka mea nona kela hale. Manao na kanaka ina e ike ia kahi i waiho ia, kii ia mai na iwi i mea makau; o ka io he mea kupalu mano. He mau lua huna no kekahi, ma ka pali paha, ma kahi papu paha. Aia no kekahi lua ma Haleakala, o ka Luaokaawa ka inoa, mauka pono o Nuu, ma Maui. Penei ka hana ana i ke kupapau mamua o ka hoolei ana iloko o ka lua, e like no me ka mea i wehewehe ia mamua, aka, i ka lawe ana o na mea nona ke kupapau, me na mea ono a kela mea i make ai e lawe pu ai, (oia hoi he puni,) ina he puaa ka puni, maia, ko paha, a me ia mea aku ia mea aku, lawe no e like me ka nui o ka puni, a hiki i ka lua, kahea aku ka mea nana kela kupapau i ke kupuna i make mua iloko o ua lua nei, "E mea e, eia mai kau keiki." A ina e haule loa ke kupapau iloko o ka wai, a pio ke anuenue i ka wai, aole ona makamaka o loko o kela lua e pili ana ia ia; aka, o ka mea makamaka, hopu mai no ia ia i ke kino kupapau i hoolei ia aku, o ka ili mai la no ia i ka pali, aole e haule ilalo o ka wai. A mahope iho o ka nalo ana o ke kupapau, a hoi mai a ka hale, alaila uwe nui a kanikau. Eia no hoi, ina e amo ia ana ua kupapau nei mamua, a o ka mea paha i aloha ai, loihi oia mahope, hoololohe no ke kupapau, aia no mamua ka mea ana i aloha nui ai, aole e hoololohe, a ina e hoololohe, eia ka olelo a ka mea nana ke kupapau. "Kainoa paha he aloha kou ia'u, aole ka! ina penei kau hana e haihai ia kou mau wahi iwi." A pau ka olelo ana pela, o ka oluolu mai la no ia o ke kupapau, mama mai la a hiki i ka lua i kahi e kanu ai. Haliilii ia ka lua a maikai a waiho ia no hoi ke kupapau, o ke poo ma ka hikina, a o na wawae ma ke komohana. Eia ka hewa, o ka mea waiho ia o ke poo ma ke komohana, o hele e lapu. A pau ia, eia ka olelo a ka mea nana ke kupapau. "Mai noho a hele i kauhale. Noho malie no i kou hale, he ai no, he ia no, he kapa no."
Eia hoi kekahi. O kekahi poe, ike lakou, ua make ke kanaka, holehole ia na iwi a pau ka io, hana no i makau, a i ole ia, kau malie no i ka hale i noho no, a hu mai ke aloha, hele aku no e nana.
A o kekahi kupapau, ua lawe ia ma ke kai e kiola ia ai, a ma ka wai paha i akua mano a me ka moo.
Eia no hoi na lua huna e kanu ia ai na alii, o Nuu, o Makaopalena, Kealaohia, o Puukilea, aia ma ke alo o Haleakala ma Maui lakou a pau. O Hamohamo, a me Alalakeiki kekahi; a ma Alalakeiki kahi i make ai o na kanaka mai Hawaii mai i lawe mai i ke kupapau ilaila e huna ia ai a pau kela poe kanaka no Hawaii i ke komo iloko o ka lua, hiki mai kekahi kanaka kamaaina, o Niuaiaawa ka inoa, a pani i ka waha o ka lua i ka pohaku, malaila lakou i noho ai a make. Aole kanaka e ola ana i ike i kekahi o keia mau lua huna. Ua nalowale loa ia lakou. Aole i pau a hoopuka hou aku no au, ke aloha ia mai nae.
L. W. K. KAAIE.
Kamanuwai, Honolulu, Mar. 15, 1862.
Ka waiwai o ka Pepeiao laau.
E ka Hoku o ka Pakipika:—aloha oe.
E hai ae paha oe i na makamaka o kaua, i na huaolelo i hai ia maluna, ka waiwai o ka pepeiao laau. E nana mua kakou i ke ano o ka hana ana, he lohi no ka hana ana, aohe he hikiwawe o ka loaa. Aka, o ka hoomanawanui a me ka paupauaho ole, oia ka mea e pono ai. Ua hana hoomanawanui no kekahi, me kona mau hoa iloko o na malama 4, a ua loaa no na paona pepeiao laau ia ia, 513 paona; no na dala $44.88, nolaila, no ka ike o ko makou wahi apana kuaaina o Palolo nei; nolaila, uluwehiwehi mai ka manao o na kane, a me na wahine, me na keiki pu kekahi, no ka waiwai ka o ka pepeiao laau, wahi a lakou, ae, ke ae io aku nei au. Owau no kekahi e hoomanawanui nei i ka hana ana ma ia mea. Aka, aole nae au e olelo ana, o ka mea waiwai wlae no keia ma ke ao nei. No ka mea, he nui na waiwai i hai ia mai ia kakou, o ka raiki a me ka pulupulu, oia na mea waiwai i hai ia mai ia kakou. KANOLOMALIEA.
Kekio, Palolo, Mar. 12, 1862.
OLELO HOOLAHA.
I ka Lahui Hawaii.
Papa, Laau Hale,
PILI HALE!
A me na lako e ae a pau, no ke kukulu ana i na hale.
UA MAKAUKAU au e kuai aku ia oukou i na Lako kukulu Hale, me na pa, a me na mea e ae a oukou i manao ai.
NA:
PAPA O KELA ANO, KEIA ANO.
LAAU HALE, o kela ano, keia ano.
PILI HALE,
PINE,
AAHO,
KEPA,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
OLEPELEPE,
KUI,
PENA,
AILA PENA,
WAI HOOMALOO PENA
Ia mea aku, ia mea aku, no ke kumu kuai makepono, e emi ana malalo iho o ka kekahi poe. E hiki mai ana na moku papa o'u i kela manawa keia manawa, nolaila, e lako mau ana au. E hele mai ka poe kuai mai Hawaii a Niihau, e halawai me a'u, ke keiki kamaaina, mamua o ka hele ana aku ia hai, i maopopo ia lakou ka oluolu, a e loaa no au ma ko'u wahi, mauka iho o ka Hale Hookolokolo.
KAMUELA, (kaikaina o Kimo Pelekane.)
Honolulu, Ian. 17, 1862. 20-3m.
HALE KUAI O AKE.
O KA POE A PAU E MAKEMAKE ANA I ka oluolu a me na mea kupono o na ano a pau e kuonoono ai i ka noho ana, e haele nui paha lakou ma kahi o
AKE,
Ma Alanui Nuuanu, ma kela aoao o ka Hale Hotele o KOE BU, malaila no e loaa ia lakou ka lawa o ka makemake, oia hoi na lole o na ano a pau.
2 tf AKE.
J. W. KINI.
MEA PAI KII.
HONOLULU, OAHU.
E PILI ANA KONA KEENA HANA me ka Hale Leta maluna ponoi o ke keena o ke KUOKOA.
E hele mai hookahi, E hele mai a pau, a e paiia na kii maikai no oukou, me ka uku Emi.
Mai poina i kahi o ko'u keena hana, maluna ae o ke keena pai o ka Nupepa Kuokoa. E pili la me ka Hale Leta.
Honolulu, Ianuari 30, 1862. 16-tf
OLELO HOOLAHA.
E IKE auanei oukou e na kanaka a pau, ke nana mai, o makou o na mea nona na inoa malalo nei, ke hookapu aku nei makou i ko makou kai hoolimalima, oia hoi o Koholaiki e waiho ana ma Halawa, a o kekahi kanaka ano lawaia waa, upena e holo ana i ka po maluna o ua kai nei i haiia maluna, ina e loaa ia makou e hopu no makou a paa e like me ke Kanawai o ka aina, aole no i pili keia olelo i haiia maluna no na kanaka e hele ana i ke ao i ka lawaia, a hoi ma no i ke ao, aole noho a po. Eia kekahi, o na ia malalo iho o keia i hoolimalima e makou, e kii na kanaka e hele ana i ka hana a ke konohiki, me ka lawe ole nae i ka upena. E lilo keia olelo i Kanawai paa i kona la e laha ai ma ka Hoku Pakipika. J. D. KALUAIHILO.
KEAWE.
KUPAU.
NUUANU.
Honolulu, Maraki 10, 1862. 25-3t
OLELO HOOLAHA.
E IKE UANEI na kanaka a pau ke nana mai lakou i keia Olelo Hoolaha, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho, ka papa aku nei au i na mea holoholona, lio, bipi, hoki, miula, hipa, kao, puaa, mai hookuu wale maluna o ka aina o Kapaakea, ili aina ma Waikiki, Honolulu, Oahu. Ina e kue oukou i keia olelo papa, ia oukou no ia, ina e ike kekahi o ka'u mau Luna i kekahi o na holoholona i hai ia maluna ae, e uku ka mea nana ka holoholona, hookahi dala ($1,00) no ke poo hookahi, e like me ko laua manao he pono, a i ole e uku ia mai, e hoopaa ia no ma ka pa Aupuni, o T. Pahau a me Kamanawa ko'u mau Luna nana, ia laua ka mana, e hana e like me ke Kanawai.
M. KEKUANAOA.
Kahu malama waiwai o V. KAMAMALU.
Honolulu, Maraki 11, 1862. 25-2t*
$5.00 LIO NALOWALE.
UA HOOLAHA MUA AU I KEIA LIO O'U ma ka Helu 11 a me ka 12, i hala iho nei, aole nae i loaa a hiki i keia wa, ke kauoha hou aku nei au i na kanaka, haole, pake, keia lio i kauoha mua ia me na ano o ka lio ma ia mau Helu, eia maanei kekahi mau ano i koe ma ia mau Helu, penei, na ano maanei.
Ma ke kua maluna pono, e pili ana me ke ka, he puali mai ka wa uuku mai, ma kahi o ke kanaka e noho ai ma ke kua, he wahi puu, he ano puka mamua ua ola paha i keia wa, ina e loaa i ka mea e loaa ai, e hoihoi mai a loaa au ma Kaulu, Kailua, Koolaupoko nei, e uku no au i ka mea i loaa ai, e like maluna. M. I. KAPIHENUI.
Kailua, Maraki 1, 1862. 24-3t*
OLELO HOOLAHA.
UA PEKU, a ua keku ia mai au e Aulani ka'u wahine mare, a ua hookowa ae ia i ka poli pumehana o ke kane me ka wahine, a ua haalele mai i ko maua wahi moe, a me ka noho pu ana, a ua hele aku mamuli o kona makemake nui, nolaila, ke kauoha ia aku nei na mea a pau o kela ano keia ano, mai hoaie ia ia, a o ka mea hoaie ia ia, mamuli ona ia koi ana, aole au e hookaa i kona aie mai keia la aku, a me na la i hala mahope. Owau me ke aloha ia ia, me ka manao i na la a pau o keia noho ana, kuu wahine e, aloha auanei oe.
J. W. D. K.*
MEA HAULE!
UA LOAA i ka mea nona ka inoa malalo nei, he palapala kuleana Aiuna ma ke alanui kahi i loaa ai. E kii mai ma ka Hale pai Aupuni, ka mea nona ua palapala nei, me ka uku pu ($5,00) no keia Olelo Hoolaha, a no ka luhi hoi.
H. W. J. NAKIHEI.
Honolulu, Maraki 3, 1862. 24-2t
S. D. Keolanui.
UA MAKAUKAU wau e kokua i ke kakau ana no na palapala a pau loa, ke lawe ia mai imua o'u ma ko'u keena kakau ma Niuhelewai Kapalama, oia na mele, na Kanikau, Olelo Hoolaha, olelo i kela a i keia, ia'u no ka pepa, inika, nolaila, e wiki oukou, he wahi uku haahaa loa no ke kauwa hana pololei.
KA HOKU
O KA
PAKIPIKA.
E HOOPUKA ia ana ka Hoku o ka Pakipika i kela poaha keia poaha a pau ka makahiki. O
J. W. H. KAUWAHI,
Oia no ka LUNA NUI, a o G. W. Mila, oia ka Luna Hooponopono a me ka Puuku. He nupepa a na kanaka maoli keia, na ko Hawaii nei poe keiki papa o ka aina i kukulu a ua manao ka Ahahui e kokua ana ko Hawaii nei i keia hana. Nolaila, aole i manao keia Ahahui e pono e paipai nui i ka lehuehu e lawe, no ka mea, ua ike lea ka Ahahui, e lawelawe no na kanaka Hawaii ma na oihana a na kanaka Hawaii.
Eia ke kumu manao paa.
He nupepa ku i ka wa keia, aole no e hio io a ia nei, o ka hoonioniolo kana hana, a na na keiki papa o ka aina ka oihana luna maoli ana o ka hoopuka ana. He nupepa keia no ka lahui Hawaii, a ke noi ia aku nei na kanaka o na aoao a pau e hooili mai i ko lakou mau manao e pai.
OLELO HOOLAHA.
E LIKE me ke Kanawai i hooholo ia i ka la 24 o Augate o keia makahiki, ke kahea aku nei maua i na Konohiki a pau, mai Hawaii a Kauai, i loaa ko lakou palapala mahele, aole nae i loaa ko lakou palapala hooko mai na Luna Hoona mai, e hele mai lakou imua o maua ma ke Keena hana o ke Kuhina Kalaiaina, i kela poakahi keia poakahi, o na pule a pau, me na hoike pu mai, e hoomaopopo i ko lakou kuleana ma ia mau aina mahele, a na maua e haawi i palapala hooko e like me na Luna Hoona mamua, ke maopopo ko oukou kuleana, a i ole na Konohiki, o na hooilina a me na Luna hooponopono waiwai hooilina paha.
Ina aole oukou e hele mai a hiki i ka la hope o Iune M. H. 1862, e nele no oukou i ka aina ole, a e lilo ia mau aina i ke Aupuni.
Ua makaukau na Palapala Hooko o ka poe nona na inoa malalo. E kii koke mai.
Kamanoualani, (Napuahola,) Kanehiwa, (Hinau,)
Luluhiwalani, Koakano,
Kaopua, Hono, (Nahalau,)
Honaunau, Kainalu,
Kaluainanea, Kawai, (Kiaaina,)
Kapalu, Ke, (Hoopili,)
Hale, Nahua,
Hanakaipo, Kailakanoa,
Keawehano, Kalawaiaku,
Pahau, Napahi,
Paalua, Kanunu,
Laamaikahiki, Helehewa, S. (Kainaina,)
Alapai, (Kalola w,) Kaulunae,
Pahoa (Fehling & Maikai,) Kanele,
Kaahumanu, (Kaoaopa,) Kainaina,
Paewahine, (Hinau,) Hoe,
S. SPENCER.
J. H. SMITH.
Kakauolelo o ke Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, 18, Ianuari 1862, 18-tf
PAPA MANUAHI!
EIA ka mea hou loa no na kanaka maoli o Hawaii nei, ua loaa mai ia'u na Papa Oregona o kela ano keia ano, me ke kumu kuai make pono loa, e pono e hele mai oukou e hoakaka i ka oiaio no keia mea. Eia ke ano o na Laau a me na Papa.
Laau nui, laau liilii, Papa hele, Papa kahiia, Papa kalakala, Papa Paina no Amerika a me na Pine paa, Pili.
Eia kekahi, Pena keokeo Pelekane maikai loa, Pena omaomao lenalena, Aila pena, Wai hoomaloo a me na mea e ae kupono no na hale. Aia makai ma
Aina Hou, mauka iho o ka Hale Dute Hou.
GEO. G. HOWE.
Honolulu, Aperila 3, 1861. 15-tf
KA LAKO HALE A ME NA
Pahu Kupapau!
AUHEA oukou, e ka poe e makemake ana e kuai ma ke ano makepono wale! Eia no ke waiho la ma kuu hale paahana, ma Alanui Papu.
NA PAPA KAUKAU!
NA LAKO HALE!
NA PAHU KUPAPAU!
A ua makaukau no hoi au e hana i ka hana kamana, ke manao oukou e hoolimalima mai ia'u, a ma ka uku emi loa. E hele koke mai i pau ko oukou kuhihewa. H. ALENA.
2-tf Alanui Papu.
OLELO HOOLAHA!
HALE HANA NOHO A ME NA KOKI!
O MAUA o na mea nona na inoa malalo nei, ke hai aku nei maua ma ke akea, ua makaukau no maua e hana i na mea a pau e pili ana i ka oihana i oleloia maluna.
Eia no hoi ma ko maua wahi na noho a me na papakaukau e kuai ai ma ka uku emi loa.
Na lako hale kahiko i hana hou ia.
O na pahu kupapau o na ano a pau no ka uku make pono loa kekahi mea a maua e kuai ana.
E pono no i na kanaka a pau e hele mua mai e kamailio pu me maua mamua o ka hele ana ma na wahi e ae, no ka mea, ke manao nei maua e oluolu no oukou e kuai me maua. ALAPINI,
KALE.
Alanui Alii, ma kahi e pili ana i kahi o Keoni Palaunu Luna Makai. 11-tf
MEA HOU!
MA KA HALE KUAI
O KEOKI OLELO E.
AIA ma ke kihi huina alanui mauka iho o ka Hale uinihepa, hale kamaa, malaila ka lole Nu Hou i keia wa, na ano no a pau, ka mea makemake ia, me ka hooemi ana i ke kumukuai.
8-3m
PEPEIAO LAAU! LALA MANO!
KE MAKEMAKE nei au i na pepeiao laau a me na Lala mano e lae mai me a'u e kuai ai no ke kumukuai makepono loa, oia hoi 8 1/2 keneta o ka paona hookahi o ka pepepiao laau, a he 15 keneta no ka paona hookahi o ka Lalamano, aia ko'u hale kuai ma Polelewa, mauka o ka Hale pule haole, e pili ana ma ka aoao ma Ewa o ka Hale kuai uwini hepa o Kakela ma, a mauka hoi o ke alanui Alii. AHUNAKO, (Pake.) 45-tf
Olelo Hoolaha!
O NA MEA A PAU E MANAO ANA E LAWE mai i na Olelo Hoolaha, a me na Mele, e hookomoia ma ka Hoku Pakipika, e hiki no ia oukou ke waiho mai ma ko'u lima, G. W. MILA. ka Luna Hooponopono, a ina aole au ma ka Hale Paipalapala, alaila, e pono no e waiho ma ka lima o J. L. Kapahi, a me ke Kakauolelo o ka Luna Hooponopono. Ia lakou wale no, aole i kekahi mea e ae. G. W. MILA.
18-tf Luna Hooponopono.
R. E. Wakeman,
Kamana Hale a me ke kapilipili Kaa.
ALANUI ALII MAUKA O KA HALE LOLE BIPI o Mr. CORNWELL.
22-tf