Kuokoa Home Rula, Volume V, Number 12, 22 March 1907 — Mai Haalele i ka Olelo Makuahine [ARTICLE]

Mai Haalele i ka Olelo Makuahine

O ka olelo kupa a kekahi lahui elike me ka Olelo Hawaii a ka lahui Hawaii, oia no ka mea i kapaia he olelo makuahine na ke kanaka Hawaii. Ma ko makou hoomaopopo ana, ehia la o na Hawaii opio i hoonaauaoia iloko o na Kulanui o kakou iho nei, a mawaho aku nei hoi o kakou i kuonoono maoli ko lakou ike me ko lakou makaukau ma ka olelo makuahine o ko lakou aina hanau. Ke ike nei kakou i keia mau la e nee nei, eia na aapo ana a na opio ma ka olelo Beritania, a ua nele maoli ko lakou manao ana e huli i ka ike i ka olelo oiwi o ka aina hanau. Ua maopopo loa mamuli o ka hoopauia ana o na kula aupuni olelo Hawaii, ua hoopau maoli ia na poo wai nui e loaa mai ai na auwai o ka ike ma na olelo i na opio o Hawaii nei. Oiai makou e kakoo aku ana i na iini [?] holomua o na poe ike olelo Beritania ma ke ano, he mea pono i ko Hawaii nei Lahui opio ke hoomaamaaia ma ka olelo Beritania, oia hoi ka olelo Enelani i mea e loaa ai i ka opio na keehina holo mama me ke a@ awiwi o ka holomua e nee nei maluna o ka hapanui o ka ilihonua mamuli o ka hoonee ana a ka olelo Beritania, eia nae, aole no he mea hewa no ka opio hanau [?] o Hawaii, o ka oi aku nae, o ka Hawaii kanaka maoli ke ike maopopo i ka olelo a kona mau kupuna. Eia na haole naauao o ko na aina e ke hoea mai nei ma ko kakou mau kaiaulu nei, a me ko lakou wa e ninau mai ai i kekahi Hawaii opio maoli i ke ano o kekahi huaolelo kahiko i ikeia e lakou ma kekahi mau buke a nupepa Hawaii kahiko, e olelo aku ana keia opio, "I don't know," oia hoi, "Aole au i ike." He ike ole ka hoi, oiai, ua hoohemahema maoli no oia i ke ike ame ka makaukau i kana olelo ponoi iho. E hoea mai ana ma keia mua aku e lilo ai ka hapanui loa o na huaolelo Hawaii i kamaaina ia kakou i keia wa, i mau huaolelo pohihihi i na opio Hawaii o keia mau mua ae. Ma ko makou manao, "iwaena o umi poe Hawaii opio e hele nei i na kula haole o nei mau la, aole paha e loaa he elima oia poe i hiki ke ka kau i ka olelo Hawaii me ka pololei. O na wahi wale no e loaa ai na ike olelo Hawaii i keia poe opio oia na Kula Sabati Hawaii, na luakini, e haiolelo ia ana ma ka olelo Hawaii, na anaina i akoakoa ai na Hawaii maoli, na buke a me na nupepa Hawaii no hoi. O ka launa ana a me ke kamailio ana me na Hawaii ma ka olelo Hawaii no ka imi ana i ka ike olelo Hawaii, he mea no ia [e] loaa ai ka ike ame ka makaukau.