Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 31, 30 July 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOKUNA V. Ka UOOU,NAJA ana mai o KawkloAKOO Me MAI KaūAl F ~ĪO LAUA HALAWAI ANA ME I ->LAJIA -7 Na Eihku A Kaihieapu—He wm Auatj ka MAKA ĪHE KO K AWELO—LOHE 0 I KA PILKIA 0 NA MaKUA —lloouna o Kawelo U KanewaHINEXSIAOtU E Kll I KA HAONA Laau i Kok a ka Makoahtoowai. Ih° aku Ia ua mau wahi kanaka nei me ka hoopaanau ana ina inoa ona wahi elemakule, mai Kauai raai. Ke kakani la ka waha oua mau wahi kukini nei: "Kaweloikiakoo! Kooaka poko i" Ke hele Ia no ka >vawae, ke namunamu la no ka waha o ua mau wahi elele nei, "Kooakapoko! Kaweloikiakoo! Hoea !aua i kahi e hekau ana ko laua waa o ka panee aku la no ia, a lana ike kai. Kau ihola laua, a iawa i olelo aku -ai o Kalohipikonui i kona hoa. "I uholo auahei kaua a i poina ia'u na inoa o kela mau wahi elemakule mai Kauai v mai nei, ia oe kaua e pakele ai. "Ae mai la no hoi kona hoa, me ka panai ana mai: "Pela no hoi au. Ina no hoi au e poina i na inoa D«a wahi elemakule, ia oe no hoi kaua e pakele ai. O kekahi mfea a kaua e hoopaanaau ai o ka inoa o ke Akua o Kawelo, o Kukalaniehu." Pane mai. la hoi o Kalohipikoileipuuwaawaa. "Ka!Tapa mai nei o Kā-malama ia kaua, aole kaua e hoike aku ia Kawelo i ka inoa o ke Akua ona, mamuli auanei huhu o Kawelo a, ma mamake mai kaua "Pehea ka hoi auanei ia poo aui e maopopo ai he mau kanaka kekahi i kii mainei iaia mai Kauai mai, ke hoike ole aku kaua i ka inoa o ke Akua ona, ..i lawe.. ia mai nei e ua mau wahi elemakule nei? O kahimea pilikia okapoinaia kaua o na inoa o na elele o &aūāi mai. Nolaila, ina e poiria Jro Jaua mau inoa ia'uiko kaua wa e ike aku ai ia Kawelo e hoike aku ana au i ka inoa o ona, owai la hoi?" i ninau mai ai o Kalohipikoipuwaawaa. , "Kai no paha ua paanaau ia oe moa o ke Akua Kauai. H» .ohe mai ko pepeiao—Ku-ka-la-ni-e-hu! Lohe aku la ,oe?" i . aku ai o Kalohipikonui i kona kokoolua. . ;. la no . hoi o Kalohipikoipuwaawaa. "Ae. O Ku kaianiehu ka hoi ka ii>oa oua Akuanei. Mai poina oe a mai poina ,no hoi au." KUpakupa akū la na hoe a mau wahi kanaka nei maloko.a mawaho, he o-la-olapaia p! na hoe a laua ma "ko laua n ;m,lima ; a puka Jaua mawaho o kua-nalu o Kalehuawehe, ia wa i pane mai ai o' Kalohipikoipuwaawaa ī kona kokoolua: "He keu mai la ka hoi ka le-lele e wale rio o ko'u hauli no kaua." "I keaha hpi?" i ninau aku ai o Kalohipikonui, ■"I keaha mai auanei hoi kau.' X kd kaua hoopukapuka hoi J paha i ka inoa o ke Akua o Kawelo. Ina he Akua mana io j kela, a e laa ko kaua papa ia j ana mai nei e Ka-malama, aole '

Hooi|Lumahiehie-t-ka-oni-malie-a-pua-lilia-l ana -Ī-KA-WAI.

e hoopuka aku ia inoa imua o ua maka aa nei, pehea hoi kaua e mananalo ai no ko kaua o-a wale ana ae nei no ia inoa? Ea, ke kau e wale mai Ia no ka haili ia'u, e make aiia paha kaua i ka moana i nei holo ana aku a kaua?" i olelo mai ai o Kalohipikoikipu waa wa a. hoi kaua e make i nei Ia a ka malie nui wale. Ua hele a palahinu ke po'i o ka honua e kau nei maluna okaua, malino no hoi ke kai o ka moana a kaua e hoe nei, koaniani maikai hoi ka makani e pa mai nei, aohe puu aohe kee mamua 0 kaua, no hea mai hoi ia make au i houpuupu wale ae la no. Inapaha kaua!" Hoomau aku la no ua mau wahi kanaka nei i ka hoe ana. Ke maikai wale la no ia hele ana a laua, oia hele o laua nei a kaa pono mawaho o ka nuku. o Euuloa, ta wa i koaniani mai ai kahi mea makani mamua pono mai o laua. Ike aku la laua nei i ke kuakea mai o ka ale ma waho o Kalaeloa, ia wa pane mai lao Kalohipikoikipuwaawaa 1 ka meao laua mahope o ka waa, oia hoi o Kalohipikonui. "E kalā no au i hoohaili mua aku nei ia oe no ka make o kaua. Aiakekuakea mai la o Kalaeloa i ka • mahiki ia e ka makani, hele a hulu-pii ka moaiia." "Aohe ino. He kuakea okai kai wale iho no kela a ka nalu a kaua. e ike,aku la, .Aiaka mo e komo ai ke puanuanu o ka hopohopo i ka hookele waa a papaiaulu ka makani i nae nei; alaila, o ko kaua make ia. Nawai ko kaua make i nei la malie? Aohe make. Ina aku kaua!" Kulou iho la ua maiu wahi kanaka nei iamo no na hoe iloko o ke kai, mawaho a maloko, a ke pakika a pahee la no ko laua nei wa«u Ia wa nae, ke o alaala mai la ke kupikipikio a na ohuku nalu, ā ke haulani ae Ia kahi waa, o laua nei iluna a ilalo o ka hanupanupa o ke kai. He auku ae ia o ka ihu o kahi waa 0 laua nei iluna, a iho aku la ilalo, konini ka moamoa o ua wahi waa nei iluna o ka ale e hue la mahope, a anapuu hou ana ua wahi waa nei iluna o ka ohuku nalu._ He wa pokole no mahope iho ua loaa mai' la laua i ka ino 3 aole i kana mai.' Ke pono hoo manawanui wale la no ua mau wahi kanaka nei i ka hoe. E loaa pono iho ana ke kai i na hoe a laua i kahi wa, a e loaa pono ole iho ana i kahi wa. Ikaika loa la ka nou ana j a ka ino, a pale ka pono ia laua Ke komo Ia ke kai ma o a maanei o ka waa o laua. Aohe he wahi pii ole o ke kai. Me he mea la i paia ia ae ko laua nei mau maka, huli ana ko laua nei waa, a au ana ua mau wahi kanaka nei iloko o ke kai. Hoo ikaika iho la laua nei i ka hoolaina ana i kahi waa o laua. 0 ka mea apiki loa i nei kahuli ana o laua, oia ko laua apa 1 ke ka liu o laua a me na hoe, E hopu aku ana i ke ka-liu, lilo , na hoe, ke paa hoi na hoe, pahemo ke ka-liu. Oia ano like no i na kahuli ana apau o laua i )

na wa mahope mai. Hoomana wanui iho- la .laua nei ka' ana i ka liu a hiki i ka lana ana o kahi wa'a o laun, ia wa i uhoe hou aku ai laua. Aole no i liuliu ia nee ana aku a laua, mahiki hou no ke a-ma 0 qa waa -nei, a lana hou no na auwae o ua mau wahi kanaka nei iloko oke kai. Hoolana no laua nei a ]ana ka waa, hoe hou no. Ekolu paha manawa oka hulī ana o kahi waa o laua nei, hoea no ht>i laua nei mawaho pono ae o Nanakuli. Aole no i malie ka ino, ke pii la no ka ale ma o a maanei o kahi waa o laua. Pa hou no> i ua ale nui, make hou no laua" nei. Hoea laua nei mawaho ae o Maili. Alaila' ano akakuu mai ]a ka makani a me ke olapalapa kupikipikio ana a ke kai: Ua opili nae laua ike anu. Huli maila o Kalohipikoikipuwaawaa me ke ku-ululu i ke anu, a pane mai la i kona kokoolua. "E kala no au i olelo aku nei ia oe e make ana kaua. A laa io ka make o kaua la. Ke aki nei kaua i ka uku. Ea, ona uku paha keia a na wahi elemakule o Kauai i lu helelei iho nei 1 keia moana ia laua i holo mai ai? He keu ke kupanaha:" Pane aku la hoi kekahi. "He make no ka uku, a ola no i ka liha:" Olelo mai la no o Kalohipiko ikipuawaawaa. "He olelo hoomaauea kau, eke hoa O kau ano olelo no ia oka pane ana mai nei ia'u i ko'u hoike ana aku ia oe no ko'u wahi oili, no ka make o kaua. A 1010 iho la no nae oe. Ina hoi o oe wale no kai make, ina la hoi ua pono loa. Aole hoi e hihi, o kaua pu nei e ka ia nei i ka pohuehue. Ke ukamailio la no ua mau wahi kanaka nei, ke uhoe la no. Oia hele o laua nei a hoea mawaho o Mauna Lahilahi, ikeaku la laua i keia mea koliuliu e nee mai ana i ka ili o ke kai, oia no oe oka Naia e hee ana iluna o ka nalu. Ike pu aku la laua nei i ke ku o ka punohu ua koko. Hoomaopopo iho lalaua i nei o Kawelo ma ia e uhoi mai ana. Me he mea !a o waho ae Io ka lae o Kaena kahi a laua nei i ike aku ai ia Kawelo ma. I Ia wa ninau aku la o Kalohipikoikipuwaawaa ia Kalohipiko nui. "Ea, ,owai la hoi na wahi makua o Kawelo? Poina iho la ka hoi ia'u na inoa o mau wahi elemakule nei." Kulou iho la hoi ko Kalohipikonui poo ilalo e noke ai 1 ka noonoo i ka'inoa o na wahi elemakule mai Kauai'mai, aohe he wahi mea a loaa iki, alaila, olelo ae la oia: j "O! Oka nalowale loa iho jlano ka hoi ia ona inoa oua mau wahi kanaka nei, Ua loaa j ae la paha ia oe?"

"Ae, ua loaa ae la ia'u," i pane mai ai o Kalohipikoikipuwaawaa. "Ina pela ea, nau o kaua e kahea aku o Kawelo," wahi a Kalohipikonui. Ia wa ku ae la o Kalohipikoikipuwaawaa. a kahea aku la: "E Kawelo e! Ua pae mai nei. ou mau makuakane mai Kauai mai'. Aia la ke walea la « ka ulu niu o Waikiki," , "Owai e-ā? Owai ia mau makua o Kaweloleimakua e-a?" i ninau mai ai o Kawelo me ka hoolana ana jho o ko laua waa. Ike aku la o Kalohipikonui i | ka hoaa o kahi kokoolua ona no ka inoa o na wahi kanaka Kauai, ua pane aku la oia i ua wahi kokoolūa nei ona. "E olelo aku oe ua poina na inoa ia kaua mamuli o ko kaua halawai ana mai nei me na ulia poino i nei holo ana mai nei." I Alaila, pane aku Ia o Kalohi - pikoikipuwaawaa: I

"Ka! Ua loaano hoi ia maua j ko laua mau inoa, oka holo ' mai nei hoi ia' o maua a kahi i

kahuh' ai. LiJo ko maua mau I noonoō i ke ka, ai ka hoe no') hoi, e aupiieume pu ai me ka ale, ilaila no maua i pauaka ia ai a nalowale na inoa ou mau hulu makua, ,e Kawelo. Aole no hoi paha e poiha ko laua mau inoa ia maua ina no la hoi hookahi nō la make ana mai nei Q maua. Pau ka hoi -kauna o ko maua isake. Ua lohe aku la no oe, he may makua, aiā i Waikiki. Eia maua ke hoi nei." Alaila, paha mai la o Kawelo penei:

PAHAHELU 24. NA KAWELO KEIA. 1. Holo ana nae hoi o Hikiula 2. 0 Hikikea, i ke kepakepa o ka waa, 3. Ohiki eli i kona lua, 4. Aama holo i ka maloo, 5. Paiea noho i ka mawae, 6. Ka ūla noho i ka naele, 7. Ka puhi lapa i ka ale, 8. Opule kai i ka lauwili, 9. Ke : ke ka niho o ka halahala, 10. Aloha mai nei Auau, o Apehe, 11. Na hoa noho o Ulalena e— 12. Ku" ana hoi kuu hupo e laua la, 13' I ka wa kamalii e— Alaila, pane aku la ua mau wahi kanaka nei. "'Aohe na o ko laua mau inoa. He mau inoa okoa iho no ko'laua." PAHAHELU 25, NA KAWELO KEIA. 1- Ku kila i ke ahiahi, 2. Moe ka puaa a'a-ua. 3. Kaumaha i ke Akua ia Kaneikapualena, 4. Akua mana o kuu kupunakane, 5. Make ka ua me ka makani, 6. Make ke kaikoo me ke kai pii, -7. Ho]o aku la i ka moana, 8. He uku, he liha ke o, ka inai a na lehelehe, 9. O Kaweloikiakoo a me Koo akapoko, 10. O laua nae paha kai uka e! Ae aku la ua mau wahi kanaka nei. "Ae, o na inoa ia o ua mau wahi hulu makuakane nei ou mai .Kauai mai. A o ko Akua pu mai nei no kekahi o Kukalaniehu. Aole i kana mai ka huhu a me ka inaina o Kawelo i ka hoo puka ana aku o ua mau wahi kanaka nei i ka inoa o kona Akua, nolaila, pane mai la oia i ua mau wahi kanaka nei: "Kauwp make loa hoi olua ia'u e mau wahi makawela, lae punia !" O ko Kawelo manawa no ia i hou iho aj i kana hoe iloko o ke kai, a ia-hu'e ana no lele ana ke akoakoa me ka iliili olalo o ke kai iluna, e like no me ke kope ana a na epa-epa o ka huila e na mokuahi i hookaakaa ia me ka ikaika. He owili ana ne ka ehu p ke kai me he waipuilaui la, aia hoi oili pulelo ana ka waa 0 ua maka aa nei me he manu I noio la e keehi ana i ka ale. O ke kin.o nui hoi k;eia o Uhumakaikaie kakai-a-polaana mahope o ka waa, ua like ia me kekahi pa lawaia e halakika ana iluna o ka ili-kai.-Aohe no hoi h<? wa a loaa mai ka waa o Kalohipikonui ame Kalohipikoikipuwaawaa, oiai no hoi laua e paukiki ana i ka hoe 1 ko laua waa me ko laua m iu ikaika apau. I ko laua ike ana ua kokoke loa ko n;a waa, ua pahu poko koke ik> la laua i ka hoe ana i ko latia waa, oia hoi, ua hoohi-"h ae ia laua i ko lauawaa noloko o Wa;anae a kaa aku la maloleo o leu.inalu uhai aku la no o Kawelo mahope o laua.' Aole i pau. i