Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 36, 3 September 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o kanewahineikiaoha

Hooulumahiehie-j-ka-oni-malie-a-pua-.lilia-lana -I-KA-WAI.

MOKUNA V. ;CA nooiiNAiA ANA MAI o iiAwiiLOAKOO Me Kooakai'oko mai Kaum Mal- -Tio I.AIIA HALAWAĪ A>'A ML' Kamalama --.Na oi.r Ehiku a Kaihikaih'—HK w*l AllAll KA WAKA. ĪHK NO KAWEI.O — LohK O ICaVi'KLO 1 KA'PII.IKIA O NA I&AKUA —Boousa o Kawelo u Ka"sk\valUNKIKIAOII V E 'Kll T KA HAUNA Imau i Kok aka Makūauu^owa , . O ka ai iho la ia o ua makuahunowai nei o Kawelo me ka wahine nohoi, o Kanewahineikiaoha, ame na kaikoeke, a pau ka ai ana, hoi ae la lakou malalo o ka lanai lau-niu, a hoonanea wale iho Ja no.- Ia wa i pa-' ne aku ai o Kaionaikahailaau i ka hunona, ia Kawelo, ma ka elelo ana'ku: "Ua hoouna ae nei oe i ko wahine nei, e kii ae i mau hauna laau i koe, e make ai o 3tauai -ia olua..- Auhea oe, e ka hunona, o ka mea oiaio a'u e hai aku nei ia oe, aohe a'u hauna laau i koe. ia'u no apa J kau kiina laau kaa lalo, hiki ole ia'u ke al'o, a kē pale nohoj, ua pau loa ae la no ka'u wahi pono, Akahi mai oe, e ka hunona. "Alua mai oe, e ka hunona, ua.kauoha a& nei iko wahine āe i ko'i kuai-waa na olua e holo ai olua i ke kaua i Kauai. £īe apa wale aku no ia au, e kua ai a e ai i waā no olua. Ua nui ka waa i te alii ia Kaihikapu, he leo kou a o-ct aku imua ona, t waa n,ou, aohe e au'a-ia aku j mea he waa ia oe. mai oe, e ka hunona, hoouak ae nei oe i ko wahine i Koolau i pana iole, aohe waiwai oia mea. Oia auanei, he hoa' hakaka iole kahi ou, e ka hynona, e pono ai ka olua lawe ana i pana iole. Eia hoi kekahi, malia he aumakua iole kekahi 6 oukou, a pana i ka iole, hewa kakou, puni ole hoio Kauaiia olua. He haiipu wale no ko'u i ko'u lohe mau i ka leo o ka iole e uwi-uwi ana iluna o kapaku o ka hale.

"A no ka waa' e hiki ai olua me kei wahine i Kauai i ke kaua ia Aikanaka, e hoouna oe i ka oleio i ke alii, ia Kaihikapu." Ua keia, ni!tu manao, apau, a Kalonaikahailaau i hoopuka m'ai ai imua o ka hunona. Ua ike hoi lakou nei. apau, uā hoi ke alii o £aifcika P u ilalo o iPuuloa, noonoo iho lak<pu no ka mea kupono e hoouna aku ai imua o nei e noi ai i waa. Hōoholo iho la lakou, e hoouna ia Kanewahiūeikiaoha, ia Kamalama, Kaloumeki ame Kaulu iki ma e h«lo i Puuloa. 3IQKUiVA Vi. Hai.awai o Kankwahinkikiaoha sie Kaihika.pu—Ka Loa a Ana MAI 0 KU liAai.UA Mai KE Alii Mai -KfKHM) O ICAvveio ius JIA WaUNAK-t-Ka HoI.O ANA i Kauai 1 kb Kaua—Pae na Waa I WIILUA— i]OOLIUUD KE KAUA — Ka HooMAKA /> NA- O HB KAUA Kau o Kanewahineikiaoha mel ke; kaae opi,o, ame ke keiki, me! Kalaumeki, ame Kauluiki.ma,

no luna o ka waa, a holo aku ia no Puuloa; i kahi a Kaihikapu e nohō ana. Hoea lakou nei i ke hale, e noho mai ana no ke alii, Ike mai 'la oia i ke aliiwahine o na Koolau, oia hoi, o Kanewahineikiaoha, a ia Ka-malama nohoi, me kahi keiki o Kalaumeki, haa wi mai ia oia i kona aloha: Ninau mai la ua alii nei ia. Kanewaeineikiaoha: "He huakai ano nui hoi keia a Kawelo, ke hoea mai nei ka lei hulu imua o'u? Heaha ka huakai 3 e ke aliiwahine?" -Pane aku la o Kanewahineikiaoha: "I a-u iki mai la au īā~"r keia kai, e ua haku nei o makou, no ke i|oi ana'ko. ia oe, e haku i waa no maua me kuu kane, e holo ai i Kauai." Ninau mai la ka Moi: "He waa aha keia?" Pane aku la no o Kanewahineikiaoha: "I \yaa no jnaua e holo ai e kaua ia KeCuai."< Ia wa kulou iho la ke poo o Kaihikāpu ilalo, a liuliu kana kulou ana, ia wa aea ae la kona' poo iluna, nana mai la ia Kane- 1 wahineikiaoha, a tiināu mai la: "Kaua ia Kauai, owai ka hoa' paio?" Pane aku la o Kanewahineikiaoha, īka i ana aku: "O Aikaiiaka." Alaila, kulou hou ke poo o ua'lii nei ilalo, a liuliu wale, ea hou ae la no iluna,,a olelo mai la ia Konewahineikiaoha: "He kaua hoahanau. Heaha ]a ka hak a Aikanaka i mai nei i nini ai o Kawelo?"; No keia ninau a Kaihikapu, oia ka wa i hoike aku ai o Ka-

newahineikiaoha i ka hana ino' atia o'Aikanaka i na makua-o 1 Kawelo, e noho ana ma Hana- ' maulu. Ua paiia e Aikanaka ' kolaua mau aina apau, aohe ; wahi pono o laua i koe/ O ka laua ai e ola la i Kauai, he liha i , 1 ka i'a, a he uku nohoi, kahi kuala. Ua hoea mai nei na elele : mai Kauai mai, i hoouna ia mai nei e kii mai ia Kawelo. "A o ia ka'u i au hoomanawanui mai la i ke kai i waa no maua, e holp ai i ke kaua i Kauai." , - Ia wa, ae mai la o Kaihikapu, me ka olelo ana mai: "I hookahi olua kaulua. Malia pa-, ha, o olua wale no elua, o Ka~| nei, o na keiki hanai' elua, me na wahi makuakane elaa o Kauai mainei, a, me Kauluiki ma paha kekahi? Ina o ko oukou nui iho/lano ia, alaila- , Wa lawa oukou i ke kaukia hoo- , kahi. O na waa no ia, puni ka moku o Kauai." j O kekahi kumu nui o ko Kai Hikapu haawi ana mai i mau waa no Kawelo, no kona make-, make loa,'e hoi o Kawelo i'Kauāi; a e kaawale aku hoi oia mai Oahu aku nei, oiai ua maka'u no (Kaihikapu) o lilo o Kawelo i mea nana e hoala i ke kipi ame ka haunaele ma Oahu nei. J ( Loaa mai la na waa, (he mau kaulua) ia Kanewahineikiaoha, : o ko lakou hoi mai ia no ia a pae ana i Waikiki. Hoi aku la' ua wahine hoomanawanui nei a ] Kawelo, oia hoi o Kanewahineikiaoha a o ke kane,' i honi aku la no i kaiKuokekaneM a olelo aku la: i

"Ua loaa mai ka waa o kaua e hol'o ai i Kauai. Ua haawi mai nei no o Kaihikapu i hoo kahi o kaua kaulua. Oia ka makou o ka hoihoi ana mai la a pāe- i kaha one ae nei. A hea kakou holo?" Pane aku la no ua poo nui nei: "Aia a puka ka la o kakahiaka, alaila, kakou'holo." Alaila, ninau mai la no o Kanewahineikiaoha': "Pehea la keia wahine an, o Kou?" Pane aku la o Kawelo: "Aole, e noho nō ia i Oahu nei. Aohe ana wahi pono e hele pu ai ka-kow. He •wahi pono hoaahu kapa wale no kana. Aole hoi elike me oe, e ka'u £>onoi hoi i ke alo, he pau lua ia oe. He ikoi paa, aia ia oe; a he ikoi lele, aia ho ia oe.", Moe iho la lakou nei ia po, a,' ao; mahiki kahi la maluna ae o' ka ilikai, ia wa kau lakou nei a pau maluna o na kaulua: 0 Kauluiki me Kamalama ame Kaej leha ma ko lakou waa; o Kawe- ■ 10, o Kanewahineikiaoha, me np j wahi makuakane elua mai Kajuai m'ai, ame ke keiki me Kalau meki, ma ko lakou waa. A ma-1 mua o ka holo ana o na waa,' huli mai la o Kawelo, a olelo mai la i ka makuahunowai, ia | Kalonaikahailaau i ka olelo anaj mai: "0 kau mea malama no, ea, o na wahi kupunao makou, I hele hoi au a i puni ia'u o Kauai, o Kauai nohoi Ico kakou moku e noho ai."

la Kawelo no e kamailio ana i kana mau olelo i kā makuaiw*nowai, ku ana o kaha one. A 'pau ka Kawelo 'kamaiīio ana, pane aku la o Maakuakeke ia Kawelo: "O ko kii no keia la i ka i'a a kāua, ia^lUhumakaikai?" Ae mai la o Kawelo, meN ka olelo ana nai: "Aa; o kuu kii keia e hoomānalo ikā i'a a kaua. Ahe keu ko*u poina ia oe, e ka'u kumu; aoheo'u wahi mea a noonoo ae o oe, a kii aku au ia oe, elike hoi me ka r u haawi ana mai i kahi mau aina o Kauai nou. Pehea; e hola kaua e pa'i i ka aina o Kauai? Eia ka waa la, kau mai."

Aole au e holo me oe, e ke | alii. Aohe a'u wahi e aku auanei au i na waa- ou, e ke alii. I' ole no ka i'ā a ae nei ia ? u i ka maka o ka, opua, i ke 'ahiahi! nei. e holo ana oe e na'i ia Kauai, nolaila, au i hele maila,e hoike aku ia oe, e kuu lawaia- alii, aole au e hiki ke,holo pu me oe, a o kekahi a'u iiioea mai la imua ou, i hoihoi mai la no au i ko'u mau aina au i haawi mai ai ia'u. E pili mau aina me oe. A , ku oe i ka moku, alaila, he poe kanaka no kou i eha na ili i ka ihe, nana iho-no oe ia lakou. O ka'u wahi huakai wale iho la no ) ia o ka hoea ana mai la i ou neL ! A eia kekahi,.e kukulu oe i iau au nou i "lalo o Waiaiiae. Oaila e nana mua ai, ke alii, i ka P°no o ka huakai, ame ka pono ole. Ilaila no oe, ike i ke akua mana ou; ame ke akua mana ole. E hoolohe ana anei oe i jkeia olelo a r u, a ke Kuula?" wahi a Maakuakeke i pane aku ai, a i ninau aku ai nohoi ia Ka>. welo. | No ka ninau a Maakuakeke i aku ai ia Kawelo, no ka mea e pili ana/i ka heiau, ua ae mai no o Kawelo ia manao. A pau ka holo olelo ana mawaena o Kaweloleimakua ame Maakga ! keke, ia wa, kuahaua ae Ia Ua poo nui nei imua o k* apau e kuku mai ana mauka, j ka olelo ana 'kti: Eia au o Kawelpleima'kua, he alii papa, a Jie alii kumu ho Kauai, ke hoi neino kaajna hanau. Ua aloha a» i fa- 3 n nhn nanea ana ia Waikiki nei— j- ke kaha "ana i ka nalu o Kalehua-

wehe-r-i ka hopnuu ana i na lim\i lipōa aala o kei'a kai —ka ai ono ana i ka momona oko oukou aina, ka moku 'hoi o ke alii aloha kanaka a malama kanaka, oia o Kaihikapu—eiaau meka'u wahine, Jie alii papa>no na pali hauliuli o K'oolau, ke au nei i ke kai no ka ike aku ia Kalani-Puu i ke kau mai a Keolewa iluna. "E hoi ae au me kuu pokii aloha nei, o Kamalama, e na'i i nohona no kafcou. I nanea ia o ke Oahu i ke one o Kakuhihewa, a kupu ae ka manao"sTiolo ae i Kauai, e holo ae no, a o' kuu wahine nei, o Kanewahine-! ikiaoha, oia ka hale-kipa; a owau; nohoi, o kuu pokii nei, o a'u, mau keiki, ame na Ulu a Kaka makamaka e noho ai ia Kauai. "E lohe nohoi oukou apau, o kuu kaikaina nei, o Kamalama, oia ko'u pukaua, a o na keiki a maua, ko maua mau alihi-kaua,' a ona Ulu ehiku a Kaihikapu,] ke alii, o lakou na koa, pupi o jKauai." Pau no keia mau olelo a Kawelo, o ka panee aku la no ia o na kanaka i ria wa a lewa i ka hohonu. 'Alaila, olelo akulao Kawelo' i na Ulu ehiku maluna o kekahi waa, aole lakou e hoe, a pela nohoi ia Kalaumeki ame Kāeleha. Olelo iho la'oia ia Kalaumeki, iaia ka uli o hope o ko lakou waa, a i ke kaikaina nohoi, ia Kamalama, ka~Tjli o Hope oko lakou waa# Aia nohoi i na wahi ana. o na akua o Kawelo, o Ka-ne-i-ka-pua-lena ame Kulaniehu

I- O nei mau-akua oua Kawelo nei, ua kukuluīa na hulu moa puainawele hunehune maluna pono iho o ko laua mau poo. HookahL puweuweu huluTaeae o kekahi, a pela nohoi kekahi.

I hoike ae la ka mea kakau moolelo i keia manao, i mea e moakaka pono 'ai keleahi mahele e loaa aku ana ma keia moolelo mahope aku nei.

, Ika makaukau pono aua a na mea apau o luna o na waa, ia wa i olelo aē aio Kawelo i na hookelē waa, ia Kamalama ame Kalaumeki, e hoopololei ka laua ,kia ana.i ke, i puka laelae lakou mawaho o kua-nalu. Aia a kaa lakou i waho lilo, alaila, hooHuli na ihu o na waa o lakou i lalo"o [Waianae, o ka lae o Kalaeloa ka ma-ka.

Ia iamo ana 110 o ka ho6 a u\ Kawelo nei iloko o ke kai, a ia hue ana no oia hōe a ua poo nui nei, hele ana na kau-lua o lakou nei iwaho o Mamala kai holuholu. A mai laila aku o Kalaeloa ka ma-ka o/īa kau-lua. Hookahi Ho mapuna hoe a ua kaeaea nei o Wailua ia iliki hou ana iho, hele ana lakou nei mawahq_ pono o Kalaeloa, ua kohu noio ua mau kau-lua nei ia hele ana mai. Aole i pau. I__ 1