Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 23, 1 June 1876 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE II.} HONOLULU, POAHA, IUNE 1, 1876. {HELU 23.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
C. H. DI(CKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y
OLELO HOOLAHA.
MAI KA HAKUAINA C. C. HARRIS, o Kailua Ahupuaa o Koolaupoko, Oahu, ua lilo mai ia makou ka hoomalu ana i na kai lawaia o Mokulua, Ahulili a me Kea. Nolaila, ua koho pono ia o JOHN A. CUMINIS i Luna nana e hoomalu a hooponopono i na mea a pau ma ia mau wahi no ka makahiki.
E hoolohe na mea a pau iaia.
W. L. MOEHONUA.
Mei 20, 1876. [22tf]
Ama ra! Holokahana!!
UA MAKAUKAU KA MEA NOna ka noa malalo iho e hoolawa i ka makemake ma ka hana nowelo ana i na KAA o kela a me keia ano, me ka nani a me ka paa. Malaila e kiliopu ai ka holo a ka lio, me na kamaa hao i kaupaona likeia, a i hana ia hoi noloko mai o ka hao paa loa me ke kumukuai haahaa loa. Me ka eleu a me ka mikiala, ua hopo ole i ka puana ae "aohe lua e like ai. Ma Ainahou ka lua o ka Hale Amara mai ka Hale Dute mai. C. B. WILSON,
1 1y Kale Wilesona.
G. W. WEST!
HALE HANA KAA HOLO LEALEA ME na kaa hali ukana. E hana ia no ho na kaa nahaha no ka uku oluolu. E kapiliia no kapuai lio, no ka uku kupono. Ma ka hale hana mua o Mr. Benfield, ma ke Alanui Alii 1-1y
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
J. PORTER GREEN,
"KEIKI O KAUAUKIUKIU."
HE LOIO! A HE KOKUA OIAIO!
E HELE MAI NA MAKAMAKA A PAU I o'u nei, a na'u no e kokua ia oukou imua o ka Aha Hoomalu a me ka Aha Kiekie me ka uku haahaa makepono loa. Me na oki mare, a me ka hooponopono ana i ka waiwai o ka poe make, he eleu loa ka hana. Aia ko'u keena hana ma Alanui Kalepa kokoke i ke keena o ka Lunakanawai Aeko. E hamama mau ana ka puka, e hele nui mai i pau ka pilikia. 1-1y
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
Hoolaha Komohewa.
KE HAI IA AKU NEI KA LONO I NA kanaka a pau, aole e hele wale ma ka aina i kapaia o Waimanalo, maloko o ke Ahupuaa o Honouliuli, Apana o Ewa, Mokupuni o Oahu, aole e hookuu wale i na holoholona, aole hoi ma ke oki ana i na laau, ka lawe ana i na wahie, a pepehi, a uhai wale paha i na bipi hihiu. Pen e na palena o ua aina nei: "O na aina hoolimalima mua ia ia JOHN MEEK, o ke kula o Lihue, e me ke kula o Honouliuli ma ka aoao ma uka a ma na aoao ma kai o Nanakuli ma kahi aoao, a no Koilina ma kahi aoao." J. H. CONEY.
Honolulu, Feb 9, 1876. [14 tf] Luna Hooko.
CECIL BROWN,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
A HE AGENA NO KA HOOIAIO ANA I NA palapala no ka mokupuni o Oahu.
Helu 8 Alanui Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.
741 1yr 792
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE 1-1y
He mele no ka la hoike o ke Kula Kahuna.
1 8-7
Mai ka wa i komo ai la,
Ma ke Kula Kaula nei,
Mau ka noho malu ana,
O kakou na hoa e,
Hoa aloha, hoa luhi,
Kai ia na naau,
I hookahi ma ka imi,
I loaa ka makaukau.
2
Huli pu i ka Baibala,
Huli i na kanawai,
I ka Levi Oihana,
Na kahuna, na mohai,
Huli i na moolelo,
Mai ka wa kahiko mai,
Ka na Kaula mau wanana,
Me na Halelu maikai.
3
Huli pu, a huli nui,
I na oihana e,
Oihana Ekalesia,
Mai ia Iesu a ia nei,
Kakau i na haiolelo,
Hele a hoike ae,
Ma na wahi kuaaina,
Ma na hale halawai.
4
Pau ka noho, pau ka hana,
Ma ke Kula Kaula nei,
La aloha, lulu lima,
Pule a kaawale ae,
Aloha oukou e na kumu,
Aloha e na hoa e,
Ku a hele ae, a paio,
No ka pono e ola'i.
5
Paio paio no ke aupuni,
Ke aupuni o Iesu,
Paio me ka wiwo ole,
I pau ae ka naaupo,
Kaei pu i na puhaka,
I ka olelo e ola'i,
Lawe no a kau ke kea,
Ma na puu Hawaii e.
6
Ie su e, e uhi mai la,
Na eheu maikai Ou,
Maluna'e o keia aha,
Aha lawehana Nau,
Hooikaika a kokua,
I na hana a makou,
I loaa na hua a nui,
No ke aupuni maikai Ou.
HAWAII.
KA HAIOLELO A KE ALII KIAAINA
JNO. M. KAPENA.
O NA HONO A PIILANI, MA KA AOAO KUE I ka hookuu waikahe ana i ka waiona mawaena o ka Lahui Hawaii, ma ka la hana 17 o ka Ahaolelo, Poalua, Mei 18, 1876.
E KA LUNA HOOMALU:—
O ka Bila e waiho nei imua o ka Hale, e hoopau ana i ka Pauku I o ka Mokuna 41 o ke Kanawai Hoopai Karaima, me he la, o kekahi keia o na Kanawai i kaukolo, a i hoao nui pinepine ia i kahi mau kau i hala ae nei; a ke hoea hou mai nei ia i keia kau alua o ko ka Moi Kalakaua nohoalii ana. No na kumu ano nui pomaikai hea la, aole e hiki ia'u ke hoomaopopo i na pomaikai e hoea mai ana ma o kona mau hopena ke hoopauia keia kanawai; a ke hookoia ka hooikaika ana e hoopau ia keia kanawai.
E ka Luna Hoomalu, aia malalo o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852 o ka Moi Kauikeaouli i aloha nui ia, a nona hoi ka hoomanao pau ole ia; me he la, mai kona au mai, i kauia ai keia Kanawai. Ua noonoo ka lokomaikai o Kauikeaouli, i kokuaia e ke kuka lokahi pu ana o kona mau alii ma ka Ahaolelo ; a ua hooholo lakou, no ka manao i ka pomaikai a me ka maluhia o ka lahui a o na makaainana hoi o ke aupuni, e kau i ua Kanawai nei i kaukolo a i ake nui ia ai e hoonalo loa ia aku mai na aoao aku o ko kakou moolelo kanawai. I ka nanaina, e ka Luna Hoomalu, i na hiohiona i hooulu ia mai ai, o ke kumu nui i kau ia ai o ua Kanawai nei ; ua hilinai nui no ia ma luna o ke kulana pono ole a haunaele o na la mamua aku, i hoouluia e ke komo ana mai o ka inu nui ia o ka rama a o na wai ona hoi mawaena o na kanaka Hawaii. Ua ike a ua hoomaopopo lakou, aohe he pomaikai, aohe he loaa, a aohe he maluhia e loaa mai ana ma ka ae ana e inu akea ia ka rama mawaena o na kanaka Hawaii. He -manao a he kuka hikimua noeau, a he kalai loea hemolele maikai keia i komo pomaikai mai iloko o ke anapuni a i ke alaula hoi o ko lakou mau hooponopono kanawai ana no ka lana maluhia ana o na pono o ka lehulehu. Mai ia manawa mai, a hiki mai i ke Au o ka elima o na Moi, ua mau ka paele ana o keia kanawai ma na aoao o ko kakou Moolelo Kaukanawai. Oiai, ua puka mai nei i keia Kau ke ake hou ana i ka hoopauia o ua Kanawai nei, a me he mea la, he pula kaumaka no ia no ka poe e kokua ana mahope o ka Bila; ua ala mai na ninau ; heaha na poino i loaa mai ma keia kanawai no na makahiki he iwakalua a keu ae i hala aku nei ? owai ko kakou poe i hoopoino ia? Heaha ka hookaumaha i loaa mai ia kakou? Ua pilihua a ua hune anei kakou no ka hoomauia ana o keia kanawai? Ua lilo anei na pono o ko kakou noho kuokoa ana ma ke ano lahui a aupuni hoi?
E o'u mau hoa hanohano o na Lunamakaainana i hoouna ia mai e ko oukou mau hope; a o makou hoi na 'lii,—ke hoopii aku nei au imua o kakou, heaha la na poino i loaa mai? a heaha hoi na kaumaha i loaa ia kakou ?
E ka Luna Hoomalu,—Ua kena ia mai kakou i keia mau paia o ka hana kanawai, e hana i na rula a me na kanawai no ka pono, aole no na mea kakaikahi, aka, no ka lehulehu holookoa. A o ke kahua nui kahi i hookumuia ai o na kanawai ; oia no ka hana, ke kalai, a me ke kuka akahele ana i na kanawai a pau e pili ana i ka pono, ka pomaikai, ka maluhia, a me ka holomua o ka lehulehu! O keia ke kahua kupono no kakou, a e alakai ai hoi no ko kakou mau hooponopono kanawai ana. Ina ua kue keia kanawai i kau wahi o ke Kumukanawai e like me na hoakaka ana a ka poe mamuli o ka Bila, heaha hoi ka hewa i loaa mai mamuli o ke kauia ana o ua Kanawai nei ? Aohe poe i kaumaha a pilihua ; a aohe poe i hoopoinoia e ka hoomauia ana o ua Kanawai nei.
O kekahi kahua maikai keia a kakou e hookuene ai i ko kakou mau kanawai ; oia hoi ka hana ana i na kanawai, me ka maiau akahele pu ana kekahi i na hopena e uhaiaholo mai ana mahope ; ina paha no ka ino, a ina paha no ka maikai!
E ka Luna Hoomalu; ma ka la inehinei, ua hoopuka ia mai e ka poe ma ka aoao kokua i ka Bila, ma na ano o ko lakou mau kumu ikaika ;—1 Ua hoohaikiia ka pono o na kanaka Hawaii. 2 He mea hoohaahaa a ku ole i ka hanohano o na kanaka Hawaii, ka papaia ana o na kanaka Hawaii aole e inu i ka rama, a ae ia aku hoi ka poe negero, a me ka poe pepeiao puka o na ailana Komohana, i hoolilo i ko lakou mau pepeiao i mau haka kau ipu baka. Ma keia mau mea i ka nanaina, he mau kumu nawaliwali keia i hapaiia ma ka aoao kokua i ka Bila. He manaoio no anei kai loko o kakou a pau, ina e hoopau ia ana ka hoohaikiia o ka rama i na kanaka Hawaii, e hua mai ana ka pono, e oleloia nei ua hoohaikiia ka pono o na kanaka Hawaii? Mai lalo mai o ka mole o ko'u puuwai, ke lohe nei au i ka hawanawana a ka leo hoole mai; a ke kupinai mai nei no hoi na wawalo ana o keia mau paia hanohano, e peahi mai ana ke kuehu hoole! He akioma, a he mea maopopo loa i ka ike, aia iloko o ke kiaha rama a o ka inu ana hoi o na wai ona,—he hewa; a i kahi manawa he mau poino ke uhai mai ana. Ina hoi, he mea i maopopo ia kakou, he hewa ke loaa mai ana ma ke kap'io ana aku o ka hewa me ka hewa; he manaolana no anei kai loko o kakou,—O ka hookui ana o ka hewa me ka hewa, he mea ia e pono ai;—A ma kahi olelo ana hoi, "O na hewa elua, aole ia he mea e pololei ai."
O ke kumu alua o ka aoao kokua i ka Bila, he mea hoohaahaa a ku ole i ka hanohano o na kanaka Hawaii, ko lakou papaia ana, a aeia ka poe negero a me ka poe pepeiao puka o na Ailana Komohana. Ua hiki molaelae i ka nika, a me ka pepeiao puka, ke hele ku, a kahea aku i ko laua mau kiaha rama ma ka papa kuai; aka, ina e komo pu aku ana laua me ke kanaka Hawaii, aole e loaa mai i ke kanaka Hawaii, ua kipaku ia mai la oia iwaho, a pipa aku oia ma ka hale lio e pili ana, a malaila ke kanaka Hawaii e inu malu, a e inu aihue i ka rama ino. Ma keia hana ana ka e ka Luna Hoomalu, ua olelo ia, ua hoohaahaa ino loa ia ke kanaka Hawaii, a ua hoohaikiia kona hanohano. E like me ka ke 'Lii o Kona i hoopuka ai i ka la inehinei, he kanaka inu rama oia, "o maua pu i kaunu." He kanaka inu rama au ; a i na wa a pau a'u e inu ai i ka rama, aole o'u manaoio iki he hana hanohano ka inu rama ana. O ka hale kuai rama, aole ia he hale hanohano, e like me na paia o keia hale ; a i ole hoi ia e like ka laahia me ka hemolele o na paia o ka luakini ! Aka o ka hale kuai rama, he hale haahaa ino loa ia, i puia mau kona mau paia me na ea hauna hoonalulu manao o ka Alekohola; i oi ole ae kona nani i ka hale lio inu aihue o kanaka Hawaii, i ku mau i ka maea o na wai holoholona ino, e kuehu kipaku ai i ka hanu ana o ke kino ola kanaka maikai!
He mea hanohano io anei ka inu ana o ke kanaka Hawaii i ka rama ? Ke hai aku nei au, Aole! Aole! Aole loa! E nana kakou i kekahi kanaka opiopio, ka pulama a o ka hiipoi paha o kahi mau makua hanohano maikai ; a i kona manawa e hoomaka ai i ka inu rama, a hiolo aku kona mau manao auwana mahope o ia mau mea, alaila, ua pau kona luana ana me ka poe o kona mau kulana i kinohi ; ua hookae ia oia mai na launa ana o ka poe hanohano, a mai na kaana kamailio maikai ana o ka poe kiekie a me ka poe hoopono. E nana i kahi poe mawaena o ko kakou nei anaina ponoi ; me he la, ua hoohulihia kahi poe ia lakou iho, i mea e pae olulo aku ai ma kapakai o ka hookae a me ka hoowahawahaia e ke anaina hanohano maikai kupono!
Ua hoopukaia mai, aohe mau poino nui i ikea ma na aina nui, e like me Farani, ka aina inu waina, Beritania; aole e haule i kona pulapula kona kiaha bia; ka Amerika kona kiaha ela, a whisky paha. He oiaio no ia, aohe poino nui i ikea malaila; no ka mea, he nui loa na kanaka malaila, a eia kekahi, o kela mau aupuni i hoopukaia mai nei, he mau aupuni kahiko lakou; a ua maa ko lakou poe mai kahiko mai i ka inu ana i ka waina, ka laga; ka bia, ka ela, a me kahi mau mea e ae. Na keia mau ano maa mau i ka wa loihi, he mau keneturia, ia hanauna aku a ia hanauna aku, i konohia ia mau lahui a mau aupuni kahiko, e lawe akahele, a e ai pakiko hoi i ka inu ana o ka waina a me na wai ikaika e ae; a no ia kumu i lilo ai ia lakou ia mea me he wai e inu la, e lawe ia ana i ka wa kupono, aole hoi e lawe ahuai ia, i mea e hoauwana ai i na noonoo kanaka maikai, e komo poho aku i ke anapuni nenelu o ka poe malalo loa 'ku o ko kakou kulana. Aia ke aupuni o Amerika i keia wa, ua nui ka ona malaila; a no ka mokuaina o Maine kekahi Bila Kanawai Rama kaulana a hiki i keia manawa. I keia manawa, ua ulu nui mai ka hooikaika ana o ke dala, ke kanawai a me ke kokua ana o na Ahahui e kinai i ke ino a ua eleele nei a ke daimonio e lawe mai ai.
Aka, e ka Luna Hoomolu, he mea loloiahili ia kakou ka aihamu ana mai i na mea e pili ana i na aupuni mamao loa aku; a e aui ae kakou ia kakou pae moku koke iho nei no o keia moana nui. E nana ia Tahiti, me he la oia paha kahi o na pae moku makamua loa i hoopunanaia e ka uhane maikai o ke Karistiano. Malaila, ua hookuu akea loa ia aku ka inu ana o ka rama; a pehea ko lakou kulana i keia la, aia no lakou ke ai la iluna o na pa lau hau; ke hilinai la no ko lakou ola ana mamuli o na hoohua nui ana mai a na hua o na laau, a me ka nui o na ia o ko lakou mau kapakai. O Fiji a me Nu Zilani, aia ihea ke kulana maikai o ko laila mau Maori? Aole i lihi iki mai kou e Hawaii, he aupuni Kumukanawai kou, he mau hale nani nui, he kaana kalepa mahuahua ana me ko na Aina e, a he haaheo i kou kulana kuokoa, mawaena o na Aupuni Lahui o ka honua!
Me he mea la, o ko kakou mau kulana holomua, a me na ano maikai a pau e loaa ai ia kakou keia noho keha ana, ua hilinai nui no ia ma ke kupono a me ka maikai o ka hooponopono, ka hoomalu, a me ka hookoia ana o ko kakou mau kanawai. I keia wa he oiaio no, aole paha i hooko polalei loa ko kakou mau kanawai, aka ua hoao ia no e hooko e like me ka hiki, me na makaukau kupono i loaa iloko o na lima e ka poe no lakou ka hooko ana. A ina hoi e hoopauia ana keia kanawai; a ae akeaia ka inu ana o ka rama i kanaka Hawaii; alaila, ke hai aku nei au i mua o oukou a pau loa; e konoia mai ana kakou e hookaawale ma ka Bila Haawina i puu dala nui no ka Oihana Makai a no ke kinai ana no hoi i ka hewa a me kona mahuahua ana, a mamuli o ka ae laula ia ana o ka inu ia o ka rama mawaena o na kanaka Hawaii. He mea kanalua ole ka i ka nana aku, ina e hookuu ia lakou, e ulu nui mai ana, aole hoi e emi aku ana ka laha akea ana o keia hewa mawaena o ka Lahui Hawaii. No ka mea, ma kakou e nana ae i keia manawa; me ka papaia no e na hoakaka ana a ke kanawai, aole e inu, aole e hana, a e puhiia hoi; eia no nae ke inu ia nei, a he kaumaha wau i ka ike ana, a i ka hoolahaia ana hoi ma na nupepa, no ka ulu mahuahua o ke puhi waiona ma na apana kuaaina o ko'u Mokupuni, oia hoi ma na apana o Hamakua, a o KUla ma Maui.
O ka hoopauia ana o keia Kanawai, o ka Luna Hoomalu; ke makau nei au, e lilo ana keia i wahi e haupeepee nui ai ka poe e puhi rama ana ma keia hope aku; a ke hopohopo nei au no ka ulu nui ana mai o ka poe puhi waiona a puni ka aina. No ka mea, ua weheia ae nei na wahi a lakou e hiki ai ke kauhihi; "O keia rama o makou no Honolulu mai no ia; aohe he rama puhi," a me na olelo lehulehu wale paha o keia ano. Pehea e hiki ai i na luna hooko o ke kanawai, a me ka noho ana mawaena o ke anaina a me ke anaina, a mawaena o ke kanaka me ke kanaka? Eia wale no, o ka hoomahuahua ana i ka puu dala haawina; i loaa ai na kokua e mikiala ai i ka hopu ana i ka poe hewa o keia ano. Aia maluna o kakou ke kaumaha o ka haawe e ili mai ai, ma ka hoopau ia ana o keia kanawai. Ke ue nei kakou i ke kaumaha o ka aie lahui; aka, ina kakou e ae ana i keia mea, ke kono aku la kakou i kahi mau paona hou i hoopuipui iho ai i ke kaumaha.
Ma ka nana ana i na kumu i waihoia mai ai e ka poe e kokua ana i ka Bila, ua ano mulei wale no ke kahua a lakou i hilinai ai. Aka, e ka Luna Hoomalu, i hookahi a'u wahi laina i koe, alaila pau ko'u hoouluhua ana aku ia oe. Eia kakou i keia manawa, ke hoolilo nei i puu dala nui no ka hoonaauao ana i ka kakou mau keiki ; a o ka anoi nui hoi a ko kakou Hookele nui, oia no ka hoomahuahua hou ana i ka hoolehulehu i ko kakou nei Moku Aupuni. He nani, a he hemolele ka manao o ka hoonaauao ana i ka lehulehu, a me ke ake ana e hooulu hou i ko kakou nei lahui, e hele 'ku nei e malohaha ; aka, he kupaianaha hoi ka manao ana o ka poe kokua, o ka ae ia ana o ka inu laulaha aka o ka rama, kekahi o na pou ikaika e kakoo ai i kela mau kumu nui o ka hoonaauao a me ka hoolaupai. No ka mea, ina e ae ia ana ka Bila imua o ka Hale, me he mea la, aia ma ko kakou mau paepae ipuka ponoi i hoomahele mua loa aku ai kakou i ka kakou mau keiki e inu rama ; oiai, i kekahi manawa ua inu hoike ole paha ka makuakane ; aka, i ka wa i ona ia a kaa aku ai mao o ka palena kupono, ua hoomaka ka mahaoi ana o ka makuakane a o ka makuahine paha, a inu hoike aku la imua o ka laua mau keiki ; i uhaiia paha i kahi manawa ma ka hoopuka ana o na makua i kahi mau olelo pelapela ; a me keia ano e pakali liilii ia ai keia mau anoano ino, a hiki wale i ka manawa e iho iho ai na aa o ka hua kakalaioa e hoonahele i ka mahinaai palupalu o na puuwai o ka kakou mau hanauna hou. Ina "e hihi aku ana kauno'a hihi mai," o na mea pono ole iloko o na puuwai o ka hanauna hou, heaha ka waiwai o ka hoonaauao ana, a heaha hoi ka pomaikai o ka paipai alii ana e hoolaupai?
Ano, e na hoa hanohano; ma ka inoa o ko kakou Lahui, ma ka pono o ko kakou Kumukanawai a me na kanawai o ka aina, ma ka pomaikai o ka naauao Karistiano i hoolahaia mao kakou nei, a ma ka hoomanao menemene ana i kela mau huaolelo kaulana malalo o ko kakou kalaunu—ke poloai aku nei au ia oukou, e haawi nui i ko oukou noonoo akahele ma keia mea ; a e kaulima i ko oukou koho ana ma ka aoao a ko oukou mau noonoo a lunaikehala, e koi hu'a loa mai ana, o ka aoao ia—o ka aoao ia o ka pono a me ka pololei: "Kohoia."
Haiolelo a ka Hon. H. Waterhouse.
MA KA AOAO E KUE ANA I KA AE IA ANA E HAna na Paahao ma na hana mawaho ae o ka ke Aupuni, a hoopilikia i ke ola o na lima hana o na makaainana poola.
E NA'LII A ME KA POE I KOHOIA E NA MAKAAINANA:—He mea pono e noonoo akahele kakou a pau ma na mea e pili ana i keia bila no ka pono o na makaainana. No ka mea hoi, mamuli o ka ae ia ana o na Paahao e hana ma na moku a me kekahi mau hana e ae, i hoohaiki ia ai kekahi mau pono nui o na makaainana. A no ka mea hoi, o ka makemake o ka makemake o ka poe nana wau i koho mai, a me a'u pu no hoi, oia ka hoohanaia ana o na paahao ma na hana wale no o ke Aupuni.
No ka mea, o na paahao, ua paa lakou malalo o na kanawai o ke aupuni e like me kona hewa i hana ai. A e like me ko lakou paa ana malalo o ke aupuni pela no lakou e hoohanaia'i ma na hana o ke aupuni wale no, aole loa ma kekahi mau hana e ae, no ka mea hoi, aole he nui o na hana e hoolawa pono ai i na kanaka o ke kulanakauhale alii nei, ua ike mau wau ma na uapo i kekahi poe i nele i ka hana, eia ke kumu o ia nele ana, ua lilo i na paahao ka hana. Penei: o na moku papa e ku mai nei, he makemake loa lakou i na paahao no ka uuku iho o ka lilo, no ka mea, ina e kii ana lakou i ko waho nei poe, alaila, e pii loa ae ko lakou uku, aole no hoi he makemake o ko waho nei poe kanaka, e hoohanaia no ka uku uuku loa; a no keia maa mau o lakou nolaila ke kii mau ia o na Paahao e hoohana ia me ka uku i kaulike ole me ka hana. Nolaila, ua manao ka luna o ka Apana o Kona nei e hoopauia ko na paahao hana ana ma na hana moku, a me kekahi mau hana e ae, a e hoohanaia lakou ma na hana o ke aupuni wale no.
O ka leo aloha keia o na makaainana o ka Apana o Kona nei, nolaila ke olelo nei au me ka oiaio, o ka haawi ana i na hana e ae i na paahao, ua like ia me ke kaili ana ae i ka ai mai ka waha ae o na makaainana no ka mea, o keia hana i lilo i na paahao; oia kekahi mahele nui e loaa ai ona ai na keia poe makaainana. Eia hoi, aole i nele ke aupuni i na hana e hoolawa pono ai i na paahao: eia na alanui o ke kaona nei, a eia hou hoi kekahi mau alanai e manao ia nei e hana, oia hoi ke alanui ma Pauoa, a me ke alanui ma Waikahalulu, a ua pono o na paahao ke hoohanaia malaila i emi mai ai na lilo o ke aupuni.
I ka Apana o Kona Oahu.
I o'u mau Haku Makaainana o ka Apana Koho o Kona Honolulu, mokupuni o Oahu, a i ka lehulehu e ae no a pau : Aloha Oukou .
Ua ike au i ke ala ana mai o ko oukou mau manao huhu no'u, no kuu ae ole i ka rama ; a he mea e ko'u lhea ana aku i na leo kupinai mahope mai e olelo ana no kuu hoopilimeaai. E o'u Haku, mai kuhihewa oukou pela, oiai, aole ia o ka oukou mea i kauoha mai ai ia'u. O ka oukou mea i kauoha mai ai ia'u, o kuu hele e hoole i ka Aie Miliona, Kuikahi Panailike, a me ka Hoopae Lima Hana, a me ka hoopaa aku i na Paahao aole e hele i na uapo e hana hoolimalima, oiai, o lakou ka mea nana i kaili ko kakou mau pono.
Eia hou: Ua kauoha oukou ia'u, aole e lawe i ka waiwai kipe ia mai, a me kuu inu ole i ka rama, a me ka lawe ole mai i ka oihana ke haawiia mai ia'u. O ka nupepa Kuokoa , he mau hoike ia no ka'u mau hana iloko o ka Ahaolelo; aka, he oiaio, ua kauoha mai oukou ia'u i keia mau la iho nei e ae au i ka rama e inu akea na kanaka Hawaii, aka hoomanao au i ka oukou kauoha mua ia'u, mai hele au a apo i ke kiaha rama, a aole e kokua iki no ia mea.
E o'u mau Haku makaainana maikai e, Aole ia o ko kakou pilikia nui, eia ke kau mai la mamua, aia a hiki aku ilaila, alaila, ike oukou i kuu hoopilimeaai a me ka ole. Eia wale no i ka lihilihi o ka hana, olelo e oukou he hoopilimeaai, aole ia o ko kakou mea pilikia i manao ai he kaumaha, O ka pilikia o kakou, ka papalua o ka auhau ma kekahi mau mea, o ka'u ia e pale, o ka aie lahui, o ka'u ia e noonoo ai i kahi e kaa ai, o ka hoohaiki ia o kakou ma kahi mau mea e ke kanawai; e hoololi a hoopau au ia, o na hoolilo ano ole i ke dala aupuni, e imi au i kahi e hoihoi houia mai ai, a he nui 'ku na mea a'u e noonoo ai no ko kakou pomaikai. Eia nae kahi ninau ia oukou e o'u haku: Ina e ae ia ana ka Rama e inu akea na kanaka Hawaii, e kaa ana anei ka Aie Lahui? e hemo ana anei kahi mau auhau, e emi anei ka uku o na kuhina? na na hale kuai rama anei e hoemi mai na lilo ano ole? Ke manao nei au, o ka lealea ke loaa ia kakou no ia mea, aka e pili mau ana ka ilihune. E kala mai oukou ia'u, ke ike oukou e na haku, he mea pomaikai nui no ke aupuni ke kuu akeaia ka rama, a he mea paha e hoomama ia kahi mau kaumaha o kakou, a pii nui na loaa o ka aina.
A no ka mea hoi, ua ili mai ka hanohano ia'u mamuli o ko oukou manao lokahi ana e hele au e imi i ko oukou pono, aole i ko oukou puhikole; a pela au i hoomanao ai i na palapala "Ua mau ka ea o ka aina i ka pono," aole i oleloia ua mau ka ea o ka aina i ka inu rama. A nolaila ko'u mea i hilinai ole ai ma ka rama, aka, ma ka pono no a haule mai na lani, a pela no ka oukou kauoha, e pale i na mea e poino ai oukou. Aka, he mea kaumaha no ka oukou kauwa nei, ka lohe ana i na olelo a oukou e na haku ma na alanui o ke kulanakauhale nei, e kapa ana he lapuwale wau, he kanaka ino, hoopilimeaai, a me ka olelo hou mai, aole e koho hou ia'u. He kupanaha no hoi ka ike ana iho i ko oukou lolelua nui wale la e o'u mau haku. E mahalo aku ana no au i ka oukou mau hoino mai; pela ka Haku i ao mai ai: Pomaikai ka poe i hoino ia no ka pono, no ka mea, no lakou ke aupuni o ka lani. Eia hoi ka Isaia: Auwe! ka poe i kapa aku i ka maikai he ino, a i ke ino he maikai. Eia ka Solomona: O ka lahuikanaka i hoopaakiki ma na mea pono ole, he luakupapau hamama ko lakou kani ai no ka make. Pehea la oukou e hoopaakiki nei i ka inu rama, ka mea i olelo ia, he mea hoano e i ka noho pono ana o ka ohana, a he mea hoohaahaa i ke kulana o ke kanaka a like me ka holoholona, a lilo na kiolepo i mau ipo aloha nona, a pipili mai hune i ka lahui a me ke aupuni. Owau no me ka Mahalo. A. P. KALAUKOA,
Ka Oukou Kauwa Haahaa.
HALE PAU I KE AHI.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Ma ka la 13 o keia malama nei, ua pau iho la kekahi hale ma Waiaka, Waimea, Hawaii, i ke ahi. Eia ke kumu o ka pau ana.—He ahi koe no kekahi keiki uuku, nona paha na makahiki he elua. Eia nae ka mea manaonao e ka ike ana, ua make hookahi wahine maloko o ua hale nei; aka, i ka wa i a ai ke ahi, ua hele kekahi mau mea o loko o ua hale nei i kahi e, a koe kela kupapau me ke keiki uuku iloko o ua hale nei. I ua mau kanaka nei makahi e, ike mai la laua i ka a o ke ahi i ka hale. Ia wa, holo mai la laua a hiki ma kahi o ke ahi e a ana, kii aku la i ke kupapau, a me kekahi mau mea e ae no hoi. I ka wa i hemo ai ke kupapau i waho, a me kahi mau ukana e ae, o ka hina koke iho la no ia o ka hale, a pakele ke kino kupapau o ka mea i make, mai pau i ke ahi. Ke ike nei kakou i ka hemahema nui o kahi mau makua, i ka malama pono ole i na keiki liilii. A laa ka poino, a me ka manaonao i kau a mea he malama pono ole i na keiki liilii. Owau no me ke aloha ia oukou a pau.
C. K. PAOAIKEALA.
Waimea, Hawaii, Mei 17, 1876.