Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 462, 24 May 1892 — Page 2

Page PDF (1.15 MB)

This text was transcribed by:  Maggie Butterfield
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

 

MA KE KAUOHA.

 

HOLOLI  I  MANAOIA  NO  KE  KUMUKANAWAI.

 

                                    o

 

He Kanawai e hooloii ai i na Pauku 48, 56, 59, 62, a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai e kaiaia Pauku 83.

   E hooholaia o ka Moi a ma ka Ahalelo o ko Aupuni Hawaii:

            Pauku 1.  Ma keia ke hoololiia @ei ha Pauku 48 o ke Kumukanawai @@@ e helyhely ia ai ua Pauku @@.

 

   “Pauku @@@  O na Bila Kanawai @@ pau i hoohoioia e ka Ahaolelo Mamua o @@ hio ana i kanawai. e waiho ia @@ o ka Mia.  Ina e apono oia, o@@@@    kauinoa aia, a ma ia @@ea e@lilo @@ ia i kanawai;  aka, in aole oia i kakaui@oa.  hoihoi hou ae oia me na k@@@ pu o kona nooie @@  i ka Ahaolelo a na ka Ahaolelo e kakau i na ku@@u o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua moaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolele, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaoponoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole a ekakau ia n@@ ka @@@@@@@ o La Ahaolelo, na inoa @@@@ poe a pau i kono ma ka ae a @@ ka hooie i ka Bila Kanawai ina @ a @ooi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona alaila, a lilo no ia i kanawai, like he la he kanawai i kakauinoaia e la, ke oie nale e hiki ole ka hoihoi ana mai maniuli o ka hookyy e ia ana o ka Ahaolelo a iua pela, aole no ia e lilo i kanawai.”

 

   Pauku 2.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

   “Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumumalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he wawai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo e eono haneri dala.”

 

   Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

   “ Pauku 59.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina na he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina u hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o @@ peo koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na ‘Lii a ua loaa iaia ke kuleana o koho i na’Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia kohoana, ina nae:”

   A e hoololi ia ao hoi ka mahele elua o ua pauku @@ a penei e heluhelu ia ai:

   “Alua – He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i emi ola iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ao o na hihia a pau, a i olo pela na loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho.”

   Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

   “Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”

   Pauku 5.  Ma keia ke noololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

   “Pauku 62.  O kela a me keia kaiie kona o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i ua ‘Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki ho iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina  hanauia mahope mai o ka makahiki 1840.) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe kohoo kona apana e like me ka mea i hoakakaia nia ke kanawai aiaila, ua ioaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana: aka nao o na olelo n@ ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike he@@eiu a k@@@lima ma ka olelo Hawaii, Enelai a Euroa paha, aole ia e pili i na i na poe e nono ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”

   Pauku 6.  Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawae la, a e kakpaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

   “Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopoana i na kanaka a pau, a i ole ia o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahini, a na hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihaka mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”

 

   Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

                        CHARLES WILCOX

                                    Kakauolelo.

    feb 19 tfd

 

                        HOOLAHA  AHA  KIEKIE.

 

   AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Paeaina.  Ma ka hooponopono waiwai.  Ma ka hana  o ka waiwai o JAMES HARRIS o Honolulu, Oahu, i make kauoha ole.

  Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a Ono Iuko, he makuakane no ka mea i make, e olelo ana na make kanoha ole o James Harris i oleloia ma Honolulu, i ka la 16 o Aperila, 1892, a he waiwai kona i kupono ke hooponopono ia, a e noi ana e hoopuka ia ka palapala lunahooponopono waiwai ia C. W. Ashford o Honolulu, nolaila,

   Ua kanohaia o ka POALU A , ka la 31 o mEI, 1892 HORA 10 O KAKAHIAKA, MA ALIIOLANI HALE, OIA KA WA I KOHOIA NO KA HOOLOHE ANA i na noi la, maloko o ke keena hookolokolo o keia Aha ma honolulu, a na ia wa a ma ia wahi e hele mai ai na poe kuleana a e hoike mai ina palia he kumu kakahi e hooie ia ai na noi la.

 

   kakauia a honolulu, mei11, 1892,

      na ka aha:

                        henry smith, kakauolelo

mau 13 3tsd.

 

 

ka leo o ka lahui

 

            jno. e. bush.

lunahooponopono a me Puuku.

 

poalua, mei 24, 1892.

 

ua lawa ole ke aupuni

 

   Ma ke kakahiaka onehinei, ua lawe ia imua o ke Keena o ka Aha Kiekie ma aliiolani Hale, ka hihia kipia ohumu kipi i manao wale ia o Hon. R. Wilikoki. Volneu B Akipoka, a me kekahi poe e ae i onou poo ia e ke aupuni, malalo o ka mana o ka manao hoohuoi, ua hana a lawelawe io paha lakou i keia hana i mea  e poino ai ke aupuni.

  Mamuloa o ka hookokoke ana ae o ka nianawa i ka hor a 9, aia hoi, ua piha pu ae la o mua iho o ka Halewai i na ohana a me na hoaloha o na poe i hoopii la, na kakou nupepa lehulehu o keia kulanakauhale, a me na makaikai he nui wale.  U kaa ke alakai ana i na poe i hoohuoi ia malalo o ka malama ana a ka Oihana Makai, me na laau hewa e ka-ka ana ma ko lakou mau kikala.  I ke komo ana aku iloko o ka malu hale o Aliiolani Hale, aia hoi, ua haiki ke awa e komo aku ai, a ua hookeke hoi ka i-a i ka maka-ha no ke ake e ikemaka i keia hookolokolo ano nui.  Aka i ka wa i hoomaka ia ai na hana e paa ai ka hihia ma ko ke aupuni aoao ua he mahema iho la.  Ua olelo ka Hamuku, na manao oia o ka la 28 o ka mahina i hale kona manawa i manao ai e hopu, aka ua panee mai a ka Poalima nei.  E kamailio hou ona makou i keia kumuhana.

 

                        ka hoomaemae  ana.

 

   Ua hoole mau makou a ma ia hoole ana ua hoole ia mai ka uelolei o ko makou kulana, e kekahi o na hoa kalaiaina, i ka pomaihai ele o na hoao ana e hoomaikai ae i ke kkulana o ka lahui a e loaa ai ke aupuni i ku maluna o ke kahua akea o na hana kaulike no ka pono o na mea a pau ma na hana lima ikaika.  He hookahi wale no alanui e loaa ai ka pono a me ka pomaikai i ka lahui a me ka maluhia iloko o ka aina nei, oia hoi ma ka heoko ponoia o kekuleana o na @@@ a pau e like me he kanawai a o na hoomaomae ana a pau ma o ka leo o ka hopanui o ka lahui i hoike ia ma ke koho balota ana.  He elua mea nui e loaa ana malalo o keia alanui oia hoi aole e eha u’a ka ili o ke kanaka a he pomaikai mau ka hana i hoohana ia no ka pono o na mea a pau maluna e ka pono.  E like me ka makou hoole ana i ka pololei o na hana kipi o 1887, a me ka ulu ana mai o ka hua kalakaia e like me ke ano o ka anoano i kanu ia ai nona mai ua hua ia, pela no e hoea mau nei ka hua oia kanu ana a hiki i keia la, a pela no auanei e hoohua mau ai keia kumu a hiki i kona hue kumu ia ana -  oi a hoi ke Kumukanawai olau pu o 1897.  E hoomaopopo kakou aole loa he mau kumu e ae nana i no i keia lahui e ohumu, e puee , a e kipi mahope o ka hoonele a hoohemahema @a o lakou malalo o ko lakou mau kuleana ma ke kanawai e ke poo aupuni a me kona mau alakai, hookahi wale no o na hana kue i ka pono a me ke kaulike i hana ia maluna o lakou.

   Nolaila, o ka hana mua e hoopau ai i keia oni o ka lahui a e hoi hou mai ai ka noho ana maluhia ma Hawaii nei, oia wale no ka hana ana i Kumukanawai hou, i haku ia maluna o ka pono a me kaulike a apono ia o ka lahui me ke keakea ole ia.

 

                        MAKE,  OIAI  E  AUAU  ANA.

   Ma ke ahiahi Poaono iho nei, iloko nei o ke awa mamua iho o ka hale waapa o ka Hui Matala, ua haalele emoole mai la i keia ola ana iloko o ke kai o Edmond P. Ordway, oiai oia e auau ana me ke kahi poe.  Wahi a kakahi o ka poe i aunu pu ai me ia i kela ahiahi i hoike mai ai ia makou, mamua iki iho o ka loaa ana o kela ulia poinoia Ordway, he hookelakela aho-loa ka laua hana me Barry, no ka mea o laua e ea koki ole ana iluna, a ua lilo ka laua luu ana i mea makaikai nui ia e na hoa e ae.  I ka luu mua ana o laua i kinohi ua lilo ka lanakila ia Barry ma o ko Ordway ea mua ana.

   Ma ka lua nae o ka haao ana ua ea e o Barry, a mahope o ka piha ana o ka minute a oi o ko Ordway nono ana iloko o ke kai, ua luu hou aku la kekahi mea mahope ona, a i kona oili ana ae iluna o ka ilikai hoike mai la oia i kona ike ana ia Ordway iloko o ke kai, ma kahi aole i mamao loa mai a lakou aku, a i ka luu io ia ana aku e kekahi poe he oiaio na loaa aku ia oia opaialewa hele ia ana.  Mahope iho e kona hapai ia ana a kau iluna o ka uwapo ua ike ia ua moni oia i ke kai, nolaila ua kayoha hohe ia ke kauka.  Ua hoao koko na hea i kela manawa e kaohi mai i ke ola o ko lakou hoaloha aka noo ua lilo i mea ele no ka mea iloke o na minute pokole mahope iho, ua make aku ia oia.  Ua manao ke kauka, o ke kumu o kona make ana, mamuli no ia o ke poha ana o kekahi aakoko.  He kamaaina kahiko keia Ordway a ua haalele iho oia he mak@ahine me no @@@@ @@@   kanikau ana aku nona mahope @@.  Ma ka auina la Sabati nei i malama ia ai ka huakai hoolewa maluna o kona kino make.

KA  NEMA  AMA  O  KA  NOHO MOI  O  HAWAII.

  E aha ana ka Moiwahine i kona hooponopono ana i ke aupuni i keia wa?  E kilinai nei i kona hooponopono aupuni ana maluna o na luna aupuni i lawa ole ka naauao ma ka hana ana i ko ka lehuiehu mau pono.

  He kulana maauao anei ko kekehi Moi e noho ana e hooponopono i ke aupuni ka hoonoho ana i kekahi kanaka i hoonaauao oie ia ai?  Ma ke ano hea ka Moiwahine i hoonoho ai i ke kanaka i hoonaauao ole ia ma ka oihana o ka lehulehu?  Ma ke ano anei he makemake kaokoa mai ko ka lehulehu ae?  Ma ia ano anei e hoonoho ia ai kekahi kanaka e noho ma ka oihana o ka lehulehu, aole anei ma ka lawa i ka naauao e hiki ai i ka lehulehu ke hiliuai aku?

   Owai ka mea oi aku iloko o ke aupuni?  O ka Moi anei a me ke kanaka lolo papau ana i hoonoho ai ma ka oihana aupuni, o ka lehulehu paha?

   He mea pono a ku i ka maauao ko ka Moiwahine noonoo nui ana i na kalai naauao akea ana a ka iahui no kana hooponopono ana i ke aupuni, mailoko mai oia mau kalai akea ana a ka lahui e hoonauaao ia ai no Moi noho aupuni a pau o ke nei.

   O ke kumu, na ka lahui e eku nei i ka uku makahiki o ka Moiwahine, a me ka uku makahiki o na kanaka lolo papau ana e hoonoho nei ma na oihana aupuni; nolaila ua loaa i ka lahui na kumu kupono e hema aku ai i ho ka Moiwahine hooponopono aupumi lalau ana.

   He lehulehu ka wa a na nupepa e olelo nei no ka Ilamuku o ke aupuni i keia wa, he kanaka kupono ole oia ma ka oihana, he kanalia oia ua hawahawa kona ano i ka launa me na poe haihai kanawai, a he nui no na kinaunau i kona lawelawe oihana.

   He mea @@@@@  pono ke hoolohe ka Moiwahine i ko ka lehulehu kue ana i ka luna aupuni pono ole.  O ka hoole ana i ko ka lahui loo he hou ana ia i ke ahi i waona o na aoao elua.  O ka mana o ka lahui ua kela loa ae ai maluna o ka mea o noho ana ma ka noho moi.  O l@ hoolohe i ke ao ana a ka lahui o ka nanuno no ia. 

                                                                        KAUAI.

 

KA MEA  HOU  O  KE  PANALAAU  O  MOLOKAI

   Ma ka la 4 o Mei i hola aku nei ua loaa iho ia makou kekahi pilikia nui, oia hoi ku@@, aole i loaa ia makou ka ai no hookahi pule me 1 la mamuli o kakahi ulia i loaa i ha moku, oia keia:

  Ua loaa ia iho la ka waapa o ka moku i ka poino a no ia poino o ka