Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 464, 26 May 1892 — Page 2

Page PDF (1.13 MB)

This text was transcribed by:  Ruth S. Goldstein
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

 

HOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.

 

He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai a kauaia Pauku 83.

 

E hooholoia e ka Moi a me ka Ahalelo o ke Aupuni Hawaii:

 

Pauyku 1.  Ma keia ke hoololiia @ei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua Pauku @a.

 

“Pauku 48.  O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo aha i kanawai, e waiho ia @ua o ka M@ Ina e apono oia, e kakauinoa oia a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka. ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona ‘aeole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-ha-pakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a nau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia aua o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai.”

 

            Pauku 2.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

 

            “Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawano ne o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala,”

 

            Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

 

            “Pauku 59.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina na he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina u hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o @a poe koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na ‘Lii , a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae:”

 

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

 

            “Alua—He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia @ ole iho ka waiwai io maialo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, na loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho.”

 

            Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai na pauku la:

 

            “Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”

 

            Pauku 5.  Ma keia ke noololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

 

            “Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na ‘Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaaimana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa Paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”

 

            Pauku 6.  Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku heu ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

 

            “Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi, a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihak@ mahiai a me na oihana a hana paha lakou e lawelawe ai.”

 

            Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ke Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

 

                                                            CHARLES WILCOX.

                                                                                    Kakauolelo.

                                                                        Feb 19 @

 

HOOLAHA ALA KIEKIE.

 

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Paeaina.  Ma ka hooponopono walu ai.  Ma ka hana o ka waiwai o JAMES HARRIS o Honolulu, Oahu, i make kanoha ole.

 

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a Ono Iuko, he makuakane no ka mea i make, e olelo ana ua make kauoha ole o James Harris i oleloia ma Honolulu, i ka la 16 o Aperila, 1892, a he waiwai kona i kupono he hoponopono ia, a e noi ana e hoopuka ia ka alapala lunahooponopono waiwai ia C. W. Ashford o Honolulu, aolaila,

 

            Ua kanohaia o ka POLUA, ka la 31 o Mei, 1892, hora 10 o kakahiaka, ma Aliiolani Hale, oia ka wa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la, maloko o ke k@ena hookolokolo o keia Aha ma Honolulu, a ma ia wa a ma ia wahi e hele mai ai na poe kuleana a e hoike mai ina paha he kumu kekahi e hoole ia ai ua noi la.

 

            Kakauia ma Honolulu, Mei 11, 1892.

                        N@ka Aha:

                                    HENRY SMITH, Kakauolelo.

mau 13 etsd.

 

KA LEO O KA LAHU.

 

JNO. E. BUSH.

 

Lunahooponopono a @e Puuku.

 

POAHA, MEI 26, 1892.

 

HALAWAI.

 

            Halawai a na ‘Lii a me na Lunamakaainana o ka Hui Aoao Lahui Hawaii Liberala ke malamaia ana ma kahi o ka Hon. J. E. Bush i ka hora 9 a.m. o ka Poalima, Mei 27.  Ke paloai ia ahu nei na moho a pau e ku ana ma ka pono o ka ahui e hele mai.

 

E AHA ANA KE AUPUNI?

 

            E aha ana ke aupuni e noke mai nei i ka hopuhopu i na Hawaii a me na heole, me ka palapala hopu ole, a hahao ia lakou iloko o kahi hoopaa o ka lehulehu?  E imi ana nei ke aupuni i mau puu dala koi poho na keia poe i hoopaa wale ia me ke kuleana ole, no kekahi mau hora a la okoa e noho ai iloko ka Halewai, no ka ninaninau ana, hoomaka’uka’u ana, a me ka nieniele ana no na mea e pili ana ia Wilikoki ma i wahi e maka’u ai a lilo i mau hoike no ke aupuni, kue i na poe i hopu ia.  Ina he oiaio keia mau ula leo i hawanawanaia mai e na aheahe ka kehau o keia mau kakahiaka, alaila, ma ko makou ano he wahaolelo no ka lehulehu, he alakai hopo ole no ke one kulaiwi o ko kakou mau kupuna, e nihi ka hele mai hoopa mai pupuahulu i ka lawelawe ana, o pua auanei ka wiliwili a nanahu ka mano.  Nolaiila, e akahele ka manao uilani ilo ko o ka naau naue malie no aoh@ e pa i ka leo.

 

HE MAKE EMOOLE

 

UA HA@ @AI I KELA OIA ANA KEKAHI @ @ KA PAPA ALA@ KA AOAO IAEEIAIA

 

            He mea kaumalia no makou ka hoike ana aku, ua haaloie mai ke keia ola ana ma ke abialu o ka Poalua iho nei.  Mei 24. o Samuela Mahelona, kekahi o na opio Hawaii i hihuai nui ia @o kona hoopono ma kona wahi noho ma alanui Moi a he kaumaha nui keia o kau iho maluna e kona mau hoaloha a me kekahi hapa o ka lahui Hawii.

 

            O na lono e pili ana i kona make ana i ke ahiahi Poalua nei, he nui na kanalua ia o ka oiaio e kekahi poe, no ka mea ua ike no lakou iaia ma ka la Sabati a i ole i ka Poakahi nei no paha me ke ola kiao maikai, eia ka i ka manawa i manao ole ia ua lawe aku la ke A@na i kana, o ka uhane.  O kana mai i make ai, he hano, a o kona mai i make ai, he hano, a o kona mai mau no hoi ia no elima a eono makahiki paha i hala ae nei.  Ua nui na ho@o ana a na kauka no kona oi, aka nae ua poho wale ia manaolana.  Ma Lahaina oia i hanau ia ai, aneane 32 makahiki i hala ae nei, a ma ke Kula Alii ae nei oia kahi i hoonaau@oia ai.  Ua mareia oia me Miss Ema. Napoliana. he 9 makahiki i hala ae nei, a ua hanau mai na lana he elima keiki, a mailoko mai oia heluna he ekolu o lakou e ola nei.  Ma ke koho balota iho nei o keia makahiki, ua koho oia i lala no ka Papa Alanui, Nedaila ma ko S. Mahelona make ana, ua haalele iho oia mahope nei, he wahine, na keiki, he au kaikuahine a me na hoahauau ekolu, a mawaho ae o lakou he heluaa nui o na hoaloha no ka kaninau ana aku noua mahope nei a ke komo pu aku nei Ka Leo me lakou no ke kaana pu ana i ko lakou mau ehaeha a pau.

 

KA LA HANAU O KA EMEPERESA VITORIA O INIA, MEI 24.

 

NA LEALEA O KA LA, HE HEIHEI MOKU LIILII ME WAAPA.

 

            O ka la hoomanao la hanau keia o ka Moiwahine Vitoria o Beritania ma ka Poalua nei, Mei 24, a o ka piha ana hoi o kona mau makahiki i ke 73, he la nui ia a hauoii ma Honolulu nei, no ka mea, he mau lealea kekahi i hookaawaleia no ia la.  Na hiona o ka la, he uluwahi wehi, a ma na hora poniponi o ke kakahiakanui, ua hihimanu oe la ka huina o na kia moku me na kahakahana hae o na waihooluu like ole a ua pani pu ia ae no hoi ka puka o kekahi mau hale oihana aupuni no ke komo hapa la ana ilokoo na hoomanao o ka la.

 

            O ka maka hiapo o na @alea i malamaia ma ia ia, oia no ka heihei moku liilii, ua kaa ia Lassie ka lanakila, oia hoi kela moku kiakahi Pelekane.  O na moku i komo pu ma keia heihei oia no na auna moku kamaaina o ka aina nei—Hawaii, Healani, Polii a me Lassie.

 

            O ka lua o na lealea, oia ka heihei waapa a na kapena o aa moku e ku nei iloko o ke awa, a ua lilo i ka waapa Sonoma ke kia@a Benimua ka lanakila oia heihei.  I ka pau ana o keia heihei, ua komo mai ka heihei waapa eono hee, mawaena o ka Hui Matala me Healani, a ua kaa ka haaheo i ka inoa mua.  O keia ae ia ka panina o na hana o ka la.

 

MAI MOLOKAI @

 

            E ka Nupepe Ka Leo

                                                Aloha aei

 

            E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino la@ na mea hou o ka Panalaau o Molokai nei, i ike mai ai na makamaka puni moa hou mai Hawaii a Kauai, a oia iho keia:

 

            He nani na hana a me na lawelawe ana o ka luna nei e o ka Panalaau nei iloko o keia manawa o nee nei.  O kane mau hooponopono ana a pau he mau hana i ike ole ia i ke au o na luna mua i pau; akahi @o a ike ia ke au a ka ohana i hiki mai ai ma ka Panalaau nei.  I ke au o keia luna nui heu oia o W. H. Tell, aole ike ia o na moo ino o Kiabolo o ka maluhia a me ke aheahe malie ke ike ia nei, aole hoi e like me ko au o A. D. K. i koua au he nui ka oua, hakaka,  pili waiwai a pele aku, i ke au o ia luna nui, aohe e loihi na huaelele au o pono aku ai, alaila o hookuko ia mai ana oe mai kahi au e ku ana.

 

            He poleli na ma’i iloko o kekahi pule i kaa hope ae nei, o ke kumu o keia pilikia i loaa mai ai, mamuli no ia o ha nui o ke kaikoo, ua, makani a pala wale wale aku, a no ia pilikia, ua hele kino aku ka makua e hooikaika, ma ke @oi ana aku i kekahi mau kokua e heie pu ma ia maluna o ka waapa a holo aku no Wailau a me Pelekuau, o huli ai hoi i kahi e hiki mai ai ka ai, no ka mea aia no ilaila kahi moku lawe pai ai o D. Kahanu, e kali ana hoi o ka malie ae o ka ino, aoho @0 @ae he loaa o ka wa kupono e lawe mai ai a hiki wale i ka hiki kiao ana aku o ka makua me kona mou li@ kokua.  Iloko o ia wa na @ ia mai ka ai iloko o ke kai, a p@la i ohikihiki liilii ia ai a hiki i ka pau ana o keia makua i hoopiha ia i ke aloha,

 

            He wahi aha hui halawai ka na ma’i maloko o ka Luakini Hoole Pope ma Kalaupapa nei, i ka la 9 o keia mahina o aee nei, aoho no i loaa pono na kumu eia halawai ana, o keia halawai i hoohana ia ai na ka enemi.

 

            Ke manao nei au ua lawa au a no kekahi wa hou aku o kilohi hou ai au ia kou nani.  No ka Luna Hooponopono ko’u aloha pua Pikake, a @o na keiki lawe @aikioi hua metala ko’u aloha pau ole.

                                                            Kou Oiaio

                                                                        Wm. P. Kalohe.

Kalaupapa, Molokai, Mei 19, 1892.

 

NU HOU KULOKO.

 

            O ka la apopo ko makou la e hee palua aku ai iluna o ka pue one hookahi.

 

            O ka aha mele i u@ nao ia e malama’a ana i keia Poaono iho no ke kokua ana i ke Kula Ae Hanalima o na Kaikamahine o Kauai, ua hoonanee hou ia no i ka welowelo.  O ke kolu iho la paha ia o ka hoopanee ia ana, hookahi i koe pau kauna.