Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 854, 15 January 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO." Ka Manao kuka olelo a Kaukini me kana wahine me Pokahi— Hoounaia kekahi kaikamahine e hele e huli i ka mea a ko lakou haku wahine Laukaieie e uwe haalipo ala no ke aloha. I ko laua nei hoea ana aku i ka hale, ua pane aku la o Makanikeoe o oe wale no o kaua ke komo aku iloko, a mai hai aku oe ia'u ke ninau ia mai oe ? Ae, wahi a kona kaikuahine a komo aku la oia iloko, a e kau pono mai ana ko lakou mau maka maluna oia nei me ka hoihoi, a pae mai la ka ninau mai a lakou mai, penei: Mahea kau huakai i hele aku nei a hoi koke mai la ? Ua kaapuni aku nei au ma Hawaii nei a puni, aohe he wahi ike i loaa ia'u ma keia huakai aku nei no ka mea a ko kakou haku i aloha ai, nolaila, e haalele ana au ia oukou no ka lua o ka manawa o ka'u huakai. I ka pau ana o keia mau olelo, o ko ia nei oili aku la no ia, a aia no hoi ka makani puahiohio o ke kuluaumoe ke kali mai la nona, i loa no ia nei a oili iwaho, o ko laua nei ku koke aku la no ia ma ka lae kahakai o na a pali hulaana o Waimanu me Honokane, ma kahi i kapaia o Laupahoehoe e pili koke la me ka wai lele o Kawaikapu. Ia laua i hiki aku ai ma ua wahi la, ua akoakoa ae la na pupu a pau o ke kai, aole o kana mai o ko lakou nui, ua piha pu ka ili o ke kai, aole paha oe i poina e ka mea heluhelu i na olelo kaukau a Pupukanioe mamua ae nei, no ia leo noi lakou i hele mai ai e hooko. E kunane, wahi a Pupukanioe i pane mai ai, eia ke ala e kau mai kaua ?

E kau iho oe me ke kali ole, na'u ka hana ia kaua ma ka hele ana aku. I keia manawa, kau pono iho la keia iluna o kekahi pupu nui, a oia no hoi ka pupu iwaenakonu e hoopuni ia ana e na pupu e ae he nui loa. E like me ka mana i loaa ia Makanikeoe, ua manao iho la kona kaikuahine, eia no la laua i kahi hookahi kahi i mouo ai, eia ka auanei laua i ka hapalua like o ka moana o Alenuihaha e holo nei, a ke mamao loa la ka aina, ma keia wahi i mawehe mai ai ke aouli i kona ano, moku mai ana ka pawa o ke ao, a oia ka Pupukanioe i ninau ae ai i kona kaikunane: Owai keia aina e waiho mai nei mamua o kaua ? O Mauiloa keia, aia i keia wa a laua e olelo nei, ke kaalo ae la laua nei mawaho o na pali Koolau o Maui, kahi hoi o keia mau lalani hooheno. He malihini au na ke kai i lawe mai Ike ia Honomanu he aina pali. No ka wa pokole loa, aia laua nei mawaena o Molokai a me Maui, a ke haulani ala na ale o Pailolo ia laua nei, a ke wehewehe mai la kai o ke ao, a hiki laua nei mawaho ae o Kaunakahakai, kahi hoi i olelo ia Kalaiakamanu, ua malamalama loa ae la ia wa, a ke huli pono mai la ke kaha o Iloli me Palaau kahi hoi o kela mele kaulana a Kaehu: He ukana ka Kilauea Lu ae la i Palaau. E ka mea heluhelu e hookuu iho kaua i na kamahele au moana ma ko laua man auwaa kamahao mai Hawaii mai e hoomaha iki, a e huli oe kaua a nana aku i na keiki kuehu lepo o Kalae, me na kaikamahine kaeaea o Maunaloa, kahi o ka poe aiwaiwa i noho ai, a oia hoi na lii i haku ai i mele no ua lepo ala, penei: Ula Kalaeloa i ka lepo a ka makani Hoonuanua i Apuakalamaula Ikea kuu manao ia'u kula elua Hea mai Kaiolohia e hoi maua Uwe aku o na hoa i Kaana He ane aloha ia'u ke kula o Niniwai O'u hoa i ka lai a ka manu a I ka manawa a na kamahele e lana ana maluna o ka ilikai me ka huli aku o nana ia uka, me he la, ua kaohi ia mai ka holo ana o ko laua waa a hoolai malie iho la laua nei, aia hoi, ua ike ia mai la laua nei e ka poe ahi kanana o Maunaloa, ka poe hoi i oleloia; ke ahi kao lele o ke ahiahi, owai la ia, o Kalaipahoa. He manawa pokole me he imo ana ala na ka maka, hele ana keia kumulaau nui i kai o Haleolono me elua kaikamahine ui launa ole e kau ana iluna o ua kumulaau nei, i ka hiki ana ma Haleolono, aia ua mau kaikamahine ala e ani peahi

mai ana na lima i na malihini e pae iuka e kipa kauhale. Mamuli o keia leo kono a kamaaina, ua nee malie aku la ko laua nei auwaa a pili ma kahakai, ma kahi i kapaia o Keawakalai maluna iho o Haleolono, ia laua nei i hehi aku ai i ke one maloo, ua nalo aku la ko laua nei mau hoahele no ko lakou wahi mau. Ia Pupukanioe me kona kaikunane e ku nei, ua hiki koke mai la ua mai la ua mau kaikamahine la me na hiohiona hauoli a mahamaha pu no hoi, i ka ike ana mai i na malihini.