Ka Lei Momi, Volume I, Number 21, 25 December 1893 — Page 5

Page PDF (469.80 KB)

This text was transcribed by:  Ruth Matsumoto
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Lei Momi.

 

NO KAKOU O HAWAII NEI.

 

            O na lono i loaa mai nei, aohe no i ano nui loa, eia nae, ua maopopo loa loa o ka pono ke hanaia mai ana, ina no nae ia he mee no na lani e haule mai ai. Ua onouia ae he mau olelo hooholo, ma ka la 6 a me ka la 11 nei, imua o ka Aha Senate o Amerika Huipuia no ka waihoia ae o na ike a pau i loaa oku a me na palapala pu e pili ana, a he mau ninau hoi kekahi no ka ke Aupuni mea i hana ai. O ka olelo hooholo mua, mahope o ka paio ana, ua hooholoia me kekahi kue ole, a pola uo hoi me ka ololo hooholo hope iho. Eia nae, ua oleloia ae no ka mea hope, aia no i ko ka Peresidena ma nao ka pane ae a me ka ole. O ka manao nui no o keia mau olelo hooholo, oia no ka hoao aua ae e kaihi aku i kela kumuhana mai ko ka Peresidena poholima aku. A ua lilo no hoi na hoike a Mr. Balauna i huai aku nei i mea nona e inoia ai a e kueia ai hoi e ka aoao kue i ka Peresidena Kalivilana lawelawe a hooponopono ana i ke Aupuni.

            Aole hoi o Peresidena Kalivilana i hoouna ae i ka Aha Senate ma ka la 14 nei i kana palapala e pili ana ia Hawaii nei, e like me kana i hooia mua aku ai, @a kana palapala i ka weheia ana o ia Aha, eia nae, ua hooiaia ae ma ka la 18 a 19 paha e loaa aku ai, a la wa auanei e ike iho ai ia Aha i na hoike piha a pau loa ma ia ninau. O na poe Repubalika no ke kimopo loa ma ke kue ana i ke Aupuni, i kokuaia hoi e kekahi poe Demokarata kakaikahi. Ua mahae no hoi na nupepa ma keia ninau, a ua ikaika loa nae ko ka Peresidena kakooia e na mano o na nupepa Repubalika koikoi a kuonoono o ka Hikina. A oiai hoi, ua pau loa ne in ka Mr. Balauna hoike i ke kuu akea ia, he mea maopopo no hoi e loli ae ana no na manao o na poe kue, @ like la no me ia mamua aku e pili ana i ka huakai haawi aina paoa a na poe pakaha o kakou nei, a ke loli ae ia mau manao kue, e naueue ana ka papaku holookoa o ia aina nui.

            Ua ikeia no hoi e Kuhina Kiwini ka makua o keia hana aihue aina, oia ke kumu a nie ka mole ma ka ohumu ana no ke kipi, a aole loa he mau hoao aua e hiki ai ke hoololi ae ia manao. Ua maopopo loa ia mea, a aia hoi ke noiiia mai la kana mau palapala a pau i kakau ai i kona Aupuni, oiai hoi oia e noho Kuhina aua maa@ei. Ke makaukau a akoakoa pono ae ia mau ike a pau, alaila, waiho aku ka Peresidena i kana hoike piha. He mea ole na walaau a kanikani a Kakina ma, no ka mea, aohe no he aihue e ae okoa ana i kona hewa. O ka moe loa ne i ka ole, e like ne me ko lakou maa mau, oia mau no a hiki i keia wa, a pela mau aku ana no a hiki wale i ko lakou make loa ana, me ka nele loa nei ka wa e ea a e ala hou ae ai.

 

NA LONO KUWAHO.

 

            Mamuli hoi o ka piha loa o keia helu me na lono kuloko no kakou iho, ua hiki ole loa hoi ia makou ke huai pau aku i @@ lono laulaha mai na aina mamao mai, mawaho ae hoi o na lono i pili pono ia kakou, aka, ua lawe ano nui mai ane hoi makou i kekahi o ia mau lono. E aho no ia mamua o ka nele loa.

            Ke mau la no ka hooili kaua kipi huliamahi ma Berazila, me ke akaka ole o ka aoao hea la ke lanakila ana. Oiai nae hoi keia kaua e mau ana, ua a@aiia ka aina a ua komo iloko o ke kulana ano kupilikii loa, a me he la e nui ana no ka poino o ke Aupuni a me na poe e ae.

            Ua halawai na poe Pelekane ma Aferika Hema me kekahi kuia e popilikia ai kekahi mahele koa, ma kela kaua me na poe paele o Matabele, aohe nae i akaka loa ka hopena.

           Ma Eiropa hoi ano laulaha a palahalaha loa aku na hana hoopoino a hoopililia ola a na poe Anakisa, a pela aku, a ua lilo hoi i mea na kela a me keia Aupuni e noonoo nui ai no ka hana pono e hoopio aku ai ia mau ano hana a me na hoeueu ana a ia poe. Ua lehulehu na ala hoohaunaele ana ma kekahi mau kulanakauhale.

            Imua o ko Amerika Huipuia Aha Senate, ua waihoia ae he @ila kanawai hou no ka hana a hoohehee ana i ke dala, aole nae i mahalo nuiia na loina o ua hila la e na poe kakoo a kue paha i ka metala keokoo. Ua olelo ae kekahi Senatoa he hoopaiaimaka a he apuhi maopope ke ane o ia hila.

 

KA HAIOLELO LA HOOKUMU

 

            Aia ma kekahi mau aoao okoa o keia helo, na hoopuka aku makou i ka haiolelo a Mr. J. W. Kalua imua o ke anaina i akoakoa aku ma ke kahua o ke Kula Kamehameha, ma ke Kula o Kaiwiula, i ka la 19 nei. Ua lawe mai makou i kela haiolelo mai kokahi o na apana pepa i haawiia ae i na poe a pau malaila, me he la ua haawi mua ia no ke pai ana, oiai, i ka manawa e malumaia ana o ka hookahakaha paikau, ua hoea ae mai kai aku nei he kaapio me kekahi ope pepa nui, a o ua haiolelo la ia. Aole no ko makou manao he ano nui ko ua haiolelo la, a no ia la ke kumu i hoolaha ai, a aole no hoi no ka manao iho paha ua ku i kahi o ka loea a me ka naauao e nui ai ke waiwai a me ka ponaaikai. Aole loa pela. Aka, o ke kumu nana i kono mai ia makou e hoolaha aku, mamuli no ia o ko makou manao ana iho i mea na ko makou poe heluhelu e nana iho ai a hoomaopopo, a ilaila no auanei e ikeia iho ai ke ano o keia mamo a ka hoohuiaina.

            Ke kilohi pono ia iho, aohe no he mau mea ano nui no ka mea, o ka mahele mua o ia haiolelo, e kala kahiko no i pau mua ai i ka oleloia, a ua lilo i mea ku ole i ka hoihoiia. Aohe a makou olelo ana no ka hana a ke Aliiwahine Pauahi i waiho iho ai i kona waiwai nui, aka, ua nele nae hoi makou i ka ike ana iho i kahi o ke kupono ana o na olelo ano kikaho, makonia, makona a uahoa a ka mea haiolelo, me he la, ua kuha maoli ae no oia i ke Alii nona ia la hoomanao. O ka mea ia i ikeia ma ka mahele hope, a o kana mau kipehi ana i ka lahui, ua like no ia me ke kapalapala ana aku i ke Alii nona ka puuwai palupalu i aloha i na opio o kona lahui oiwi, a haawi ae ai oia i kela mohai hiwahiwa e ola ai na Kamehameha.

            Ua hapa`a laulaha mai la oia i ka lahui, a ua lilo ia mau mamala olelo i mea hoihoi ole ia e na poe i hiki aku a i lohe, koe wale no kekahi mau wahi welo mikanele ilikea i mahalo ae iaia me ka pelo a pai ae i ka maikai a me ka waiwai o kana mau olelo. Mai oi loa aku ka pono ina oia i kiola i kana mau olelo ao no ka hookuonoono iwaena o na ilikole haalele loa, me ka nana mua ole inia iho. Ua haawi oia i ka akau a i ka hema, ua lu, ua uhaai, ua kuai a ua moraki, a ua lilo ka moraki i haawe luuluu nana e auamo nei. Eia nae, ua ukauka ae kona waha i ke ao aku ia hai, aole nae hoi i ao iaia iho ma ia haawina. A mamuli hei o kela moraki a me kona “molowa” a “palaualelo,” pau poo a pau hiu ai oia, a oia holookoa no, i ka lilo i mea haawi a hoohui aku i kona aina kulaiwi i kekahi aina okoa aku, a mamuli mai no hoi ia o kona hooko kahiko ole a@a i kana i ao ae la. A e like no me kona uahoa, pela no i uahoa ai kona waha. Pono loa no ka hele nui ole ana o ka lehulehu o hoolohe iaia. Ina he mea okoa ae ka mea nana i haawi i ka haiolelo o ia la, piha a laukanaka no ia kahua, oi ai, aohe hoihoiia o keia alelopelu. Ua hala kona mau la!

 

Ua Hala ma ke Ala Mau a Kane

 

            Ma Kulaokahua, i ka hora 10:30 o ka po Poalua o hala, i haalele mai ai o Samuela K. Hairama i keia ola ana i ke 90 a keu aku o kona mau makahiki ma keia honua, ma kahi noho o kana kaikamahine, Miss Hattie Hiram. O ke kumu o kona make a@a, o ka palupalu mai no o ke kino i hele a aoo, oiai, me ka uiha ole, aka, me ka malie oia i moe iho ai a lele ae la ke aho. Ma Honaunau, Kona Hema, Hawaii, kona hanauia ana. Ua lehulehu no kana mau keiki, aka, he eha no e ola nei me ka u no ka makua i hala aku la, oia o Miss Hattie Hiram i oleloia , Mose Hiram, Ezera ka mea malama o ka Luakini o Sana Anaru a me Solomona A. Hiram o ka Puali Puhiohe Lahui. I ka auwina la Poakolu mai i maueleia aku ai kona kino koou a waiho iuka i ka @ina o Maemae Aloha ka luaui i hala aku la, a aloha pu no hoi me ka ohana i haaleleia iho la iloko o ka luuluu.

            Ua haalele mai la no hoi i keia ola ana o Miss Emma K. Kawewehi, kekahi o na kaikamahine a Mr. S. W. Kawewehi o na Kona, Hawaii, ma ka hora 11 o ke awakea Poalua i hala ma kahi noho o ke kaikuaana, Mrs. Kolani Hart, a me ke kaikunane, Mr. J. L. Kawewehi, ma Laleo ae nei. Aole no i loihi ke kaa ana i ka mai @va a ano e ae paha, aneane e piha elua pule, a akoia aku la i ka 20 o na makahiki a me 11 malama o ke ola ana ma keia ae. I ka auwina la Poakolu mai no i hoolewaia ai a nalo ma ke @ina o Kawaiahao. Ua haalele iho oia i na makua a me ka ohana nui e noho iho mahope nei me ka u n@na. Aloha no hoi ia mamo a makou i manaolana wale ai e lilo aku ana oia i makuahine no Hawaii.

 

No ka Mokumahu Miowera

 

            I ka Poako@u iho la i pau loa ai na hana pahonohono i ko Miowera hope a me ke kuau o ka hoe, a ia la no hoi i hookomoia ai ka hoe a paa e like me mamua. Kakahiaka, hora 6 a oi o ka Ponono nei i holo hoao aku ni a waho o ka Nuku o Mamala, mai kahi ona i ku iho nei makai o Ulakoheo, mai laila aku a Leahi, a mai iaila ae hoi a Kalaeloa, a huli hoi mai a ka Poe Pele, ilaila mo-ku a aui ka la, hoi loa mai no loko nei o ke awa. He holo hoao keia i kona mau onegini, malalo o ka nana a hoomapopo ana a na Wiliki Nui o ke Kamepiona a me ka Piladelapia. Akahi no oia a holo hou mai kona pau ana iluna o kela ohuku akoakoa o waho o Puuiki. Ua hololea na mea a pau, a me he la, i ka Poakolu iho paha e holo loa aku ai no Kapalakiko, a ilaila aku e hana pono ia ai a paa, oiai, he kuikawa wale no keia hanaia ana iho nei i o kakou nei.