Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 17, 22 March 1862 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

                "Aole e hiki ia makou ke lapaau i ko kane, aole e ola ia makou." Aole nae i hui aka o Anadariana me ia poe ma na mea a lakou i hai ai i ka Moi Wahine ; aka, hoike aku no oia i ka hiki ia ia ke lapaau aku i ka Moi. E ae mai nae ua Moi Wahine nei, e noho ka Moi ma kona keena, a oia wale no, e hele ka Moi Wahine a me Keohana, a me na kauwa a pau a laua, mai ke keena a ka Moi e waiho nei, pela hoi a hala na hora he iwakaluakumamaha ; ae mai no ka Moi Wahine a hookapu koke ia'e la ke keena a ka Moi i moe ai me ka ike ole ; no ka mea, ua aneane no e make ia manawa. Noho ihola o ua o Anadariana, e hana i ka mai.
                 Ma ke kapa o kekahi muliwai ma ke Kulanakauhale o Napela, malaila kahi i noho ai o kekahi kanaka o Lupo kona inoa, he wahine maikai no hoi kana wahine, a ua kapaia kona inoa o ka Rose o Katenia ; no ka mea, no ke Aupuni mai oia o Katenia. Ua hanau hoi ka laua keiki, a ua kapaia ko-na inoa o Lopaka, ua eono paha ona mau makahiki i ka wa o ko kakou moolelo e hele nei.
                I ke ahiahi a ke Kahuna a Anadariana e hana ana i ka mai o ka Moi ma kona Hale Alii, e noho ana o Lupo mawaho ponoi iho o kona hale, ua hiki paha i ka hora 7 o ke ahiahi, e ne hoene mai ana ka leo o ke kai iluna o ke one, e hawanawana mai ana ka leo o ka manu iluna o ka lau o ka laau, e malamalama konane mai ana hoi ka mahina, a e moani mai ana ke ala pumehana o ka roke a me ka hanu anuanu aala o ka pua pikake ; a malaila, oia kahi i hono ai i ka upena makolu ana ; e hele ana hoi o Lopaka kana keiki e paani ma o a maanei ma kapa muliwai ; e noho ana hoi ka wahine a Lupo ma ka ipuka o ko laua wahi hale, a e kuko ana kona manao i na mea maikai ana e ike aku ana iloko o na pa maikai o na 'Lii e ku koke mai ana, he makemake oia i na mea hanohano, a he nui ke ake ana ona e lilo i mea kaulana, a i mea hanohano hoi, pela kana mau mea e kuko nui ana ; aka, he nui no nae ke aloha ona i kana kane ia Lupo ; no ka mea, he kane ui no ia, a he nui kona mahaloia no kona kanaka maikai e kona mau hoa lawaia o ko lakou wahi e noho ana.
                Pela ka noho ana a ua wahine nei ; a pela pu hoi o Lupo, e nanea loa ana oia i ka hono i kana upena, aia hoi holo wikiwiki mai la kana keiki o Lopaka, a hai mai la, "E papa e ! eia'e la he poe koa ke hele mai nei." Pane aku kona makuakane, " Heaha la auanei ka lakou e hana mai ai i ka poe noho malie ? " Oiai i ka pau ana no o kana kamailio ana, ku ana imua o ua Lupo nei ua poe koa nei, a ke keiki ana i hai mai ai, a ninau mai la kekahi o lakou, " O ko Lupo hale anei keia ? " Ae mai la o Lupo, me ke ano lele o ka oili ; ninau hou mai la no lakou, "O oe anei ke kane mare a ka wahine i kapaia o ka Rose o Katenia ? " Ae hou aku la keia. Pane mai la lakou, " I kii mai nei makou e lawe ia ia." O ka lele mai la no ia o Lupo iluna mai kahi ana e noho ai, a pane mai la, " Aole loa oukou e lawe aku i kuu roke o Katenia mai o'u aku nei." Aka, pane mai ka luna o ua mau koa nei, " He makehewa ia oe ke hoole mai ; aka, e hai maopopo aku au ia oe, ua kiiia mai oia ma ke kauoha a ke Kahuna o ka Moi a Anadariana, a e hiki no hoi ia'u ke hoohiki aku, aole oia e hoohaumia ia, aole no hoi e komo hewa ia kona maluhia ana ; ua kauohaia mai makou e lawe aku ia ia, a he nui hoi makou, a o oe hookahi wale no ma kou aoao ; nolaila, e pono oe ke ike iho he naaupo ka hoopaa mai o ka ae mai ka pono." Ia manawa, pane koke mai la kana wahine, " E kuu Lupo aloha e ! He oiaio, ua kii mai lakou nei ia'u ma ke ano lima ikaika ; aka, ke lana nei ko'u manao he pomaikai e loaa ana ia kaua ; nolaila, e ae oe e hele au, a ke hoohiki aku nei au ia oe, e hoi hou mai no au me ka haumia ole o ko'u maluhia." Pau ko Lupo kanalua, o kona hele aku la no ia a honi i kana wahine, a pau, hele kana wahine me na koa nana i kii mai.

(Aole i pau.)

 

                KA MAREIA ANA O NA ALII AINA OLE E KA POPE. — Ua mareia iho nei ma Roma kekahi Duke o Tusekani ma Italia, me Kelemenetine, ke kaikamahine a Francis II., o Napele. Imua o ka Pope ko laua mare ana. Ua kipakuia iho nei kela mau ohana alii mai ko lakou mau aupuni mai, a e noho malihini ana lakou ma Roma. Penei ka olelo ana mai a ka Pope i na mea mare :
                "Ke noho malihini nei olua ma ka aina e, aole i ko olua mau aina ponoi. Ke ae mai nei ke Akua, e hiki mai na poino e like me keia, i mea e ao mai ai i kela mea keia mea, i na hana e kupono ia ia, a e ike lakou e hooko pono ia mau hana. I ka wa i maemae ai a ikaika hou oukou i ka poino ; alaila, e hoihoi aku ke Akua ia oukou i ko oukou mau wahi, i ke aupuni o ko oukou mau makua. Aole no ka ole e hiki mai ana i ka la hoopono. Ke hoomaikai aku nei au ia olua me kuu naau, i pomaikai io olua, a me na makua o olua pu kuu hoomaikai ana aku."
                Ua aahuia ke kaikamahine alii i ka lole keokeo maikai, a ua hooleiia kona poo i ka lei pua. Ua kahikoia ke kane alii i ka lole koa o na puali koa o ka Pope.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU MAR. 22, 1862.

 

                NO NA ninau a G. W. Kahiolo, ko ma-kou makamaka ma ka Nupepa Kuokoa, Helu 16, no na mea e pili ana i ka raiki, ke wikiwiki nei makou e hai aku me ka olioli nui, a eia iho no malalo nei.
                1. Ia wai e kii aku ai i na anoano kanu me ke kumu kuai emi loa ma ka paona?
                E loaa no ia oe ka anoano raiki makepono, ma ka Hale Mahoe, ma ko H. W. Sevarana, (Severance) Keena Kudala. A mauka hoi o Nuuanu, ma ka pa mea kanu a ka Ahahui Mahiai Hawaii, ma ka lima o Mi. Holstein, ka mea nana e malama nei ia wahi.
                2. Pehea hoi ke ano o ka hana ana ma ke kanu ana?

            E hoomakaukau mua oe e i kau loi, me ka hana nae a like i hiki ai i ka wai ke uhi mai me ka like maluna o ka aina i hoomakaukauia. E hoomau oe i ka anoano raiki iloko o kekahi wahi loi uuku, a ulu ae ; alaila, e kali a hiki he ewalu iniha ke kiekie; alaila, hula ae a kanu aku iluna o kahi i hoomakaukauia, he 6 paha iniha ke kaawale o kekahi kumu mai kekahi kumu, pela a hiki i ka paa ana o ka mala.
                3. Pehea ke oki ana ma ka wa e oo ai?

                E oki no me ka pahi i hoomakaukauia no ka mea oki palaoa, sickle ka inoa ma ka olelo Beritania, me ka malama pono nae i ka lawelawe ino ana o pau ka hua i ka helelei. E loaa no ia mau pahi ma na hale kuai mea hao o Honolulu nei.
                4. Pehea ka hana ana ma ka wehe ana i kona aa?
                Elua mau hale wili raiki ma Honolulu nei i keia manawa, aka, aole nae i holo lea loa ua mau mea'la i keia manawa, aia nae a holo pono ae ka hana ana o ua mau wili raiki nei, alaila, e hamama ana ia mau wahi e wiliia'i o ka raiki a na kanaka ; a i ole no hoi ia, e kuaiia mai no ka raiki a ka poe mahiai, e ka poe nona ua mau wili raiki nei.
                5. Mahea e kuai ai ka ke kanaka maoli ?

                E kuaiia no ka raiki a na kanaka maoli, e ka poe nona ka hale wili raiki ; e Mi. S. Savigi, a i ole ia, o Kauka Aupuni, (G. P. Judd, ) na luna o ka wili miki, ma ka pa makai iho o Aigupita, a me ka poe haole e ae no o Honolulu nei.
                6. A heaha hoi ke kumu kuai no ka paona?
                He 3 keneta ke kumukuai o ka paona hookahi, ina me ka aa no. A no ka raiki hoi i pau ka ili i ka maihiia me ka hoomaikai, he umi keneta no ka paona hookahi, eia nae, he emi iho paha i kekahi manawa, a he oi iki aku i kekahi manawa.
                O ka mea pono loa nae i ko makou noonoo ana, i mea e maopopo loa ai no me ka poina ole, o ka hele maoli no e nana i ka hana ana, a me ke kanu ana o ka raiki, ma na aina kanu raiki a puni wale keia mokupuni o Oahu nei. Aole nui o ka manawa poho ke hele e nana pono iho no ka oiwi, alaila, ike no me ka maopopo, oia ko makou manao ; no ka mea, ua puni o Oahu nei i ka poe mahiai raiki. A nolaila, e na makamaka, e aho e naue loa no i ike ai no oukou iho me ke kanalua ole. O ka makou kauoha no o ke KANU i ka RAIKI.
                Ua ike makou i ka raiki i wiliia ma ka Poakolu e ka Wili Raiki e ku nei makai iho o Aigupita, a ua maikai maoli no, a no ia mea, e alu mai e na makamaka i ke kanu ana i keia
mea maikai o ka raiki.

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

                KA WAHINE o KA LUA. — Ua lohe mai nei makou i ka hoomaka hou ana o ka wahine o ka lua e hana i kana hana, oia hoi ka puka hou ana ae ma Puna, i keia mau la.

 

                HOKI. — E laweia'na he 90 Hoki i keia la ma Keomolewa, na Kimo Pelekane, e hoouna ana ilaila, maluna o ka moku Benjamin Rush. E holo pu ana kona kanaka o Moke, i mea nana e malama i na Hoki ma ka moana.

 

                He palapala kai loaa ia makou na Mika Sobe, e noi ana i na kanaka o kona apana, mai Pawaa a hiki i Waialae, a me Maunalua, e hele aku ia ia i Nupepa Kuokoa. o ka poe i lawe ole ia pepa ; a e uku pu aku hoi i ka uku auhau oia Nupepa.

 

                Eia ma ko makou keena kekahi koi pahoa o ka wa kahiko, ua loaa ia Mi. C. W. Hart ka Lunahana o na paahao, a ma kona lokomaikai i loaa mai ai ia makou, mauka iho o ka hale o Mi. Kanihina, Loio, malaila, kahi i loaa'i. Ua loihi loa paha kona waiho ana i ka lepo.

 

                He lohe kai hiki mai io makou nei, i ka hoohanaia ka o na kanaka Moremona e noho nei ma Lanai, ma ke kauo ana i ka O-o Palau. He umi kanaka nana e kauo ka O-o Palau, a ina e hooikaika ole lakou ma ka huki ana ; alaila, paipaiia mai lakou e ka huelo loloa o ka huipa. Ina he oiaio keia ; alaila, ua aneane maoli e like ka hana ana pela, me ka hookauwa nika ma na Moku Ai-na Hema o Amerika Huipuia. Aole nae i maopopo ka oiaio o na mea i haiia mai nei.

 

                Ua ike makou ma ka Olelo Hoolaha iloko o ka Nupepa haole, i ka hiki mai o kekahi mau hipa maikai mai Geremania mai. A nolaila, o ka poe e makemake ana e loaa ia lakou ka hipa maikai, e aho e hele ma ka hale o ka Olelo e, mahope iho o ka Hale Uinihepa hana Kamaa.

 

            I ka lohea ana'ku nei o ka Nu Hou o ka lilo ana o Nasavili a me ka lanakila nui ana o na puali koa o ka Akau ma na kaua i lohea mai nei, ma ke kulanakauhale olu i ka malu ulu o Lele ; ua ki-pu o Dr. S. Long, ke Kanikela Amelika e noho nei ma ia wahi. No ka nui o kona olioli i ka lanakila ana o na koa o ka Akau, oia hoi kona aoao.

 

                KA MOKU-AHI HOU. — Ke holo nei ka hana i ka moku-ahi hou ( Kaluna ? ) e hanaia nei ma ka Uapo i Ulakoheo, he mau la uuku paha koe, alaila, e paa no ia. I ka nana ana'ku, ua hele a maikai ke ano o kona kii. A lako mai kakou i na moku-mahu ; alaila, e holo no ka kakou mau mea kuai, me ke kanalua ole ia, a hiki i Honolulu nei, me ka makau ole ae i ka hala o ka manawa no ka pohu.

 

                Ua palapala mai o W. Kaikuahineole o Kealakomo, Puna, Hawaii, i kakauia ma ka la 24 o Feb., e hai mai ana no ka hoolilo ana o kekahi poe o Kamomoa, i ka Luakini o ka Haku, i wahi e waiho ai i ka lakou mau ukana. Aia ka ilaila kahi i waiho ai o kekahi wili pulu. Aohe ia makou ka hoahewa'ku ; aka, iloko o ko makou manao haahaa ana, aole paha i pono ka hana ana pela,

            Ua ike iho nei makou ma na Nupepa o Kalaponia, i ka hiki ana ilaila o Kipine, (S. Spencer,) ke Kakauolelo mua o ke Keena Kalaiaina, mai Beritania mai nei oia i hoi mai nei. E ku mai ana paha ia ma ka moku lawe leta Speedwell, a i ole ia ma ka moku kalepa Polunesia (Polynesian,) mai paha, iloko o keia mau la iho.

 

                MIKI-KE-OWAU NO KA HEMAHEMA. —— Oiai e hele ana kekahi Pake kuai Meaono i keia mau la iho nei, ma Kulaokahua, ike mai la kekahi kanaka e kau ana iluna o ka Lio, a peahi mai la e hele aku ka Pake. I ka hiki ana'ku o ka Pake i kahi o ua kanaka nei e ku nei ; alaila, lalau mai la ia i ke ie Meaono, a lole iho la ia i ke ie Meaono a ka Pake, a ike iho la he dala koloko, ka holo aku la no ia ma kona lio me ka mama loa. Nui ka waha o ka Pake i ke kahea, aole nae i loaa ke kanaka.

 

                KUIA I KA LAAU. — Oiai i ka holo ana mai nei o ka moku kiakolu Beritania, Emperor, mai Monterey mai, a elua la ma ka moana, e holo ana ka moku me ka ikaika nui, aia hoi, kuia la oia i kekahi laau nui e lana ana i ka moana. Ua haalulu ka moku mai mua a hiki i hope, a ua hina hoi kekahi haole luina ilalo. A ia manawa no, ua loohia koke ia ka moku i ka liu, a no ia pilikia, ua komo mai maanei e kapili ai.

 

               Ua hiki ka lohe io makou nei, no ka manao ka o kekahi poe kanaka, e hoopau i ke kanu ana i ka raiki, no ka makau ka o poho auanei. Nolaila, ke hai aku nei makou i ka poe a pau, i lilo malalo oia mau manao kuhihewa. E ka-u-a ia lakou iho, mai ka holokiki ana ma ia mau manao ana, no ka mea; ke noho mau nei na haole i ka wili raiki, oia hoi o Mr. Savigi, a i ole ia o Kauka Aupuni ( G. P. Judd, ) me ka makaukau mau e kuai aku i ka raiki a na kanaka a pau, e makemake ana e kuai, me ka uku mai i ke kumukuai make-pono, no ka raiki a ka poe mea raiki. A no ia mea, aohe o kakou make emi i hope, aka, e hoopaa kakou i ko kakou mau poohiwi, ma ka huila, nana e hooholo imua ke kanu ana i ka raiki, a me ka mea e ae, e kokua ana, a e hoopomaikai mau ia kakou i ka lahui Hawaii.

Wai kahe nui ma Waimea.

                Iloko iho nei o keia makahiki, oia ka makahiki 1862 ua kahe mai ka wai kahe ma Waimea nei. Eia kau mea i ike ai i ka la i kahe mai ai ka wai, o ka wahie ua nui loa. aole pela mamua i kou mau makahiki i hiki ai i Kauai nei, oia ka makahiki 1830, o ka wai kahe nui no kau i ike, he uuku ka wahie, i keia makahiki hoi a kahi no au a ike i ka nui o ka wahie; ke ohi la ke kanaka a paila, o ke kanaka i nui ka ikaika paila a me ka hapa a oi aku paha,o kekahi kanaka no hoi, hookahi koda a emi mai no hoi ka kekahi, ohi na kane, ohi na wahine, ohi no hoi na kamalii, ua ohi no hoi na kanaka aole i pau ka wahie, maluhiluhi na kino i ka halihali, o ka wahie nae, o ke la wahie keia wahie.

                O kekahi mea a'u i ike ai iloko o keia waikahe, hookahi lio, a lohe au i kekahi poe kanaka, ua pae eha lio i uka o Pawehe, huiia alima lio. A lohe hou no au i kekahi poe kanaka, ua make hookahi bipi, aole nae i pae ka bipi i uka, oia nae ka mea i imi nuiia, a hiki i Kokole, aole i loaa.

                Ua ike no hoi au i na puaa, a me na kao, ua make e waiho ana i kahakai, he manu koloa no hoi kekahi e ola ana no, he mau aina no kekahi a'u i lohe ai, ua paa i ke-a, aia ma uka o Waimea, a mai pilikia no kekahi mau kanaka i keia waikahe.

J. W. KAPEHE

Waimea, Kauai, Ian, 8, 1862.

 

Na Palapala.

 

Puhi Rama.

            Ke puhi ana i ka rama ma keia pae aina o Hawaii nei, ka mea e olelo nui ia nei. A oia paha ke kumu o ka hooikaika ana o kekahi poe e lilo i mau Lunamakaainana iloko o keia makahiki. Pela o Halaaniani, wahi no ana, a ua haule nae. Ina pela ka manao ana o ka nui o na Lunamakaainana, e hookuu aku i keia Liona, a ina hoi e hookoia ana ia manao; poino maoli ! Poino maoli no !

                Aka, ua mahaloia no ke Akua, no kona haawi ana mai i ka naauao nui, a me ka naau, piha i ke aloha, i ko kakou Moi Kamehameha IV, i ke aloha i kona lahui iho; aole i hopu iho i ka peni, e kau iho i kona inoa malalo o ke kanawai e ae ana i keia mea e koiia mai nei. Nani ke aloha o Iolani i ka lahui kanaka. E ola ke alii i ke Akua ; E ola ka Haku o Hawaii i ke Akua ; E ola ka Moi wahine i ke Akua ; E ola na'lii a pau, a e kinai iho i ke puhi rama, aole pono ke ae ia.

                Ke oleloia mai nei, ke kuhihewa nei kakou i ko kakou olelo ana, e pau ana na kanaka i ka ona, a e pau ana i ka make. O ke puhi wale no ka kai ae ia ; aole anei a ae ia ke puhi rama; alaila, hahai mai kona mau ukali a pau? Hahai mai no, a ole nele.

                Ina aeia ke puhi rama ana, a pupuhi lakou i kekahi mau mea ulu ma Hawaii nei; pupuhi anei lakou a haalele wale iho no? Aole, malama no. Malama i mea aha ? I mea inu no hoi paha, na kela kanaka keia kanaka ke makemake. Na na kanaka maoli no hoi kekahi. " Ka ! Ina ike ia ka mea i ae ia i ke puhi rama, ua haawi oia me ke kue i na kanawai o kona oihana puhi rama, o ka pau koke no ia o kona hana." Ke ike ia hoi ? I mai paha kekahi, " Ma ka ona no hoi paha o kanaka maoli." O ka kanaka maoli no ia e ona nei, ku-kea-hua, aole ike ia ka pau ana ae o na hale kuai rama. I hou mai paha kekahi, " I ka ike ole ia paha e wi ai ka niho." Ae no ka hoi paha ? Kai no ka'u ia e olelo nei, ke ike ia.

                Hoole mai paha kekahi," Aole no no na hale kuai rama." Ina aole nolaila, no hea la? He mea hana malu ia anei? He mea hoopae wale ia mai paha? No na hale kuai rama no kuai bia, aole no kahi e ae, kai no he kapu? Ae, he kapu no, he kanawai hoi, aka, ona no nae, ea ? Ka ! olelo mai o S. K. Kuapuu " he kapu loa no, aole kakou e ae wale ia mai e inu iho i ka mea i puhi ai" Owai ka mea i hele i ka hana me ka uku ole ia mai ? Owai ka mea kanu i ka malawaina, a ai ole i kona hua ? Owai hoi kai hanai i na holoholona, a ai ole i ka waiu o na holoholona Alaila, owai ka mea i puhi i ka rama a inu ole i ka rama?

                Pehea na hale puhi ko, aole anei he ai o na mea puhi ko i ke kopaa? Aole anei inu i ka malakeke? Ai no, a inu no hoi. Pela no ka poe hele e nana, mauu wale ka puu i ka ono o ke kopaa a me ka malakeke. Paapu na hale puhi ko i ka poe hele ilaila, Huhu mai no ka haole; hele nui no na kanaka ilaila na kane, wahine, na kamalii. Ina paha he rama ia mea a lakou i inu ai, ina ua pau i ka haukae i ka rama ; aole mea e nele ai.

                Ua loaa ka pono i ka poe mea aina. Ona mea pomaikai paha, oia na konohiki mea ai na, na'lii a me na haole. Aka, no na haole wale no ka pomaikai nui. Aole pomaikai na makaainana, no lakou na aina liilii, he hoo kahi hapaha eka wale no a keu aku. Ua hooholo anei oukou, na ka poe mea aina ole e hana na hana a na haole a me ka poe mea aina nui, a me ka hana a na haole puhi rama ? Malia paha oia no i ko lakou manao ea ? Pela, aia no ia lakou ia. Ina o oe kekahi oia poe, ua pono no ia.

                "Ina ka mahiai ana a loaa na hua, a i hea e kuai ai ? "Auwe; ua papa ia mai nei na haole aole make kuai mai ? Alaila, pehea ka pulupulu e kanu ia mai nei, ina e nui ana ka pulupulu, aole e kuai aku me na haole? Aia no a he mea e loaa mai ana ka rama, alaila kuai mai na haole? Pilikia io, ina pela ka oukou olelo ana. Alaila, makehawa paha ke kanu ana o ka pulupulu ? No ka mea, aole ike na wahine o Hawaii nei i ka haiia lole, poho wale paha ia luhi. Nani ua apiki mai nei o oukou. Kai no hoi kanu na kanaka i ka pulupulu a nui, lohe aku na aina hana ike i ka hana lole, ua nui ka pulupulu ma ka pae ai-na o Hawaii, alaila, ka'u kokoe wale mai no ia o ka moku a ku ana i Aina-hou, ke kuai iho la no ia. Pomaikai la. Aole anei pela ? Pela paha ma na aina naauao. Na Ame-rika e kanu ka pulupulu, a na Beritania e kuai i mea hana lole. Aia no a ku mai ka moku, alaila, kanu ka pulupulu, a me na mea e ae. A no ke ku ole ana mai o na moku, nolaila, e ae i ke puhi ana i ka rama, i pikokoi mai ka ihu o na moku i Hawaii nei ? I na pela, ina ua hiki ole mai no. No ka mea, he puhi rama no ma na aupuni nui, ina o ka rama ke kaula e huki mai ai i na moku i Hawaii nei.

                A heaha ka mea kanu e hiki ke lele wale mai i kahi kuai, me ka lilo ole ? O ke ki, o ka hala, o ke kulina, ka huita, alani a me na mea e ae, anei ? I na ua maopoopo, he mea e waiwai ai ke aupuni ke ae ia ke puhi rama ana, no ke aha i haawi ia keia pomaikai i kekahi poe uuku wale iho no ? A no ke aha i ae ole ia na kanaka a pau loa, e puhi i ka rama ? He mea ka hoi ia e pomaikai nui ai ke aupuni, hoouuku ia ka hoi ka poe puhi rama; elua wale ae la no ma kela apana koho, keia apana koho. Waiwai io la !

                 Ka paa o ke dala i Hawaii nei, Aia anei a ae ia ke puhi rama ana ma keia pae aina, alaila pipili iho ke dala iloko o ka pahu ? A ina kuai i ka lole o ka haole, a o ka Pake paha ; a i na laau a me na papa paha, a me na mea e ae a na haole, e lele hou mai anei ia mau dala, a iloko o ka pakeke o ka mea nana ia mau dala ? Aole loa e hiki pela. Ua maopoopo loa, aole e paa ke dala ma Hawaii nei, ke ae ia ka puhi rama. He nui loa na mea e lilo ai.

                Ua hai mai o Halaaniani, he puhi rama no ma Beritania, Farani, Amerika; a pehea? ua paa loa anei ke dala oia mau aupuni, aole lilo aku ma kahi e ? No hea mai ka hoi ko Hawaii nei dala i keia wa e milimili nei ? Kai no nolaila mai no ; He dala Beritania no, he dala Farani, a me ke dala Amerika no hoi. A no ke aha i paa ole keia mau dala a lakou, ma ko lakou mau aina ? He olele pahele ia a ka poe inu rama. Ua maopoopo, aole o ka aeia o ke puhi rama ka mea e paa ai ke dala i Hawaii nei.

                Mai manao kanaka kakou. A pehea la ka ka pono ? E manao Akua ka paha, a i ole, e manao holoholona, ea ? Aole makemake ka holoholona i ke puhi rama, aole makemake ke Akua i ka ona,

                I ko'u manao, ina e ae io ia ke puhi rama, e pau io ana no i ka ona ka hapa nui o na kanaka, " He kanawai." Wahi a ka mea olelo mai ; ae, he kanawai no, aole nae pakele. No ka mea, i ka wa i ae ole ia ke puhi rama ana, nui loa ka poe ona, pehea e akaka'i ? E nana i ka Palapala Hoike a ka Lunakanawai Kiekie. Iloko o ka makahiki 1857, he 1,919 ka poe ona ; a i ka makahiki 1858, he 1,730 ; a i ka makahiki 1859, he 1,573 ka nui o ka poe ona. Ke ike nei kakou i ka nui o ka poe ona, i ka wa aole i aeia ke puhi rama ; alaila, pehea ka nui o ka poe ona ke aeia ke puhi rama ? E oi loa aku no. Aneane pau loa o ka poe ona, o ko Hawaii nei poe kanaka no ia, wahi a ka Lunakanawai Hoomalu o Honolulu.

                Nui maoli ka ona, manuunuu ua mea he ona, ke koe nei no nae ua mau kanawai la, a no ke aha ka nui o ka ona ? Ina aeia ke puhi rama, e emi ana no ke kuai ana o ia nahesa ; e lilo ana paha ke galani 1, no na keneta he 50, a emi iho paha malalo ; ina pela e loaa nui ana paha ka rama i na kanaka.

                A i ole pela, e lilo ana paha ka rama i puhiia maanei, i kauwewe e uhi iho ai i ka rama o na aina e mai, na kakou ia e nana. Mahope e nana hou kakou. Nani ka ikaika o Satana!  MINAMINA.

 

No ke kanu Pulupulu.

                Manao kokua i na mea i haiia iho nei, no ka waiwai io o ka Pulupulu ma keia Kuokoa o keia pule i hala aku nei, ma ka la 8, o ka Helu 15, olioli ka hoi o loko. Aka hoi, he mea ole no nae ke kanu ana a me ka hooulu ana ia mea, ke kanu ke kanaka a o na kanaka paha, i hookahi, elua, a ekolu paha kumu Pulupulu wale no, aole no e waiwai ana no ka uuku loa maoli no hoi. Aia he mau haneri kumu, a he mau tausani a haneri tausani paha, a he mau eka, a kanalima, a haneri eka, a tausani, a he mau tausani eka no, a he haneri tausani eka, a pela aku hoi ; alaila, waiwai, waiwai, a waiwai no.

                I kuu nana ana a me ka hoomaopopo ana hoi no ke Sea Island Cotton, oia no ka Helu mua he Pulupulu maikai loa, aia ma na aina kahakai oia e ulu ai. No ia mea hoi, ma ko'u nana ana ma na aina kahakai o na Mokupuni nui o kakou a pau ; e hai ae au ma Oahu nei ka mua. Mai Kulaokahua a hiki i Mauna Pohaku. Mai ke kahakai o Kaakaukukui me Kukuluaeo, a hiki i ka Pikohao, mai Kalia aku a ka muliwai o Apuakehau a Waiaula, mai ka piko one o Paliiki, Waiaula a ke kula o Kauahui a Kaluahole, mai Kahala aku a Waialae, Wailupe, a Kuliouou, Maunalua, mai Kalapueo i Waimanalo a hiki i ka muliwai o Puha, mai ke kapa muliwai o Puha a ka lae o Kaohao, mai ka lae o Kaohao a Kailua a Kalapawai, mai ke kula o Alele a ka pali o Mahinui, a holo ae i Oneawa, a malaila'ku i Mokapu, pela no ma Kaneohe, mauka a me Heeia Uli, me Heeia Kea, Kahaluu, Kaalaea, Waiahole, Waikane, malaila ko'u ike ana i ka malama Pulupulu nui mamua i ka wa o Liliha e noho Kiaaina ana. Mai laila a ka lae o ka Oio, pau ka poku. A mai Kaawa, o Koolauloa a hiki i Keana, a Kahuku, a Waimea, pela no mai Punanue, a Maeaea, Poala, a mai ka muliwai o Mananui, Mokuleia, a Kawaihapai, a Kahakahu, pela no ma Makua, Naohiki, a me na Keaau, Makaha, Pokai, Moali, a Nanakuli, mai Waimanalo a Kalaeloa, a hiki i Kapakule, ma Puuloa, a me Hulana, Kahakai.

                A ma ka helu elua a me ke kolu, ua hiki no laua ma na aina mauna e, a pela no ma na aina aa. Pela no ma Kauai a puni, a me Niihau. Pela no ma Puna, Hawaii, Kau, Kona Akau, a me kauwahi o Kona Hema, a me Kohala Hema, a hiki i Kapaliiuka, ma ko laila mau wahi, ma kahi ua ole. Pela no kauwahi o Hana Hema, Maui, Kipahulu, Kaupo, a mai ke kihi a-a o Honuaula, a hiki i Kalepolepo, a mai Hamakuapoko, a hiki ma Waihee. Pela no ko Lanai, me Molokai. Ke hookaawale ponoia na wa-hi e hele ai na holoholona, a me na mea kanu. Aohe Kanawai e ae e pono ai keia mau mea elua, o ka pa wale no, he pa pohaku, laau, laau lapalapa paha, a hao paha. No ka mea, oia ka hemahema nui ma na aina kula e waiho la a pau, mai o, a o. Ina ua manao ke kanaka a o na kanaka e hana maoli ana mamuli o na hana mau ma keia pae aina o ka pa ka hana mua a mahope mahi ka aina, a kanu kela mea keia mea kanu, e pomaikai ai ma ka mahiai ana a me na hanai holoholona ana, no ka mea, ua kaawale na wahi o laua.

                I kuu nana ana a manao ana no na aina kula i hoikeia maluna, aia ma na aina konohiki no a me na aina Aupuni hoi ia mau wahi, a ina paha, ua mahaloia ka hooulu ana i ka mahiai a me ka hanai holoholona, a he mau kumu waiwai nui keia i iiniia no ka lako a me ka hoolakolako ana i mea e lako ai ke kanaka. Aole no e loaa ia ia ka lako ke loaa ole ia ia ka aina, kahi ana i manao ai e mahui, a e hanai holoholona paha. Aka ina he manao maoli, ko ua kanaka la a o na kanaka paha, oia ano, e hoolakolako i mea lako ui keia noho ana oiai e ola maikai ana e hana no me ke konohiki a o na konohiki paha, a i ole ia o ke Aupuni paha, oia na aina e waiho wale ana aohe waiwai loaa malaila, a ua manaoia he waiwai ko hanaia, e hiki no ke kuai aku i loaa mai ai ua aina la a mau aina paha, a i hiki ole ia, e hoolimalima mau makahiki, a pela e loaa mai ai, elua wahi pono e imi ai, o na konohiki mea aina oia ano, a o ke Kalaiaina ma na aina Aupuni e pili ana ia ia, no ka mea, he mea ia e pomaikai like ai na aoao elua.

                A ina hoi, he poe ilihune loa, a ua paa ka makemake iloko e imi i mea e lako ai, e hiki no ke hoolimalima me na aoao mua i haiia'e nei, me ka hai maopopo aku i na kumu manao kupono e hanai ma ua aina nei ana manao nui ai e pomaikai ana na aoao elua a me ka hai aku he mau hope hoopaa kupo-no no kona hemahema paha, a i ole ia i mea e maopopo ai i ka aoao mua kona mau manao, me ka hai mua aku, aia iloko o ka waiwai e loaa ana no loko mai o ua aina nei hapalima, hapaha, hapakolu, hookahi paha a i ole ia he mea e ae paha, oia ko ka aoao mua loaa, aia no ma ke ano o ka hana ana ina ua waiho hemahemaia ka aina aohe pa a he nui hoi ka hana ana, a me ka hooponopono ana, oia na lilo mua o na aoao elua. A no ka ikaika o ka hana ana a ka aoao elua, a me ka hoomalu pono ana o ka aoao mua e holo pono ai ua hana nei. A pela e loaa maoli mai ai ka lako i ka aoao elua, a pela hoi ka aoao mua ; aole nae kakou e manao e poho ole ana ma kahi manawa keia mea, aka, ma ka hoomau ana o ka hana a me ka hooikaika mau ana e loaa maoli mai ai keia kuko ana. Aka, he mea ole maoli no keia mau kuko ke hana ole ia. A ina hoi ua hana aole nae he hoomau i ka hana ana, he mea ole no ia. A i na hoi ua hana a ua puka mai ka loaa, a no ke poho ana i kekahi manawa haalele, he mea ole no ia A ina ua hemahema ka aina i manaoia e mahi a e kanu i na hua a anoano paha, a ulu ole o ua aina nei i na mea i kanuia, he mea ole no ia.

                Nolaila, aole paha kakou e hilinai ma ka nana wale ana aku i ke ano o ka aina, aka o ka nana, a me ka hoao kahi mea e maopopo ai, ka nana i mea e ike ai ua kupono a kupono ole paha, no ka mea, ua maikai no kauwahi. Aka, o ka hoao ana, kekahi mea e maopopo ai ka hana ana.

I ka nana ana o kekahi i ka aina a makema-ke nui, a hoolei oia i kahi mau hua a anoano paha, ma ua aina nei a hala ka malama a he mau hebedoma paha, a i ka nana hou ana aku malaila, aia ua ulu a maikai, alaila ike maopopo oia he aina gula a dala no ka keia, alaila hele koke no ia imua o ka mea nona ia aina a nana paha e like me na mea i haiia maluna, a o ka lilo no ia o laua i mau mea Iako. IOANE Ii.

He olelo pane
NO NA OLELO A J. P. KAUWALU

Nupepa Kuokoa ; Aloha oe :

                A nou hoi kekahi e J. P. Kauwalu. Ua kukuluia ko'u manao pane aku ia oe maluna o ke kahua au i hoomakaukau ai, ma ka Helu 11 o ka Hoku o ka Pakipika, e olelo ana, a e pane mai ana i ka poe i akoakoa mai ma ka Aha i kapaia, ka Aha Euanelio i kukuluia ma Hilo nei, no keia Mokupuni: A penei no ia olelo au e J. P. K., " O ka poe komo iloko o keia halawai ma Hilo, ka poe Hemolele loa oia Mokupuni." Eia ka'u mau ninau ia oe. Nawai mai kou ike, o ka poe i akoakoa iloko o ua Aha la, ka poe Hemolele loa o keia Mokupuni ? 2. Aia anei ia oe kekahi haawina ike kaulike, me ko ke Akua ike ? 3. O oe anei kekahi o ka poe i ao oleia ma na Kumu Mua, a me na mea hohonu o ka ike, e like me ka ike e hoomaopopo ai i ko kakou ano, a pili keia hua olelo Hemolele ; a pela hoi ko ke Akua, a pili kaulike keia hua olelo Hemolele, i ke Akua, a me ke kanaka ; pono loa ke Akua a pono loa kakou ke kanaka ? 4. Ina hoi pela, nowai kela olelo ma ka palapala He-molele? "Aole he kanaka pono hookahi