Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 53, 29 November 1862 — KA MOOLELO O LAIEIKAWAI. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KA MOOLELO O LAIEIKAWAI.

OLELO lĪOAKAKA. j [No L/Meikawai.—He umikumamawah makahiki me ekolu inalania ka inalamaia'm o keia Moolelo Kaao, e ka inea nana e hoo puka nei keia moolelo inaloko o kana Buk( Moolelo, e hooinaka ana ma ka malama c Augate, M. H. IS44* Oka mea nae nona ka Buke Moolelo, no Kailiokalauokekoa nc ia. Aka, nole o keia mau moolelo wale nc na inea iloko o ua Buke Moolelo nei, o ka moolelo o Painahala kekahi, lia malamaia ia inoolelo ma ka malama o Okatoba, M. H. 1547. Ua like ka 'loihi o keia moolelo me ka mea nona ka moolelo ma ke poo o keia hoakalhfi ana ; no ka mea, 375 aoao ka nui o ko Laieikawai. a he 363 aoao ko Painahala, a ua aneane like nae ke kamailio ana o ko Painahala me ko Keamalu, nia na kupunawahine nae ka like ole. 0 ka inoolelo o Kualii, ko Moikeha, a me ko Lonoikamakahiki mau moolelo kekahi i huipuia iioko o ua Buke Moolelo nei. A no ka hooiliia ana. ka pomaikai nui i' ka mea kakau moolelo; noiaila, ua hoawi pau ia'ku keia uiau moolelo no ka Nu})epa Kuokoa. E na mea a pau, e nana mai i ka Nupepa Kuokoa ma keia hope aku, ka mea nana e hoolealea ia oukou e like me ka makemake o kekahi poe. S. N. Haleole. MOKUNA I. fKE KAMAILIO ANA I KEIA KAAO ua oleloia nm Laie, Koolau kona wahi i hanau ai, a he mau mahoe laua.o Kahauokapiika ka makuakane, o Malaekahana ka makuahine. O Kahauokapaka nae, oia ke Alii nona na okana elua, ma Koolauloa a me Koolaupoko, a ia ia ka mana nui maluna o kela mau okana. 1 ka manawa i lawe ai o Kahauokapaka ia Malaekahana i wahine mare nana (hoao) mahope iho o ko laua hoao ana, hai*mua o Kahauokapaka i kana olelo paa imua o kana wahine o laua wale no ma ke kaawale, oiai iloko o ko laua mau minute oiuolu, a eia ua olelo paa ia. " E kuu wahine, he nani ia ua maīe ae nei kaua, a nolaiia, ke hai nei au i kuu olelo paa ia oe; i noho aku auanei kaua a \ loaa ka kaua keiki a he keikikane, alaila pomaikai kaua, ola na iwi iloko o ko kaua mau ia elemakuie a haule aku i ka make, nab uo hoi na wahi huna, na ia keiki e nai na moku e pau ai, fce ioaa hoi ia kaua ke keiki inuaa he keikikane; aka hoi, ina he kaikamahiae ke hanau mua mai, alaila e make, a ina he mau kaikamahine wale no ka kaua ke hanau mai e make uo, aia no ke ola a hanau mai a he keikikane, ola na hanau muli i ua he inau kaikamahine." I ka ewalu paha o na makahiki t> ko laua noho ana he kane a he wahine, hapai ae la o Malaekahana, a hanau mai la he # kaikamahine, ua maikai na helehelena i ka nana aku, a no ka maikai o na helehelena o ua kaikamahiue nei, manao iho la ka makuahine o ke kumu la hoi ia e liio ai ka olelo paa a Kahauokapaka i mea ole, ola 2a hoi ua kaikamahine nei, aole ku ! la manawa i hanau ai, aia nae o Kahauokapaka i ka lawaia me na kanaka.

A hoi nmi o Kahauokapaka mai ka lawaia mai, haiia aku la ua hanau o Malaekahaun jhe kaikamahine. A hiki ke alii i ka ha!e | ua wahiia ke kaikamahine i ke kapa keiki ; kenakoke ae la o Kah.iuokapaka i ka Ilaniu* • ku e pepehi. I Ma ia hope iho hapai hou o Malaekahana ja hanau hou mai la he kaikamahine, o keia ! nae ke kaikamahine oi aku o ka maikai ma- | mua o kela kaikamahine mua, manao iho la | e oia la hoi, aole ka ! Ike ae la o Kahauo- ! kapaka i ke kaikamahine e hiiia mai ana ! ua hoaahuia i ke kapa keiki, ia manawa, ke- ■ na koke ae la ke alii i ka Ilamuku e pepehi. j Mahope mai, ua hapai wale no o Malaeka- : hana, he mau kaikamahine wale no, aolenae {i ola iki kekahi oia mau hanau ana o MalaeI kahana, ua pau wale no i ka pepehiia e like | me ka oielo paa a ke alii. j A i ka hapai hou»ana o Malaekahana i ke I keiki, o ka liina ia, a kokoke i na la hanau, | hele aku la keln a imua & ke Kahuna, a olei lo aku la. "E ! auhea oe ? E nana mai oe i keia opu j o'u e hapai nei, no ka mea, ua pauaho ae nei hoi i ka pau o na keiki i ka make i ka pakela pepehi a ke kane, aha ae nei a maua keiki, aha no i ka make, nolaila, e nana mai oe i keia opu o'u e hapai nei, ina i ike oe he kaikamahine, e omilomiloae au, oiai aole i hookanaka ae ke keiki." Aka hoi, ina i ike mai hoi oe i keia opu o'u e hapai nei a he keikikane, aole ana. Alaila, olelo mai ke Kahuna ia Malaekahana. "O hoi, a kokoke i ko la hanau, alaila, hele mai oe i o'u nei i nana aku au i keia hapai ana." A kokoke i na la hanau, i ka inalama o Ikuwa, i na la kapu heiau, hoomanao ae la o Malaekahana i ke kauoha a ke Kahuna. ia ianei e nahunahu ana, hele aku la kela imua ! o ke Kahuna me ka olelo aku. " I hele mai nei au ma ke kauoha a kc~Kahuna, no mea, ke mai nei ka mhunahu hanau keiki ana, nolaila, ano ee e mai oe i kuu keiki e hapai nei." Ia Malaekahana me ke Kahuna e kamailio ana no kei», mau mea, alaila, hai aku }a ke Kahuna i kana olelo ia Malaekahana. 44 E hailona aku au ia oe ma ka mea a'u e noi aku ai, e haawi mai oe. M Ia manajva, nonoi akii la ke Kahuna ia Malaekahana e haawi mai i kekahi lima imua o ke aio o ke Kahuna, e like no me ka hailona mau o keia lahui, ma ka lima no nae ana e makemake ai e haawi aku imua o ke Kahuna. la manawa a ke Kahnna i noi aktz ai i kekahi lima, haawi mai la o Malaekuhana i ka lima hema, me ka hoohuliia o ke aio o ka lima iluna. Alaila, hai aku la ke Kahuna i ka hailona i ku i kana ike. " E hanau hou ana no oe he kaikamaliine. no ka mea, ua haawi mai nei oe i kou lima hema ia'u me ka huli nae o ke alo o ka lima iluna." A no keia olelo a ke Kahuna, kaumaha loa iho la ka naau o Malaekahana, no ka ir.ca, ua kumakena mau kela i ka pepehi mau a kaoa kane i na keiki mua; nolaila, noi aku k o Malaekahana i ke Kahuna e noonoo mai 1 mea e pono ai fca wahine, a e. ola ai hoi ke keiki. Alaila. hai aku la ke Kahuna i kana mau olelo ia Malaekahana. """" E hoi oe a ka hale, ina e hiki i ka wa e aneane hanau at, alaila ea, e ono ae oe i ka ohua, me ka oielo aku ia Kahauokapaka» nana ponoi no e lawai-a, o ka i-a ponoi no e loaa aua ma kona lima oia kaa i-a e ono ai; no ka mea, he kan&ka puni kaalauohua hoi ko kaue, i lilo ai kela i ka kwai-a, ike ole ia i

kou hanau ana, a ina e hanau ae, alaila, na'u e malama ke keiki, i hoi niai ia ua lilo ia'u ke keiki, a ina c niuau mai, hai aku oe he heiki aluulu, alaila wale." A pau ka laua kamailio ana no keia mau mea, hoi aku la o Malaekahana a hiki i ka hale, ia manawa, nui loa mai la ka nahunahu ana a aneane e hanau, alaila, hoomanao ae la o Malaekahana i na olelo a ke Kahuna i a-oa-o mai ai ia ia. A i ka mao ana'e o ka eka no ka aneane hanau, olelo aku la o Maiaekahana i kana kane. 41 E Kahauokapaka e ! ke kau mai nei i ko ? u mau maka ka ohuapalemo, nolaila e ho- | lo aku oe 1 ke kaalauohua, me ho mea'la a | loaa mai ka ohuapalemo, alaila henio kuu ke- • iki, akahi wale no o'u hanau iuo ana, a me ka | ono o'u i ka ohua ; nolaila, e hele koke aku ; oe me na kanaka i ka lawaia." Ia manawa, puka koke aku o Kahauokapaka a hele aku la la iakou e hele ana, ha« *«au ae la ua keikijnei he J<aikamahine, a li« lo ae la ia Waka ka hanai, a kapa iho la i ka inoa o Laieikawai. la lakou no hoi e la- | welawe ana i ke keiki mua, hanau hou mai ; la he kaikamahine no, a lilo ae la ia Kapuj kaihaoa, a kapa iho Ia i ka inoa o ka muli o Laieloiielohe. A lilo na kaikamahine ma ka lima o \Va« ka a me Kapukaihaoa me ke kaawule, hoi mai la o Kahauokapaka mai ka lawaia mai, | ninau iho la i ka wahine. 41 Pehea oe?" I mai la ka wahine. " Ua hanau ae nei au he keiki alualu, ua i kiolaia'ku nei i ka npoana." i CJa akaka mua no nae ia Kahauokapaka ka hanau ia lakou i ka moana ; no ka mea, elua hekili o ke kui ana, manao ae la no hoi o Kahauokapaka ua hanau ka wahine ; mai ka hanau ana o Laieikawai me Laielohelohe, oia ka hoomaka ana o ka hekili e' kani iloko o Ikuwa, pela i oleloia iloko o keia moolelo. Ia Waka me Kapukaihaoa ma ke kaawale me na hanai a laua, oielo aku la o Waka ia Kapukaihaoa. Pehea la auanei e nalo ai na hanai a ka« ua ia Kahauokapaka." I mai la ke Kahuna. 11 E pono oe ke huna loa i kau hanai iloko 0 ke kiowai i Waiapuka, aia ana i ike ole ia e na mea a pau, a na'u no hoie imi ko'u wahi emalama ai i ka'u hanai." Lawe aku la o Waka ia Laieikawai ma kahi a Kapukaihaoa i kuhikuhi ai, a malaiia oia i malama malu ia ai o Laieikawai a hiki 1 kona manawa i hoomahuahua iki ae ai. Mahope iho o keia mau la, lawe ae la o Kapukaihaoa ia Laieikawai i uka o Wahiawa ma kahi i oleloia o Kukaniioko. Iloko o ko Laielkawai mau la ma Waiapuka, ua hoomauia ka pio ana o ke anuenue raa kela wahi, iloko o ka manawa ua a me ka tnalic* i ka po a me ke ao; aka, aole nae i hoomaopopo na mea a pau i ke ano o keia anuenue; aka, ua hoomauia keia mau haiio« na alii ma na wahi i maiamaia'i ua mau mahoe nei. I kekahi manawa, ia Hulumaniani e kaahele ana ia Kauai a puni ma kona ano Maknula nui no Kauai, ia ia i hiki ai iluna pono o Kalalea, ike mai la oia i ka pio a keia aiiuenue i Oahu nei, noho iho la oia malaila he iwakaiua la T i kumu e ike maopopoia'i o ke ano o kana mea e ike aei. la manawa, ua maopopo leaJ ka Makauia he Alii Nui ka mea nona keia annenue e pio nei. a me na onohi elua i hoopuniia i na ao polohiwa a poni. la Manawa, hooholo ae la ka Makaula i kona manao e holo i Oahu T i maopopo ai ia ia kana mea e ike neū Haalele keia ta wahi, hiki aku b keia i Anehola. h&olimalima

alai la keia i \\"aa e iiolo ai i Oahu nei; uka, aolo i loaa ia ia he waa e holoai i Oahu nei. Kaapuni lion ka Makaula ia Kauai a puni, pii hou oia iluna o Kalalea. a »ke hou no oia i kana mea 1 ike mua ai, aia no e mau ana e like no me maniua, alaila, hoi hou keia a hiki i Anehola. 1 ua Makaula nei malaila, lohe keia o Poloula ka mea waa o Wailua, no ka mea, he alii ia no ia wahi, ake aku la oia e halawai me Poloula, me ka manao e noi aku i kealii i waa e hiki ai 1 Oahu nei. la Hulumaniani i halawai aku ai me Poloula, nonoi aku la oia i waa e holo ai i Oahu nei; alailo, haawiia mai la ka waa me na kanaka, ia po iho, i ka hiki ana o ka Hoku» hookelewaa, haalele lakou ia Kauni, he umikuinamaliina ko lakoa nui, hiki rnua inai la lakou ma Kamaile, i Waianae. Mamua ae nae o ko ka Makaula holo ana mai, ua hoomakaukau mua oia hookahi puaa hiwa, he moa lawa, a me ka. ia ula. la. la o lakou i hiki ai ma Waianae, kauoha ka Makailla i na kaiiakn e noho mnlaila a hoi mai oia mai ka huakai kaapuni ana. t ua Makaula nei i hele ai, hiki mua keia iluna pono o Maunalahilahi, ike aku la keia i ke anuenue e pio ana ina Koolauloa, e like me kana ike ana i kona mau la iluna o Kalalea. A hiki keia i Waiapuka, kahi i malamaia ai o Laieikawai, ike iho la oia aole he kuleana kupono o kela wahi e nohoia'i e na'lii. I kela manawa nae a ka Makaula i hiki ai ilaiia, ua nalo mua aku o Waka ma kahi i hunaia'i o Laieikawai. I ka manawa nae a ka Makaula e kunana ana, alaila, ike aku la oia i ka aleale ana o ka wai oko Waka lug ana aku. Olelo iho la ka Makaula iloko ona. He mea kupanaha, aole lioi he makani o keia lua wai e kuleana ai la hoi ka aleale ana o ka wai % me he mea he mea e auau ana, a ike ae nei ia'u pee iho nei. A pau ko Waka manau*a ma kahi o Laieikawai, hoi mai la oia, aka, ike ae Ia ftjia maloko o ka wai i keia mea e noho ana maluna iho, emi hope hou aku la o aka, no ka mea, ua manao oia o Kahauokapaka, keia mea ma ke kae o ka luawai. Hoi hou aku la o Waka me kana moopuna, a hiki i ka molehulehu ana, hoomakakiu hou mai la oia uie ka manao ua beie aku kela mea ana i ike ai, aka, aia no ua Makaula nei ma kana wahi i noho mua ai, nolaila, hoi hope hou o Waka. Ua noho ua Makaula nei ma ke kae o keia luawai, a moe oia malaila aao ia po. la kakahiaka ana ka manawa molehulehu ala ae h oia, ike aku ia kela i ka pio a ke' anuenue i uka o Kukaniloko, haaleie keia ia i wahi, kaapuni keia ia Oahu nei, nia Koolau- i poko kona heie mua ana, a ma Kooa nei, a i mai anei aku hiki ma Ewa; & hiki keia i Honouliuli, ike aku la ua Makauia nei i ka : pio o ke anaenue i uka o Wahiawa, pii loa ! aku ia o;a a hiki i Kamaoha, a malaila oia i I moe ai aao ia po, aole oia i ike i kana mea ; i ukali mai ai. j (Aoie i p**.) I * \