Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 39, 26 September 1863 — Page 4

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Beverly Mendheim
This work is dedicated to:  Ohana Mendheim

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Helena me ka poe Helene

 

He ekolu no malama mahope iho o ke kaua huliainaia ana. kohoia he mao Komite na poe nana e hooponopono ke aupuna: aloko o aa mahina ehiku, aia hoy, no ka ano pono ole o ka noho ana, koi mai la na kanaka e kaheaia e halawai aupuni.  Ua like ka mana o ka manaoio ana e lanakila ana no, me ke kono a ke aloha ama. Ua hana wale na kanaka home o Helene me ka uku ole ia, me ka hoakaka mua ia nae ia lakou, o na dala a pau e loaa mai ana, a e aeia (aleia?) aku ai paha, e hio ia i mea e hanaia”i i aumoku kaua, a i mau pu hoi no ke aupuni. He nui wale na hoouka kaua lulu ana ma ka moana a ma ka aina, a ua hina iki mai no ka pomaikai mau lakou ma ka aoao o na o na poe Helena: a e like hoy me na moku Hui o ka Hema, ua pomaikai mau lakou ma ke pio pinepine ana o na mea kaua ame na mea ai a ka enemi ia lakou, a no ia mea, ua hui ka pomaikai i loaa ia lakou ma ia mea.  

 

I Ianuari, 1822---malalo iho o ka makahiki hookahi mai ka wa i hoomaka'i o ke kaua, aia hoi, ua kukuluia he

Kumukanawai, a o Alekanedero Mavarokodatosa (Alexander Mavrokordatos) he kanaka kupono ole ke noho ma

iawahi, kaikohoia e noho Parediena no ke aupuni Rapubelika o Helena. O ka hua o keia holo mua ana, ame ka hana

hoomoino mai a ke alu Tureke, ua lilo i mea nana e koi aku i ka manao aloha o ka poe maikai a pau, ame na poe

Karistiano pu no hoi, e mahalo mamuli o ke kuokoa o Helene i mea nana hoomalu mai i ka noho ana i ka Hikina.

A ma ka aoao hoi o na poe Tureke, ua lawe mai lakou i ka ikaika nui, a ua loihi a luhi nui no hoi ke kaua ana, a hiki wale mai i ka wa o na aumoku Tureke i hoopoinoia'i e na aumoku o na aupuni Hui i ka M.H. 1827, ma ke awa o Navarino.  Hoko no o keia mau makahiki malalo o ke ano aupuni hou, e mau ana o Helene i ka hookahe koko kuloko. O na luna aupuni Kivilu, ame na Luna koa, he poe anunu, manao haiki; a nole no hoi na na kanaka e noho ana i ka hanohano i hookuu ia Helene i kaokoa ai. * * * * *

 

    Mai pio no nae lakou, i na e ole ke komo ana mai o ke kahi mau aupuni e kokua mamuli o lakou. I ka wa i hoike akeaia'i ke kuokoa o Helene, me he mea la, akahi no o Tureke a hoomaka e hana (io?) mai. A mai hiki ole no i na poe Helene ke hoomau i ko lakou kuokoa ana, no ka mea, he mau mahina eono ma ia hope iho, ua hoomaka mai ka nawaliwali loa o na poe Helena, a o ke komo wale ana mai no o na aupuni o Europa, ka mea nana i alai ka hoomake pau loa ia o kokula  @@@@@ poe kanaka, ame ko lakou hoi hou ana'ku malalo o ka Moi Tureke.

 

    O Rusia ka mea kupono maoli ke kokua ia Helena, no ka mea, he hilinai  kolaila poe ma ka aoao hoomana Helene o Rusia. Aka, ua ike lea aku no nae na poe ahi o Rusia, ua kaumaha na lima o Mahmoud maluna o kona poe kanaka Helene, aole no ko lakou Karistano ana. aka. no ka mea, he poe kipi lakou; a ua kue no hoi ka Emepera o Rusia i na kana kipi a pau, e like me ke kue ana o ke alu o Tureke. A nole no hoi e hiki ke hoohaluhalaia no ke ano o ka hoomainoino ana: no ka mea, ua oi ka maikai o ka na Tureke mau hana, mamua o na hana a na 'Lii koa Helene.

 

    Ma ia hope mai iloko o ka M.H. 1824, waiho aku ka Emeera Alekanedero o Rusia, he mau olelo e kuhikahi ai o na aoao kaua, ke anp nui hoi o ia mau olelo, e maheleia o Helene i ekoplu apana, a ma ia mea pau kona nani aupuni, a e mau, no ka noho anamalalo o Tureke; aka. me ke ku mau nai ma kahi e hilinai mau ai ia Rusia. Ike @@@@ la ka poe Helena, me ka hikilele i ko ka Emepera, ka makamaka kupaa a lakou i hilinai iho ai, hoao ana e hoopio i ke ola kuokoa o ko lakou ola aupuni; a me ka haalele maoli ia no hoi e ua Emepera Karistiano nei, nolaila, ua huli aku lakou ia Enelani e kokua mai.

 

    Ma Enelani ua hiki mua aku no ke aloha a me ke kaulana o ko lakou aoao. No ko na Beretania maa ma no i ka hana a me ka mano no lakou iho, ma ke nolaila, ua wae iho lakou a kaawale ke karaima a me ke kumu hoi o ke kaua ana. Ma la na hope o ka makahiki 1824, hoouna mai o Helene he palapala ia George Canning, ko Enelani o ko na aina e, e noi ikaika mai ana ia Enelani e alai i ka hookoia ana o na mea o Rusia i manao ai e hana 'ku, me ka hoopakele mai hoi i ka noho kuokoa ana o Helene. A na ia mea, pane mai la o Mr. George Canning, no ka mea hoi, aole e ana ana o Tureke, aia wale no a hoopio loa aku, a aole, mp hoi o Helene i ana iho, ke ole e aeia mai kona kuokoa ana, nolaila, iloko o ka mano o ke aupuni o Beretania, aole loa e hiki ke komo mai e kaohi i ke kaua ana: aka, iha (ina?) e loaa ka wa kupono, alaila, aole no e emi hope o Enelani ma ka haawi ana mai i ke kokua no ia mea. O keia pane iki wale ana aku no a ke Kuhina Beretania, ua like no ia me ka apono aku i ka hookaika a Helene ma kukulu ana i kona kuokoa.

 

    Aka, na oi nui ae la ka hana a ke aupuni. Ua haawi nui ka Haku Meoa o Ladana i ke dala e kokua ai i ka aoao Helene. A o Lord Byron (Lo Bailani) a me Earl o Herringtoa, ua komo kino laua iloko o ke kaua. A o Lord Cochrane, (i iho ai ma ia hope iho, o Earl Dandonald.) oia kai lilo i mea nana e hooponopono i ka hana ana i na moku kaua, a he nui na dala i haawi manawalea ia, i mea  e hana ai i poe moku nona ma Kopenahagena (Copenhagen,) a na hapalua paha o na moku i paa, uia hoi pau e ae ai no ke kaua ana. Ua lana maikai o William Cobbett, a me Sir. Francis Burditt, iluna o ka moana, o ka mahalo a na lehulehu a pau o Helene. Ua hoaie nui aku na poe Banako dala o Enelani ia Helene, a ua naaupo pu no hoi, ma ka hoolilo ana, na ia poe aupuni Helena e hoolilo aku ia ma dala. A no ia mea, ua lilo ka me Helene i mea ole. Ua hoounaia o Hnery Lytton Bulwer e holo aku ilaila e ninauai i kahi e hooliloia'i o ke dala, a ua loaa ia ia na kumuhoike kupono nana e hoike mai i ka hiki pono ole i na luna aupuni ke malama i na huahelu, a me ke ake nui ole no hoi, e hoopololei ka uku ana o ke dala no ka mea i hooholoia'i. A op ka olelo o na 'Lii o Helene me he poe aihue powa la, ua hooko pono ia ia mau olelo, no ka mea, o ka poe nana i hoaie ia Helene i ke dala, aole no i ukuia mai kahi hapa iki o ka uku panee (pahee?), a aohe no hoi he wahi huaolelo hookahi e aloha mai ana ia poe.  Me he mea la, ke manao nei o Helene, na aie aku o Enelani ia ia, no kona ae ana mai ia ia e hui aku mei ia ma ke kaua ana, i pakele ai ke one hanau o Demosotisine, a me Plato, a me ka hoolilo ana'ku hoi nana euku na lilo o ia kaua ana.

 

    Hoko no nai o ia hana koa nui a me ka eleu no hoi a Sir Richard Church, me na koa o ka aina, ame ka ikaika nui no hoi o ka hana a Lord Cochrane ma ka moana, ua ikaika a eleu no hoi ka hana a na puali kaua o ka Moi o Tureke, no laila ua hooemi hope ia no ka holo mua ana o ka aoao Helene, a iloko o Aukake, M. H. 1825, ua hooholoia kekahi kanawai e ka hapanui o na kanaka, a ua kakau inoa ia e na Luna aupuni, a me na Kahunapule o na aoao hoomana, ame na 'Lii koa, ame na 'Lii o na moku kaua, e hoolilo ana ia Helene malalo o ka malu o ke aupuni o Beretania Nui. A o na apana o Epirusa ame Tesale, ua kaokoa malalo o ka mana o ka Moi o Tureke. I ka hoomaka ana o ka M.H. 1826, hoouna ia o Sir Stratford Canning i Konosanatinopela, i alele nana e ahai aku ke noi, i ka Moi o Tureke e hooki i ke kaua ana; a o ke Duke o Wilenetona, ua hoounaia i ke alo alii o St. Petersburg (Pitabuga,) i alele nana e noi aku i ka Moi o Rusia. e ae mai e ike aku i ko Helene kuokoa ana. Naue malie loa ka hele ana a keia mau mea, a komohia aku la no hoi o Helene iloko o ka poina nui; ma ia hope mai nae, ua kukuluia he halawai, a na ia mea i wehe mai i ke alanui no Enelani a me Rusia e komo maoli ai e hooiki i ke kaua ana iloko o ka makahiki 1827. Ua hooleia no nae ka laua koi e ke aupuni o Tureke. Ma ia wa komo mai o Farani, me Enelani, ame Rusia, ma ka hooiki ana i ke kaua, a ua manaoia e hal;awai hou na aupuni nui me na mea kaua pu. 

 

    Ua komo muaiho o Farani i ka hoopaapaa ana me ke Alii (Dey) o Alagia, a o ka hopena o ia hoopaapaa ana o ke pio ana o ia apana ia Farani. Hoohui ae la na moku kaua o na aupuni a ekolu, a ma ka la 20 o Okatoba, M.H. 1827, loaa aku la na moku kaua Tureke he 82, e hoomoana ana ma ka muliwai o Navarino. O na moku o na aupuni ekolu, he umikumamakahi moku o Beretania, he ehiku o Farani, a he ewalu o Rusia; aka, ua oi papakolu nae na moku nui o na aupuni hui, mamua o ko Tureke. Malaila i nokea ai na moku kaua o Tureke i ka hoo poinoia, a na ia mea no hoi i hoopaumai a a i kaua. Aole no hoi i nui hou ae na moku o ia aupuni a hiki i keia wa: aka. ua hoouku nui ia nae o Farani, a me Enelani, no ia hana ino a laua ma Navarino, i ka wa a ia mau aupuni  i kaua iho nei me Rusia. Mahope iho i keia kaua ana ma ka moana, alaila, hoolele koke  na poe Farani, i kekahi o ko lakou poe koa iuka, a kipaku aku i na koa Tureke e noho ana i ka Morea, a ma ia hana ana i lilo ai ka inoa hanohano o Farani, no ka hoopau ana i keia kauka ka mea hoi a Enelani i hoomaika'i. 

                                                                                                                       (Aole i pau) 

 

___________________________________________________________________________________

 

                                         Kanikui no Kaiauau Nui.

                                                         _______

 

Kanikau aloha Kaiauau nui, aloha oe,

Kuu wahine mai ka ua makau pili o Peapea, 

Mai ka makani ana he kehau, aloha wale,

Kuu wahine mai ka uka  o Pupukanioe,

Aloha ka nahele o Waineneue, hoa pili,

E pili ai kaua i ka ua, o ka la, o ke anu, o

   ke koekoe,

Aohe wahi i koe ia kaua i ka heleia,

Kuu wahine mai kela uka o Popoulanui ,

Kuu wahine mai ka wailele o Hikilei,

I piliia e kaua kela kuahiwi o Mahaikona,

Uwe helu mai o Kaluahinenui aloha no----e.

Aloha ino no kuu kupuna hoi, 

Kuu mea minamina hoi e noho nei. 

Aia' ku la paha oe ma ka lima akau o Iesu.

Kuu washine mai kela wahi o Maku,

I pili alohaia e kaua o Puukupu,

Aloha ke kai hawanawana o Kaunuloa,

Kahi a kaua e noho ai.

Uwe helu mai o Nui,

Aloha ino no kuu hunona,

Kuu hoa hele o kahi mehameha.

He uwe helu mai o Kaiauau,

Aloha ino no kuu makuahine,

Kuu hoa hele o na kai o Kaieiewaho,

Ame ke kai hawenelua o Kikaha,

Aloha ka lai o Kalaeloa,

Aloha ka malu niu o Pipii, 

Oia wahi a kaua e hele ai,

Kuupau aku kaua i ka holo a ka lio.

Kuu wahine mai ka piina wela la o ke poo o

     Kaholua.

Kuu wahine mai ka lau aala i ka Awapuhi,

I pulu i ka hau anu o ka nahele,

Hele ko kino haalele i ka pili a kaua, 

E ake kaua e inu i ka wai o ka umeke,

Oia wahi no ia a kaua e noho ai.

I piliia e kaua ke one o Mahinauli,

Aloha ka ua noe halii pili,

Kuu wahine mai ka leo o ka pele,

Nou paha ka uhane e walea ana i ke kui lei

   apiki.

Kuu wahine mai na ale o Kaulakahi,

Kuu wahine mai ka malu kukui o Laimi.

E imi wale ana wau aole oe,

Aia paha i ka poli o ka Makua Mana Loa,

Kuu wahine mai ka ai a ke dala,

Nou paha ka uhane anau i ka wai o Waimea,

Hele ana ka uhane i ke one loa o Pawehe;

Wehe ihonei oe i ka pili a kaua ua hemo,

O oe ka ke haalele mai ana ia'u i ka hoa pili.

I pili haeleia e kaua kela uka o Waikai,

Kai no paha ua hemo ka pili i piliia e kaua

     o Waipuloku.

Hoku wale kona aloha ia oe e noho nei,

Kuu wahine noho malie aole pane mai,

Nou ka ka uhane hele i ke kaha loa o Mana,

Nou paha ka uhane e hele ana i ka pahapaha

      o Polihale,

Aia paha oe ma ka lima mana o ke Akua,

Aloha no hoi kahi a kaua e noho ai,

Aloha no hoi kahi a kaua e hele ai,

Kela kuahiwi panoa kanaka ole,

Hookahi no kanaka o ka leo o ka manu,

Nou ka uhane hele ana i ka wailiula,

Kuu wahine mai ka makani anu he Waikoloa,

I noho no ka uhane a hoolohe i ka leo i ke kai,

Kuu wahine mai ka makani kolonahe o ka aina,

Mai ka ua noenoe o ka lau Kawau,

Hele aku kaua ka nahele o Pohakuloa,

Ano aloha mai ana ia'u o Elehapa.

Hapa ole ko'u aloha i ka pua o ka Iliau,

Nou ka uhane i ke kula o Hakinaakamanu,

He uwe aloha ia oe no kou hele ana aku nei,

A i aku nei oe i hea i nalo aku nei,

A i aku la paha oe i kahi i papakakoia ai o

   Iesu.

Ke noho la paha oe me na anela o ke Akua,

Kuu wahine mai ka piina lo i e Poopueo,

Hele aku kaua o ka puka kohekohe,

Na ka leo o ka manu kaua i kahea mai,

Kuu wahine mai ka leo o ka Pololei,

Nani kukahi kou noho ana i ka lai.

He uwe helu mai o Kealama,

Aloha ino no kuu kaikuaana,

Kuu hoa hele o Kaluanui.

Kuu hoa noho o Keanawi.

Kuu wahine mai na pua i ka piko o ke aloha,

Kuu wahine mai ka paia aala i ka Mokihana,

Noenoe mai ana ia kaua o Kaalihipuhau,

Au wale ana wau ia oe aole e loaa,

Mahea la oe i hele hookahi a ku nei aohe lua,

Kuu wahine mai ka la o ka Makalii,

Kuu wahine mai ka ua o ka Hooilo,

Kuu wahine mai ka nalu hailua o ka moku,

Kuu wahine mai ke kai o Anahulu,

Kuu wahine mai ka la nui o Kanaana,

E kala wale ana au i ko'u aloha ia oe aohe

   nalo,

Kuu wahine mai ka piina ikiiki o Moomuku,

Kuu wahine mai ka pohu o Akia,

Ka noho wale mai no a ka ili o Paia i ka ua

     lililehua,

Pohu hoolai wale ana wau i ko aloha,

O ko aloha ka'u e malama nei,

Kuu wahine mai kela wahi a kaua e hele ai

     O Waipae,

Ua like me ka wai i pailaia a moa,

Pela ko'u aloha e noho nei, i ke aloha hoi,

Aloha na wahi a pau loa a kaua e hele ai, e

    noho ai, e pili ai,

Kuu wahine mai ka wai o Koula,

Hele aku kaua o ke kula loa o Puelani,

Aohe loa o ke kula o Kaalula ia kaua i ka

    heleia.                        Na   L. W. Paina

 

     Waimea, Kauai, Sept. 12, 1863.

 

           Na Pauku Hoololi

 

O KE KUMU KANAWAI I HOOPUKAIA

A HOOHOLOIA E LIKE ME KA

PAUKU 105. O KEKUMUKANAWAI

                        _______

 

E hooholoia e i e Ami  me na 'Lu a me ha  POEIKOHOIA

o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa

ilo o o i a Anaolelo kau  Kanawai:

 

    PAUKU 1. E hoo hoia  ka PAUKU 25. a

penei  e heleheluia'i: 

 

    "Ma keia ke hooholoia nei, ua mau loa

aku ka noho Moi ana o ke alii Kamehameha IV, 

a me na keiki ponoi ana, i loaa malalo

o ke Kanawai, a me na mamo a lakou i

hanau ia malalo o ke Kanawai: i ina e nele

ia mau mea, alaila, e ili aku ka Lei Alii maluna

o ka Mea Kiekie, Lota Kamehameha, a

me na keiki ponoi ana, i loaa malalo o ke

Kanawai, a me na mamo a lakou i hanau ia

malalo o ke Kanawai: a i nele ia, e ili aku

ka Lei Alii maluna o ka Mea Kiekie Victoria

Kamamalu Kaahumanu, a me na keiki

ponoi ana i loaa malalo o ke Kanawai, a me

na mamo a lakou i hanau ia malalo o ke Kanawai.

E ili aku ka Lei Alii maluna o ke keiki

kane i hanau mua ia, a me na mamo

ana; a ina e nele i ke keiki kane ole, alaila,

maluna o ke kaikamahine i hanau mua ia, a

me na mamo ana. Ina aole he hooilina ma

ke koko, alaila, na ka Moi a me ka Hale

Ahaolelo o na 'Lii e koho a e hoolaha aku i

hooilina Alii nona, oiai e ola ana ka Moi; a

ina hoi, aole i kohoia a i hooiahaia pela, a

ua nele ka Noho Aliii ka Moi ole, alaila, e

kahea kokeiana Hale Ahaoleloa i elua, e

ke Kuhina Nui, a na lakou e koho ma ka

balota hui ana i Moi no ke Aupani."

   

    PAUKU 2.  E hoolohia ka Pauku 35,

penei e heluheluia'i:

 

    "He kapu loa ke kino o ke Alii Nui  a me

ka maluhia; maluna o na Kuhina ka hihia

O na Oihana .  No ka Moi ka mana hooko;

e kakauia ka inoa o ka Moi ma na Kanawai

a pau i hooholoia e na Hale elua o ka Ahaolelo,

a e kakau pu ia ka inoa o ke Kuhina Nui.

I kapa mau hana e ae a pau e pili

ana i na Oihana, e aponoia  no ia e like me

na mea i kauia ma na Kanawai, koe nae na

mea a pau i kuhikuhi ponoia e keia Kumukanawai."

 

    PAUKU 3. E hoolohia ka Pauku 76,

penei:

    "E mahele like ia ka Poeikohoia e na

makaainana, a e hooponopono mau loa ia

mamuli o ka nui o ka kanaka i hoomaopopoia

ina ko ke Aupuni helu ana. I ka makahiki

Hookahi kaukani ewalu haneri me kanaonokumamaha,

a i ka pa umi o na makahiki ma ia hope aku,

e hooponopono ia ka nui o ka

Hale o ka Poeikohoia e ka Ahaolelo e like

me keia a me ka Pauku 75."

   

    PAUKU 4. E hoololiia ka Pauku 77,

penei:

    "Aole no e kohoia kekahi no  ka Hale

Ahaolelo o ka Poeikohoia ina ua pupule, a

hupo paha, a ua hihia paha i kekahi Karaima

nui ma ka hookolokoloana, a he ole ia

he kanaka maoli, a kupa paha o ke Aupuni

Hawaii, a ua hiki ole aku oia i na makahiki

he iwakaluakumamalima, a ke ike ole hoi i

ka heluhelu a me ke kakaulima, a me ka helu,

a i ole hoi oia i noho ma keia Aupuni i

hookahi makahiki mamua iho o kona kohoia

ana, a aole hoi ona waiwai paa, hihia ole

iloko o keia Aupuni, ua like me na dala elua

haneri me kanalima, a i ole ia,  o kona loaa

i kela makahiki keia makahiki, aole i emi

malalo o na Dala Elua haneri me kanalima."

   

    PAUKU 5.  E hoololiia ka Pauku 83,

penei:

    "Na ka Ahaolelo e hoonohonoho i kela

manawa keia manawa i na Aha Hookolokolo

Kaapuni, e like me ka mea kupono i ka pomaikai

o ka lehulehu, a e kohoia no ua mau

Ahahookolokolonei i Lunakanawai Kaapuni, 

aole e oi ka nui o na Lunakanawai no ka

Aha hookahi mamua o ka akolu, a noho lakou 

ma ia Oihana, oiai lakou e noho pono

ana; hiki no nae lakou ke hoopii luna nuiia."

   

    PAUKU 6. Ua hooliia ka Pauku 91, 

penei:

    "I ole e kaumaha na kanaka no ka noho

liuliu me ka makaukau ole, a ewaewa paha, 

ma kana mau hana o kekahi Lunakanawai

Apana, e pau no a e lilo i mea ole no hoi na

palapala hookohu a pau a na Lunakanawai

Apana, i ka pau ana o na makahiki elua mai

ka la i kakauia'i ua mau palapala la.  A i 

ka pau ana o ka palapala hookohu a kekahi,

e hookohu hou ia no ia, a i ole ia, e hookohu

ia kekahi mea hou, e pani i ua hakahaka la,

e like me ka mea kupono, i ka noho oluolu

o ke Aupuni.  E hiki no nae i ka Ahahookolokolo

Kaapuni. a i ka Ahahookolokolo Kiekie paha, 

no na kumu i hoomaopopo lea

ia e na Lunakanawai o ua mau Aha la i ka

lakou olelo i hooholoia, e hoopau i ka noho

Lunakanawai Apana ana o kekahi o ua poe

la, aka, aole e hoopauia o ua mau

Lunakanawai nei, a maopopo ia ia na kumu

o kona hoopiiia ana, a hoolohe pono ia no

hoi kana olelo nona iho." 

   

    Aponoia i keia la 23o Augate, M.H. 1862

                                   KAMEHAMEHA

    Kaahumanu.

    Ke hoike nei maua ua kope pololeiia keia.

                                             L. Kamehameha.

                                             J.I. Dowsett

 

______________________________________

               

                   MOKU HOLO MAU

                               NO

             NAWILIWILI, KAUAI.

                              ____

 

E HOLO MAU ANA KA MOKU MAMA

 

                          H a n a !

No ke awa e Nawiliwili, Kauai a me na wahi e pili ana, a e ka

poe e makemake @@@ e helo  aku i Kauai, a e hoio mai paha i

Hooolala  nei, e @@@@ ke ee mai ma na moku.  He kapena kaaaea

no ke kapena, aohe e pakaie i na olua  kanaka Hawaii.  Ua

makaukau e lawe mai i ka ukana  a ka poe e makemake

ana e hooulu  ma @@@ la.  No ka ui e  o ka @@@@@ a me ka ohua,

e ninau no i ke kapena  ma ia moku .                       ALEX. SMITH.

    94-1m

____________________________________________________________

 

         MAKEMAKEIA NA OMOLE WAIALA

                               A  ME

                   N a  O m o l e  P e n i k i l a.

                                 ____

KE MAKEMAKE NEI KA MEA NONA

    ka inoa malalo e kuai  i ka

Omole Waiala a me na Omole

                    Penikila,

o kela ano, keia ano, ke laweia mai ma kooaHale Kuai, ma ka

aeao  hikina o ke Alanui Nuuanu, e huli la ke alo i ka Hale

Kuai Bipi o Ailuene  (K.H.Boyd) a e uku no  boi ola i hookahi

dala no ka @@@@@ omole a pau e laweia mai ka kahi: hana; ke

kulike  me ka mea i hookakaia maluna.

                                                          O.C. McLEAN, (Makalena.)

    Hooolala, Iulai 15. 1863.                                                    86-3m

                                          J. P. H U G H E S.

 

MEA                                                                          HANA                               

NOHO                                                                       LIA!

 

AIA MA KA HALE KU AI O KA MEA

    no a ka ia a maluna   @@@@@@@@@@@@@@(unreadable)

ke Mele ka  a me na @@@@@@  @@@@@@ na Wahele  o na ahua @@ @@@@

Puoko  Nu Hou

Na Hau Waha a me ia Kepa a na ana a pau.         

        Na Kauia  a aha, A me na mea a puna ka He,

                  Na I?) Kaua na ano  a pau,

                            Na Hao Keohi

                                      Na Palani Lio ,

                                             Na Kahi Lie,

                                                            Na Eke Ia,

                                                                         Na Haipa

A me na mea e ae a pau loa e pili ana i na Lia a me na Kaaholo,

a e kuai ana no ia mau mea.

 

NO KE KUMU KUAI MAKEPONO LOA!

 

@@     Aia no ke waiha  mau nei malama na Pela Mauu.

@@     O na Pela Pulu. na Pela Hulu  a me Pela Uwaea . E

hanaia no e like me na mea i kauohala mai

@@     Ua hanaia no na Kaa Lealea me ka maikai lea, a me ka

makepono hoi

@@     Ua hana hou ia na mea a pau e pili ana  a ka'u oihana

ma ka maikai.

@@     E malama pono ia no na mea a pau i kauehaia  mai e pili

ana i ka'u oihana.  E loaa no wau ia oukou  ma Motu kahaae,

ma ke kihi e ke Alapai  Hokele  a me ke Alahua  Papa.

                                                                        J. P. HUGHES

Honolulu, Sept. 17, 1862.                                                  95.3m

           A. S. C L E G H O R N,     A K E.

 

                                MEA KUAI LOLE

 

A ME NA WAIWAI E AE.

Ma ke Kuai Kukaa a ke Kuai Liilii.

 

                  Aia ma ka

 

             Hale Pohaku.

 

    M a  K a  U w a p o.

      Ma ke kihi o ke Alanui Kaahumanu me Meiwahine.

                 ___________________

   

Ma Alanui Nuuanu,

                              MAWAENA 1

Alanui Alii me Alanui Hokele,

             MA KA AOAO HIKINA O

H A L E O L A .

 

Honolulu, Iulai 16, 1863.                                                      86.6m

___________________________________________________________

 

OIHANA LOIO!

 

JOHN L. NAILILII, A LA KONA KEENA,

     Oihana Loio, ma ke Alanui Nuuanu, makai iho o Ka Hale

Kuai o A.S. Cleghorn, ma ka Hale Aloha  Kanaka Hawaii i

Kapaia.

                 O HALEOLA.

ma Honolulu, Oahu. Ua makaukau eia e kokua ma ke ano

Loio i koleukou  mau pilikia uia  ke Kanawai, no kela hewa keia

hewa i hoopii ia ai oukou, a ua makaukau no hoi oia e hana me

ka maemae loa, a me ka pololei , i kou oukou mau Paiapaia Kuai

o kela ano a me keia ano, me na Palapala Hoolimalima, me na

Palpala Haawi Waiwai Paa a Waiwai Lewa na Olelo "A" Like

o kela ano a me keia ano, me na Palapala Hoopaa o kela ano keia

ano, na Palapala Moraki, Waiwai Paa a Waiwai Lewa, o na

Palapala Hoohui o kela ano a me keia ano, a me na Palapala

Hoopii i na Ahahookolokolo, no kela hewa keia hewa Kivila a

Karaima, a me na Palapala Kaueha a pau a me na Palapala a

pau o keia ano a me keia ano.  E ninau no ia ia no ka uku .

    Honolulu,  Nov. 7, 1862.                                         50-ly

 

                PAPA MAKEPONO !

                             ____

 

AIA KA HALE KUAI O LU1 C. H. LEWER

    ALANI PAPU. kahi e ka u @@@@@ ai,

      NA PAPA OREGONA 1 a  hiki 3 iniha,

         LAAU KAOLA , oa a me na pou, a me na opaka e a

            LAAU PA a me na PINE PA,

               PAPA ULAULA, PAPA PAINA,

                 PAPA KEPA,

                    PILI ULAULA a me KEOKEO,

                     PENA KEOKEO, OMAOMAO,

ELEELE ULAULA.

     POHO, GALU, HULU, PENA.

      KU I o na ano a pau, LAKA.

       AMI, KILO, KUI KAKIAMOENA, KUINA

          PEPA HOONANI KEENA.

            PANI HALE, PANI ANIANI.

               ANIANI KAAWALE, PATE.

                 PANI OLEPELEPE.

Eia ka mea kupanaha ma keia wahi, na mahu e hana i na

paha apo, he hikiwawe, kupanaha. E heie nui mai e kuai a e

ke waie keia i KAMELO,

 

    KAHIKO HALE MAKEPONO

                            A ME

Na Pahu Kupapau.

            _________

AIA MA HALEKA MANA

o S. Johnson (Ioane,) nia

Polelewa, Alanui Ahi, kahi i ku @@@

ai, o na

HOONANI HALE MAIKAI

                  O NA ANO NA PAU.

Na Pahu Kupapau Koa

           A MAIKAI NO HOI, A ME

NA  PAHU  KUPAPAU PAPA PAINA

            PU NO HOI KEKAHI.

                                        S. JOHNSON (Ioane)

Alanui Ahi , Honolulu, Iulai 18: 1863.

_______________________________________________

 

He Loio, a he Kokua !

                           o

A. M.  Kahalewai.

                ______

UA MAKAKAU KA MEA NONA KA

@@@@ maluna, e kokua ia oukou uia/ma na hihia Karaima, a

Kivila, a Hooponopono Waiwai o ka poe make, a me ka hooki 

me ne  imua o na Aha Hookolokolo  keia Aupuni; ua makakau

ho , e kakau; na Palapala o na ano a pau. A e @@@@ no au ia

oukou ma  Honolulu, ma ka Hale Hookolokolo, ma ke Keena o

ka Mea Kaulana, C.C. HARRIS, @@@@ Kuhina ma la a pau.

E hele mai no me ka makakau. I  hele ka hana; o ka uku, e

Mea  no me ka mea oiaolu i na noao  @@@@@ e ninau  no i maopopo.

    Honolulu, Iulai 4, 1863.                                                  84-3m

_________________________________________________________________

   

     KULA BERETANIA UKU OLE

                         NO KE AO ANA I NA 

             O i h a n a P a a h a n a,

        MA LAHAINA, MAUI.

                         _____

 

PERESIDENA -- Rev. W.R. Scott, M.A. ;

KUMUKULA NUI --Mr. Thomas Joseph Hyde

Kumu Hooahia  no St. Mark's College, Ladana.

                               _________

 

 UA MAKAKAU KEIA KULA E AO

 

  I na Keikikane ma ka Olelo Beretania, ma ke ano maikai

@@ a, me ka uku ole no.

    I oa  na makemake kekahi haumana e ao i kekahi buke i ao

mau ole ia ma keia kula, e ao maikai ia  no oia, i elua hoea   i kela

la keia la, ke baawila  mai @@ Hapaka ma ka la mua o kela

mahina keia mahina.

    E aole na Moolelo Kahiko a me ka Helu; a o ka Oihana

Kaaoaoa  a me na oihana lima e ae e pono ai e aole  no e Mr.

HYDE, ina  haumana e lawe mai ana i ke Dala Hookahi: i ka

la mua  o kela wahine keia mahina.

    O na haumana e noho mau ana maloko o keia Kula, me ka

hoolako ia mau: ka ai a me kahi e hiamoe ai, e uku mai no

lakou: $100 00  no ka makahiki!                                   94-1m

       

          L A A U  L A P A A U !

                              

                                AIA MA KAHI O

 

                  KAKELA ME KUKE.

 

           HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO

 

                                     NO HOI.

 

         Laau hoopau Naio me na Koe,

 

                 A. DR. JAYNE

                   ________

 

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA

 

***(NOTE:  THE PARAGRAPHS IN THIS COLUMN (RE: DR. JAYNE) ARE EXTREMELY UNREADABLE. CANNOT COPY UNDER THE CIRCUMSTANCES)

 

                          _____________

 

        Laau Hoopaa Hi a Dr. Jayne

 

        JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.

               

                           ________

 

(PLEASE NOTE: MOST OF THE PARAGRAPH IS EXTREMELY  UNREADABLE. LAST PARAGRAPH IS "READABLE.")

 

Aohe a makou mea e nei aku ai i ka kahale hu .  Wale

no ke kauoha aku ia lakea  HOAO PONO i na

 

               LAAU KUNU A KAUKA JAYNE,

 

i hoike aku ai i ke ola ona  mea a pau i hoakakaia no ka ia @@@@

laau. Ua hoola , a e hoki ana no ke hoela i ka noa :

 

         KUNU, NAHU a me ke ANU,

 

a me na mai e ae no hoi he nai wale: a o o na mai HOKU  ua

i ola nui, na mai i ola ole o na la ia e ae.  E aho e hoa @@@@ i e

ka poe i mai ia.

 

HE KUHA KOKO ANEI KO?

HE KUNU ANEI KOU?

HE EHA ANEI KOU KANIA-1?

HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE? 

   

    AOLE ANEI HE KUNU OO OU?

    AOLE ANEI OU MAI KUNU?

    AOLE ANEI OU MAI NAENAE?

    AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma ?

    AOLE ANEI OU KUNU KALEA?

    AOLE ANEI OU HUI MA KA iwiaoao?

 

a ina la loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ke oe  i ke ola i ka

LAAU KUNU a Kauka Jayne.

                                        _______

   

    NA MAI HOOPAILUA.

 

M a i   o   K e    A k e ! 

 

Mai Nalalu a me ka mai Dyspepsia,

 

(O ka nawali o ka puu hoowali  ai, i ka  ko kakou mau

wainona ai.)

                                         _______

 

He pono ke ai poke i ka laau a Huiale Ola a Kauka @@ @@

he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe  no he mai i io mauka

kemake i na laau hoopaha; a mai nui no hoi ka @@@@ ola ahi

me ka oluolu no hoi, ina  e hoomaopopoia a e ia u @@@@ @@@@ mau iaau la.  Aole no e oluolu pono kekahi mea, mai e @@@@@ ana oloko  kona kino; a ua ulu nui ae no  hoi ka mai,

a i @@@ kahi manawa ua make no, i ina e malama po no  ia a i

Paa  @@@@ na Huaale Naha, alaila, ola no.  No ka hooaio ia aha no na keia mau mea, nolaila, ke hoolahaia aku nei ka

   

      H u a a l e  O l a  a  D r .  J a y n e

 

Me ka hiki ke hoolau'ku i ka maikai, a na hoao i ho  ao

maopopo mai i ka oi o ke ola o ke a laau mamua o na  @@@@ @@  a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola ma  @@@@@.  A ina no e inu ana  ia laau, aole no he mau mea i @@@@@  oia ka ai ana a me ka inu ana.  Aole e ino waiholo@@@ ka mea, ua hanaia no a maikai loa.  A ma e iau ua

@@@  ioa ka hehee iloa o u ka puu waiho ai.  Ma ka inu  ana me ka haawina Hilii , he maikai loa no ka naha ana, he olu @@@ @@@@ a me ka holoi pau i ke mo oloko o ka opa .

       

        D I S I P E P S I A ,

   

    (Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a ia  o ka @@@

wau poho  ola ia hoi o ka amioko o ka pua ia hea;

    O keia Huaale Hooia a Kauka  Jayne, he ma kai @@ @@

hoakaika  ana ia mau oihana o ka @@@ a maikai.  @@@@

kala  loa ka mai ana, alaila, e hikiaawe  ke @@@@@@@@;

       

      Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko

 

                              A hoopau NAIO me ka KOE,

             A  K a u k a  J a y n e .

 

e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka @@@@:

 

NO NA MAI MA KE AKE,

    MAI LENA,

        MAI MA KA OPU HANAWAI,

            NA MAI WELA,

                KA HAALULU,

                    KA MAI O KA ILI,

                        KOKO INO,

                            MAI NALULU,

PAA O KA LEPO,

    MAI KUNA,

                MAI WAHINE,

                    ame ka MAI HOOPAILUA.

 

Ua maopopolo loa ke OLA o keia mau HUAALE.  A o ka mea

wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he

maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hooia ana i na ma.

 

PUHA,

    ALAALA,

        KAOKAO,

            PUUPUU,

                PEHU,

                    KUNAKUNA,

 

                    Hanene, Lolo,

 

na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no

i  kuna

LAAU HOOMAEMAE KOKO.