Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 1, 5 January 1867 — No ka Awa. [ARTICLE]

No ka Awa.

NA REV. M. KUAEA. O ka awa, he wahi mea ulu no ia i kanu ia e ke kanaka. ma na wahi pali a me na awawa. He wahi lau pohepohe maikai no kona. he mau lala wale no kona. he ponapona pekepeke hoi. He kumu kona me na aa. aohe nae he mole. O kona kumu nae hoi a me na aa ka mea i makemake ia. NO KA INU ANA I KA AWA Aia a makemake e inu i ka awa, lawe i ka pu-awa, wawahi a liilii, mama a ke kanoa, eha a elima paha ma-na o ka mea hookahi; a pela aku no i na he nui ka poe inu awa. A pau ka mama ana, mu i ka wai i ka waha, a luai iho iloko o ke ka-noa awa ; pela no a pau ka poe mama awa. Me ia wai no e lomilomi ai i ka awa a wali pono. alaila, uwi i ke oka a kiola, a malama no hoi no ka wa nele. A pau ka nui o ke oka nui, a koe iho hoi ka mea unae, alaila, me ka mauu ahuawa i kaka ia a wali. e uhi iho maluna o ka awa e lana ana i ke ka-noa awa, a owili ae a puni ke ka-noa, a uwi pu ae i ka mauu me ke oka a maloo, alaila, kiola ke oka. Hookahi a elua paha hana ana pela, alaila, kahee i ka awa i na apu, (kiaha a poi paha) maloko o ka mauu i poe-poe ia a poepoe, a poopoo no hoi me he punana manu liilii la o ke kuahiwi. A pau ke kulana ana i na apu, o ka inu ae la no ia. A pau ka inua ana, paina a maona, me na wahi pupu maikai i hoomakaukau ia, oia hoi na i-a i lawalu ia a i koala ia paha. A oki mai la ka ona a ka awa, haula aku la a maluna o kahi moe, "Kau ka uluna o Welehu ka malama." Elua no mau kumu nui o ka inu ana i ka awa, oia no hoi ka Ona a me ka Hoomanakii. O keia mau kumu elua ka mea i makemakeia e hoakaka i mea e maopopo ai ke ino a me ka hewa o ka awa, e kanu ia nei, e kuai ia nei, a e inu ia nei. NO KA ONA O KA AWA. He mea awaawa ka awa ke komo i ka ka waha, a ke mama ia, he awaawa ano e, manoanoa ka waha, aole e ike na io hoao o ka waha i na mea ono ke ai aku mahope o ka mama ana a me ka inu ana i ka awa; no ka mea, ua hoeha ia, a ua hoopilikia loa ia na io o ka waha, a me ka puu e ka ikaika o ka awa. Pela no i ke komo ana o ka awa i ka opu, ua hoomalule ia na io hana o loko e ka awaawa o ia wai, mehe wai wela la i ninini ia maluna o na lau ohaoha o na mea kanu, a mae, a maloo koke, a no ka malule ana o na io paahana o loko no keia wai awaawa, uwe lakou no ka pilikia, a aneane hiki ole ia lakou ke hoomau i ka lakou hana, oia hoi ka hooikaika i na mea e ola oluolu ai, a e ola maikai ai ke kanaka, e like me ke kaula tila iloko o ka wati e hookaa mau ana i na huila ; a o ka maule ana oia mau mea paahana o loko, ka ona, ka mea i lolo iho ai na lala o ke kanaka, a poniuniu mai ke poo, a lalau ka ike o ka maka, a rne ka lohe o ka pepeiao, a i iho la ke kanaka inu awa, e lai auanei, ke iho mai nei ko luna poe, hikikii kaua o Ena; "noe mai nei ka hoi mehe ua liilii la," "hele a mahanalu a ke kukui," a kani ka-ula o ka pepeiao, "akahi a lealea, ke naue malie nei ka puahau o Maluaka." O ka lealea iho la ka ia o ka pilikia mai o na paahana e pono ai kou ola ! I na he awa ona, alaila, aole e pau ka ona i ka la hookahi, a elua paha ; ai aku no i ka ai ona no, inu aku i ka wai ona no. I na ua pau ka ona, koe ke poluea, poniuniu, nalulu, hoopailua, mehe poe la akahi a holo i ka moku ka waiho lolo ma kahi moe, e hiolani ai, me ka waiho wale o na hana, me ke ake no e inu hou, a e inu hou, e like me na kaikamahine a ke Omokoko. "E i ana, e homai, e homai" "Aole e olelo mai ua ana." NO KA HANA A KA AWA MA KE KINO. I ka hoomau ana o ke kanaka ma keia hana ino ia ia iho, hui pu ka awa me ke koko, ma ka puuwai, a i ka pauma mau ana o ka puuwai i ke koko i holo aku ia ma na wahi a pau o ke kino, ua lawe pu aku no ia me keia wai awa ma na wahi a pau o ke kino holo-o-koa, a ano-e iho la na io a pau o ke kanaka, e like me ka mea kanu i nini ia i ka wai paakai, a emi koke iho kona ulu a mae, a maloo koke, pela no ka nani a me ka ikaika, a me ke ola o ke kanaka inu awa mau. No ka li-u o kona kino i ka awa, puka mai ma kona ili a pau mehe paakai la, mahuna e like me ka ili o ka honu kua ea ea, a me ka mano ilikani, mehe ilio olohe la ka hele a ohinuhinu. O na maka hoi ua hele a iika, a hopipipi, a "ula kalae i ka lepo a ka makani," a "hele i kai o piheka." O na lehelehe waha hoi, ua hele a nakaka, a ma-lo-ka-o. O kona kino holo-o-koa, ua mimino e like me ka mauu, o kona nani hoi ua mae e like me ka pua, elemakule koke, luahine koke, a make koke no. NO KA MOHAI ANA I KA AWA I NA AKUA AUMAKUA.

He nui na mohai i kaumaha ia na na akua aumakua, oia hoi ka puaa, moa, ilio, ia, awa a pela aku. O ka awa no nae ke kilohana o lakou. Ina e kaumaha ia na mohai e ae, o ka awa no ka mua. He mea mau i ka poe inu awa mea akua, e kanaenae mua ae i ko lakou mau akua mamua ae o ka inu ana i ka awa penei: "O Ku, o Kane, o Kanaloa, na'lii, na aumakua i ka po na aumakua i ke ao, eia ka awa, e ola ia Kamehameha, e ola no hoi ia makou na pulapula, a kanikoo, a pala-lauhala, a kolopupu, a haumakaiole, o kau ola ia e ke akua a hiki i ka pua-aneane." A pau hoi ka pule ana, alaila, o iho la kekahi manamana lima iloko o ka awa, a pana 'ku la me ka i ana, "o ko oukou aku la no hoi ia, a o

ko'u no hoi keia," a inu ae la. A o ka kekahi poe hoi, he okoa iki ae no. NO KE KANAENAE ANA I KA AWA I KE KAHUNA E lawe no ka elele i ka pu-awa ma kona lima, a haawi aku i ke kahuna me ka i ana, "He awa na ka mai na mea, nau na ke kahuna, he mohai na ou akua, mai ka la hiki a ka la kau, mai ka paa iluna a i ka paa ilao, mai ka hookui a ka halawai." Lawe aku la ke kahuna i keia pu-awa, i mea e hailona ai i ke ola a me ka make. i ka hiki a hiki ole paha ia ia ke lapaau. Mama ia ka awa a wali, hoka ia no hoi a pau, kahee iloko o ka apu, me ke ku o ke kahuna ika pule. Penei ka kekahi : "Ia Kulia ka pule, imua i ke kahuna, ia kui-nei e anapu iluna o Hanaiakamalama, e mai-u-u-u, mai -a-a-a, e nehinehi-aua, awihi Kanaloa, e pa ia'u, a pa ia oe, halulu i ka manawa, he upe, he waimaka, I-e holo e."

A maopopo i ke kahuna ma keia hailona ana, he make aumakua, alaila, e olelo iho auanei oia i ka elele, e hoi a hana i ka aoao aumakua a pau, alaila, hele mai ia e lapaau. Hoi no hoi ka elele a hiki i ka hale, a hui pu hoi me ka poe o ka mai, a hana no hoi ma ke ano kalahala imua o na aumakua. A penei hoi e hana ai; e lawe i ka huluhulu awa, ka luau a me ka pua-amaama, a i ole ia me ka mauu puaa paha, a kaumaha aku i ka pule i na aumakua penei : "Na aumakua i ka po, na aumakua i ke ao, mai ka la hiki a ka la kau, mai ka la kau a ka la komo, pale ka po, puka i ke ao ; owau no nei o "Mea," kaumaha ai na oukou e na akua. I hanau ia au i keikikane, i kukulu hale, i mahiai, i lawaia, i hanai puaa na oukou na na akua ; eia ka uku la o ka awa o ka puaa, eia ka hale, ka noho ana, ke kapa, ka moena, ka uluna, huli mai hoolohe i ke kahea ia 'ku. Ua haawi ia aku nei keia mau mea a pau i uku no na hala ; hala ai, hala ia, ka hua a ka waha, na hewa no a pau a makou i hana ai. I anei ka huhu, ka inaina, ka manawa ino, waiho mai i ke kanaka i ka hua hookahi, i ka moa e kiko ai i ka hanauna umikumamalua. Elieli kapu, elieli noa, ua noa." Pela no e hana mau ai a kua-lima, alaila pau. He okoa ae no paha ka hekahi poe. "Hookahi la hoi auanei halau i ao ia'i." (Aohe i pau.)