Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 29, 20 July 1867 — Page 4

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  Kawai
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

IULAI 20, 1867

 

LUHI HEWA.

 

1.       Eia la, ua loaa mai la

Kahi hapawalu nou,

Wahi a Tomasi iki;

A, mamuli waiwai au,

Ano au e kanu iho,

A mahope, kupu mai,

Ulu hoi a hua nui,

Pela wau e wai wai ai.

 

2.       Lohe au la i kuu kahe,

Ina loaa wale ia’u

Kahi hapawaly a kanu,

Kupu ia a ulu no,

A, mahope, e hoohua

I na hapawalu hou.

Eia hoi kuu hapawalu

E lawe au a kanu no.

 

3.       Waele au la a hoopulu

I kela la i keia la,

Hoi au a moe iki,

Hoi koke e nana,

Aole emo a kupu ia,

A hoohua nui mai,

Nui kuu mau hapawalu,

Nui no na mea kuai.

 

4.       Kuai au i kaa, I lio,

Me na mea nani hou;

I haneri hapawalu

No na hoa hune o’u.

Pela no ke kuhihewa

O ia keiki naaupo.

E ake ana e lilo koke

I kanaka waiwai no.

 

5.       Ala ma ke kakahiaka,

Hele aku e nana

Pela ma ke awakea,

Pela hoi a po ka la.

Ma ka po ua moe uhane,

Ike no na kupu mai,

Ma ke ao nana aku la,

Aia hoi, ua hoka, e.

 

6.       Kali ia a paupauaho,

Aloha loa i kupu mai;

Paa makako i ka lepo

Ua hapawalu nei;

Aole loea e hoomaka

E hoea iki mai;

Make hewa, wahi ana,

Ko’u nei luhi, ko’u kini.

 

7.       Aole lohe kuu makua,

Hele koke au e hai

Hele no a hai aku la;

Akaaka wale mai

I kona keiki kuhihewa,

Aole pane koke ae;

Eha oia a kaumaha,

A hoomaka e uwe.

 

8.       Ike ae la ka makua,

Aloha no a honi mai,

Pane olu ia ia la,

Penei oe e hana’i,

Lawe i kou hapawalu,

Kuai i mau buke hou,

A, i ole, i Alaula

No ke keiki nele no.

 

9.       Oia no ke kanu pono

I kou hapawalu, e,

A mahope, ike oe

I ke kupu ana mai,

Olioli ua keiki,

Heluhelu, naauao,

Hua mai kou hapawalu,

Hua pahaneri no.

 

H.M.H.

 

HE MELE HOOLANA

1.       He maha mau no na luhi,

He hale alii e maha’i,

He hale Iasepi a gula,

A Iesu i kukulu ai,

He pa omaomao leolani,

He puka hamama a mau,

He leo memele hoonani,

He oli a mau aku no.

 

2.       Aole onea na kula,

He uli a pua mau no,

Aole e mae a panoa

Na malu, na awawa, na puu,

Ua puni na ao i ka nani,

Ko Iesu aloha ka la,

Kahe nahe na muliwai lani,

Upolu maikai ke nana.

 

3.       Lanakila ke ola olaila,

Aole e ake hou ne,

Na Iesu e hoomalu mai la

I know mau kini maikai;

Alohi aiai na puuoa.

O alo n abele a mau,

Kakani lea’e na Ogana,

Hoonani na kini a pau.

 

4.       Kau mau na holu a hauoli,

Hauoli na anela pu;

He mau ahaaina aloha

Ko laila, a hui Iesu.

Aole e komo ilaila

Ka poe hookano, haanou,

Ka poe haahaa a maikai la

Kea e la e komo mao.

 

5.       He poe aloha lakou la,

Lokahi pu ae na manao,

Aole kue ahewa,

A eha kekahi naau,

Ua like, ua olu, ua mahu,

Aole e luhi hou ae;

E ala a hoomakaukau la

E komo ia wahi maikai.

H.M.H

 

 

 

 

Ka Hoohalike ana me Iesu.

BUKE AKAHI.

HE MAU OLELOAO NO KA NOHO HEMOLELE ANA.

MOKUNA X.

No ke kanailio lapuuale ana.

Me kou ikaika a pau e hookaawale ia oe iho mai na wahi e akoakoa ai na kanaka o kea o nei; no ka mea, o ka nui o ko lakou kamailio ana ma na mea pili kino, he mea e ami ai ka ulu pono ana o ke ola ahane. He hikiwawe ko kakou puui ana ma na mea waiwai ole, a ma na haua lapuwale, a he hikiwawe ka paumaele. He pinepine kuu minaminai kuu hui ana ma ke kamailio ana ma na mea o keia no; e aho no ke noho malie me ke kamailio ole.

Ina i ninau ia, Heaha ke kumu o kokakou olioli nui i ke kamailio ana ma na mea o keia ao nei, ka mea e haumia ai ka naau, a e minaminaa a ii ka noonoo ana? Eia ka haina. No ka mea, ke imi nei kakou i ko kakou mea e lana ai ka manao ma na mea o kei noho ana, nolaila, ua manaoia ma ka hui lealea ana me na hoa hele, e pia ai na manao kaumaha; a ma na mea a kakou i makemake nui ai, a i aloha nui ai, a ma na mea a kakou i hoowahawaha ai a i makemake nui e kamailio ai. Aka, ea! Nani ka hoopunipuni wale ia o kakou ma keia mea? No ka mea, o ka lana ana o ka manao ma na mea o keia ao ka mea e ma’ie ai ka ulu pono ana o kela malu a ka Uhane Hemolele e haawi mai ai i mea e kokua i ka uhane o ke kanaka iloko o kona mau pilikia a pau. Nolaila, e makaala kakou, e pule hookiole, i ole lilo wale ko kakou manawa, a waiwai mamuli o ka lapuwale a me ka hewa. A i ka wa kupono e kamailio ai, e kamailio kakou ma na mea hemolele, ma na mea e hookukulu ai kekahi i kekahi.

O ka hooikaika ole, a o ka noonoo ole ma na mea e mahuahua ai ko kakou aloha ia mai, oia no ke kumu o ko kakou kamailio pono ole ana. O ka halawai pinepine ana o na mea lokahi o ka manao ma ka makau a me ke aloha i ke Akua, oia no ka mea e ulu nui ai ka pono iloko o ka naau.

 

KA LEKO O KA PUUWAI NAHA

(Unuhia no ke Kuokoa.)

He nui na makahiki i hala aku nei, o ka wa ia e ke ana he mau wahi pupupu hale kakaikahi wale no, ma ke kahua kahi hoi e ku nei o ke kulanakauhale hiehie o San Lui (St. Louis) i keia manawa. He poe Farani ka poe e noho ana malaila ia manawa, her poe kalepa lakou me na Ilikini; o ka hulu ka waiwai nui e kuai ai a me kekahi mau waiwai e ae no hoi. A he mau mile ka loihi mai keia wahi aku ma ka noao komohana, aia malaila kahi i ku ai ke kauwahi kauhale uuku o na poe Farani. Maloko o ua kauhale nei, e ku ana kekahi hale pauku laau, he log cottage kona inoa maka olelo Beritania, o ka hale keia kahi i noho ai ke kanaka milo ropi o ua wahi la, me kana wahine a me ka laua kaikamahine opiopiom me Leonie ke akahai. I kela la i keia lae milo mau ana ke kanaka in a lole lilina huluhipa etc, a na na lima palupalu hoi o kana kaikamahine e hooluu i ua maul ole la, a me ka hohola ana aku mawaho ma ke kakahua e kaulai a ii ka la. A oiai o Leonie e hana ana i kana hana mau o kela la keia la, e oiliili pu mai ana no na hikiana leo mele mai kona waha mai, a na ia leo hoene hoi i kono pu aku in a manu robina e wawahi pu ae i ka lewanuu me ko lakou leo; a pela iho la i hoolaukanaka ia ai ke anoano o ua wahi ulu nahele la a lakou in oho ai.

O Lui Doree hookahi wale no ko Leonie hoa paani mai kona wa kamalii mai, a o ko Lui wahi in oho ai, aia no ia maluna o kekahi apana aina e kokoke ana i na kappa o ka loko wai nani i kapaia e na Ilikini o “Odamin.” – oia hoi keia ma ka hoohalike ana – “ Ka Loko o na ohelopapa.” – malaila paha o ke kumu o ke kapa ia ana pela, no ka lulu mai ia o na kappa o ua lojo la in a hua pala o na ohelo, ke hiki mai i ke kau o ke kupulau. Ua upili wale ia no ua wahi la e ua mau keiki nei, e hoiliili ana in a pua o ka nahele e like me ko laua makemake iho; a ma kela kihi hoi a me keia kihi o ka ama a ke Akua i hoouliuli mai ai, ua lohea ko laua leo akaaka, – a i kekahi manawa, e ukali ana mahope o ka meheu o na bipi kauo, oiai lakou e kipa mai ana e hoopoinoi na mahinaai – a i kekahi manawa hoi, e u hoolohelohe ana i ke kani ko’u mai a na manu crow iluna o na laau.

A i kela la keia lae u haele ana laua i ka lawaia ma na kapa o ka moanawai aliali, i ke ahele manu hoi kekahi; a hiki  mai ko laua manawa e manaka ai i keia mau mea paani, alaila, ho’a ne la laua i kea hi i mea pulehu no na ia i loaa ia laua, a me na manu.  Maluna o kekahi pohaku kumu one palahalaha o ka pali, e kiei iho ana ia lalo o ka loko wai Odamin malaila laua e pulehu aku ai i ka laua mau mea ai, e like me ka na Ilikini hoomoa ana i ka lakou mau mea ai, a e like no hoi me kea no o ka ai ana ma ka papaaina a na Ilikini, pela no laua i hoohalike iho ai, he maul au laau na haliilii kahi e kau iho ai o na ia kunu a me na manu koala, a o na ohelo pala a me na pia o ka nahelehele na kamau o ka paina ana.

Mai ua wai ahua la e ike aku ai laua i na lilia keokeo o ka wai e ponunuhu mai ana ma ka aoao hapapa o ka loko, a na ka makani waianuhea hoi e kuehu mai i ko lahou aala a puni ka loko a me na kappa wai e pili ana, – a mao a maanei e ahu mai ana na kumu laau nui maloo i hoohina ia e ka makani, a maluna iho o ua mau laau la e ulu ana na limu-pala-wai o ke kuahiwi, me ko lakou mau pua liilii ulauula.

Maanei no hoi kahi e hakilo ai ua mau keiki nei o ka aina ma- u in a auna o na manu e lele ana i ka hema, me he mau ao kualau la ka pouli pu o ka lewa in a auna manu ke nana aku, oiai e kokoke mai ana ke kau o ka Haulelau, oia hoi ka hoomaka ana e komo aku i ka Hooilo, a o ko na manu manawa keia e hoi ai i ka Hema i kahi pumahana.

Ma ua loko nei e hoomaka iki iho ai na manu a inu ae i ka wai o ka loko, alaila, lele hou aku ma ko lakou alanui lewa, – ma na ululaau a maloko o na puha laau, i ike ai ua mau keiki ne ii na lua moemoe o na rabita, a me Kuirela, a me na meheu wawae o na alopeke maalea.

A i kekahi manawa e holo ana ua mau keiki nei maluna o ka loko wai me ko laua waa Ilikini, ma’aila laua e hoohala ai i kekahi mau hora poluluhi o ka la me ka ohi ana in a pua lilia o ka loko a me ka hahai moolelo pa e pili ana no laua iho.  A i ko laua manawa i ulu ae ai a nunui, oia ka manawa e hookokoke mai anan na kau o ka hoomaka ana ae e maewa na lau o ka wa ui o ke kanaka, aohe mea like me ko laua kulana ma ua aina pulu wai la in oho ia ai e lakou – a me he mea la o laua ka nani i ikeia e na kanaka iloko o ia wahi – aole oia wale kekahi, aka, ua kukulu ia ke towera a ke aloha a kiekie iloko o ka laua puuwai.

I ka wa kamalii no hoi o Lui Doree, oia paha na makahiki he umi a keumaluna ona, ua lawe ia aku la kona makeakane hoahanau e na lima lauahi o ka make, – a oia hookahi wale no hoi kona wahi pilikana o loko o keia ao. A malalo o na eka koou o ka pa halepule o Normani i waiho ia iho ai ua kanaka mahiai la – a na na lima o na keiki a ke aloha i kokua ma ii ka hoonani ana i kona he kepapau, a me ke kukulu ana ae i kekahi kea laau keokeo maluna o ke kino lepo o Victor Doree.

No keia mea, lawe mai la ke kanaka milo rope i ke keiki i haalele hookahi ia iho i keia ao i keiki hookama nana. Aole no hoi i liuliu ma ia hope iho, ua poina loa o Lu ii kona manao ana ae he keiki huakahi wale no oia i waiho ia mai e kuoili iloko o keia ao, a pekeia iho la kea no i oi ae ai ka noao, a pekeia iho la kea no i oi ae ai ka noho ana hoa’loha o ua mau keiki nei mamua o ka manawa mamua aku.

Maanei no hoi i ao ia ai laua i ka hoomakili ana ma na mea naauao, no ka mea, o ka makuahine o Leonie, he wahine oia i ao pono ia a makaukau ma na mea ike, a oia hookahi ka puukani ma na mau kauhale la.

Hookahi buke makemake nui loa a ua mau keiki nei; he buke kahiko loa nae, i kakau ia e kekahi haole Farani mahope koke iho no o ka loaa ana o Amerika ia Kolo na. Ua piha ua buke la ia na manao hoike no Amerika, kea no o na kanaka, na ululaau, a me na poino e ae a pau, he mau mea nae i koho wale ia aku me ka oiaio ole. A o ka inoa o ua buke la o “Ke Ao Hou,” ( The New World ) a he ano kupilikii maoli ke heluhelu iho in a mea o loko o ka buke, n oka nui o na mea hoomaka’uka’u i kakau ia maloko.

Pela i pakali ia ai ua mau keiki nei ma kela mea ike keia mea ike, a hiki i ka umikumamalikma hoi o Leonie.

Aole e hiki ia’u ke hoao iho e pena i ke onaona o na papalina o keia kaikamahine maka palupalu, no ka mea, e loli mau ana konahooluu i kakahiaka, awakea, ame kapo, a o ki=ona onaona hoi e like no ia me na lau pua o na rose ulu wale o ka nahelehele, a ua kukulu ia kona maul ala a pau me ka ikaika kupono a mikiala no hoi ma na hana a pau; a me he mea la oia hookahi iho no ka Eleka ahiu o kona mau mauna a ke Akua i hana mai ai; aole no hoi i emi iko ke keiki Lui malalo ona, ua like laua a like, a me he mea la no laua no kahi olelo ana.

“Elea pua i ka noe,

O Wabine me Jasmine.”

( Aole i pau.)

 

Ka hele huakai ana o ke Kula Nui o Waialua.

I hele huakai maikai main a kaikamahine o ke ehu-kai o Waialua, e ake ana e ike i ka malu lau niu o Poka-i.  hele pun a kumu paa elua o ke kula, a me na haumana he kanalima kumamawalu, koe wale no elua aohe i hiki mai. He kanalima kumamalima ka nui o na lio o ke kai huakai lalani ana me he papa koa lio la, ua hele no kekahi poe malalo, a mahope mai kekahi poe maluna o n alia a na makua i haawi mai ai, a me na makamaka aloha o Waianae i kokua lokomaikai mai ai, ua hele mai a kahi i kau palua ai, ka ihona o na pali, ka piina o ke ahua, hele aku o ke kula loa o Lihue, no na ka oleloia ana “Ke lino-a mai la ka poe holo lio i Lihue.” A o ka lae o Maunauna ua ua hala hope ae ia lakou, a ua nalo pu aku me ke ehu kai aloha o Puaena i ke alai ia ae e na ahua nui, a aia lakou i kula panoa kanaka ole. Hoohihi iho la ka manao i ka nani oia kula a n alia e uleu iho ai, hoopau hoi i ka luhi.  Pii hou aku no hoi i ka pali o Kolekole, ma na ala kikeekee, hoolai iho la ilaila i kea he a ka makani huli hoi nana he nohenohea na pali, a ike lihi wale ia aku o ualai ulu niu kaulana nei. Iho hou aku no i ka pali o Kolekole, o ka luhe lau laau kulu wai liilii iho, ua lelehuna o na paali, hele aku o ia wahi loa a hiki i Mikiluna, hoomakaukau ia he papaaina ai waiu no na malihini, ua pau pno na mea ai i hoolakoia, ua nanea wale malaila me kekahi mai kamaaina.  Mahalo nui ia ka Mea Kiekie loa i kona haawi ana mai he la malumalu e pono ai ka hele ana, aole e pilikia i ka wela o ka la, me ke aloha nui hoi ia Maikaaloa, a me Re. A. Kaoliko, a me na makamaka e ae na makua hoomanawanui i ka hoomakaukau ana in a lio i mea e pono ai. Naue loa mai ua poe malihini nei a hiki maka lai o Waianae, nona ka olelo ana “Kalaihi kaha ka la ma Waianae, lulana iho la na Iwa o Waialua.”  Ua komohia ka manao aloha o na kamaaina ia lakou, a ua hookipaia aku ua poe nei ma kahi i hoomakukauia ai o ka papa-aina malalo iho o ka malu o ka lanai ma kahi o Rev. A. Kaoliko.  Ua hele wale a luhiehu in a mea ai o kela ame keia ano, ua hoonohoia mai ka io puaa momono a me ka poi ono moku puu o Kamaile, a me na ipu haole, a ipu paina nunui a polohuku hoi o na kihapai lepo momona o Waianae.  Ua nui loa ke aloha o na kamaaina i ka hoomau ana ma ii ke kokua in a mea e pono ai ke noho ana. Ia manawa a na malihini e hoolai ana ma Waianae nei, ua hoonanea loa ia na pepeiao o na kamaaina, na keiki kupaoia lai, i ka leo honehone o na malihini e kani mau ana i kea no o ke ahiahi, e like me ke kani ana o na Kahuli leo lea o kanahele, a e like hoi me ka leo o ka Oo hulupala e kikiko’u ana in a lehua o Mokaulele.

KE ANO O KA WAINA O WAIANAE – He aina maikai no keia ke nana aku he nui na mea ulu uliuli maikai lipolipo o na lau, i ka nana aku nui ka pomaikai o na kamaaina i ka lokomaikai o ko kakou Haku i ka hooulu ana mai i na ipu haole, ka maia, a me ka malu o ka niu o Poka-i, e weheia ana na lau e ka makani Kaiaulu o ka la welawela o ua aina la wela nei, i ahona i kea he a ka makani.  Eia kekahi mea a na malihini i ike iho ai, o ka nalowale ana o na holoholona iloko o Kikania.  Eia hou kekahi mai mea a lakou i ike ai, o na puu nui a me ka mauna uliuli o Kaala, a me na awawa lipolipo o na ke hau anu i waiho ai, a ua ike no hoi lakou i oleloia o Maunalahilahi, a ua huli hoi ai no laiu i ka auau kai i ko lakou huli hoi loa ana, ua hele wale a nohenohea i ka luu lipoa. Hookahi meanui i koe i manaoia, oia hoi keia, o ka hele huakai ana o na kaikanahine e ike i kahi kaulana o Kalaeloa, hookahi hebedoma e lai ai keia poe i hookipa alohaia e na hoahanau mikiala oia aina oia hoi o Waianae, e hoomaha ana i ka luhi a Solomona i olelo ai “o ka imi nu ii na palapala, he mea ia e luhi ai ke kino.”

Me ka Mahalo.      LEHUA.

 

Ka hanaa a ka Uhane Hemolele.

I KO’U MAU HOA OPIO O KE KULANAKAUHALE HANOHANO; ALOHA OUKOU :– Ua hauoli nui au e haanou aku me ke kamailio pu ana i keia hana a ka Uhane Hemolele.

Ma ka la Sabati mua o keia mahina o Iulai nei, ua hoohui alohaia kekahi mau lima palupalu, o ke Kula kaikamahine o Makawao, iloko o ka ekalesia; ewalu nae ko lakou nui, aka nae, aole au e hai pakahi aku ana i ko lakou mai inoa, ina e makemake e ninau e ninau in a kumu Kula oia Kula. O ka hana mua a’u i ke a ii keia poe lima palupalu i ko lakou paanaau pakahi ana mai in a paulu, ma ka palapala o Ke “ Kauoha Hou ” maloko nae o ka olelo haole (Eng. Language,) a ua hoopiha pono ia na keena o ko’u mau pepeiao in a olelo haole a lakou i hoopiha a ii na la he hui i hala ae.  “He hana hoohauoli keia in a puuwai o ko lakou mau elemakule.”

O ka lua o ka hana a’u i ikeai, o ka ninau ia ana o lakou e like me ka hana mau a bapetizoia lakou, a i ka pau ana ae oia hana, ua ike aku au i ke kulu ana o ko lakou mau waimaka me ke kupenu ana me ko lakou mau hainaka.  “Ua hiki mai ko Aupuni.”  Auwe! E Makawao, Ua hauoli nui au i keia hana lua ole a ka U. H. i ka hoolilo ana i keia poe opiopio a lima palupalu i ka hoohui aloha ana iloko o ka lima weliweli o ke Akua.  Ina pela, e lilo ana keia poe i Kia e mau ai na hana o ka pono Kristiano, a me ka pomaikai o keia lahui, no ka mea, ke hooikaika nein a makua kahiko ka poe nana i lawe mai keia pono, a kea no hou mai nein a hana a ka U.H. e like me kea no e o na hana o keia noho ana, pela paha anei ka manae o ke Akua, o ka hoohui mai i ke apo i mea e paa ai kona ekalesia ma Ka Honua nei, a mau loa aku. Me ke Aloha nui.

JOHN, K. MAKAIKAI.

Paukukalo, Iulai 8, 1867.

Na haina ninau helu.

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe: – Ua ike iho au ma ka helu 24, i na haina a S.P.K. Oia mau haina elua o ka ninau mua, he lalau loa, a main oho no oe a mahaoi wale mai, o hoka auanei.  Ina oukou ka poe akamai e imi iho, e loaa no na haina kupono, aohe like ia me ka S.P.K.

Eai hou. Kehoole la oe i ka ninau elua, he ko i mai, “Ma ke analoa hea la i loaa ai he 29° ke kiekie:” – Ke pane aku nei no ai ia oe, aole ma ke analoa, aka, ma ke anakiekie no me ke quadrant. Ina aole oe i ike i ke ana ia o ke kiekie a me ka loa o kahi mau mea me ke quadrant, e aho n ooe e noi ake i ka poe mea o ia anot, e aomai lakou ia oe i ike oe.  E nana hoi oe ma na Buke Ao Hoku i ike oe i ke ana ia o ka loihi o ka huelo o na hokuwelowelo ma na degree; a i ole ia, e nana oe ma ka helu 23 iho nei, e ike no oe i ka loihi o ka huelo, o kau wahi hokuwelowelo, i ana ia ma na degree.

Eia hou ke i mai nei oe, aohe au i hoomaopopo i kea no o ka huaolelo Meridiana: Ke pane aku nai no hoi au ia oe, ua maopopo no ia mea ia’u, a o oe ka ole loa, ua moe uhane paha oe, a i ole ia, ua poaeae paha ou mau wahi make i ike ole ai oe i ka’u i hoopuka ai ma ka Nupepa Kuokoa.

Ua olelo au, heaha ka loa o ka mediana ? Ia oe hoi, “heaha ka loa o ka Meridiana ?” Auhea ka like o ka Mediana me ka Meridiana ?

Ina aole oe i ike i ke ano o ia huaolelo Mediana , e aho no e noi mai, aole ka hoole e, me kou ike ole ia huaolelo, a hoolilo wale iho oe i ka mediana i Meridiana .

E nanaoe ma ka wehewehe I o ka manaohai IV o ka Buke – “ Gillespie’s. Land Surveying ,” e loaa no ia oe malaila kea no o ka huaolelo Mediana.

Nolaila, mai kaena wale iho oe, me ka iho, “ ua waiho aku au na kuu wahi kekake e kaupa iho .”  E aho io no paha ko wahi kekake ia oe, e like me ke ahona o kahi miula o Balaama, i ko ua kaula pupule la.

Kei  hou iho la no oe, “he pokou paha no ka’u wahi aho.”  Ke ike pu maila no kakou a pau loa; o ka S.P.K., kai pokou, no ka mea aole i loaa ia ia ka huaolelo Mediana. I ka nele loa no paha kahi i kai buke ole.

O ke ahilele o Kamaile au i i maie lele mai ana hookahi no auneke poppy oil , pio ha oe ahi pala ka oe ahui. Loaa aku i kea hi Kelene a oe pio i kae mai. Me ka mahalo i na luna o ke Kuokoa.

Iulai 6, 1867   KEKAHIWA

Palapala mai Kaliponia mai.

(He palapala keia mai a John Makani (Ilikini) mai, i kahi makamaka ma Waialua).

ALOHA OE, e kuu hoahanau i loko o ka ua Haku o Iesu Kristo.  Ua loaa ia’u ka haole au i palapala mai ai, a ua hookipaia hoi au.  Ma ka lokomaikai o ko kaua Haku, ke nohonei au ma Sacramento nei.

Ke hoomaka nei au e hana i ka hana a ka haku iwaena o na Ilikini. Aole kapa o na Ilikini e noho nei.  Aia no ko lakou pela moe, he lepo.  Ke hooikaika pono nei au ia lakou  ma ka olelo maikai a ka Haku.

Elua Ilikini i holo, no ka maka’u ia’u.  I mai laua ia’u.  “Aole oe he Ilikini, aole no hoi o maua makemake ia oe.”  A i kekahi la ae, hele au ma lo laua wahi in oho ai, aole nae i loaa hou ia’u. Ua holo loa paha iloko o na ululaau e like me ka mea mau.

Eia hoi kekahi; pehea la na Kristiano e noho ana ma Hawaii? E lohe ana anei i keia? E noho wale ana anei oukou, aoha pule i ke Akua no keia hana kaumaha, i ulu a mahuahua ka pno Kristiano iwaena o keia lahui.

Eia kuu manao hope; ina e loaa ia oe keia palapala, e hoike ae oe iwaena o na hoahanau a pau. – Aloha no hoi oe a me kou makuahine, a me na mea a pau ma Waialua.

Owau no me ke aloha.

JOHN MAKANI.

N. Sacramento, California.

Hana pono ole ma Honouliuli, Ewa.

Ia’u i naue ai ma ke ahiahi o ka Poakahi, oia no hoi ka la mua o kei malama, a hiki mai la au ma Niukee, a i ka po ana iho, ua hoomaka mai ka hele ana mai o na kane a me na wahine ma ka hale o Moke i ka inu rama. A ma ia inu ana o ke kane a me ka wahine, nui mai la ka ona, a haalele iho la ka noonoo kanaka ana i ke kino, hakaka aku a hakaka mai. Iwaenanae o ia puulu e noke ana i ka hakaka, ike aku la au i kekahi makape, o Daniela ka ino, e noke ia ana i ka pepehi e kekahi kanaka ona rama, a o kona inoa o Kupihe, a he kaikoeke no hoi o ia no ua makapo nei. Penei hoi ke kumu o ia pepehi ana: No ka nui loa o ka ona a me ka haunaele, nolaila, olelo aku la kekahi wahine ia Daniela, e holo laua i pakele, aka hoi, lohe mai la ua Kupihe nei, e kuhi ana paha he au olelo pili ka laua nei i ka hana kolohe, o ka lele mai la no ia o ua Kupihe nei me na puupuu, a paa iho la o Daniela malalo, a lele iho a la ua Kupihe nei e nahu i ka ihu o Daniela, me kona wahi kuleana ole i keia wahine. Hoomanao ae la nae hoi au i ka olelo a ka poe kahiko, e i ana, “A moku ka ihu ia hio e.”Kuhi ka hoi au ua make o Hio, eia no ka ke ola nei. Ua make no o Hio, a o kana moopuna keia e ola nei, wahi a ia nei.

Maka la Poalua ae, ua hele aku o Daniela i palapala hoopii ma o ka Makai la, a o ka Makai aku hoi a i ka Lunakanawai Apana kahaleaahu.  Ua alakaiia ka mea i hoopiiia a me ka mea hoopii imua o ka Aha. A ma ka ninau hoi a ke kahu o ka Aha i ka mea i hoopiiia, “Ua nahu anei oe i ka ihu o Daniela?” Ae mai la no o Kupihe.  Heaha ke kumu o kou nahu ana i ka ihu o keia makapo? Wahi a ka Lunakanawai.  I mai la hoi o Kupihe, “Ua loohiaia au i ka ona a ka rama, a he nui loa o ka ona, aohe e hiki ia’u ke hoomaopopo i ka’u hana i hana aku ai.” Ku mai ka Lunakanawai a hoopuka mai i kana olelo hooholo penei, “Ua hookuuia ka mea i hoopiiia.”

Ke ninau aku nai au imua o oukou e ka poe ike kana wai, “Ua pono anei keia hookuu ana a ka Lunakanawai, aole paha? A oiai no hoi, ua hai maoli aku keia kanaka i know pepehi ana.  Eia nae, ua hookuuia e ka Lunakanawai e like me ka mana i loaa ia ia.

Ke olelo nei nae ai, aohe i kupono keia hana ana a ka Lunakanawai pela, oiai no hoi, o ka ai hookahi no hoi keia a na keiki o Honoulul in a la a pau, o ka rama.  O ke kumu nae o ka loaa ana o ka rama, oia no ke kuai ana aku i ka pahu malakeke i Honolulu, a hoi aku pai pu me ka wai, a lilo ae la i mea awaawa a ona hoi. A no keia mea, ke ala nui mai nei na hana ino a me ka haunaele no ka ona ma keia apana.  He pono paha ke ninau, Heaha la ke kumu? Eia no, o ka hoopuka wale o ka Lunakanawai i ka mea i hai maoli mai i kona hewa, a liko ia hookuu ana i mea e lanahaakei loa ai na kanaka o keia apana ma na hana ino.  E pono e hoopaiia ka mea hewa no kona hewa, i lilo ia i kumu e ao mai ai i ka poe e hana ana pela, i ole ai hoi e ili iho na kuapapanui a ke Kanawai.  Me ke aloha no.

JOHN KAIANO.

Honouliuli, Ewa, Iulai 10, 1867

LEAIELE NO KA UKANA. – Ua hooiliia maluna o kekahi moku ma Kapelakiko ka ukana, he huita me ka laweia i Farani, aka, i ka hiki ana i Farani, lawe hou ia i Nu Ioka ma Amerika, kai no hoi o ke kuu iho ia ilaila, e apa hou ia ae ana hala aku la i Kigako.  Ka! Ina paha he poi punahelu aku la a ii, aole o ka mea haole hiki pono me ke poho ole.

 

LAAU LAPAAU!

AIA MA KAHI O

KAKELA ME KUKE

Ma Honolulu.

J.T. GOWER. – Makawao, Maui.

J.D. HAVEKOST. – Wailuku, Maui.

C.H. WETMORE. – Hilo, Hawaii.

J.W. SMITH. – Koloa, Kauai.

 

HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.

 

Laau hoopau Naio me na Koe,

A DR. JAYNE.

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua.  O ka hope oia mau mea kolo oia ka lolo.  Oia mau mea kolo hope aoia ka lolo, a o ka ,ake hoi i kekahi manawa, a nolaila main a mai e ae kekahi, e like me ka lepo paa, nalulu, pehu, ulaula, a me na mai e ae.

O ka Laau no keia e pau ai ea mau mea ino nei.

Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai ; i ka nawaliwali o ke kino; i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua ; i ka pono ole o ka na wahine, a me na mea like.

Penei no e inu ai ka Laau hoopau Naio me na Koe.

Ina no kamalii, e haawi aku i hookahi hapakolu o ka puna ki i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailailaʻe a i na makahiki, eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i lawa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha ; a peia no e inu ai ma ke kakahiaka, awake a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei ; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.

Ke inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.

 

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne

JAYNE’S CARMINATIVE @ALSAM

 

He laumaikai a oluolu hoi keia na ka Ili, ka Nahu, Nalulu Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wale, Luai, L@@i moku, ono ole i ka ai, Nahu me ka uwe no hoi o na keiki nuku, a me na mai like he nui.

Emoole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi.  Ina he keiki akahi paha ona malama, a elua paha he umikumamalua paha @ulu a hiki i na iwakalua ka pono.

Ina he keiki main a malama eono a hiki i na maiana ewalu he hapalua puna ki ka pono.  Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka luku o i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

A inu ea, e hui me ka wai maoli uuka, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inu ae ai.  Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

I akaka nae.  Ina he nui ka wela, a ina ua komo kekahi ai pono ole @@ka o ka opu, e aho o moni e mamua i au Hu’alo Olu, a i ole, e inu i wahi paakai, a wahi aila paha, i hemo o ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.

Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka lualia, e hanai hou aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko a waho malie no hoi ka laau ma ka opu. 

Aohe a makou mea e noi aku a ii ka lehulehu. Lookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na

LAAU KUNU O KAUKA JAYNE

Hoike aku a i i ka olu o na mea a pau i hooakakaia no kana mau laau.  Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai

KUNU, NAHU, a me ke ANU,

A me na mai e ae no hoi he nui wale; a o na mai HOKU no ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae.  E ah@ e hoao oukou o ka poe i mai ia.

 

HE KUHA KOKO ANEI KOU?

HE KUNU ANEI KOU?

HE EHA ANEI KOU KANIA-I?

HE KUNU UMII NEI kou me ka NAE?

            AOLE ANEI OU MAI KUNU?

            AOLE ANEI OU MAI NAENAE?

            AOLE ANEI OU EHA ma ka QMAUMA

            AOLE ANEI OU KUNU KALEA?

            AOLE ANEI OU HUI ma ka Iwiaoao?

            A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola keia LAAU KUNU a Kauka Jayne.

 

NA MAI HOOPAILUA.

MAI O KE AKE.

Mai Nalulu a me ka Mai Dyspepsia.

            (O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

           

            He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi.  Aole no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la.  Aole no e oluolu pono kekahi mea oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia ae inu hoi i na Huaale Naha, a’aila, oia no.  No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka

 

HUAALE OLA A DR. JAYNE

 

            Me ka hiki ke hooia ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana a me ke ola maoli no hoi.  A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana.  Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hana ia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai.  Ma ka inu ana ma ka haawi@ @ liilii, he waikai loa no ka naha ana, a he oluolu ua hoi a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

 

DISIPEPESIA.

(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowalipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)

            O keia Huaale Hoola a kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihaua o ko kakou mau kino.  I na ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu pula ka

 

Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko

A hoopau NAIO me ka KOE,

 

A KAUKA JAYNE,

Like me ka mea kuhikuhi mawaho o ka wahi o ka laau

 

NO NA MAI MA KE AKE,

            MAI LENA,

                        MAI MA KA OPU HANAWAI,

                                    NA MAI WELA

                                                KA HAALULU,

                                                            KA MAI O KA ILI,

                                                                        KOKO INO

                                                                                    MAI NALULU

PAA O KA LEPO,

            MAI KUNA

                        MAI WAHINE,

                        Ame ka MAI HOOPAILUA

            Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE.   A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na @@

 

PUHA,

            ALAALA,

                        KAOKAO,

                                    PUUPUU,

                                                PEHU,

                                                            KUNAKUNA

Hanene, Lolo,

Na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino @@ kana

LAAU HOOMAEMAE KOKO

214 ly