Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 49, 7 December 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

NA S. M. Kanakai*. HKUJ :A). No KA NOHO Alu AN'A 0 LiHOUUO >ULI\NAO!fE Al'Pl'M. A V\ K\j PAIA 0 Kamehameha !i. ; 3. O ka powii—He liana knulana uo -i ia i ka wa kainko t a ua koula |>u i»o Im.i me ko Ukon wahi e iif»hci ni e l»ao i ka haf wniwni. a e pepehi kanuka ai no h«,.i. ( i Ua hana i;i keia h»na ino no Inko mai o 'I ka oihana Kuielun, a he jmc kannka hiI hiu lakou, a ua noho laktMi ma k«ihi niehamelin, knlii aoi e hele m;»u ia ana c na j kanaka a me ua huakai e lawu una i ka j wniwai. | La kaulana o Oopuula. Aki.ilu. o Ku|auuuanii, Hauaieie, Aaliiloioa n me n« < pali o M«»|okai, ina Kahakuloa, n pelu no uia H;iwaii, ma Oalni n me Kauai, a ua r pilia ka aina i ka powaia a nie ka pepehi kanaka. 0 ka huha ulua kekahi hana j>epehi kanaku o ka wa kahiko, a ua inn t>u kauaka i pepehi wale ia i mea kupalu mano na ua alii ; a o ka niake honpea wale la ae 110 hoi e uha wale la ae no o ka make a na'iii, no ka aahu knj>a, no ka huiue mnlo, no ke kakua pau, no ka moeua, no ka ipukuha, no ka ij>ubaka, a me na kumu e ae no he lehulehu wale |e ulia wale ia ae ai e ka make o na aln 0 ka wa kahiko. 4. O ka mai aliulau—Ua hiki nmi ka mai nhulau nui mai ua moku iiaole niai, 1 ka manawa e noho ana o Kam6hameha I ma Oahu. 1 ka makahiki 1901, he mai ahulau nui ia. a he nui lia alii a me na makaaiouna i j>au i ka make. I\A Nl'l O N-\ KANAKA O KKIA LAUUI I KA WA 1 HIKI MAI A1 NV MISIONAHI. 1 ke au o Liholiho, i ka wa i hiki inai ni na misionuri i Hawaii nei, he nui loa na nlii elemakule a me na ahi wahine luahiue, a o ua nlii oj>iopio kane a me na olii wahine oj>ioj>io, ua h-hulehu loa. A o na alii kuaaina a me ka poe koikoi e noho ona a puni ka aina, ua iehulehu loa lakou ; a •> na j>uali o na alii kahiko, o Peleiholaui, Kumahana, o K('ihahau.i, Kuhekili, Knlanikuj>ule, o Kenweinauhi- . li a me Keoua Kuahuula, oia no o Koakanu ma, Kunkahela ma, Kaeleowaij>io ma, n pela aku he lehulehu wale. O Kekuohi, he wahine o?a na Kalaniopuu, he ehiku ana kaue i ke au o Ka(anioj>uu, a he wahine nanuao nae oia i ka heiuhelu a me ke kaknu pnlapala i ke »iu p**laj?«|n iho nei, a he lehulehu loa lakou o ka poe i kahiko i hiki mai iloko o ke au pnlapala. I A pela no hoi ka nui o na maknainana, ! ua paapu loa ka aiua uiai Hawaii a Kau- ! ai. Ua manaoia keia lahuikunaka o Hai waii nei i ka wn i hiki mai ai na inisioua- : ri, he alua hauen tausaui a oi aku, maj ' • lalo niaLhoi o haneri ; X : a mau maknhiki a keu o na misioTlnri ma Hawaii nei. I ka.makahiki 1831 paha ka helu nna a na kumu kuln, aole nne I i pau pono ia lielu ia ana, nka, ua lo|aa nne ma ia helu antt, nialalo mai oalua ; haneri lausani. ' ' lo KK Ai; o KA UlKl ANA O SA IIAOLE 1 HAWAII NEI, O KA MANAWA IA I MAHUAHI A HOU OLE Al KA IiAHI>fKANAKA. ■ Ile iehulehu na nīanao hoo(>aaj>nn no j na kumu i «kaika loa ai ke eini ana o ka ! Lahuikanaka ma Hawaii nei. . Ua pau na kaua luku ino, ua pau ua powa, ua pau ka haha ulua, ua pau na make hoopea wale a me ria make oha wale ae no maluna o ka Inhuikauaka. Heaha la ke kumo ikaika loa o ka emi ana o ka LaI hui Hawaii nei ? i. Okahiki pinepine ana mai o na mni luku mai na haole mai, na moi lia mai awaawm a me aa oiooiuhoawa, o* | kanapi, kopena, makīka, oaJo aki, a me i na mea awiam ano hou o keia wa. | *2. O na wai ino i loaa mai lokomai o | na wahine hookamakaeua a me na niai i luku, ntt oiai lele a lue u» umi a»i. O M i«u ia K»mpli»ii>el»* IU k « «>«>• ! pinepiiie mai »i n* <i*»i »l*ufciu ni»i n» I moko haole niai. | I kn m#kahiki !Si6, «" """ hoi ka mai nliulau i kn|»ia lie -k.inu. he »lie■he, he mulenui n nie U puu >w«»tra " 0« pau i k» make henwu lauwni o.n» kanaka mai Haw*« • K«uai,» nui Iw V» |,me i make nia ke kuaain». O Lwi.UU

K iha'ma a ir,« i\e"ki elumeiiume. a me kekalu poe e «e r.o i pnu i ka nwke m m-ii. [ ka imlama o Ftberuali o ka ■ oaka. : tiki ua lawe m;u ka moku Kui <Qukoke) kn in«*a, o Hauale Pt 7 cka ke Kni>ena, a ua mnke nia ma ka nioaann. Ua Uwe uu»i oia » ka nrai ahul ; »u 'inni Varafwraiso, Kili mai, he ai-ku, he auwae pwhaha. a he opea hehee. U* fui no ka poe i muke i i mai ahulau. O Kinau ke ahi i make a me kekniu poe kau- s knualii. I ka uiaiamu hoi o ScpnUmaba : 1843. ua ku mai kekahi moku maiiuwa • Amenka ma Hiln, ua lawe pti tnai «»ia i ; ku mai nhulau n n.e ka mai luku, i kaj»ajia he -ulahi a he lej>o hehee." Ile mau : jtausani ka nui o ka poe i make. O ka j jhapakotii hooknhi o ka lahui "holoukoa Ikai pau i ka make ia mui iuku. Ua noi j | na aln a me na kaukaualn i pau i ka nin- i ike, oia hoio Mose Kekumwa, W. P. Le-{ leiohoku n "lne Kaiminaauao. Elua a'u hale i ike ina Kij»aliulu. oia hoi ka hale j o Ihm»ihealani mn Kukuiula. he umiku-| imamaha ka uui o ka j>oe maloko, ua pau j jaku ka nui i ka make. a koe wale iho no! (ekolu ; a pela no hoi ma ka hale o Ka-| {j>ule ma Pajmuluana, he 13 hikou, he 9i ji inake, 4 wale no i koe. A ioa j>ela ka jmake ana ma na wahi e ae o keia mau 'moku, al.iila, ua oi lon ka mako» uiamua i lo ka poe i koe mai e oia ami ina ke au- ( 'puninei. I ; Ua hiki mai no he mai hhulau iloko o | kn mukahiki 18'I4, a ua kapaia he "Lne-j jpunia, he Poohuai, a he Hnalilio" kekahii |mim. Un nui no ka jn.c i make i keia ! imai ahulau. Pela no i ka malauui o Ma- ' jrakia me Aperila o ki: makahiki 1553, ua hiki mai ka mai luku i kapaia hoi he "Htbera, he Samola-boti, lie Kaj)uahikuni." Ua hoopaeia ae na haole i loaa i j keia mai ino ma Kahaknaulaua e Kauka j Pokn ; o i kn mal.nna o Mei, ua hu ae I malokoo ke kuiannkauhale aiii o Hono-1 i hiTu. mokupuui o Oahu kai kuho-! honu ke komo ana iioko o ka laj>al;ipa o| !<eia ahi, a o ka hunahuua kai h;le ae ma ; j na mokuj>utii « o UmUou noi. He tnnu | ltaus.»ni ka poe i make i keia mai ahulau.; j - »• ! i Ma ka j>a o Kaaioue ma Kikihale ke ku-j |mu, ua lona i kekahi wahine maka paele. j He mai luku maknaiunna keia. | I ka makahiki 1857 iho, ua hiki hou | mai no he mai luku i kapaia he "Puuin, j | he Naiulu, he awaawa ma 'ka puu, he ( pnin na pej)ciao," a ua nui ka j»oe i ina- | ke, a ua make no hoi kekahi muu alii, o I Keoni Ana a me Konia. | O ka mai Lē{)ero, oia kekahi nini le!e iaai l loaa iloko o nn kanaka o keia mana-; i ' !wn, inai ka poe haipule & ka poe hooma-j i loka ka loa.i ann i keia mai aai. a ua ma-1 ike kekahi poe, a eia ae no hoi ke iaj>a-. |au ia mai nei, aole nae he ola. O keia! |mau n»'i nhulau me ka luku ka mea hoi| |i holo oneanea ai ka Laimiknnaka iloko ; lo ka inake. He kakaikahi loa ka make ! • iann ma na m;ti e, aka, o ka make ano i I • ' ina mai luku a me ua mai ahulau, ua oi! iioa aku 111 mainua o ua kaua a ine nn po-! I wa o ka wa kahiko. I | O ke kumu i loaa mai oi poino a ! jtiie ka huoneo aun hoi i ka lahui Hnwnii I jiii'i, ua maopopo, o na haole no ka pue i j pepehi lahui ; a o ka puni hauohano me] ika pum waiwai, o hiua no na hoa'loha l i ka nmi luku : a o ke kaalaio ana maiulo: i ; jo ua konaka o na lahui e, he mau keena \ Ihuokipa eluolu iu e hoolnka ia inai ai na ' mat lele a me nu mni aai, e hoopaholaia - h1 keia lahui i ka n eonefr, e kau ai ka lia ? ja me kn wehweli, n e naka ai me ka haa-, lluiu lln lahui holookoa, no na mai luku a |me im. mai ahulau, a no na mai lele me : uu uiai aai.ola ole i ka poe kahunu lapaau. He mau popo uuhuhu keia e p&noo- | mn> ai keia lahui, a e puaamo ole at oa . knn«ka i ka make. O ka emi o ka hanau ana kekahi ku-" mu noi o ka eini loa o ka lahui kanaka o Hnwaii nei. O na kumu o ka emi ana o' kn hnnau keiki iwaena o ka lahui holo«! ok*»a, ua lehulehu wale na kumu, aka,; . ua lehulehu no ka p<*e hanau nui i na keM iki t keia wa e like me ko ka w,i kaluko. ! Ua. hanau uui im kekalu poe walune o; | . keia wa a hiki i ka umt, a pela aku hoi a ' i \ kiki i ka iwakaluu, aka, iie |HM»aikait>ae 1 j ke o|a i hookahi keiki a elua jwha.no ;ka make no ka nui. Aia noroa Kipahulu i Maui kekalii wahine I»snau lehulehu ; i na keiki. a ke hele nei i ka uini ka nui ' io m keiki, ua hanai oo a nui, make aku ( aua, a pel* wale aku, aole keiki hookahi , i» koe a oU aua, ua pau 109 im j ka make,

a j>«!a no ka nui o na wahine hanau mat oa o e noho mni rei; ao!e nae no ke k'->iohe o f!3 makua. o:ui ua malu ka noho ana u na ohaua ma kuaaiua. ao!e hoi no ka pih &na ma na wahi hookamakami. aka, ua pau rtae 1 ka make. O NA HA.NA IKEAME K£ AKAMAI M\HU\ O KA HIKI AM »A1 O >A MISIOHARI. : Ua oleloia ka lahuikanaka Hawaii, he laiiuikanaka ikaika i ka hana, a he loea a ke akamai, a ua kuonoono uie ka na- 1 auao (na kekahi mnu liana, ua loko nai- ? >kai ma na mea kino, aohe i like me na lahui e e noho ana ma keia Moana Pakijuka. O ka mahiai ka hana nui a na kupuna ; j kahiko o Hauaii nri, ua akamai lua me ka ikaika, aka, ua hemnhema nae ma na jruea mahiai, aole hoi i like me ko keia ' |wa ka lako i na mea paahana hao. O ka muiuu manamanalima na 00-hao, a. ua kokua ia inai na lima hana e ua laau 00- } lea o ke kuahiwi i 0-0, 01 a hoi ka laau ■ luhiuhi, ka mamane, ka oa, ke kauila, ke ! Ikoaie, kn hame, ka ulei, ke alalive a me [na Ineii oolea e ae. Ua kalaiia ike koi | j>ohviku n iike h»a 110 i:ie na 00-pe ; a 0 kekahi mau 00, ua hooia iloko o ke nhi,; a j>ela e hooiKuika uku ai ka mahiai ana. ' () kekahi poe ua Kanepuaa a Kukeoio- ; walu i ka lakou maluai ana, a lie haj>a luuku ia 0 ka poe mahini, a o ka malii: | wale no ka nui. Amake 00 aun oka liua mihi o ka mahiai ana, ua kaumahaia - 'aku ia na i?e akua. O na hua kanu i ka- \ Inuia inaluua o ka nina i mahiai ia, o ke ■ kalo, uala, wauke, maia, ko, awa a me |kela auo hua keia ai:o hua i kanuia majluna o ka aina. {Aole ipau.)