Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 29, 18 July 1868 — Page 1

Page PDF (1.69 MB)

KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VII. HELU 29. HONOLULU. IULAI 18, 1868. NA HELU A PAU 346.

"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
                Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
                Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

Ka Nupepa Kuokoa
HE MELE KOIHONUA NO
Kalua i Konahale Kuakini.
-
NA KEKUPUOHI ME KEKAHI POE ALII E I HAKU.

Ua hanauia o Kalua i Konahale J.A. Kuakini, ma Kahaluu, Kona Akau, Hawaii, i ka makahiki 1791. O Namahana i Kaleleonalani ka makuahine, a o Keawe Kaiana a Ahuula ka makuakane. Oia ke Alii Aimoku o Hawaii.
Ua make o J.A. Kuakini, ma Hulihee, Kailua, Hawaii, i ka malama o Dekemaba, o ka makahiki 1843.

-

42. A ka wai o Waimea,
He mea aha no la hoi ia ke ole,
Owai la ke make ana iaia,
Ole loa iho la hoi wahi a i ala-e-
He ala— ala—e—
E Loe, e Huamalona, e Huamakua,
43. E Huanuiikalalailai, e Kalau,
E Kalau o Kuaiwa paha oe,
O Kamuleilani, e Kahookapu na'Lii,
No ka mano kuhawai o Hukulani,
Ka ena kau ma ka lae o Kalani,
Ahohia Manauea,
44. Mai loko o ka aa hookahi lakou,
Mai ka manawa mai o Halolena,
O Kalenaula, o Owa, o Kaululena,
Ke apiapi o Kuhimakaukona,
Na halo, hiu, o Kamaio o ka ia nui,
O Luaehu i holo a mio, puhe kiki ke kai,
45. Kolili ke kui o ka ia o Pimoe,
I kuukuu, ua ai ia Manaiakalani,
Ea iluna malanahikiea i ka ili kai,
O Kaikailuamakua paha oe,
Oahu ka i Kakae, o ke kauu ka manu,
Nana hoi ka ulu kamani i Olowalu,
46. He olowalu hanau alii na lua,
He nahae alii keia mai Kapaahu,
He lani, he alii no ke one momona,
No ke one wai o Niuaala,
No Kaheku i Olopio, o Lowa ke alii,
O Laakapu a Ahukai, a Kamilo ke'lii,
47. Nona ka uka o Hukakuaohuohu,
Komo iloko o na kupuna nui,
Komo ke poo hala loa iloko o Keaka,
I ka manawa kapu o Manawaiuli,
Hala komo i ka haiki o Piilani,
I kana manawa hoi o Kapaahu,
48. Komo i ka paia manoa khpu o Kuihewa,
Hului mai mano ka upena,
Ma ka mole, ka hano,
Nana e moe ke kai loa,
Elieli eleele i oloolo ka eke i ka papa,
E! he ia i halakou ka ia o Kaluhaipo,
49. A Kalani Kalaniikauleleiaiwi,
Nana hoi Kalaninuieeaumoku,
O ko laua io haki koko nei o Kalua,
O Kaluaikonahale, o Kaluaiahuena,
O Kalua—Ahuena—e—
O ka eena pua i ka wai Kamanuena,
50. O Keakahilo wa welau o Hema,
O ka hemahema i ka po aole ia,
Aole oe ka lau o Makalii,
E kiina nei ke kanaka e manao e—
Manao no, noo iho la loko,
Haupu ka i ke aloha kulipaia,
51. Pau na maha o ke kanaka,
Pau ke aa hui, ke aa koni o oloko,
Hele ka manao lilo ilaila,
Aohe lono i ka hai olelo,
Puupa hiolo wale no ia leo,
He leoleoa ia i ka'u manao,
52. E uwalaau, walaau nei,
E walaau nei, a mamae wale ka waha,
He waha lele oe e ka lelo e,
O ke kuhihewa hoi kekahi,
A o i nana iho ka maka ike,
He makamaka hewa kena,
53. He lauwili, e hili ae la,
Hili papo ke kaunoa, lena ke ki,
Lena ohu ke kukui o Kahoiwai,
Me he hoole ui halakau la ka laau,
Ka lena ula i ka wai o Waikalua,
Ua kahihi hoohihi i ke kukui,
54. Me he makuu halu ula la no,
Ka pala loa o ka ia hele o Koolau,
Pala ka hala ke kukai o Halelea-e-
Lealea iho ia ka noho me ke aloha.
Hoihoi loko i ke kokoke ana mai.
Malaila ae no maloko—
55. A o i piha—e—he piha ole—e—
Piha nenelu maku i na'lii nui.
Maku manoanoa me he pali mako la,
Ka pali mako i hanee i hanuu,
I haihai lele holomoku,
I ke kaulu o ka pali,
56. O ka nali momole, i kiekie imoimo,
Nana hoi ka ai,
Haina ka lau mua o Lono.
O Lono hoi ia o Keakealani.
Nana hoi Kalanikauleleiaiwi,
O ka lamaku a i ke awakea.
57. O ke kukui a o Iwikauikaua,
No lakou ia hoailona.
No ua poe alii nei a Kalani.
A Kalanikauleleiaiwi i hanau.
Hanau naholo me he ohana moa la,
Ka moa lakea ulahiwa o Kalani,
58. I kani kapoo i ka houpo o kona nui,
O Kona nui moku a Umi i no ai,
I noho a kukapao i ka aina,
He aina no Umi he au no Mahi,
He au he ewe kahiko mai no lakou,
Ia Kalani aku nei,
59. Piha paapu nenelu,
Paapu kai o Kamakahonu,
Ia Kalani inoa kaikamahine,
I na Kalani kaikuaana elua,
O Kalola ke kiai o ia wahi,
O kona kaikaina pokii no,
60. O Kekupuakaukololani o Haka,
O Kauluhukalani o Hakaleo.
O ka leo hoolono wale i kahi e,
He wahi e wale no ia e ka hoa,
He hoa pili hewa kena,
He lalau, he lalau no.
61. Lalau ka manao.
Imi hou ke aloha,
Papale i ka manao kahiko mamua,
Ua i-i ua punahelu o loko.
Ua helua ka manawa a weluwelu,
I ke komo hou ana a ka moe,
62. Ua hilahila ka lau o ka lihilihi,
Noho i ke kiionohi ka makemake,
I ka ike i kana mea i aloha ai,
Ua aloha paha oe,
He aloha no ka ia e huna nei,
E loiele iki hoakamai mai la.
(Aole i pau)

-
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
-
NA S.M. KAMAKAU. HELU 80.
-
NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA III.
-

                Ia manawa, ua aua ikaika loa ka poe kaikamahine, oia o Kinau, Auhea, Liliha a me ka Moi Kauikeaouli, o pu-a-a hele ai ia Boti, aohe make holo i ka aina e. He oi loa o Kauikeaouli o ka uwe a me ka ai ole i ka ai. Pilikia loa o Boti aole wahi e hemo ai. He la Sabati ae ia la, a i ka poeleele ana iho o ia la mahuka malu iho ana o Boti, a holo malu a kahakai loaa ka wao, a o ka holo malu no ia ia po, a loaa aku ka moku i waho o Waikiki. Huli iho la na'lii a me na kanaka aohe wahi mea a loaa iki.
                O ko Manuia moku, aohe i lako loa i na mea ai a me ka wai, a o kekahi kia o kona moku, e hanu hou ia ana ke kia mua, a oia no hoi ke kumu o ka moku Kamehameha i hoopunini ai i ka moana, no ke kakali ia Manuia a me ka moku Keokoi.
                He alima paha la o ka hoopunini ana o ka moku Kamehameha i ka moana, a elua a ekolu paha la o ka hoopunini ana o ka Moi me ka uwe a me ka ai ole i ka ai. A ma ka la 2 o Dekemaba, holo aku la o Kekuanaoa iluna o ka moku Kamehameha, e kii ana ia Boti e hoihoi mai iuka nei, mamuli o ke kauoha a ka Moi Kauikeaouli a me na kaikamahine, aole e holo i na aina e i ke kua laau ala.
                I ka pili ana o ka waa o Kekuanaoa i ka moku, a pii iluna, a o kona hele aku la no ia a hopu i na lima o Boti. Ninau mai la o Boti, "Heaha mai nei kau?" I aku hoi o Kekuanaoa, "I hoouna ia mai nei au e ka Haku o kaua e kii mai ia oe e hoi kaua iuka, aole oe e holo." Huki mai la o Kekuanaoa i na lima o Boti, me ka manao e hooili iluna o ka waa, aka, o ka hakaka e iho la no ia, a aumeume iho la maluna malalo, a kui aku kui mai, a mauha, maloeloe, a noho o Boti a pela o Kekuanaoa, alaila kamailio pono. I aku o Kekuanaoa, "Mai ko po i holo malu mai ai a hiki i keia la, aohe ai iki o ke'lii a kaua i ka ai, o ka uwe wale no ia oe, nolaila, pilikia ka manao o na kaikamahine a kaua, a nolaila, kii mai nei au ia oe e hoi kawa. Eia no hoi kekahi, aole i ike ko kaikuahine ia oe," (Kaahumanu) I mai o Boti, "Aole au e hoi aku, he hilahila au—I ka aie o na'lii, ae o Kaahumanu nana alii a pau e hookaa, a i ko'u aie ka hoi, na'u ponoi no ka hoi e hookaa ko'u aie?" Olelo aku o Kekuanaoa, "Aole na ko kaikuahine—O ka Kaahumanu no hoi ia e ninau ma ana ia oukou i ka poe alii a pau, e hai aku ka aie, hai no na'lii a pau, a o oe aua no oe i kou aie, nau no e hookaa—Nolaila, e hoi kaua, e kakali kakou a hoi mai o Kaahumanu, no ka mea, o na la no keia e ku mai ai—A olelo pu ae no olua a holo, alaila, maluna o na'lii a me na makaainana ka aie, alaila, o ia pau koke no ia i ka hookaa."
                Pane mai o Boti, "Aole au e hoi aku, e hoi no oe a ka Haku o kaua, e hai aku oe iaia, aole au e hoi aku, ke holo nei no au i ke kua laau ala no ka aie o maua. O na makuahine iho no ona kona mau kanaka. E hai aku oe i kuu aloha iaia a me na makuahine ona,"
                I ka hoi ana mai o Kekuanaoa, a hai ae la i ka lohe i ka Moi a me na'lii a me na mea a pau, ua olo koke ae la ka pihe, kaa kumakena me ka paiauma i ke aloha no Boti ma.
                I ka lako ana o ka ai me ka wai, a paa hoi ke kia mua a me kewe ihu o ka moku Keokoi, oia hoi ka moku i kapaia o Hariata.
                I ka la 3 o Dekemaba, o ka makahiki 1829, ee aku la o Manuia a me Kaupena kana wahine maluna o ka moku Keokoi, a ee pu aku la me na kanaka i hiki aku ka nui i ka elua haneri. Hoopuka aku la ka moku i ka nuku o Mamala, a halawai aku la me ka moku Kamehameha. Haawi mai la i kona aloha hope, ma ka haawi aloha ana mai i ka aina ma ke ki pu ana mai.
                I ka nalowale ana aku o na moku ma ka moana hema o ka Lae o Leahi, kero ia ana he moku ma Kalaeloa mai; a i ke ku ana mai, aia ka o Kaahumanu ma ko luna o ka moku. Ua holo aku oia i Kauai i ka hoohuli i na makaainana i ka olelo a ke Akua, akahi no o hoi mai. He poe alii haipule ko Kauai, e hoowiwi ana i na kino i komo mau i ka lole pukiki— Pela o Kauukualii, Kekaihaakulou, Namahana, Keaweamahi a me Kailinaoa— O Kaikioewa ke alii kane, o Daniel Oleloa a me Simeona Kaiu. He poe haipule keia no Kauai, a i ka huipu ana me Kaahumanu, ua holo lanakila loa ka olelo a ke Akua a puni o Kauai.
                Aia o Kaahumanu i Kauai no ka olelo a ke Akua; aole nae oia i ike mai he hana nui ko hope nei. A i ke komo ana o ka moku i ke awa o Honolulu, lohe iho la oia, ua holo aku nei o Boti a me kekahi poe alii, me kekahi poe kaukaualii a me kekahi poe koikoi o ka aina, a ua lawe pu aku no hoi me kekahi mau haneri kanaka. A no keia lohe ana hoi o Kaahumanu, olelo iho la oia, "Lokoino no hoi o Boti o ka haalele ana iho nei i ke Alii a maua." Aka, papale ae la o Kaahumanu i kona mau lima, hooho ae la i kona leo, a uwe iho la ia Boti.
                He mau mahina paha elua a ekolu, ku mai ana ka moku Keokoi, aka, e wanana e ana kekahi wahi pupule, me ke kahea hele iwaena o ke kulanakauhale, penei, "Kapakahi Manuia, o Keokoi ka moku." A ku ka moku Keokoi iwaho o Mamala, ua kau hapa ka hae, pioo ae la ko ke kulanakauhale. Hoi mai la ke Pailota, a olelo mai la, "O Keokoi ka moku, ua pau loa na kanaka i ka make, a ua kiolaia i ka moana. Ua make no hoi o Manuia, aia no nae maluna o ka moku; o Kaupena wale no koe, a me kekahi poe e ae, he umi paha lakou me ka poe kahumoku. A o Boti ma ua nalowale."
                I ka lohe ana o na wahine a me na kaikuaana, kaikaina, kaikuahine, na makua a me na hoahanau o ka poe i make, aole o kana mai o ke olo o ka pihe o ke kulanakauhale—Aole wahi uwe kumakena ole a piha ke kulanakauhale. Nui ae la ke kupinai mai ke ao a po, mai ka po hoi a ao.
                O ke kino kupapau o Manuia, ua hahao ia iloko o kekahi mau pahu pu o ka moku. O ka poe ola, o Kaupena, Mika Bela, Mr. Kelewali, Kealohani, Kahilona a me kekahi poe uuku e ae.
                Penei hoi ka moolelo i lohe ia mai, I ka holo pu ana o na moku a elua, o Kamehameha a me Keokoi, ua holo pu no laua, me ka nana aku o kekahi i kekahi, a hiki wale i ke ku ana o na moku ma Rukuma. I ke ku ana o na moku malaila, kuai iho la i na mea ai hou, i ka puaa, ka niu, ka uhi a me kekahi mau mea ai e ae. A lako na mea ai, o ka hoomakaukau iho la no ia no ka holo, aka, holo mua aku la nae ka moku Kamehameha, a mau iho la ka heleuma o Keokoi i ke akoakoa, o i noke wale a aohe hemo, a po ia la, a ao ae, e kalewa mai ana no o Kamehameha mawaho. A no ka paa loa o ka heleuma, hoihoiia mai la kekahi kanaka luu heleuma o luna o Kamehameha, o Kahilona ka inoa o ia kanaka, no Kakaako. Ia po a ao ae, ua nalowale o Kamehameha. Luu iho la o Kahilona i ka heleuma a hemo, me ka paa nae o ka manao, aia ma Nanapua e loaa ai o Boti ma.
                I ka hiki ana aku hoi o Manuia ma i Nanapua, aohe nae o Boti ma i ku aku i laila, aka, kakali iho la nae lakou o ke ku aku o Boti ma, aohe nae he ku iki aku. Loohia iho la na kanaka i ka mai ahulau, a pau iho la i ka make kekahi poe. Ua olelo mai nae hoi ka poe ikemaka, "E ola ana no ke kanaka me ka hanu maikai, ua pau aku la nae i ke kiola ia e Kapena Kalevali, a ua hakaka laua me Mika Bala, no ke kiola ia o ke kanaka me ke ola. Ua hoi mai la ka moku Keokoi a ku hou ma Rukuma, a ua hoolei ia kekahi poe malaila, ua 20 paha a keu; a o Kukuinui nae a me Kekeni, kekahi mau mea o ia poe, ua hoi mai laua mahope. A o ke koena mai o na kanaka maluna o Keokoi, ua pau loa i ke kiola ia i ka moana. O Kaupena a me kahi keiki o Kealohaai, he mai no ko laua, ua ohaohao ka opu, helelei ka lauoho. He 200 ko lakou nui i holo aku ai, a i ka hoi ana mai, ua neoneo loa ka moku. He pahu kupapau hookahi maluna, oia ka pahu o Manuia. Ua olelo mai hoi lakou no Boti ma, o ka ike ana no ka ia lakou i Rukuma, a o ke kamailio pu ana no ia, a uhi aku la ka lua hohonu o ka moana ia lakou. Aloha ino lakou. Ua nui na mea i oleloia uo ke kumu o ko lakou make ana. Ua manaoia, ua pau lakou i ka make, ua pahuia e ka pauda ka moku.—A ua loaa ka apana hope o Kamehameha i kekahi moku.
(Aole i pau.)

-
HE MOOLELO
-NO-
HAMANALAU,
HANAI A HAWEA.
-
I laweia mailoko mai o na kaao kahiko
o Hawaii nei.
HELU 15.

                I ka iho nui ana iho o ua poe hookahakaha nei a kakou, he mea e ka hanohano nui, he like no ka hoi me he hupa la o keia wa ka hele mai o na pa-u a kowelo ilalo o ka lepo, he poe okoa no hoi ka poe nana e hapai mai ka hu-a o ka pa-u. O ke kanaka hoi nana e hoao, ke ku nei oia ma kahi kiekie iluna o kekahi puu laau kiekie, ua hele wale hoi ia kanaka a ku ka puali o Leleanae, nana ka liolio pali o Lanihuli, hume ka malo aulepo o Kahaukomo i ke ano hoi o keia kanaka nana e kahea. A i ke ku hoolai ana iho o ua mau iwa nei o "Haleiwa" no kekahi manawa pokole. O ke kahea mai la no ia o ua kanaka leo nui nei peneia: "E Kaukanapokii e! e!! e-a!!! E Luukiakaahalanalana e! e!! e-a!!! E Kailikukalanimanoha e! e!! e-a!!! Ulunui Ululani Uluhoaloha e! e!! a-e!!! E-uhaele nui e halawai, e apo na lima o oukou, e puiki a paa, e-uhoopili na laau ihu." I lawa no a pau ka ke kanaka kahea ana, o ka hooho like ae la no ia o na kanaka me ka leo nui ikuwa. "A hoao na'lii e! a hoao na'lii e!! a pela e uwa mau aku ai. Ua olelo ia ma keia uwa ana a na kanaka i Waialua, ua lohe ka poe hapau-ea e noho ana ma Ewa, a me Waianae, a me Kahuku. A o ua mau omalemale nei hoi a kakou, hihihinalua iho la i Moeawakea iluna no o ka nu-a o ke kapa a me ka pa-u, a me na kahiko no a pau o na hoohanohano ana o ka wa kahiko. (Nani io aku la no lakou e apa la, le-a no ka apa i ka nui o ka waiwai.) He la nui no ia ma Waialua, ke ai la ka poe lopa kuakea, a lopa hoopiliwale i na mea he waiwai, ku ka e-a o ua mea he uahi o ka imu o ka puaa, ka ilio, ka moa, he opala ka moa, oi ai aku ke ai-ai a e ana-ku, oi hula aku ka poe hula a onou, pu wale aku no imua me he kolea la ke kunou, o ka poe oli keia hele a ha ka leo. Ua lealea a hoihoi hoi na makua o ua poe keiki nei no ka nani a me ka hanohano launaole o ka la i hoao ai na kamalei a lakou. I ka pau ana ae o ka hoao ana a me ka Ahaaina mare ana, (hoao) he hookahi malama ka hoomau ana o ka Ahaaina, alaila, ua hookuuia kela a me keia mea e hoi ma ko lakou wahi me ka olioli nui, a loaa ka mea e kaaoia ai o ia mau la. A noho maluhia iho la lakou me ka lokahi like o ka manao, a hiki wale i ko lakou mau la i hookokoke mai ai ka hapauea ana.

No HINAHELELANI.

                O ka moolelo o keia kanaka o Hinahelelani, he keiki oia na Hanakewa k. me Laumaiakoieie w. no ka ohana o Kualele ke kane a Hawea. Ua hanauia o Hinahelelani i Kauaula ma Waialua no, a ua lawe malu ia e Hauilanialii k. a me Haloapolani w. na makua o Hanakewa k, iuka Oahu nui kahi i hanaiia ai. Ua olelo ia ma keia kaau moolelo, ua nalo loa a malu loa no hoi ka hanai ia ana o Hinahelelani, aole no i ike nuiia a i lohe ia hoi ka hanaiia ana o keia kamaeu a kakou o na la hoonanea o ka lua-na ahiahi. Aole paha kakou e hoololoiahili ana i kona moolelo, no ka mea, no Hamanalau keia moolelo. Aole no i ike o Hawea, he haili nae kana i ike wale ai he kanaka a he mau kupua paha ko uka o kela kuahiwi, ae, he kupu no, he kae-a-ea, he nani, he maikai loa no noia uka, oia no oe i ka lau-maia pala o ka wao, ka hele a memele maikai o ka ili o ia keiki, o na oia ka ua like me ke okoko o ke ahi lanahu. I ka nana'ku a ka poe ike, he like okoa no hoi me kahi i hanaiia ai o ka mea nona keia kaao, a oia okoa iho la no a e ao, (he ole no la hoi kekahi, ke pili ae la no ka hoi me ka ohana o Kualele ke kane a Hawea, ke kupunawahine o Hamanalau.) I ka moe ana ihu a Hawea i ka po, hiki mai la ka uhane o Kualele a olelo mai la ia Hawea. "E Hawea e!" "E o" wahi a Hawea, apopo auanei, hele aku oe e ninau hoohuahualau aku i ka moopuna kane a kaua, heaha la kana ike i kakahiaka, e hoao aku oe ia ia, (Kaukanapokii) i kana ike o ka oihana kilokilo ana i ao iho nei. Ina kupono kana ike i ka la apopo, alaila, loaa hoi ka Haku o Waialua, ina no hoi aole oia e ike, oia iho la no hoi, ehia ka hoi mea aloha o ko luhi i hanai hookahi iho nei, o ka noho wale iho no, aohe kane a hiki i kona mau la hope. Aole hoi ana aia moopuna a kaua, ua loaa ae nei hoi kona kokoolua o ka makamaka no hoi o kela aina kua o Maui. Ae aku la no o Hawea i na olelo a pau a ua hanau kama, ke kuhi nei wahi ana he ao keia a laua e kamailia nei, eia ka he moe-uhane, iala ae ko ia nei hana, ua kani ka moa kualua, he wa ala aku la hoi ia o ka hapauea luahine, e olioli ai kani ka e-a a hiki i ke ao loa ana.
                I ke ao loa ana ae, ke nalu wale ia iloko o ko ia nei naau ka mea a laua i olelo ai me ke kane i ka po iho, a me ka hoopaanaau ana i na olelo e pane aku ai i ua moopuna Kaukanapokii. Ke noho wale la no keia me ka lana no nae o ka manao, a i ka wa kupono e ala mai ai ua mau moopuna, o ko ia nei hele aku la no ia a hiki. Pane mua mai la no o Kaukanapokii. "Poniponi nae hoi keia wahi kakhhiaka ou, aohe hoi oe pela i na kakahiaka mua iho nei." Pane aku no hoi ua kupunawahine. "Ke hiki ka paha iou nei he wahi olelo no hoi," "heaha kau olelo, wahi a ua moopuna." "Eia ka olelo, heaha la ke ano, na helehelena, ka ouli o keia la ia oe ma kau ike ana?" I loa no a pau ka Hawea ninau ana, o ka okala koke ae la no ia o na hulu i ka puapua o ko Kaukanapokii mau helehelena, a nana ae la o Kaukanapokii iluna o Kaala, ua hele a molaelae ke kuahiwi, a pela no hoi o Wahiawa, a nana ae la iluna i ka lani uli paa oloko lilo, ua malie maikai no ua la nei, a huli iho la keia nana i na helehelena o ke kanaka o lalo nei, ua ike aku la no keia i na ouli o ka noho ana o ke kanaka, hoi hou keia nana iluna, ike lihi aku la keia hoomau wahi aokahaea e kau pono mai ana no iluna pono o ka ilipoopoo o ka lani. A olelo ae la keia, "he ha-o hoi keia mau wahi aokahaea, e kau mai nei iloko o ka la malie; noho i ka la malie nui a kau ia e ka haea, he ino ka hope, noho hoi i ka ino nui, a kau ia e ka hua, he malie ka hope.
                Nana hou keia i ka puu kiekie o Kaala, ike aku ia keia he wahi ao e pii pololei ae ana iluna, a manamana ae la i elua, iho ae la kekahi mana a kiei maluna pono iho o Wahiawa, pii ae la hoi kekahi wahi ao mai kahi kupono ae o Hinahelelani ma e noho nei, o halawai ae la me keia ao e kiei nei, a pa ae la i ka welau o keia wahi no e pii aenei, palahola aku la ma o a maanei, aia nae ma ke kumu o ua wahi ao nei, he punohu e huipu mai ana me he wahi ula la no ke kukui, kekahi mea ula iloko e noho mai ana, a mawaho ae he ua koko, a me ka alewalewa. I nana hou ae ka hana o Kaukanapokii i na helehelena o loko iho o ka hale; ike aku la keia he mau wahi ilio, e hoouka ana kekahi malana o kekahi; a he mau hailona e ae no kekahi a Kaukanapokii i ike ai, alaila, pane aku la o Kaukanapokii ia Hawea, a me ka poe e hoho ana iloko o ka hale. "Mamuli o kau ninau e kuu kupunawahine, a mamuli hoi o ka ike i loaa ia'u mai o'u mau kupuna e-epa mai. Nolaila, ke hai nei au ia oe me ka hookamani ole, aia i kela uka kuahiwi, he hoalii ke noho ana ilaila, he kanaka aole i ike nui wale ia, he kanaka no nae na pili no ke koko ia maua me kuu hanau mua, ke olelo mai nei ka po, oia ka hoa hoolauna aku a hoapili o kuu Haku Hamanalau. Ua hele aenei ke ao o ka lulu a kiei i ko ka makani ao, ua pii pololei ae hoi ko ka makani ao a halawai me ke ao o ka lulu, he ano hooipoipo kela. Nana aenei hoi ea i ke aokahaea aia la ke kau pono mai la iluna, he kumu hoolale kela no ka ino, e nana'ku kakou i keia la a po. Ina i haule ka ua i keia po, a kui ka hekili, nei ke olai, olapa ka uila, a kahe ka wai ola i kai, alaila e manao ae no kakou he hoalii ko uka, o ke kane ka hoi ia a ke Alii wahine. He nui no na hoailona a ka lani a me ka po i hai mai nei ia'u, he kane e hoao aku ana me Hamanalau ma keia mua aku," a hoopau ae la o Kaukanapokii i kana olelo ana no ia mau mea a pau.
                A i ka maopopo pono ana ae o ko lakou lohe a pau, ua hai laua mai nei o Kaukanapokii, he kane ka ka Hamanalau aia i ke kuahiwi o Wahiawa a ma o aku paha kahi i noho ai, wahi a lakou e ake hele ai ia kauhale aku, aia kauhale aku, holo aku la keia lohe a ia Hamanalau, a i na makua o laua nei, a i na makaainana no hoi. A olelo ae la hoi kekahi poe waha-a. "Inahea nei hoi ke ao-kahuna ana aia wahi keiki, nui aku nei no i ka moana o Hawaii, a hoi mai nei no la, noho pa aenei no kakou, aohe i ao kahuna mai nei, a, o ke kilokilo koke mai nei no ka ia, a hoomahuakala ae la no hoi kekahi poe, a hoauwaepuu ae la no hoi ka nui haia kane, a haia wahine. A o ka poe no hoi i hoomaopopo, ua malama no lakou i ka olelo.
                I ke ahiahi ana iho o ua la la, pii ae la kekahi wahi ao-opua ma Mokuleia ponoi, a nihi ae la ma Kaala, a hoomahuahua ae la ma ke kula ae o Kemoo, a kupono ae la mauka ponoi iho o Kawaihoa mauka aku e pili ana no i Wahiawa, o ka ua mai la no ia o ka ua, kui ka hekili, olapa ka uila, mai ia po a ao, kahe ka wai-ula i kai, ku ka piha-a i kai, koele ae ka wahie i kahakai ahu-a-loa-loa ua me he wahie, o na oha wale no ka mea luhi. I ka ike maka ana iho la o na kanaka a pau, olelo ae la ka poe kahuna. "He hoalii ko uka, noho iho la ke Akua, hanai iho la i kana hanai, a nui, a kanaka maikai, manao iho la e hoohui me kekahi mea e ae o kakou nei, lawe ae la i ka omaka a oki-poepoe iho la, oia keia wai-ula e kahe nei i kai," ike no nae hoi ka po. A ma keia mau olelo ana a na kahuna io maoli mai na kupuna mai. Nolaila, hoomanao wale ae la no ka poe i lohe wale mai i ka Kaukana pokii wanana mua ana. A i ka lohe ana ae o na makua o Kaiaka a me Puaena, ua wanana mua o Kaukanapokii ma na wa mamua ae no na mea a lakou i ike kino iho ai. Nolaila, kii ia na kahuna kilokilo a pau e hele mai imua o Kaiaka, a o Kaukanapokii kekahi maloko oia pukui kilokilo.
                A i ka noho like ana mai o na kilokilo a pau, pane aku o Kaiaka ia lakou. "Heaha ke ano o ka oukou ike no keia mea," pane ae no hoi kekahi, he mea, a he mea, a ninau ia mai o Kaukanapokii e ua lua-ui makuakane. Pehea hoi kau ike e Kaukanapokii? Pane aku keia. E hoouna aku kekahi kanaka i ou mau hoahanau Alii e noho mai la ma kela aoao o Kauaula, ia Hanakewa a me Laumaiakoieie, e u-haele mai ianei, a na'u e ninau ia laua, malie he wahi haina kupono no hoi ka laua e pane mai ai. A ina no hoi he ninau paakii e hiki ole ai ia laua ke hai mai, oia iho la no hoi. He mea manawa ole ia i ka elele, hiki ana ua o Hanakewa ma me na maka pihoihoi, a u-noho ana me ke akaka ole ia laua ka laua mea e pane mai ai. Me ko Hanakewa ma mau manao pihoihoi, ninau no o ua o Kaukanapokii. "Ea! i kii ia aku nei olua, he wahi olelo ka'u e ninau aku ia olua, a na olua no hoi e hoi mai i ka haina kupono, a na olua no hoi e hoole mai i ka hoole kupono." E ninau mai no paha, wahi a laua la. Pane aku o Kaukanapokii. "Aole auanei a olua keiki i hanau mai noloko mai o ko olua puhaka, he iwakalua aenei a keu na makahiki i hala, a hiki i keia la?" Ke kulou la ua o Hanakewa ma a olelo mai la. "Ae, he keiki no he puu-koko wale no nae, a na kahi lua-ui makuahine no o maua i owili ae, a hele no ia i kana wahi i hele ai, aole nae maua i lohe keiki mai a hiki i keia la, he ike no nae maua i na makua o maua ke iho mai i kekahi manawa, aole nae he olelo mai no ke keiki, he keiki paha, aole paha, a, oia iho la no na haina kupono e pane aku ai ia oe." A i ka lohe pono ana ae o lakou a pau i na olelo a Hanakewa, he mea hou ia ia lakou, aole no hoi i olelo mua o Hanakewa ia lakou, oiai he mea ole wale no ia ia Hanakewa ma. I ka pau ana iho la o na ninau ana mai a Kaukanapokii ia Hanakewa ma, olelo mai la o Kaiaka. "A pehea iho la keia, a heaha iho la ka hope o keia." Pane mai o Kaukanapokii. He lau ka puaa, he lau ka niu, he lau ka ia ula, he lau ka aahu, he lau na mea a pau, a hiki i na po i o Kaloa a me Kane, a me Lono, alaila, kii aku kekahi poe kahuna i elima, a na lakou e hoomalielie a lawe mai i kai nei, a lilo i kane na ke Alii wahiae e noho nei. Aole o'u makemake e noho wale iho pela kuu Haku hanau mua, loaa aenei hoi ko'u kokoolua ka hoa make o makou i alo mai ai i ka moana o Pailolo, a me na pali hauliuli o Molokai, a hiki ai i Oahu nei, a ike mai ai olua ia maua he mau keiki na olua. Nolaila, makemake loa no au e loaa kana kane, ka mea hoi ana i olelo ai, aia no he kane e noho pu ana me olua, i i nana'ku no ka, nana mai." Heaha la hoi auanei, aia wale aku no paha ia ia oe, ka mea i ao ia i na loina a pau, he nana wale aku no paha ka maua pela la, a o ka mea e loaa mai ana i kanaka, oia iho la, aohe paha e like me oe, ka ike i na ouli o mua e hiki mai ana a me na ouli i hala mahope, ae aku la no o Kaukauapokii, a mamuli o na olelo