Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 29, 18 July 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakau. •lIKLUBO. No KA NOIIO Aui AHA o Kauikeaoūm maluna 0 KF. Aupl'Nl, a ua kaTAIA 0 KAMEHAMIiIHA Ili. la mnnawu, ua auu ikaika ion ka poe koikamnhine, oia o Kmau, Auiieo, Lililia a me kn Moi Kauikenouli, o pu-a-n hele ni ia Boti, aohe mnke holo i ka aina e. Ile oi lon o Kauikeuouli o liii uwe u nie kn ui ole i ka ni. Pilikia lon o Boti nole wahi e heuio ni. llu lu Sabati ne ia ln, a i kn poeleele uni iho oin ln,inuliuku umlu iho unu o £oti, a liolo niiiiu n knhnkui loaa ku wno, n o Ka itolo inalu no ia ia po, a loau aku ku moku i walio <> Wuikiki. liuli iho la mi'lii a me na kailuka aohe wahi mea a looa iki. 0 ko Mnnuia moku, aohe i luko loa i na men ui n me ka wb'i, u o kekahi kia o kona moku, e hana hou in nnn kt- kia mua, a oia no hoi ke kumu o ka moku Kamehamehn i hoopunini ai i ka tuoatm } ; uo ke kukuli ia Manuia a uie ku moku Kuokoi. Me aiima |>ahn la o ka hoopunim ana o kn Mioku Kamehumehn i ku moana, a eluH h ekolu puha la o ku hoopunini una 0 ka Mot me ka uwe a me ka ni ole i ka ai. A ma ka la 2 o Dekemaba, iiolo aku la o Kekuanaoa iHina o ka moku Kmnehameha, e kii »na ia Boti e hoihoi mai iuka nei, mamuli o ke kauoha a ka Moi 1 Kauikeuuuli a me na kaikainahine, uole e liolo i oa aino e i ke kua lanu nla. 1 ka pili aiui o ka wua o Kekuanaoa i kn moku, n pii iluna, a o kona hele aku ta no ia a hopu i na liina o Boti. Ninau mni U o Boti, "Ilealia mai nei kau ?" 1 aku hoi o Kfikuanaoa, "l hoouna ia uiai nei au e ka Haku o kauu e kii mai ia oe e hoi knua iuka, aole oe e holo." Huki inai )a o Kekuauaoa i ua luua o Boti. uie kn manao e hooih iluna o ka waa, nka, o ka hakaka e iho la no ia } a aumeume ilio In maluna malalo, a kui aku kui mai, n mauhn, maloeloe, a noho o Boti a pela o Kekuanaoa, «laila kamailio pono I aku 0 Kekuaiiaoa, u Mai ko po i holo malu mai ai n hiki i kew la, aohe ai iki o ke'hi a kaua i ka ai, o ka u«e wale no ia oe, oolaila, piiik» ka manao o na kuikainahine a kau», n nolaila, kii mai nei «u ia oe e hoi kaua. Eia «o hoi kekahi, aole 1 ike ko liaikuahine ia oe/' (Kaahumanu) l mai o Boti> "Aole au e lioi aku, lie hi}ahila au—l ka nie o na'lii, ae o Kaahiimaou alii & e hookaa, a i ko'u nie ka hoi, na ? u ponoi no kn ho» e h«o--kaa ko'u mieV Olelo aku o Kekuanaoa, "ilole nn ko kaikoahine-—O ka Kaahumanu no lioi ia e ninau m« ana ia ou-

kou i k* f>oe alii i pau t e tm aku ka aie, hai (!•» na'ui h pati. a o aua no oe i koa ai* 1 , nriu i»o e fi«X'kaa—*r hoi kaua. e kakaU kakou a h«»i rr.at o Kaahuinanu. no ka aiea, o na ia no keia e ku mai ai—A olelo pu ae no olua a holo, alaila, maluna o na'lii a <ne na oiakoainana ka oii.*, alaila, o ia pau koke no u» i ka iHHikaa." f'an€ mai n Boti. *'Aole au e l»oi aka, e liot no oe a ka Haku o kaua, e hai aku oe fa?a, aole au e hoi aku. ke holo nei no au i ke kua laaii »la uo ka aie o mn- , ua, O na m-.\kuah\ne no ona kona mau kaoaka. £ hai aku oe i kuu aloha mia a me na mnkuahine ona." I ka hoi aua mai o Kekunnaoa, a hai ne la i ka lohe i ka Moi a tite na'hi a me na mea a |«iu, ua 010 koke ae la ka pihe, kaa kutnak6na me ka paiauma i ke aloha no Boti ina. I ka luko ana o ka ai meka w;ii, a pua hoi ke kia inua a me kewe ihu o ka moku Keokoi, oia hoi ka moku i kapaia o Hanaia. I U la 3 o Dekemaba, o ka makahiki 1829, ee aku la o Manuia n me Kaupena kana \Vahiue inaluna o ka moku Keokoi, a ec pu nku la me nn kaunka i luki .«ku ka nui i ka elua haneri. Hoopuka aku la ka moku i ka uuku o Maenala, a hnlawni aku'la me ka moku Kameluimeiia. liaawi mai I.» i koua aloha hope, ma ka haawi uloha unu mai i ka uiua ma ke ki pu aua mai. 1 kH nalow.nle ana nku o na mokn ma ka moana heina o ka Lae o Leahi, kero la ana he mokti ma Kalaeloa mai ; a i ke ku ana «nai, aia ka o Kii»huin<iuii ma ko luna o ka moku. Uu liolo aku oia i Kauai i ka hoohuh i t:a makaainuiwi i ka olelo a ke Akua, akaiii no o hoi mai. He poe olii haipule koKaom, e hoowiwi ana i na kiuo i komo mau i ka lole pukiki— Pela o Kauukunlii, Kekaihaakulou, Namnhana, Kenweamnh» a me Kailinaoa— O Kaikioewa k.e alii kune, o Daniel Oleh»a u me Simeona Kaiu. lle poe haipule keia no Kauui, a i ka huipu ana me Kaahuuianu, ua iiolo lanakila loa ka olelo a ke Akua a puni o Kauai. Aia o Kaahumauu i Kauai no ka olelo n ke Akua; aole nae oia i ike mai he hana nui ko h'6|)C uei. A i ke koino ana o ka moku i ke awa o Honolulu, lohe iho la oia, ua holo aku nei o Boti a me keknhi poe alii, me kekahi poe knukuunlii a me kekahi poe koikoi o ka aina, a ua lawe pu aku no hoi me kekahi niau haneri kauaka. A no keia lohe ana hoi o Kaahumanu, olelo iho |a oia, " Lokoiuo no hoi o Boti o ka haalele ana iho nei i ke Alii a inaua." Aku, papale ae la o Ka-ihumnhu i konn mau liipa, hooho ae la i kona leo, a uwe iho la ia Bfli. He mau mahiua paha elua a ekōlu, ku mai ana ka moku Keokoi, aka, e wanana e aua kekahi wahi puf>ule, me ke kohea hele iwaena o ke kulanakauhale, penei, Kapakahi Manuia, o Keokoi ka moku." A ku ka moku Keokoi iwaho 0 Mamal;), ua kau hapa ka hae, pioo ae la ko ke kulauakaiihale. lloi mai la ke Pailola, a olelo mai la, '• O Keokoi ka moku, ua pau (ua na kanaka i ka make, a ua kiolaia i ka moana. Ua inake no hoi o Mauuia, aia no nae muluna o ka inoku ; o Kaupena *vnle m» koe, a ine kekahi poe e ae, he uoii paha lakou me ka poe kahuinoku. A o 13oti ma ua nalowale." I ka lohe ana o na wahine a me na kmkuaona, kaikaina, kaikuahiue, na inakua u me na hoahauau o ka ftoe i make, ttole o kuna mai o ke 010 o ka pihe o ke kulanakauhale—Aolewnhi uwe kuninkena ole a piha ke kulanakauhale. Nui ae la ke kupinai mai ke ao a (k>, mai ka po hoi a ao. O ke kino kupapnu o Mauuia, ua hahao ia iloko o kekahi mau pahu pu o ka moku. O ka poe ola, o Kaupena, Mii* Hala, Mr. Kelewali. Kealohani, Kahiloiki a me kekahi poe uuku e ae. Penei hot ka moolelo i lohe ia mai, 1 k« holo pu ana o na moku a elua, o Kamelmueha n me Keokoi, ua holo pu u« laua* uie ka nana aku o kekahi t kekahi, a hiki i ke ku ana o na mobu tiia Rukumn. 1 ke ku ana o na moku laalaiia, kuai iho la i na mea ai hou, t ka puaa. kn niu, ka uhi a ine kekahi ma« niea hi e ae. A lako na mea ai, o ka ho«>makaukau iho !a no ia no ka holo, oka, holo mua nku lu i.ae ka moku Kamehameha, a uiau iho )a ka heleuma o

Keokoī i akoakoa. o i noke nale a . aohe hemo. a po ia la. a ao ae, e kalewa' mai ena no o Kameitan>eha auiwahn. A, ; no ka paa U»a o ka heleuma, hoihoiia um» Ia kekahi kanaka iuu heleuuui o iuu«i o 1 Kamehnruehn, o Kahiionu ka mua o la ; kanaka, oo Kakaako. Ia po aao ue, ua ualowaie o ILauteiiaineha. Luu iho la o I Kahīk>na i ka heleun.a a heino, me ba • paa nae o ka uianuo, aia ma Nanapua e ; ioaa ai o Boli ma. ! Ika hiki ana aku hoi o Manuia ma i » _ ! j Nannpua. uohe nae o Boti ma i ku aku i Jlaiia, aka, kakali iho ia uae iakou o ke jku aku o Boti uia, aohe nae he ku iki. | aku. Loohia iho ia o t kanaka ika mai lahulau, a pau iho ia i ka make kekahi ; poe. Ua oieio mni uae iioi ka poe ikemaka, "E ohi aua no ke kanaka mekn! hanu inaikai, ua aku ia nae i ke kioia in e Kapena Kalevaii f aua hakaka la|ua me Miku Bain, no ke kioin ia o ke kanaka me ke uia. Ua iioi mai ia ka moku Keokoi a ku iiou ma Rukuma, a ua ! hooiei i<i kekahi poe maiailu, ua 20 pahu ja keu ; a o Kukuiuui nae u me Kekeui, kekahi mau mea o ia poe, ua hoi mai iaua mahope. Ao ke koena mai ona kanakn m-iiuna o Keokoi, ua pau ioa i ke kioia ia ika moann. O Kaupena ame kiihi' keiki o Kenloiiaai, he mai no ko hiua, un ohaohuo ka opu, lielelei ka iauoho. He *20() ko iakou nui i Imio aku ai, a i ka hoi anamai, ua neoneo ioa ka moku. He pahu kupapau hookahi inaluna, oia ka pahu o Mauuia. Ua oieiomui hoi lakou 110 Boti ina, o ka ike ana no ka ia laknii i Rtikuma, a o ke kamaiiio pu ana iio i», a uhi uku la ka lua iiohonu oka inoana ia lakou. Aloha ino lakou. Ua nui na mea i oleioia no ke kumu o ko lakou make ana. Ua manuoia, ua pau laknu iīka make, ua pahuia ti i;a pauda ika tnoku.—A u;i loaa ka u|uina iiope o j Kamehameha i kekahi inoku. I (Aole i pau.)