Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 37, 12 September 1868 — Palapala mai a S. M. Kamakau mai. [ARTICLE]

Palapala mai a S. M. Kamakau mai.

I na keonimana, me ka poe akeakamai me ka ike noiau a hohonu i ka noho ana o ka Poepoe Honua holookoa. Ua hoea mai oukou e makaikai ma na aekai hualala ma na mokupuni o Hawaii nei, a me oukou aua nei ka hoomanao ana o ka rumi waihona o ke aloha. I ka la 2 o Sepatemaba i hala ae nei ; ua puku mai ka nupepa Aupuni ma ka olelo Beritania, aia maloko o laila na olelo a "A. Hawaiian," o R. Kapihe paha, he kanaka Hawaii hoopunipuni keia ma kona inoa. Ua hoopuka oia ma ke Au Okoa oia ka nupepa o ke Aupuni ma ka olelo Hawaii, aia kona wahi ma Koolaupoko. Ua oielo mai na Kahu Ekalesia a me ka Lunakanawai Apana o Koolaupoko, aohe he kanaka oia apana i kapaia o R. Kapihe. He diabolo paha, oia ka makua o ka hoopunipuni a me ka wahahee. Ua nui na lohe a me na oleio ia no ua kanaka nei o Kapihe maloko nei o ke Capitala o Honolulu nei. Ua olelo mai kekahi poe, o ke kanaka o Kapihe, aole ia he kanaka e, oia no ke kanaka i holapu e lilo i Hope Moi, a i Pani Hakahaka no ka Moi ke ulia ka Noho Alii. Ina pela, he mea weliweli no kana mea i manao ai. Eia ka mea i komo mai ka manao ino iloko o R. Kapihe. Ua lili ka manao o R. Kapihe no ka Moolelo Hawaii, no ka olelo o ka Moolelo Hawaii. O Kaolioku ke keiki mua a Kamehameha I., a he mau moopuna elua ka Kaolioku e ola nei, o R. Keelikolani a me B. Pauahi, he mau pilikoko laua no Kamehameha I., a ua pili aku i ka Moi e Noho Alii nei. O ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, ua pili kokoke loa oia ma ke koko o na makuahine me ko ka Moi e Noho Aiii nei. O ka wahine a Kaolioku, ke kupunawahine o B. Pauahi, eia no oia ke ola nei, o Luahine ka inoa, he kanawalukumamalima paha (85) makahiki. Ua hanau ka laua mau keiki me Kaolioku i ke au o Kamehameha I., he eono (6) mau keiki. Ua make mua o Kaolioku mamua o Kamehameha I., i ka Ianuari A. D. 1816. Ina he makemake ko oukou e ike i keia wahine, a e ninau iaia, e loaa no oia ma ka hale o Hon. Mrs. B.

Pauahi Bihopa. He hoike oiaio no ia i na la o Kamehameha I. Ua olelo nui ia imua o Kamehameha I.. o Kaolioku ke keiki mua a Kamehameha, aka, ke hoole nei o R. Kapihe me ka huahuwa opuinoino, aka, na ka mea Mana e alai mai i ke kuko a kona naau i manao ai e hiki i kahi kiekie. Ua olelo o R. Kapihe ma ka Helu 17 o ke "Au Okoa" o ka la 13 o Augate i hala iho nei, aoao 2, ma ke kolamu 4, "Keiki o ka Moo." O ke ano o keia olelo, oia kekahi Alii o ka Mooalii. Ua maopopo ua hoohalahala o R. Kapihe i kuu kakau ole oia kekahi pilikoko o Kamehameha. I ko'u ao ana i na moolelo alii a pau mai ko'u mau kupuna mai, aole i loaa iki ia'u o kona pilikoko ia Kamehameha. Pehea la au e hana hewa a me ka hoopunipuni aku i ke Akua. Ke olelo nei o "Hawaiīan" oia paha o R. Kapihe ma ka nupepa "Gazette" o ka la 2 o Sepatemaba nei, he mea kapu loa ka! ka moolelo Hawaii. He wahahee me ka hoopunipuni o R. Kapihe, aole he mau hoike nana e hooiaio mai kana olelo. Ua noa i na kanaka a pau loa ka moolelo, hookahi mea nana i keakea o ka naaupo o kanaka, koe ka poe i ao maoli ia i ka moolelo o na alii o ke au kahiko. O ka mookuauhau kupuna, oia ka i hookapuia ma ka mokupuni o Hawaii; mai Maui a Kauai aole i kapu; he mau Hale Nauwa ko lakou (he hai kupuna ke ano.) 1. Ina o R. Kapihe kekahi alii a kanaka paha e lawelawe ana i na oihana imua o ka Moi, a o kona makemake o ke alakai i kona Haku a me ka lahui holookoa malalo o kona Haku i ka naaupo a me ka hoomana Pegana, a me na kii leo ole. He kupono anei o R. Kapihe e lawelawe i na oihana imua o ka Moi? He ano Kristiano anei kana mau hana? Ke hoolilo nei o R. Kapihe i ka malamalama Kristiano i pouli. 2. Ke olelo nei o R. Kapihe, aole makemake o ka Moi a me na'Lii i ka hoolaha ia o ka Moolelo Hawaii i ke akea. Aole no na 'Lii a me ka Moi ia manao, noloko iho no ia manao o kona naau huahuwa, e kinai ana i ka malamalama i ka pouli, aole hoike o kana mau olelo. I ke au o ka Moi Kamehameha III., ua makemake loa o Kamehameha III., i ka Moolelo Hawaii e hoolaha i ke akea, a ua kukuluia ka Ahahui imi moolelo Hawaii ma Lahainaluna, o Kamehameha III., ka Peresidena, o Rev. William Richard ka Hope Peresidena, o Rev. S. Dibbel ke Kakauolelo, o Keoana me T. Haalilio, o Rev. Lolena Aseru me Rev. D. Balauina, a me kekahi poe e ae i ka A. D. 1839 a me 1840—1841. Ua hanau paha o R. Kapihe ia manawa aole paha? 3. Ke olelo nei o R. Kapihe, o Kaoo Auwae, o Kamokuiki a me A. Unauna, he poe akamai loa lakou, o Auwae Kaaloa ke kumuao nana i ao, a o Davida Malo kekahi kanaka akamai. Ke hai aku nei au imua o ka poe keonimana a me ka poe noiau me ka ike hohonu. Ua ao ia keia poe ma ka ike kuauhau kupuna, a ua koe aku ka nui, aole keia poe i ao ia i ka Moolelo Hawaii. Aole i loaa i keia poe ka hapaumi o ke akamai o ko'u poe kupuna. Eia ka mea e maopopo ai ka ike ole i ka Moolelo Hawaii a me ka mookuauhau kupuna, ua haule me ka hoohoku ia o A. Unauna e a'u i ka A. D. 1842. Ua ao no o A. Unauna i ka Moiwahine H. K. Kapakuhaili i ke kuauhau a ua pau kana wahi ike omilumilu. Ua olelo mai no ka Moi Kamehameha III., a me ka Moiwahine, aole i ike keia poe i ka Moolelo Hawaii. Ua kauoha ka Moi Kamehameha III., ia'u e hoi loa au ma Oahu e ao au i ka Moiwahine i ke kuauhau kupuna alii me ka moolelo Hawaii, a me na ano a pau o ke aupuni Hawaii i ka wa kahiko. He mau hoike no ko kela kauoha o ka Moiwahine, o ka Prince A. Liholiho, ka Mea Kiekie John Young, o P. Nahaolelua ke Kiaaina o Maui. O ka malama ia o Iune A. D. 1854, ma ka pahale o Kini Lahilahi ma. 4. I ka noho Moi ana o ka Moi Kamehameha lV. Ua makemake nui oia e maopopo ka moolelo Hawaii, ua palapala ae ka Moi ia'u, a o Major Moehonua ae kekahi i palapala ma ke kauoha a ka Moi. Ua kamailio no ka Moi Kamehameha IV., me ka Moiwahine Kanemake H. K. Kapakuhaili, a ua olelo aku ka Moiwahine Kanemake ia Kamehameha IV., aole kanaka ike i ka moolelo Hawaii, hookahi wale no kanaka i ike i ka moolelo Hawaii, a i makemake oe e kauoha ea; ua ae ka Moi, aka. ua make ka Moi Kamehameha IV. He Buke Moolelo Hawaii ka ka Moi Kamehameha IV., e waiho la ma ka Waihona Buke Halealii, mai loko mai o ka Buke Moolelo a Davida Malo, a na Kamakea i kope iloko o ka Kamehameha IV., Buke Moolelo Hawaii. O kela kope, ua like no me ka Rev. J. F. Pogue i hana buke moolelo Hawaii ia i ka A. D. 1858, ua makaukau anei ia buke no ka moolelo Hawaii? Ua pau pono anei a lawa ka makemake o ka moolelo Hawaii? He nui loa ka hemahema o na mea i olelo ia mamua aku o ka hiki ana mai o ka olelo a ke Akua, e aho ia hemahema. Ua ike ia no ka hemahema o ka moolelo Hawaii i ka wa e noho pu nei ka malamalama, aia ma ia buke, aole i pau ka moolelo o na'Lii e noho ana ia wa. O na Misiona e noho ana ia wa, he poe hoike lakou i ka oiaio o ka'u moolelo, koe ia lakou ko ka wa kahiko. 5. He kapu anei ka mooleio a me na moolelo alii ma na Aupuni Kristiano? Pela anei ma Amerika ke Aupuni Lahuikanaka? Ua hookapu ia anei ma na Aupuni Moi kaulana o ka Honua? Pehea ke aupu-

ni alii hanau o Beritania? Pehea o Farani? Pehea o Europ« holookoa? Pehea ke aupuni o Roma i ka wa kahiko? Pehea o Helene? Pehea ke aupuni o Kaledea? Pehea ke aupuni o ka poe Iudio? Ka inoa he mau aupuni kahiko keia, a o ko lakou moolelo oia ka kakou e ike nei. Ka inoa he aupuni Kristiano ke aupuni Hawaii? Ua hala ka wa Pegana a me ka pouli, a ua puka i ka wa malamalama, a e pau na kapu Pegana. A e hana ia ka moolelo Hawaii e like me ka malamalama o ka la. He pono anei i kekahi Hoa o ka Hale Ahaolelo Alii e alakai makapo hou i ka pouli? 6. Iloko o keia mau makahiki eono me ka hapa, e moe ana au iloko o ka mai, a nonoi ia mai au e ka Luna o ka Nupepa "Kuokoa" e haawi aku i ka moolelo Hawaii, e hoomaka ana i ka A. D. 1736, oia ka hanau ana o ka Moi Kamehameha I., a hiki i ka noho alii o na Moi mahope ona. Ua ike oukou i ka manao keakea pegana o kahi keko apiki o Mr. R. Kapihe. Ke waiho aku nei au i ko'u waihona aloha pumehana i na keonimana a me ko'u Lahui holookoa a pau. S. M. KAMAKAU.