Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 38, 18 September 1869 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Anuhea
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE VII. HELU 38. HONOLULU, SEPATEMABA 18, 1869. NA HELU A PAU 407.

 

KA NUPEPA KUOKOA

@ @ IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he Umikumamalua!

$1.00 no na mahina eono,

ME KA HOOKAA MUA MAI.

@

“KA NUPEPA KUOKOA.”

@ published in Honolulu

EVERY SATURDAY

$2.00 per @, or $1.00 per six

months, in advance.

@

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA

NO KA

MOOLELO HAWAII.

Ma keia wahi, ke hooki iho nei au i kaʻu mea i ka-ua iki ai, a e hoi hou ae hoi kakou i na koena haina mua e pili ana i Hale o Papa. A oiai hoi, ua olelo kakou malaila, aka, i ka wa nae i paniia ai e Kalamainuu a me Haumea, ua lilo kakou ma ko laua moolelo, a ua ike kakou ia mau loina kupanaha.

I ka wa nae i laweia mai ai laua imua o ke anaina, ua like loa ko laua ano, a @ ia mau mea o laua i weheweheia ai @ moolelo la. I ka wa nae o ke kahuna o Hale Papa ma kona hoa kupono @ ia hana, e pau loa ai ke kapu loulou @, oiai ke anaina e akoakoa mai ana. Mamua o ka @ ana o kana aulima, a ka a @ o ke alii, pela na iho e make ai e like me na puaa kau. A malu keanaina, a o na wahine Poo Aupuni, na lakou e ka-i mai i ka lakou mau malo ni@, (oloa) a me ka puaa mai kona makuahine mai, e alala ana ma ka lima o ke kahuna ka-i malo; o ua kahuna nei ma ke poo mamua o ka malo me ua pua la, a o ke poo ma hope o ua malo la, ma ka lima akau ia o ke’hi wahine nana ia ma@ a me ka puaa; a nana no ka amama @ imua o ke anaina a me na’lii. O ke kahuna nana i ka-i mai kela, mai ke anaina aku ia, a o lakou paha ke nui kela poe. A pau na ka-i malo ana mai a na @lii, pela hoi na puaa a ia poe i laweia mai ai na na’kua. A i ka pau ana hoi o na amama ana, alaila, hoi aku ia ano i ko lakou wahie noho ana main a la mua mai, e like me Keakealani la. A pau na ilio i kalu maoli ia a me ka ahaaina, alaila, ku mai ke kahuna o Hale Papa e pule, a pau ia, ku mai hoi ke’lii he amama kana. A o ua kahuna nein no hoi, pane mai la oia i keia:

He mu waia

He-mu-

He mu ka ni ku ka aia.

He mu na lawehala.

He-mu-

A pela aku ka pane pakahi ana a ke kahuna, a pela no hoi ke anaina e puulu like mai ai, a pau ae la ia ano. A ona koena o na mea i ai ia a me na mea kau, ua pau lakou i ke kau ia ma ka lele me na maia popoulu a maia iholena paha na mea kupono ma ia lele e kau ai. Ua pili keia no na’kua wahine. Pela ka pau ana o nei oihana nui o ka wa naaupo, aka hoi, i mea e maopopo ai na mamo a ka Mea Mana nana na mea a pau i hana.

Kapu hou ana malaila no.

A hala na la elua a ekolu paha, alaila, kapu hou, elua wale no po a hookahi ao, a he mau puaa no nae hoi e like me kela mau la, aka, ua uuku mai nae keia; he kapu hoomahanahana keia, pela ka oleloia, alaila, paniia na wahi a pau o ua @ la. A o ka hope o keia kapu @ ana, wahi a na olelo o kela kau, o ka maluhia o ke aupuni i ka wa e noho ana ke’lii iaia ke aupuni, aka, ina e make oia o ke kaua kona hope.

No ka nele ana o Kinau i ka Hooilina Moi a me Kalaimamahu i ka Alihikaua ana.

O ka lilo o ua keiki alii la ma muli o ka kanaka mau olelo wale no, a nolaila mai ke kuee ana o na’lii o ia wa, no ka mea, ua lilo aku la ia ma ka lima o ka poe kahu alii okoa mai ke alo aku o Kamehameha, a o Kaleimamahu paha ka mea kokua iaia a me kekahi poe alii e ae no hoi, no kela huaolelo i hookaulanaia, he “@ kau loa.” Pela iho la na olelo kikoola a kanaka, a ua aneane like no me Abesaloma ia ano; a me he la no nae, ua ike mua ke’lii ia ano, a pela oia i lawe ai ia Liholiho a waiho i kona kanaka ia Hanape, a mahope laweia mai e Kaahumanu mai iaia mai, mamuli o ke kauoha a ke’lii.

A ua ane like no hoi pela ko Kaleimamahu @ ana, no ka mea, i ka wa o ke kaua ana ia Mokuohai nei, o ua Kamehameha nei ka alihikaua o ko Kamehameha aoao. A oiai hoi laua o ka noho pua ana i ka wa heu ole, a pela laua i pilikia pu ai no Kanekapolei. Aka, anoai nae paha ua ano e ae laua ma ia hope mai. Pela kakou e ike mua aku nei, ua lawe ke alii i ka ia la wahine mua, oia o Kaheiheimalia, aka, noho a kaikuahine @ la nae kela ia Kahakuhaakoi, a na laua mai o Kahalaia. A mahope mai, lilo @ o Kahakuhaako ia Kinau, a na laua ae hoi o Kekauonohi. A ma ia noho nele wahine ana, ua lawe ae ia ia Kekela i make aku la i ka malama o Iune, o ka makahiki 1865, i wahine nana.

Hookupuia ana o ua keiki la e Kinopu i ka ia.

            O keia hookupuia ana, ma ka lokoia paha o Moehonua ma Kalia. A oiai no hoi, e haele ana laua me Kahakuhaakoi i Waikiki, mai Honolulu aku, a e komo ana ke kai o ua loko la, aohe no hoi he ia a pau mai e pii ana i ka makaha, a o ke kena ae la no ko ua Kinau la e kuu i ka ia, a ua hanuia pela e ke kiai loko; aohe no hoi he ia i kaua mai, ke hele la a ku ke ahu i kuauna loko, i ka ka mea he nui launa ole o ka ia, a he i a kupono ole no hoi ke ka ia ana.

            A no keia mea, hiki akula ka lono imua o Kamehameha, a oiai nae, o Kalanimoku kekahi ilaila ia wa. Aohe nae a ke’lii olelo ia wa, aka, kulou iho la nae kona mau maka ilalo, a me he mea la no nae paha e hoahewa ana no i ka l@na naaupo, aohe no hoi he kuu ma na ia kupono no ka wa paina, he kaau no la hoi, a i ole, he iwakalua la hoi, ina no la hoi paha aohe no hoi he olelo ana. A me he la nae, ua maopopo no ia Kalanimoku ia kulou ana o ke’lii. Pela ia i kena ae ai ia Kinopu, e hookuu hou i ka nui o ka ia. Ua kaulana ae la keia hanaia ana pela, a koi aku la ka lono, a loaa laua nma ke ala a laua e haele ana.

            I ka lohe ana nae o Kalaimamahu no ia hanaia ana o ke keiki, pii ae la kona kai mamuli o ke keiki. Me he mea la nae aia ia Kalanimoku kea no Kuhina Kauai a manawa ano Kuhina Kalaiaina paha. No ka mea hoi, ua oleloia ko laua noho pu ana mai ko laua wa uuku mai me Kaahumanu ke kaikuahine, a hookahi kahi alii nana laua i malama, oia hoi o Kaupoo ka inoa. I ka wa i lilo ai o Kahumanu i wahine na ke’lii, a pela no laua i noho pu ai ma ke alo alii. Komo pu keia i ka huina sodomi, a ua manaoia, pela ko laua ano kiekie.

Haalele o Kalaimamahu i ke Alo Alii.

            Mamua o kona hele ana, ua oleloia, ua hele manawaino o Kekela a noho ana ia  na Laie, i Koolauloa, na aina o Kalaimamahu kana kane. A no ka liuliu loa o kona noho ana malaila, a he mea mau no hoi ka haehae no ia anon oho kaawale ana, ua ku ae o Kalaimamahu a hele ana ilaila, a malaila laua i noho ai a liuliu wale no hoi ka nanea ana, a he kohu kamaaina ka olelo ana.

            Ia laua nae e noho ana malaila, loohia ihola o Kalimamahu i ka mai, a ua kui mai ia lono mai a lohe ke’lii, nolaila, kena aela oia i kekahi mau alii a me na kanaka, a hui pu aku hoi me na kanaka o na aina o ua poe alii la ma ia aoao o ia mau Koolau a i elua. A ua hele pu no hoi ma ia huakai na keiki aloha @ ana. Ma ka hoi ana mai nae o ua huakai la a hiki ma ka pii ana o Kahoowahapohaku, a hiki ma ka piina o @; a oiai no hoi o Kalaimamahu e moe ana iluna o ka @, ike maila oia ia Kinau e pii aku ana mahope o ka manele, puana aela o ia i kekahi mau hua mele ma kea no kepakepa penei:

            Keiki ino hoolawehala,

            Hala i Kahuaiki a pae ke keiki.

I hewa laua ia oe e ke keiki.

A ma keia pane a ka makuakane i ke keiki, me he mea la aia iloko o kona huhui aloha, i puka mai ai ia kepakepa ana mai, no ka mea, ua ala mai la ia mea iaia, no kona ike ana mai i ua keiki la e pii aku ana mahope o ka manele. A manao mai la paha kela ia laua, ua haule pu ia i ka hoahewaia no kona manao nui ana mamuli o ke keiki o ka wa opio o laua me ke kaikuaana. A ua hoomanao nui ia e na hoa’loha a pau o laua la keia mea, a ua manao maopopo ia no ia mau ano a pau i loohia mai ai laua i ka nele i na oihana mai ke aupuni mai, a mai ke alii mai hoi, no ka mea, aole laua i haele ae mamuli o ka makemake o ke aupuni a me ke’lii, nolaila, ua paanaau ka ia la heluhelu ana ma ua piina pali la o Kaipuolono i Nuuanu i ka poe e lohe ana i kana kepakepa ana, a ua lilo ihola ia i mea na lakou e hoomanao mau ai.

(Aole i pau.)

HE KAAO NO KAUILANI.

Ke kupueu o ka uka waokele o Kawaikini i Wailua, Kauai, a me kana poe mamo aku.

HOOPUKAIA E SAMUELA KAPOHU.

            [Mamuli o ke kono ana mai a ka lehulehu e hoopuka i Kaao a moolelo Hawaii a haole ma ko kakou nupepa, a no ka mea hoi, no ka lehulehu ka nupepa, nolaila, ua ae aku makou e hoopukaia ke Kaao Hawaii malalo iho nei. Aka, ke noi nei makou, o na olelo maalea a me na olelo hooinanamana o ka wa kahiko, aole no ia he mea na kakou e manaoio aku ai; he hoike ana ia i ke ano @ loa o ko kakou lahui i kela wa. O na hewa a me na olelo pelapela, e kapae loa aku ka haku Kaao ia mea mai kona kakau ana mai.]

HELU 1.

            He wahi mea hoakaka. –He kaao keia aole i ikeia mamua ma kekahi o na Nupepa o kakou; aka, ke hoomaka nei kona hoikeike ana iwaena o na kaiaulu o Hawaii nei.

            Eia na’e, i na ua haule a hemahema paha ka’u hoopuka ana i keia kaao, alaila mai kue koke mai a pau ka’u hoopuka ana; alaila hoopuka mai ia i kana e like me ka pololei ana i ike ai. Eia no hoi, he kaao keia no Kauai e like me ke poo maluna, aka, aole ilaila wale no kona noho ana, ua noho ia Oahu e kana poe mamo a naue loa i Kahiki ma, a me kekahi mau aina e aku. Aka mamua o kuu hai e ana i keia, e wehewehe mua aku au i kahi i puka mai ai keia kaao. Penei:

            Eia na kupuna ahi mai ia Mano mai, aia Kauilani nei ka mea nona keia kaao a kakou e kamailio nei.

            Manokalanipo k, noho ia Anuukaumakalani w, hanau o Pihanakalani w. O Hookau k, noho ia Pihanakalani, hanau o Keleikoki w. O hapulauki k, noho ia Kaleikoki w, hanau o Kauhao w. O Keahua k, noho ia Kauhao, hanau o Lepeamoa w, a me Kauilani k. O kauilani k, noho ia Ihiihilauakea w, hanau o Kamamo w. O Wailua k, noho ia kamamo, hanau o Kawaiki a me Kekauila. A pela aku a hala loa i ka mole.

Ka hapai ana o Kauhao, a me ke kiola ana o Keahua, a malama ia e Luakai kapu, i ka wa i hanau mai ai.

            O kahi i noho ai o Keahua ma laua o Kauhao, a me kekahi poe kanaka malalo o laua, aia i uka o Kawaikini ma Wailua Kauai.

            I ko laua wa e noho ana he alii no Kauai, he kane a he wahine, malolo o kona pio ana i ke akua pehu ale kanaka, ua mahuka lakou a noho i kela wahi o Kawaikini. A iloko o keia noho ana iuka, aia hoi, hapai ae la o Kauhao i ke keiki.

            (Aka, aia no kekahi mau makua o Keahua ma, e noho ana i Oahu ia wa, o Kapalama a me Honouliuli).

            A hala na mahina eiwa, ai ka umi, hanau mai la ke keiki mai ka puhaka mai o Kauhao, ai ka nana ana iho o ka lehulehu mai o a o i ua keiki la a me ka ike pu o Keahua ia hoi he huamoa ke keiki, a iho la o Keahua, “ka i no paha he nui opu pono keia ou e ka wahine; eia ka he akua e kiola keia keiki.” A pane mai la ke kupunawahine. “E aho na’u e malama ke keiki.” Ae aku laua a lawe no kela e hanai mamuli o kea no mana; a nana no i malama, a hiki i ke kii ana mai o Kapalama ma i ua keiki la e hoihoi i Oahu.

            Auhea oukou e ka poe heluhelu, e waiho ae kakou i keia; a e nana ae kakou i ka ike ana o Kapalama i ka hanau ana o ua keiki la, a me kona kii ana.

Ka ike e ana o Kapalama i ka hanau ana o ua keiki la, mamuli o kea no mana; a me kona kii ana e hoihoi i Oahu e hanai ai.

            A i ka la i hanau ai o Kauhao i ua keiki la, olelo akula o Kapalama ia Honouliuli; “E, ua hanau mai la ka ke kaikamahine a kaua he huamoa. E pono paha e kii kaua i moopuna hanai na kaua i ola keia mau iwi. Ae mai ke kane o Honouliuli, ao ka makaukau koke noia o ko laua nei waa e holo i Kauai; o ka inoa o keia waa o Pohakuokauai; a lawe aku la laua i ka ukana a hooili, a o laua nei iho no hoi, o ka wahine mamua, a o ke kane mahope, a o ko laua holo maila noia a pae ana ka waa i Konolea, i Wailua, a lele aela laua a waiho ihola ka waa me ka hana o laua a paa. A pii aela laua a luna Kumala, a haliu akula ko laua alo e pii ana i uka o Kawaikini; hele akula laua oia kula, a hiki i ke kula o Pelehuna, a mailaila aku a Koholalele, a hiki ana laua nei i Kekookoohina. (Aia keia mau wahi i uka o Wailua e nianu i na kamaaina malaila) a mailaila aku laua neia a hiki i ka uka ia ano o Kawaikini, kahi a Kauhao ma e noho mai ana.

            I ea aku ka hia e noho mai ana no o Kauhao ma. Auwe maila o Keahua ma, no ka mea, akahi no a hui hou lakou, eia aku hoi ka Kapalama, aole ia o kau waiwai, o ka hele ana mai nei o ke uwe aku ia oukou; o ka hua mua a olua, oia hoi ka mea i hanau iho nei, oia ka maua ukana i au mai i ke kai loa. I mai o Kauhao iaia, “he i mai ka kaue he keiki no ka pono, aia ke keiki la he huamoa ma ka lima o Luakaikapu;” (Ke kupunawahine ana e malama i ua hua la).

            I mai la o Kapalama o ke keiki a paa mai i kuu lima a hoi no maua i ke kula loa; ae mai la o Kauhao, kii ia aku la ua keiki hua la a lawe ia mai la a mua o Kapalama; a wahi iho la i ke kappa Ou holowai Olaa a haawi aku la i ke aloha, a huli hoi mai la laua a hiki i Kono@a, a kau i ka waa o laua, a huli hoi aku la i na ale o Kaieiewaho; a pae ana laua nei i ka hoe o Kaena, lele ae la ke kane mamua; a mahope aku o Kapalama, i ko ia anei wa i kau aku ai i kappa, olelo mai la kela i ua waa nei; (oia hoi o Kapalama)penei. “E! ilaila no la huna ka ino, ka elemakule, mai hookokoke mai oe i kappa nei, o ike ia auanei ke kee, a me ka puu;” a oia ka wa i nee mai ai o Pohakuokauai a kaawale mai ka lae mai o Kaena ( A oia ka ke kumu i kaawale ai o Kauai) A mahope iho, ko laua nei pea ae la noia hoi ana, mamua no ke kane a mahope no o Kapalama.

            Ma Waianae ko laua nei hoi ana, a hiki laua nei i Pokai, ma ia wahi aku a hiki ana i ke kaha o Kualakai, he kaha loa keia a he maikai no hoi o ka hele ana a pela no laua i naue loihi ai a hiki ana laua i ke awa lau o Puuloa; a au aku la laua ma ka nuku a pae ma kela aoao a o ka hele aku la no ia oia kula a hiki ana i Kapalama, (oia hoi ko Kapalama a me ko Honouliuli ma wahi i noho ai).

            A hala ae la kekahi la, kena aku la ka wahine i ke kane e hana i hale no ka moopuna a laua; a ae mai la ke kane, a o ka hana noia a paa ua hale nei, a ua ike aku laua he maikai a nani maoli, ua nui na mea ala i hoopeia i loko o ua hale nei;a makaukau keia mau mea i ka holakoia.

            A maia hope iho, hoihoi ia aku la ua huamoa la a kahi i hoomakaukauia nona. Ma kona wahi he mau kuina kappa paupau i hoopeia i na mea ala; he pua nui, a me ka mao, a me ka mokihana, a me ka awapuhi pala i ka uka. A liuliu ka waiho ana o ua hua la ma kona wahi, kena aku la o Kapalama i kana kane ia Honouliuli, e hele oe i wahie kalua ai na ka moopuna a kaua. O ko ia nei ku ae la noia hele ana i ka wahie; a ahu i kae ka lua, a hana i ka imu a paa, a hoa, a ia wa no hele aku la keia e eli uwala iwaena o ke kihapai uwala; i ea aku auanei ka hana, e hoiliili mai ana kela, a o ko ia nei kokua pu aku la no ia ma ka halihali ana a hiki ma kahunaimu. A makaukau na mea a pau, o ka ulu ia iho la no ia o ka umu, a kalua no hoi e like me ka mea mau. A liuliu ke kalua ana o ka imu, o ka @ aku la a ka hale o ua moa nei a laua, wawahi ae la o Kapalama i ka uala nui me ka uala liilii. A ma ia hope iho hoomaka mai la ua hua nei e kiko.

Ke kiko ana o ua hua nei, a ikeia ke kino iwaho, kahanoi ana o Kapalama i na kino he lehulehu o ua moa nei: a me ka lilo ana i kino kanaka, a kapaia o Lepeamoa.

            A maia hope iho, ike aku la o Kapalama i ua hua nei ua kiko; e hoea mai ana ke poo mai kona punana mai, a hemo paa loa mai la ke kino iwaho, a ike aku laua; aia ka! he kino moa e noho mai ana ma kona wahi moe; aia hoi he lehulehu wale na wai hooluu @no-e ma kona kino holookoa a puni.

            I aku la ka wahine i ke kane. “E! He mea-e ka nani lua ole o ka moopuna a kaua eia la he mau hulu ano-e he nui wale. Ia wa no laua i ike aku ai i ka nui o na kino o ua moa nei; e aia mai ana i ka ai i hoomakaukauia na ua moa nei: o kela ano kino keia ano kino. O ka moa lawa, moa ulahiwa, moa pulepule, moa eleele, moa nene, na ano moa no a pau loa. A ai mai la kela kino moa keia kino moa i ka ai; a pau ka ai ana a keia mau kino, a hoi ae la a ke kino hookahi e like me kona kino mamua, a ai mai la ia kino i ke koena ai i koe iho i kela poe; a pau kona ai ana (oia hoi kona maona).

            A maia hope iho, naue aku la ua moa nei e auau i kekahi punawai i hanaia nona e kekahi kupunawahine mana e noho ana i ka lawe, oia hoi o Keaolewa a me kana kaua o Kiilawe.

            Hele aku la ua moa nei a hiki ma ke kae o ua punawai nei ku iho la oia a kuehuehu i kona hula a pau kana kuehuehu ana inu iho la oia i ka wai. A kena ka puu i ka wai a kanaulu. A mahope iho, lele aku la ua moa nei iloko o ka wai e auau ai e luu ana ilalo e ea ana iluna, e poai ana a puni ke kiowai, a pau ka ia nei auau ana, hoi ae la keia a kappa lele loa ae la keia a kau iluna o kekahi lala laau, a ilaila kuehuehu keia i ka wai o kona hulu a pau, a ia wa hoonioni ua moa la i kona poo e makaukau ana e lele aku i ka hale e hiolani ai. A lele aku la oia a kau ana i ka paepae puka o kena hale, (kahi hoi a Kapalama e kakali nei o ka hoi mai). A wae iho la ua moa la i kona hulu e like me ka moa a kakou e ike nei i ka wa i ua nui ia e ka ua a malie a poha iho ka la, e ike aku no kakou a akiaki mai ana lakou i ka hulu; a pela no keia.

            A pau ka ia nei wae ana i kona hulu, hoi aku la ia a kona wahi moe; a moe iho la, ua hele wale a nohea i na kuina kappa o ka uka Olaa, a kupono pahu ke olelo iho penei: Hiolani malie i ka Pela nolu o Hulei. I kona wa i hiamoe ai hookomo iho la ia i kona poo ma kona poaeae, (a he poli kahi olelo ana). A kulu aku la kona kino i ka ua mea o ka hiamoe.

Ka loli ana o kino o ua moa nei i kino kanaka a me ka ike ana o Kapalama ma i kona kino a me ke kamailio pu ana, a kapaia kona inoa o Lepeamoa.

            A mahope iho o ka hala ana o kekahi la a mau la paha, loli ae la ke kino o ua moa nei a lilo i kino kanaka, oia hoi, he kaikamahine ui a nani hoi, i hoohalikeia kona ili me ka ua kokoula i ka moana a me ke anuenue e pio i ka lewa.

            I ka wa nae i lilo ae ai ua moa nei i kino kanaka, ua ala mai la oia a huli palahalaha iho la kona alo ilalo, iluna o kona nua moena, a hea mai la oia i kona mau kupuna, “E! Auhea olua, komo mai hoi paha iloko nei.” (O ua mau kupuna nei nae ia wa, aia no laua mawaho o ka hale kahi i hakilo mai ai i na hana a ua moa nei). A lohe laua i keia leo, puiwa ae la laua nei, nolaila, ninau aku ke kane i ka wahine, “Eia la hoi mahea keia leo e kahea mai nei ia kaua? A he mea haohao loa no hoi keia, oiai aohe @o he mea e ae e hiki mai ma ko kaua wahi nei mai kinohi mai a hiki i keia la, o kaua wale no.” Pane mai hoi ka wahine, “E hoolohe hou paha kaua i maopopo ai keia leo, anoai paha o kahea hou mai.” Ia laua no e hoolai ana, me ke kuko nui ana e pae hou mai ua leo la. Iloko no ia wa a laua e haohae ana, pa hou ana no kahea a ua kaikamahine nei, e like no me ka leo mua i pa-e mai ai. A no keia leo i pa-e hou mai, hoomaopopo iho la o Kapalama me ka i aku ia Honouliuli kana wahine, “E! O ka moopuna moa no kela a kaua, ua kua kanaka ae la, a ke kahea mai nei ia kaua e komo aku e ike.”

            (Aole i pau.)

No ka malama ole ia o ka maluhia o @.

I ka nupepa kaulana o ke Aupuni Hawaii, oia hoi ke Kuokoa a me kou hookele, e aloha auanei:

            I koʻu hiki mai @ ana mai i keia aina, a noho au ma ka aoao hema o ke kulanakauhale @ nei, a malaila au i ike ai i ka malama ole ia o ka maluhia o ka la Sabati, ka la hookahi iloko o na la ehiku o ke Akua kiekie loa.

            Iaʻu nae e noho ana ma ka hale o koʻu mau kamaaina, he mea hoi i koʻu mau maka ka ike ana aku, e hanaia mai ana na hana pono ole. I ke kakahiaka o ka la pule, (Sabati) akoakoa mai ana he puulu kanaka, a i ko lakou anaina ana, eia ka he anaina pepa: ike aku la au i ka waiho mai o na dala liilii a me na dala nui ilalo. Ninau aku la au i ka poe e launa ana me aʻu, “Heaha keia hana.” He pepa pili dala, wahi a ka mea hai mai. I hoi aku au. He pono no keia hana maanei i ka la Sabati? “He pono no nei paha i ka manao o ke kolohe.” Auhea la hoi ua makai? Wahi aʻu. “Owai auanei ia makai, aohe maikai e hiki mai ia nei, ua paa i ka pa. Pela no na haole, o ko lakou la hana no keia. Komo no keia i kekahi manawa, aole nae he make.” Pane hou aku au, No ka waiwai ole anei o ke kanaka i na la eono, i hana ai i keia la? “Ke @ pela paha, @ la hoi.”

Ma kuu ano Karistiano, ua hoopouliia kuu naau e ka menemene nui a me ke kaumaha no ka uhakiia o ko ke Akua kiekie loa la kapu; a no koʻu ano malihini paha kekahi ma keia wahi, a no kuu mea ole no paha kekahi mai kuu wa opiopio mai a hiki i kuu la i ike ai i ke kumu o kuu maka welawela ana a me ka ehaeha pono ole o kuu naau, no keia hana malihini i ka la hoino, oia hoi ka pepa pili waiwai i lako no ke kino, aka, he mea pepehi nae i ka uhane.

Eia ka ninau kuaaina: Auhea na makai a me na kaiko? Auhea hoi ka lakou mau hana kahiko kiai a me halo? Eia hou no ua ninau: Ua lawa loa no paha ke kulanakauhale i keia mea he pepa pili waiwai i ka la hemolele o ke Akua Kahikolu? Auhea la hoi na Luna Ekalesia a me ka poe make@ pono? E p@kike mai paha auanei kekahi, me ka i mai, “No ke aha no ka hoi kou mea i hopu ole iho ai?” No ka maa ole no, a i hoike no au e pono ai.

Ke hooki nei ke keiki malihini o ke kai apua i ka lai, epua hinano o na lae makawalu. Me ke aloha no.

John W. Kalan@.

Kalia, Honolulu, Sept 8, 1869.

 

Leo kahea!

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:

Me ke kaumaha o ka naau a me ka luuluu o ka manao, i na auamo kaumaha a Kristo, i kau ia iho maluna o na uhane o ka poe opio a me na hapauea i palua ke oho hina maluna o ko lakou mau poo, a oia hoike, ke hea aku nei au ia oukou e Kauai o Manokalanipo, E ala! E ala!! E alu ka pule ia Iehova!! A ke ninau mai nei o Oahu o Kakuhihewa, o Molokainuiahina, Lanai o Kaululaau, Maui o Kamalalawalu a me na wahi e ae o ka mokupuni nei o Keawe, “Heaha keia leo kahea a na hoa o ka aina kua makani o Kau?’ A ke hai akea aku nei au ia oukou, o ko makou luakini i kapaia o “Kauahaao,” i hoohioloia ai e ke olai mamua aku nei, ua paa hou oia i keia wa, a ke kani nei kona bele, aka, aole nae i pau kona auhau kino i ka hookaaia. O ka nui o kona auhau, he elua tausani dala, a ua hookaa ia iho nei he umikumamaha haneri dala, ke hui pu ia ko waho me ko loko nei; a o na dala i koe, he eono haneri; a o ia mau dala ka’u i manao ai e kokua pa mai kakou i pau ai keia pilikia; mai pi, mai aua i na hapawalu, hapaha, hapalua, dala paa a pela aku, i paa ko Kristo Aupuni, i ole ai o Satana e komo mai ma keia kihapai. Ke i mai nei nae o Solomona ma ka Mokuna 17, pauku 8, “He pohaku waiwai io ka makana i ka maka o ka mea nana ia, ma na wahi a pau e loaa ana he mea ia e pono ai.” Aia la, ko ike ae la no kakou i kana mau hana a pau, a pehea kakou, he loaa anei ka ka mea aua? Aole, oiai ua hanaia mai no kakou ma Solomona 11:24, penei, “Hoohelelei kekahi a nui hou ae no nae; aua hoi kekahi i ka mea ku ole i ka pono, a o ka neie ka hope.” Nolaila, e hoopau i ka manao nonohua, a e mai kaala ma na hana maikai, oiai hoi, he aina no keia i ulupaia e ka pilikia i na kau i hala ae, ai keia manawa, ua pau ka pilikia, a o ko makou pilikia iho la keia i koe; a ina e pau loa ae ia kakou i ke alu ia, alaila e hooiho hoi ko makou pilikia a ke kokua Kahuna a me ka Mahina Hou.

            E na @, e ala ae kakou a e auamo pu i keia ukanana makamae a ke aloha. Ke oki nei nae au maanei, a ke hoi nei ke keiki o ka ua Haao o Waiohinu. Me ke aloha no.

            Benj. K. NAAA.

Waiohinu, Sept 8, 1860.

            O ka loaa mai i ke aupuni o Amerika Huipuia no ka makahiki e pau ana i ka la 1 o Iulai 1869, he kanalima miliona dala ka ui aku mamuao @ @.