Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 8, 24 February 1877 — HE MOOLELO NO AAHOAKA KE KOA A ME KONA HANAU KUPANAHA ANA HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO AAHOAKA KE KOA A ME KONA HANAU KUPANAHA ANA

HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI.

[ Unuhiia n>> k>! liaokoa.'] HELU 0. i X — i A PAU keiani iu liaua a ke kahuna, j A alaila, i mai la oia, Aia a Poalinia, j hele aku au a iuoe i Moloaa, i kahi hoi j o Kahieomuoo, a ma kaPoaoao au e hi* ki aku ai au. I loa no a pau na olelo a ke kahuna, 0 ke ku ae la no ia o Pohakumalumalu. a boi mai la, a hiki ana imua o Kalalea a me na'lii, a hoike aku la i na mea a pau a ke kahuua i hahai hiai ai. A uia la wa koke no, huli ae la o Kalalea, a pane pakahi aku la i na mea a pau i hahaiia mai ai, me ka i ana aku, Eia ke kauoha a ke kahuna ia kakou a pnu, a me na mea hoi a pau a kakou e imi ai a loaa mamua ae o kona hiki ana mai, nolaila, owai auanei ka mea nana e kii 1 ka wai a ka paoo? Pane mai la hoi o Papaloa, "Na 7 u ia e kii " a na kela a mo keia mea i koho mai i kaua moa e kii ai, a pela uo a pau pouo na mea i kauohaia mai ai. I ka pau ana no o na olelo a Kalalea, ku ae la kela a me keia e kii i kana mea i koho ai, a he manawa ole, ua niakaukau na mea a pau. Aia nae i ka hiki ana i ka po i o Akua, kui iho la ka hekili, ol>pa ae la ka uwilu, nei ae la ke oiai, ua ka ua koko, kalie ka wai ula, opaipai na kukulu o Kahiki. He ekolu po he ekolu ao, aohe wahi mea a hanau iki. A hala hou na la ekolu a ine na po. hou ekolu, aohe uo he wahi mea a hanau iki. Aia uae ke kahuua i ia manawa, a ma ka Poaono, hikr mai la oia ma Anehola, a e opu ana no na mea i a pau no ka pilikia ; a / mai ia la a po, j aole no i lawelawe iki ke kahuni», no ka mea, ua helo pu mai laua me Kalaeomano, a ma ka Poaliiku ae, a ma ka Avanaao o ia la, o Akua ka po o Akua ke ao, 1 a o lkua ka malaina, nolaila, o Ikua kane, o Hoopaupauaho ka wahine, hanau kane a me ka wahine iloko o ia manawa, he leo nui. Ma ua wanaao la, hoolale ae Ia ke kahuna e kui i ka awa a me ua uiea a pau loa, a e hui pu me ka wai, kanana a ke poi, alaila, hapai mai. He manawa ole, ua makaukau ua mea a pau, a ku ana imua o ko kahuna. I;i manawa, hoike ke kahuna i kona akamai; hoomaka iho la oia e pule, o ka hele ia a amama, lalan iho la kona lima i ka wai, a hamo aku la ia Koananai mai ke poo a na wawae ; a pau ia, iliki hou iho la ne ua kahnua nei i ka pule, o ka hele no ia a amama, komo akn la no ka lima iloko o ka wai, ;n hamo hou aku la uo mailuna a laio ; o ka hele no hoi ia a kauna ka pule ana. kauua no hoi ka hamo ana, o ke kui iho la no ia o ka hekil', olapa ka uwila, uei ke olai, ua ka ua koko, kahe ka wai ula, opaipai na kukulu o kahiki, a i hauau ae ka hana, eia ka he puukoko wale no. I mai la ua kahuua nei, Aohe i pau ka pilikia, oiai he | puukoko wale uo keia i hemo mai oei, i aohe keiki. | Hoomnka hou iho la ua kahuua nei e 1 pule, a m amama ana ae no, komo koke ! aka la no ka lime iloko o ke poi wai, a o ka hoomaka hou aku la no ia i ka hamo aoa, mai ke poo a hiki i ea wawae, j a pela no a pau kauua o ka pule ana, a pela no boi ka hamo ana, o ke kui iho la no ia o ka hekili ; o ka hele noi ia a pau pono e like me uiauiua, heoio ana he alualii, huli ae la ke kahnna a i mai, Eia ke keiki la he aluulu, o kela puukoko aku K o ka iii is, a o keia aluulu la o ke keiiki ia. j

Ma keia olelo a ke kahuna, he mea : kaualaa loa ia na ua mea a pau, aka. ma j I ka wehewelie pono ana mai a ua kahu-| na, i ka i aba mai, Aia a pau ka maka- ! hiki, ia wa oukou e ua'lii e ike ai i ke i atio o ke keiki, a i keia \va la ea, he alu» : i f ; alu wale no a me ka puukoko. j ! Maanei e waiho kakou i ka alualu, a | e kamailio kakou uo ka puukoko, 110 ka ; j mea, ua lilo aku la ia K.ahawali a me J Kanokumahiue kana wahine, aia i Pu- j na, aia mawaeua o Kapoho a me Puua, | oia o Kula a me Halekamahine, a na j laua no i hanai a ūui keia puukoko. A I t o keia mau mea nae, he mau mea pili j no ia Kapaopao, no ka mea, o Kahawa-1 li, pia uo ke keiki a ko Kapnopao kai- j kaina, ua hele oia i Hawaii, a noho ma | Kula i Puna, a hoao me Kamiloholu, lo-1 aa ai o Kahawali. 0 Kauokawahine 110 hoi, he alii wahiue no oia no Puna, a o ' Kula no kona aina hanau, holoholo Iike no laua a hiki i ko laua hoaoia ana, a no ka loaa ole o ka lauakeiki, ua liolo mai laua i Kauai nei, me ko manao e lawe i ke keiki e hapai ann, a ua auuieume laua me ka poe makemake keiki, oiai no nae ke keiki iloko o ka opu, aka, ma ka la uae i hanau ai, aia ka he puukoko wale no, pau ae la ka makemake o kekahi poe no ke keiki, aka, o Kahawali nae, miki aku la oia a malama iho la i ua puukoko nei, aka, aia nae ma ka wa a ke kahuua i wehewehe mai ai no ke ano o ua puukoko la, e lilo ana ia i ilio, ke hala ka makahiki ; ua kaualua loa kekahi poe, aka, o Kahawali, lawe ae la no ia a malama iho la, a me ia puolo no laua i hoi ai a hiki i Hawaii, ua malama laua a hiki i ka hala ana o ka makahiki, puka io mai la he ilio, a na laua no i hanai a hiki i ka nui ana, a ua kapaia kona inoa o Kanihookukaualoa. E waiho kakou i ka ilio e nape ana i ka oln o Waiakaea, a e hoi ae kakou a | e kamailio no ke keiki alualu, uo ka mea, i ka wa no o na aiualu nei i puka ai iwaho, pane koke ae la no ke kahuna, Eia ke keiki Ja Iie alualu, aia a hala ka makahiki, puka aku oia iwaho, a ike oukou he keiki, a i keia wa he alualu I wale no. No ka mea, o ke kino maoli ■ o ke keiki, aia la i kukulu o Kahiki, me ke kaikuaaua ilio uo ona. Aia nae ia manawa, ua huliamahi na mea a pau i ka haku mele i inoa no ke keiki, mai na'lii a i na makaainana. A penei ke mele a kekahi Aliiwahine : Nani Kaala he kuahiwi no "Waianae, Kahiko no Maili i ke ala me ke onaona, Aala onaona na wahine o kamao i ke kuE hoaikaue aua me ka ia i Puuokapolei, Lei Puukuua i na haia maka ehu kai, He kai o Kooliua, he uka o HonouliuliJ 0 ka uli hewa o ka ili ia oe e ka make uiake, [opalaai, Makemake au i na anae holo o KaihuE hoonuu au a kena i ke koi a ka maoao 0 kuu mauao ua hiki mai—e, U—hu he aloha uo—e, Ua hi—ki no—e. A pau keia mele, ua hakn no kekahi 1 kaua mele, oia o Paeaea, he alii kane, a penei kaua mele : Nani Waialeale he ipukai na ke kehan, Pahee i ka noe lana o Mauuahiua, Hina ke oho o ka mauu Kalamalo, Kuu hoa i ke anu o Aipo—e, Haha—e, Hala ka mapnna wai o Kikiopua, Me he opua U o Mokpaeae e au nei i ke s Aohe aapoi a ka naulu i ke kula. [kai, I He mea hana uiau no ka ua no Hanalei, • Lei Hihimaau i na lehua waimaku nui. 1 0 kuu mauao ua hiki mai—e, U—hu, He aloha—e, Ua hiki no—e. I ka wa no e hapai ana, ua haku mua no o Kahawali i kana mele, aka, i ka hanau ana ae oae, aia ka be puukoko wale no, nolaila, ua noi mai na'lii i ua | uieie uei, e hooili no na keiki inua, ua i aua no o Kahawali, a hooili iho la maluua o ka puukoko wale no ; a penei ua mele nei: Oni e lele Kookoolau i ka makani, Le!e maopu no i ka wai Koulihilihi, Aloha ua lehua o Hohoe e ni ia nei e ka manu, 0 ka moe oni ole a ke kai o Aalamanu, 1 hooipo me ua lehua o Panaewa, Niuu aku o ka laula inakai o Haena, Ua paweo na eena i ka iehna maka noe, I moe aloha me na lelina o Kuokala, Eiaiho no ka naui i Hanak&ulna—e,

0 kun iiMuao ua hiki m »i—e, j U —hu, Ho aloha —0, i Ua hiki no—e. I He nui no ua mele i hakuia no keia keiki, aka, e waiho kakou ia mau mole. ' a pau ka makaniki o k>i noho ;m » iua jke ano alualu, a puka aku ua kuinaea ■ uei a kakou ma ke ano kauaka, alaiia. ; hoouka aku na mele inoa. | 1 Iloko o keia wa e waiho nei ke keiki j ! me ka alualu. ua hoi aku la o Waiehu a j ! me Kawelowai me ka laua lninai o ka j j alualu wale uo, aka, ma ka olelo a Ka- j | uoeoalakai ke kahuua, aia a hala hooka- [ | hi makahiki, ike oukou i ke keiki, al »i-1 1 la, o ko oukou wa ia e kapa aku ai i ke- j I ua inoa o Aahoaka. | j l | Ua kapaia keia iuoa mamuli oka ma- i j kemake wale no o ke kahuua, e like me I kona ike ma ke ano o kana oihana. A nolaila, o ke ano o ia iuoa, ho malamalama, he koa, aia īluna o Waialeale. Ma keia mau hoakaka a ke kahuna, malaila wale no na'lii a me na makua i hilinai nui ai, a oia wale no hoi ko-la-kou puukalahala. He ekolu mahiua oka nohb ana o Kauoeoalakai i Kahoiwai. a hoi aku Ia oia i kona home kuahiwi, ilun& o Kilohana, a jioho iho la no hoi ua alii a me na makaainana. Ia uoho ana iho no o Koananai ma, hapai hou ae la oia. Oi noho akn hoi a hala na mahina elima, ono ae la oia i ka uhu o Makapuu, poke mai ka uhu a | liilii, lomi iho ke ake, hui pu iho me ka i limu piipiilaai o Maunalua. I ka lohe ana uoo Kalalea, ua hoouna ia o Pohakumalumalu a me kona mau hoa holo. Ia po no a ao, pae ana lakou nei i Maunalua, a loaa no ka limu Piipiilani, a holo aku la a pae ma kela aoao o Pahonu, moe iho la ao ae, hoomakaukau mai la na waa o ka poe lawaia o ia kahaj no ka hele ana i ka lawaia uhu, a o ka poe Kauai no kekahi i he!e pu me lakou la, no ka mea, he wahi pili iki uo ko lakon nei i knhi kanaka o Pahonu, oia o Lehuakoua, he kamaaiua uo ia kaha, a he kaikoeke no hoi oia no Pohākumalumalu, o ke kaikunane ia o ' kana wahine o Kaakaulua. Ua haawiia mai no hoi ia lakon nei eono kauna uhu, a hookomoia iho la uo ilokoo ka hale waa, he wahi i hoomakaukauia no na ia hoola, i ole ai e make, a oka hoi mai la no ia, a pae ana i Halaulani, e piha ana no o kai i na'lii, he heenalu ka hana. Hoi loa akti la no lakeu nei a hiki iuka o Kahoiwai, hanaia ka ono o ke alii a maikai. a paina no hoi. Oka hele no hoi ia a piha ka eono mahina, ono hou no ke alii i ea hope wai o Mana, hoouna ia kekahi mea e kii, a loaa mai la. Oia noho aku no hoi ko lakou nei a piha na mahina ewalu, ono hou ae la ke alii i ka hee o Kalihi-kai, a me ka ina o Anini. Eoioole a loaa mai la keia man ono a ke alii wahine. I ka piha ana hoi o ka eiwa o ka mahiua, haku iho la kekahi alii wahine i kana mele penei: Nani Lihue i ke ao a ka nanlo, Pahee i ke one ke kai o Halaulani, He lani he mea laha oie na T a e noho nei | Ka noho hookano a Keahialoa i ko kula, j Kumaka kuu ike i na ieohna o Kahahei | Hei aknla oe i ka opena kna a ka lawaia 0 ka hiaai waie aka no i ka nani o Aipo Aohe haoa a Kauapaliloa, Ke nihi ae la raa ke kua o Haena, U —hu, Ua lai —e, U —ha, He aloha —e. A pao ke mele a ia kupunowahine, | puaua ae la hoi kekahi kupunowahine ! i kana mele penei: ; Nani Wailaa he loko wai na ka makemake, [Alaa, He makemake okoa no na'u ke one o Huhui aku laua me ke kai o Kahaloa, Aohe loa o ke kula o Hanamaulu e waiho nei, O ka moe oni ole o ke kai o Niumala. Ua malu ke kula i ka houa e ke anu, Anu mauele i ke koni a ka ua Nahlu, Aohe hana aka makani Kinwailehua, He lehua ke nloha na ka wai kuau hoe, U —ho, Ua-lai —e, U—ha, He aloha— e. (Aole i pau.)