Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 52, 29 December 1877 — Page 1

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Joan Hori
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XVI.   HELU 52. HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 29, 1877        NA HELU A                                                                                                                                      PAU 839

            ALOHA I KE KUOKOA.

Leo. Will not Give up the Bible.

Pearl. p 44

 

1

Ua pau ka makahiki,

Na hana hoi, ua pau ;

E ku a mele hoomaikai

I ke Lii o na ao

Ua nui no na lono

A me na @ maikai,

Ua hai mai ka nupepa e,

Ke Kuokoa nei.

 

Cho.—Aloha, e aloha,

Ke Kuokoa e,

Nupapa Kilohana nei,

Ua lilo nae ia hai.

2

Ua paa ke kuikahi

I panai like e,

Ua ala no na mahiko,

Ua nui ka waiwai.

Ua nui no na haole,

Ua kini na pake,

Ua hai mai ka Nupepa e,

Ke Kuokoa nei.

 

Cho.—Aloha, e aloha, &c

3

Ua ala no na kaua,

Na kaua ino nei,

 Rusia me Tureke,

Luku aku, luku mai,

Nui na pilikia,

Na make no ka wi ;

Ua hai mai ka Nupepa e,

Ke Kuokoa nei.

 

Cho—Aloha, e aloha, &c.

4

Ua pai ia no na mele,

Me na Haawina e,

Haawina Kula Sabati,

Na mele kamalii,

Nui na mea hauoli

No ko na aina e,

Ua hai mai ka Nupepa e,

Ke Kuokoa nei.

 

Cho.—Aloha, e aloha, &c.

5

Ke haawi nei a nui

Ke aloha o makou

Ia oe Mika Wini,

Me Kawainui pu,

Loihi no ka hana,

Mahuahua e

Na luhi i ke pai ana’e

I ke Kuokoa nei.

 

Cho.—Aloha, e aloha,

Ke Kuokoa e,

Nupepa Kilohana nei,

Ua lilo nae ia hai.

 

Hawaii

 

Hawaii Oiaio

I na Makaainana o ka Apana koho o Honolulu, Mokupuni o Okahu:

            Ke kau hoaka mai nei ke Kau Ahaolelo o ka makahiki 1878, no ka wa a oukou e koho ai i ka oukou Lunamakaainana no ka Hale Ahaolelo e hiki mai ana, a he wa kupono keia no oukou a pau e noono pono ai me ke akahele a me ka hoohakalia i ka pulale ana i ka oukou mea e koho ai.

            O na kumumanao a oukou i kauoha mai ai, i kumu hana na’u e hana ai, e hooko no au me ka ikaika, a e alakai a kuhikuhi i ke alanui kahi e ko ai keia mau makemake a pau.

            Ua kuhikuhi mua aku au ia oukou i ke kau Ahaolelo o ka makahiki 1876 in hala ae nei, o ke

Kuikahi Panai Like ,

he kumu ia e hoowaiwai a e hoopomaikai ana ia Hawaii nei a me na makaainana holookoa mai Hawaii a Kauai. A pela io no. Ke ike makaia nei na mea i hooakakaia aku ia oukou ia kau, a o ka poe a pau i kue mai ia’u, a i hoino mai ia’u, a i nuku mai ia’u, me ka lele mai e hoeha i kuu kino ; aia lakou i hea ? “Aia iloko o ke ‘hu me he moi la.” “Ka! i ka ai ka poe i waha a,” a i hoinoino mai ia’u, no ko oukou pono e Hawaii. A ia lakou e paeli ana i ka honua, i ka lepo o ka aina o ke “Kuikahi panailike” e hoowaiwai aku ai, aia hoi, ke olelo ae la ka lepo, ke olelo ae la ka honua, ke olelo ae la ka nahelehele i ka maka o ka oo, “ae!owau keia au i hoino ai i ke Kau Ahaolelo o ka makahiki 1876.”

 

E na Makaainana !

            Ke ike maka nei oukou i na wanana i olelo ia no ke “Kuikahi panilike,” aia hoi o ke kokua a me ka inai o ka ai, oia ka

Aie! Miliona Dala !!

            Ke maalo aku nei no wau imua o oukou me ka wiwo ole, no keia kumu hana mua i hoakakaia, ia oukou i kela kau i hala ae nei, a e lawe mai au i na kumu hana, a oukou i waiho mai ai ia’u, e hoakaka aku penei :

            Kumuhana 1. “E noi hoi i ka Moi, e holo i Beritania a me na Aupuni e ae e Kuikahi panailike.”

            Wehewehe 1. Mai hea ae la ke kupu ana ae o keia manao iwaena o oukou na makaainana. He hoike kiekie loa keia, aia ko oukou naauao iluna loa. Oi ae mamua o na kau i hala ae nei. He naauao kiekie loa keia no oukou. He ola nui a a he waiwai, na keia Kumuhana a oukou i waiho mai ai. O keia Kumuhana. He hana nui. A he hana wale no, e pono ai i ka poe i ike kuhohonu i na kanawai e hookumu ia ai, na loina o ka Oihana Kalepa moana mawaena o na Aupuni nui o ka Honua nei. Oia hoi ke kanawai o ka pono ke hookuu ia Dute o na waiwai, a me ke kanawai o ke kupono o ka hoopaa ana ina Dute o na waiwai me ko na aina e. No ke kahiko o ke Aupuni o Beritania, a i maa a kamaaina iloko o ke kalaiaina ana. A oia ke aupuni mua i kuu ina auhau o na waiwai maka a pau, oia hoi na waiwai i hoohana ole ia a maikai, e laa na pulupulu, ko, huluhipa, a me na waiwai e ae i hookomo wale ia me ka dute ole. O ke kumu o keia hana ana, i loaa ai ka hana a kona mau makaainana; A iloko o kona noho ana aupuni ana, ua hoomahuahua ia ka pii ana o kona waiwai a hiki i ka pa haneri ana o ka pomaikai i loaa ia ia noia kalaiaina ana. Oia Kumuhana hoi a kalaiwaiwai ana o ka aina, o Beritania, ua komohia ae ia manao hookahi iloko o Amerika Huipuia. Ua mahele na aoao a elua iwaena o na makaainana oia aupuni no keia Kumuhana aupuni malaila; aia ma keia mea, oia hoi, ka hookuu ana i na waiwai me ka Dute ole ia; aia malaila ka pakele o ke Kuikahi Panailike o kakou. O Amerika Huipuia e noho nei i keia wa, ua mahale elua aoao.

            He aoao e hookuu, a he aoao hoopaa. O ka aoao hookuu, oia kai lanakila i keia wa, iloko o ka hapanui o na hoa e noho ana iloko o ka Hale Ahaolelo o Amerika Huipuia. I keia wa, ua haule hi@ loa ka Oihana Kalepa Aina me ke kalepa moana o Amerika ; a ua manao ka poe e ae ana e hookuu ia na Dute, alaila, e ala hou mai ana ke pomaikai. A ua manao hoi ka poe hoopaa ina Dute, ina e ae ia ka hookuu, alaila, e haule ana he mau miliona o na loaa o ke aupuni, a me ke komo mai o na waiwai o ko na aina e, e hooemi ana i ke Kumukuai o na waiwai Kalepa Kuloko iho o Amerika. Ma keia wahi hipuu uuku, ke ike ole nei kakou mahea la o keia mau aoao e hina ai ke Kau Ahaolelo o Amerika. Aka, e manao lana ae no hoi kakou, aole paha e hana koke ia keia mea, oiai, e haawi ia a e hoikeia mai ana no kakou i ka manawa, e hooko ia ai na kanawai oia ano ke kau ia malaila. Oia hoi, e loaa ana ia kakou ka manawa, e like paha me Ehiku makahiki e hiki mai ana, e hooponopono ai o Amerika i kahi e pani ai ka hakaka o na miliona i wehe ia ka Dute. Aia malaila e hopohopo ole ai kakou i ko kakou kumu waiwai, oia no ke

Kuikahi Panai Like.

           

            A malalo o na hiohiona o keia mau loina, kuhohonu, ke noi nei oukou, e hoomahuahua ae i ko kakou Kuikahi Panailike me Beritania. Ke olelo nei au, ua hiki no, oiai he nui no na waiwai koe o kakou i komo ole a i ae ole ia e ke kuikahi o Amerika Huipuia, a he kumu waiwai no hoi e hoomahuahua hou aku ai i ka waiwai o Hawaii nei, a i kona hiki ana i ka pa haneri, o kona nui. Eia nae o keia Kuikahi Panailike me Beritania, aole wale me Beritania ponoi, aka, me kona mau Panalaau ma ka Moana Pakipika : a malaila e loaa hou ai ua mau makeke hou o Hawaii nei, kahi e puka aku ai na waiwai o Hawaii, me ka hoihoi paumi m@i i ka pomaikai. Aka, eia ka ninau. He ae anei oukou e uku i na lilo no ko ka Moi-holo ana? He poe makee oukou i ke dala. E ninau au, E manawalea hou ana anei oukou i dala, e like me ko oukou manwalea ana i ke kau i hala ae nei? Aia oukou a ae, alaiala, malaila pu kakou.

            Kumuhana 2. “E hanaia i kanawai, e hoopuka ke aupuni i mau Bona Dala hou, e hiki ana i ka $10,000,000,i mea e hooulu ai i na oihana mahiai, na wiliko, na kula, na halemai, a dala Hoola Lahui a me ka lawe ana i ka wai ma na kula panoa, i hiki ai ke mahi i pomaikai no ka lahui.

            Wehewehe 2. O ke ano o keia, oia ko ke Aie Miliona Dala, i hoonohonoho ia na kumuhana o ia mau dala, a oia no keia:

1                     No ka Oihana Mahiai.

2                          “                 Wiliko.

3                          “                 Kula (Hoonauao).

4                          “                 Halemai.

5                          “                 Hoola Lahui.

6                          “                 Wai hoomau ma na kula panoa.

Malalo o keia mau kumu, i ko’u manao he nui loa ka $10,000,000 oiai aole oukou i hoonohonoho i ka nui o na dala e hookaawaleia ai no kela a me keia Oihana. Ehia o ka Oihana Mahiai e pono ai? E kau kakou i huahelu ma ka manao wale ana, penei :

1          No ka oihana mahiai,                          $300,000

2                      “          wiliko,                           600,000

3          No na Kula,                                       1,000,000

4                      “ Halemai,                                  250,000

5                      “Hoola Lahui,                            500,000

6                      “ wai hoomau i na kula panoa, 1,000,000

                        Huina,                                     $3,650,000

Ua lawa keia mau dala, no ka hooulu hou ana i na mea e ulu hou ai na waiwai a pau o ka aina. O keia mau miliona dala, e lu ia kona kumu waiwai, e hoohana aku i kahi i hana ole ia, alaila, e hoihoi paumiia mai no kona kumu waiwai. Eia ka ninau nui, Pehea la e kaa ai keia mau dala? E lawe hou mai au i na hoike manao ana i kela koho balota mua ana ; a penei no ia:

Loaa o ka lua wai o Kahoakane no ka makahiki hookahi, he $70,000, a hoonui me 20 makahiki, loaa he $1,400,000.00

Loaa Hale Dute no ka makahiki hookahi, he $80,000, a ina he 20 makahiki, he $1,600,000.00 loaa.

Aia hoi, iloko no o keia mau wahi loaa a i elua o ke aupuni, no la lua wai a me ka Hele Dute, ke hookaawaleia keia mau loaa no ka hookaa ana i ua Aie Miliona Dala nei, aia hoi, ua kaa he $3,000,000, a koe wale aku no he $650,000. O ka ukuhoopanee o na $3,650,000, ua like me $571,000, a hui me $650,000 koena o kela mau loaa i hoikeia maluna, ua like me $1,161,000. Pehea e hoi ai keia mau dala? Eia no ia: O na loaa o ka lawe ana mai i na wai a na kula panoa e like me ke kanawai i hooholoia i ka makahiki 1876, he $2.00 no ka eka; a penei ka hoonohonoho ana e like ma ka nui o na wahi i hoohanaia:

Ka lua wai o Kula, Kamaoa & Wailuku.

            Eka.                                                     Mak.

            @000x$2.00—$16,000 x 20—$3@0,000 ko Wailuku ma.

            @000   “          —5,000 x 20—120,000 ko Kaanapali.

            7000    “­          14,000   “        250,000 ko Lihue Oahu.

            6000  “                        12,000   “        240,000 no Mahinauli, Kauai

            5000  “                        10,000   “        200,000 no Mana.

            4000   “             8,000     “      160,000 no Honouliuli.

                                    Huina,             $1,320,000

 

E hoolawe ia $1,320,000 ka ukupanee, oia hoi he $1,160,000 koe i ke aupuni i ka pau ana o na makahiki he iwakalua, he 160,000 dala. Aia hoi, aole au i helu ae nei i na loaa e ae o ke aupuni iloko o ia mau makahiki he 20 i hala ae. E hoomaopopo lea ia no, ina ua nui mai na wiliko ma na wahi he lehulehu, o na kula i weheia na mahiko—he mau wiliko kekahi i kukuluia, a o ka auhau o ke aupuni maluna o ia mau waiwai, e mahuahua ana no. A i mea e hoomaopopo ai i ka nui o na loaa mawaho ae o na loaa i hoike mua ia ae nei, e lawe mai au i ka loaa o na wahi i kukulu ia na lua wai, e hooma’u ana i na kula panoa,

Loaa Auhau Aupuni no na wiliko no ? 000 eka, he $24,000

“                      “                      “          3,000   “                      @

“                      “                      “          7,000   “                      27,000

“                      “                      “          6,000   “                      @

“                      “                      “          @        “                      15,000

“                      “                      “          4,000   “                      @                                                                                                                                                                                                                                Huina Loaa,                                                                _______

                                                                                                $93,000

no ka makahiki hookahi.

 

            E haawiia he 4 makahiki mai ka makahiki 1878, e hookoia ai na hana a pau, a o ka auhau keia i loaa i ke aupuni i ka 1882 e hiki mai ana, he $99,000, alaila, e hoonuiia keia loaa me ka 16 makahiki e hiki mai ana, alaila, ua loaa i ke aupuni na dala no ka auhau ana i na wiliko i hoikeia ae nei maluna, na dala he $1,584.00, a hui me $160,000,like me $1,744,000 loaa kuokoa mawaho o na loaa e ae o ke aupuni. E hoomaopopo iho no hoi kakou, aole i heluia ka nui o na loaa o na wiliko i ulu ae iloko o keia mau la e ku mau nei, aka, e waiho au ia mau loaa mawaho o keia hoonohonoho ana, i mea e hooholo ai i na hana o ke aupuni e ku nei, a e ikeia no auanei, he koena no ko ia mau dala ma ka waihona dala o ke aupuni, penei :

Loaa aupuni 1877 & 1878                  $1,500,000

Lilo                  “                      “            1,000,000

Koena ma ka waihona aupuni                $500,000

            E hoonui i keia koena me 20 makahiki, alaila, e hiki ana na loaa o ke aupuni i ka $10,000,000. Ua mahuahua no keia loaa no ke aupuni i ka pau ana o na makahiki he 20 e hiki mai ana, alaila, penei ka Papa Hoike o ka makahiki 1898: Koena ma ka waihona aupuni, he                                                         $10,000,000

                                                     1,000,000

                        Huina              $11,744,000

            Iloko o keia mau makahiki he iwakalua e hiki mai ana, e hiki mai ana ka waea telegalapa iwaena o kakou ; a, aia iloko o ia mea, he waiwai nui ko ke aupuni, ma ka hoomahuahua ana ae i na loaa o ke aupuni. Ia manawa e moku ana ka puali o Panama. Aia a moku ia puali o Amerika, alaila, e hiolo mai ana na moku i piha i ka waiwai o na aina e mai a anei e lu ai, a lawe aku i koonei i na aina e ; a oioi na loaa ia kakou ke kuikahi panailike me Beritania, alaila, e oi mahuahua loa ana ka loaa o ke aupuni. E hiki mai ana ke kaa ahi maanei, kekahi kumu e hoomahuhua loa ai i ka loaa o ke aupuni; a ma kahi o ke koena, he haneri tausani dala i keia wa, aia hoi he helu miliona i na makahiki he iwakalua e hiki mai ana. He oiaio, ke hoike aku nei hoi au i ke kii hoohalike o ka loaa a me ka pomaikai, aka, aole e nele ana ka hiki mai o na poino. Aka, o ka kakou hana, o ka makaala aku i ua mau poino la e hiki mai ana ; a i hiki ai ia kakou ke ahuai i ka pomaikai a me ke ola, no keia mau makahiki he hookahi haneri hou e hiki mai ana. nO ia hoi ha! Noi ia ae na Kuhia, e holo ka Moi i Beritania, i Kuikahi Panailike hou, a e Aie i ka Miliona Dala. Alaila,

E na Makaainana,

e oi loa aku ana ke dala o ke aupuni, a e haalele ka hao kopala ana, no ka uuku o ke kopala, aka, e hanaia i mekini e like me ko Kaulu mea kope awa o Honolulu, a na na kaa bipi a me na kaa kikane e lawe i ka Hale Aupuni.

            Kumuhana 3.  “E weheia ka auhau kino o ke poo.”

            Wehewehe 3. Ua hooikaika no au no keia Kumuhana, a ua puka no i ka Hale Ahaolelo, a ua hoole ia nae e ka Moi, aka, ke waiho hou mai nei no oukou i keia Kumuhana na’u e auamo, a ke hii nei au i ko oukou makemake, a e hooikaika hou no au i keia kau Ahaolelo ae e hiki mai ana.

            Kumuhana 4. “E weheia ka auhau kino o na Makai mai Hawaii a Kauai, elua lio hookuu.”

            Wehewehe 4. Ae! o kakou keia e na Makai o Honolulu nei, i uku no ko oukou malama pono ana i ka oukou oihana. E pono e hookuuia ko oukou auhau, oiai he hana nui ka oukou, a o oukou ke luhi nei i na kau a kau ; a ina he mau hana nui ka ke aupuni, alaila, ua hiki no ke hoo@naunaia ua mau lio la me ka uku ole. Eia nae, e loaa ana ka makaukau ia Oihana Aupuni i loaa oe mamua. A o na Makai hoi mai Hawaii a Kauai, oiai e nui mai ana na hana o ke aupuni ma ia mau apana mawaho, ma nei hope aku. Nolaila, e hookuuia ka auhau o na lio elua o lakou.

            Kumuhana 5. “E weheia eha lio o na Puali Koa Pualu a pau, hele wawae a kaua lio hoi kekahi.”

            Wehewehe 5. Ae, he pono loa keia, oiai na na kaua lio no e lilo nei no ko lakou mau lio ponoi.

            Kumuhana 6. “E hooemiia ka auhau ilio i 90 keneta no ka ilio haole, a i 50 keneta no na ilio kupa o Hawaii nei,  oiai he mea ai no ia na kanaka.”

            Wehewehe 6. Eia ka’u, i 90 keneta ka auhau ilio, o na koko haole kiekie, aka o na ilio a koko ole a kanaka, e hookuu loa ia no ko lakou auhau, oiai he mea ai no ia.

            Kumuhana 7. “E hoopania ka noho ana o na mai lepera ma Kalawao, a e hoihoiia mai, a na kela a me keia mokupuni e malama i kona poe mai lepera iho.”

            Wehewehe 1. Ae, E hooikaika loa ana au i keia kumu hana a oukou, oiai he mea nui keia e ulu nei iwaena o ka Lahui Hawaii. A ua hewa ka laweia o na mai ma Kalawao, aka, e kaanaia no lakou ma na mokupuni kahi i lawe ia mai ai lakou. Aka, e puka hou ana no keia ninau, Auhea ke dala e hiki ai ke kukuluia na Halemai ma kela a me keia mokupuni. Aohe a oukou wahi e ae e kuhikuhi e ae ai, e ko ai keia makemake a me keia Kumuhana a oukou i waiho mai ai, o ka

 

Aie Miliona Dala wale no.

 

            Kumuhana 8. “Na ke Aupuni ke ao ana i na keiki ma ka olelo haole.”

            Wehewehe 8. Kumuhana naauao kiekie hou keia a oukou e na makaainana. Ho aku kakou i ka naauao piha. A oiai ke hele aku nei ko kakou oihana kalepa me ko na Aina e, me ka mahuahua loa, a e pono e hele pu kakou me ke ano o ke au o ka manawa. A ma ia naauao hou, e pono ai ka noho ana o ka kakou mau keiki a pono pu me ke aupuni. Alaila, e ko ana keia makemake nui ou e Hawaii, o ka noho o na kanaka Hawaii Ponoi, iloko o na oihana a pau o ke Aupuni Hawaii. No kakou iho no ko kakou make a kakou e ho@no nei i na Moi, “i ka puni haole a i ke puni haole,” aole nae o kakou noonoo iki ae, o na A@i a pau i noho Alii kokoke iho nei, he poe wale no lakou i ao i ka oloelo haole, a i ike ole aha ia e komo ai i ka Oihana Kuhina, e luhi ai ke Alii i ka unuhi ana mai i na olelo a ke Kuhina ike ole. He pono anei keia ? E olelo paha auanei oukou, “Ka! He kanaka Hawaii no hoi ka Moi, a he ike no hoi i ka olelo Hawaii, a e pono no i poe Hawaii wale no ua Kuhina o ka Moi.” Auhea oukou, i na wa ae nei i hala, ua hiki ia, aka, i keia wa, e waiho i na wel@ i lu-@ a i kahiko, a e lawe mai i na mea hou, a ma o na mea hou la ke kulana o ko kakou aupuni e ku ai. Oia @ I Kula Haole a pau mai Hawaii a Kauai.

            Kumuhana 9. “E hooemiia na lilo o ke Kanawai Oki Mare.”

            Wehewehe 9. Ae! E hooemiia na koina o ka Aha a me na uku Loio no na hihia oki. Pono oe e Iehu!

            Kumuhana 10. “E hoopauia ke kanawai moekolohe, a e hoopiiia na hihia o ia ano ma ke ano Kivila.”

            Wehewehe 10. Ae !

            Kumuhana 11. “E hoonoaia ke kanawai e papa ana i na haole, aole e haawi i ka wai ona i na kanaka Hawaii, a e hooponoponoia na degere o ke kiekie o ka ikaika o ka Alekahola, i inu ai na kanaka, aole hoi e like me keia wa e hoohainuia nei, a no ke kue no hoi o ia kanawai i ka pono kaulike o ke kanaka, a kue no hoi i ke Kumukanawai.”

            Wehewehe 11. Eia hou no keia manao kiekie o na kanaka Hawaii. Ke koi nei oukou na makaainana, e hoonoaia ka haawi ana i na kanaka Hawaii i ka wai ikaika i na kanaka Hawaii nei. He oiaio, ua pau ko kakou ano hupo loa, ke hoohalike ae me na au i hala ; a e pono e loaa keia po maikai o ka noho kuokoa ana o ke kanaka Hawaii maluna o kona one hanau ponoi. He oiaio, aole au he kanaka inu rama, aole no hoi o’u makemake i ka ike aku i ka ona mai o na kanaka Hawaii ; aka i kuu wa e ike aku ai, e haawiia ana ka rama ma ke ano malu maloko o ua hale lio, ma ke kua o ka hale inu rama a me ka waihoia ma na wahi ino a pelapela, alaila, pii ae la ke koko o ke kanaka Hawaii, a olelo iho la, “Pela iho la anei oe e hanaia ai e Hawaii Ponoi? Aia anei iloko o na hale liilii hoopailua oe e hookipaia ai, no kahi mea hooikaika kino, a me kahi lealea no ka manawa pokole. E peku aku i keia kanawai, a hoihoi hou i Na Enelani, i kona wahi i hele mai ai, a e haawi mai i ke kuokoa o ke kanaka, i hiki ole iaia ke noho malalo o na hookaumaha hoopilihua wale ia. Nolaila, e hoonoaia no, a e hooponoponoia no na degere o na wai ona, e like me ka makemake o ka oukou Kumuha@, a e hooponopono hou ia ke kanawai no ia mea.

            Kumuhana 12. “E malama i ka la 1 o ka pule, e like me ka manao o ka lunaikehala o kela a me keia, e like me ka Pauku 3 o ke Kumukanawai.”

            Wehewe@e 12. Na ke Kau Ahaolelo no e hooponopono i keia mea.

            Kumuhana 13. “E hoonoa ana i ka inu ana o na kanaka Hawaii i ka Awa, a e hooemi@a ku ka laikini no ka awa.”

            Wehewehe 13. E hooko ia no keia ke komo au.

            Kumuhana 14. “E hoopauia ka laikini o na waapa.”

            Wehewehe 14. E hooikaika no au no heia.

            Kumuhana 15. “E hoopauia ka laikini o na kaa lio holo lealea o Honolulu nei, oiai ua kiekie ko lakou mau auhau, e uku ia nei i ke Aupuni i keia wa.”

            Wehewehe 15. Aia a komo au, e hookoia no keia.

            Kumuhana 16. “E hoopauia ka auhau papalua i na auhau.”

            Wehewehe 16. Ae !

            Kumuhana 17. “E hoopau i ke kan@wai .75 keneta no ka 300 auhau waiwai, a e hooemi i 50 keneta ma kahi o ke 75 keneta.”

            Wehewehe 17. Ae !

            Kumuhana 18. “Na hoololi Kumukanawai, Pauku 20 a me ka Pauku 61.”

            Wehewehe 18. Ae !

            Kumuhana 19. “E hooemiia na lilo o na Rumi a me ka poe kau i-a o ka Makeke o Ulakoheo.”

            Wehewehe 19. Ae ! E hookoia no keia me ka ikaika loa.

            Kumuhana 20. “Ehoomahuahuaia ka uku o na Koa Ponoi.”

            Wehewehe 20. He pakui no keia a me na keiki Puhi Ohe.

            Kumuhana 21. E hookomo aku hoi au i keia wahi Kumuhana. E hooko hou ia na kuleana o ka poe i haule ko lakou mau kuleana. Oia hoi, e wehe hou ia ke kuleana aina iloko o na aina Aupuni a me na  Aina Leialii. Mamua o ka haawiia ana aku o keia mau aina i na lima hana o ko na aina, he nui na kuleana i kal@heia e na Kakauolelo o ka Papa Hoona Kuleana mua, a ua lilo wale a haule ia mau kuleana aole i hookoia. O ka wa kupono keia e hapai hou ai.

 

E na Makaainana.

 

            O ka Apana koho o Honolulu, na kupa hoi o ke one anapanapa o Kakuihewa. O ka’u wahi olina iho la ia, ia oukou, a ma o ko oukou paulele hou ana mai ia’u, e auamo au i ka oukou mau Kumuhana, e hooko no wau ia mau mea, “a haule mai na Lani.” I welina no ka oukou mohai, ke alana aku nei au i keia mau wahi kanaenae.

            “Paa ka lili a ka ua ka paahoa,

            K@ki koele i kauka o Kahana,

            Ua ku ae a iluna i ke waipaoa.

            Aohe au noho iho i Waimea,

            Ua hehua mai la e Kawaiahulu,

            Heaha la ka waihona a ka makani,

Ona puu makani kahea o Puna,

            E hea wale ana no i kula Auhuhu,

            Hele a nalo ae Aahoaka,

            Huhuhuli laua la i ka laula,

            Ua lilo aku makou i ke Kal@kal@,

            Aia kahi moe i o Alio—e,

            Waliwali ka iwi aoao o ka manu,

            Napo ke hoohuli mai i Mailehuna,

            Halau ka poli o ka oko i ka makani,

            Nienie iho ka uka o Kaipuhaa,

            Ala i kuu maka ka wehi o Palehuna-a,

                        O ka huina o ke aloha ka i o’u nei,

                        O ka poe kai hiki mai ia’u a lawe—e

—Ua hiki—e—

Edward Kamakau Lilikalani .