Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 14, 2 April 1881 — HE MOOLELO NO KALANIMOKU. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KALANIMOKU.

; 0 Maui ka aina hanau o Kalanimoku, & oolaila kona mau kupuna a me kona inau makaa, no ka ohana alii Moi o Maoi na lru* puni o KaUnimoku. O kona ohana hookahi o ka hanau ana: O Kalanimoku ka mua, a o Kahokuhaakoi ke kaikaahme, ka makuahine o Kahalaia me Kekauonohi. O Poki ke aiii kiaaina Oahu, oia ke kaik.tina o Kalanimoku. Ua hanau o Kalanimoku ma Makaopaie* I na iKa ai no Hana m& Maai. 0 Kamaka* hukilani ka tntvhuahine ke kaikamahme a Kauhiaimokuakama ke keiki a Kekaulike ka Moi o Maui. O Kekuamanoha ka makuakane ke kai* konane o Namahana, ka makuahine o Kaahumano, nolaila, he kaikunane o Kalanimoku no Kaahumana a me kooa ohana. Oln A D 1738 ko Kalanimoku hanau ; ana. He pio kona miu makua no ke kaua • me na kipikipi no ka ohaaa moopuna a m* oa leeiki a ka Moi o Maui. Ua kokua o Kekuamaaoha mahope o Kee* aaaoku ke kane a kona kaikuahii», noiaila, ua kipi lakou ia Kahekili ka Moi o ke auponi, aka r ua pao hkou i ka hee iloko o oa hooaka kaoa kaukiaa, o KalaeHiil» ma Waihee, o KaUaonakukui ma Molokai. NoUiU, aa hoopio na makua a noho ma Kom. no ka mea; he poali okoa ia oo Hawaii, malaila na makaa i noho ai, a hik» [ ka hanau ana o Kalanimoku, a me Kaahumioo. * •

I Wa A D 1718, iu lawe m ma H*w»iīi a o ke kaikaahine o ka tntka*k*oe oia o Namah&o» a me Keesoisolra kaoa kaoe • Koakiaī ke kaikoo»o« mu o KuhiD«o& : U« paa iakoo i ka holo pi ī Hawaii. Aka, o oa makaa o Kalanimoko. o Keka» j - araanoba rae Kamakahukiiaoi, oa kii ia sai, lakoa e noho me Kahekilr t a aa ooho oo la- j koa i Maui. No ka mea, o Kaiola me Ka-| ■ ioloahiiaoi na kaika&aaa o Kimakahukilini 1 he poe aiii oo lakoa a he maa kaikaahioe oo Kahekiii ka Moi o Mioi. | 0a haaai pa ia o Kalanimoku (N [ maoo a oni pq Uoa. 1 ko Kalanimoko maoawa opiopio oa lilo | koke o Kaianimoka t hoa aloha aikaoe nt i Kaoiehameha, a i hoa moe pa oo Kamehameha. | j 1 ko Kaiaoimoka iilo aoa ī kaoaka makaa | i Uj ao ia oia i ka oihaoa koa; a aa like ko | | iaaa koa me Kamehameha. | Nolaīia, hoonoho kku la o Kamehameha | ia Kaianimoka i pukaaa, a i alihikaua nui j no kooa aapuni. I Hoolilo ako o Kamehameha ta K®i»oimo- j ku i Kahina kaua noke aupuni. | Hooiiioaku 1* ia Kalanimoku i lunakanaI wai kiekie, īa ia ke oia a me ka make. j Haawi aku la o Kamehameha i ka maoa | maluna o na aiii a me na Kuhioa. 0 oa a <ne na lako a pau. 0 KaianioKka maia* na oia mau mea a pau. 0 Kaianimoku ka Kamehameha punahele kaulana; maluna o koaa aapuni a me kona mau panaiaau, iaia ka mana e hikiai ke ha* awi i ka aina i na alii a me na Kuhina, i oa kaukaualii, & me na puah a me na aiaio a me na koa. Aole hiki ia Kamehameha ke haawi, ke ae ole o Kaianimoku. Da like pu o Kalanimoku me Kamehameha. A o na kaikaina a me na hoahanau ponoi o Kamehameha, a ia lakou n pau malalo o Kalanimoku. Ua mau no ko Kaianimoku punaheie a hiki i ko Kamehameha make ana. ! I ko Lihoiiho Kamehameha if noho alii aoa maiuna o ke aupuni o kona makuakane o Kamehameha I. Ua lilo no o Kaianimoku i Kuhina kaua no ke aupuni mai Hawaii a Kauai. 1 ka make ana o Kamehameha i, ua ulu mai ke kaua kuloko, oia hoi ke kaua aina me ke kaua Aikapu, oia ke keiki a ke kaikaina o Kamehameha. 0 Kaianiinoku ke Kuhina kaua nana i kaua aku me Kuamoo, a ua inake ua aiii la nana ke kaua, a ua hoopuehu ia ke k&ua Aikapu. O Kalanimoku ke alii kaulana i ka ona rama mahope iho o ke kaua i Kuamoo. Ua Sapetizo ia o Kaianimoku i ka A D 1819 mahope iho o ka make ana o Kamehameha e kek&hi kahuna katohka maluna o ka moku Faram i ku ma Kawaihae. Aka, aole i maopopo ia Knianimoko i ke ano oia niea. Aoie' oia ī Ike Tka «vaiwai io ōlieia mea, he bapetizo, ua lohe oia ma ke kamailio a John Kive kekahi punahele a Liholiho he haole Farani. Ua kuhihewa o Kalanimoku i ke ano o ka wai a me ka aila i poni ia iaia. Ua maa o Kalanimoku no ka huikala me ke kaiolena a me ke kopipi ana i ka wai no ka mea iawehaia, me ka ike ole i ke ano o ka wai o ka bapetizo ana no ka Uhane o ke Akua. Aka, o ke kahua mua paha ia o ka iilo ana i katolika o ka lahui kanaka Hawaii. He nui na wahine a Kalanimoko o na kaikamahine a ko Kamehameha mau hoahanau a me na Kuhina, oia na wahine a o Kihohann o ka wahine ia na ke kaikamahioe haku a lakou, oia ka iani wahine a lakoo. Aka, o na hua i loaa mai loko mai o ua lani la. aoie e manao ia ua ioaa ia naoa, aa lilo ia hu* na Kamehameha oia iho la ka hooilioa Moi o ke aupuni. 0 ka inoa o ua kaikamahine hako nei a lakou, oia no o Kalanikauikaaiaoeo Keopu* olani. ! 1 ka hiki ana mai o na misiooa Puritaoo i Hawaii nei aole no i hoomaopopo o Kaianimoku i ka pono ia manawa, mamuii o ka le* alea a me na hana haumia ka noho ana. 1 ka ha o na makahiki o oa miaionan o ka noho ana ma Hawaii oei la niaoawa, mai iho la o Keopuni ma Lahaino a make aku la. He nui na moe puu i hele mai e make po me ke alii. Ua makau na kaoaka ia Kalamoku me ka manao e hana oia e like me ka wa kahiko. Olelo mai la o Kalanimoka imua o na alii a me am makaainana ina ka ! Luaokiha: | ' Ua kauoha mai kou wahiae ia'u, e huii | au i ka Oleio a ke Akua a o&e kau alu, oo» j laila, aoie e make, e huli oukou i ka oleloa | ke Akut." I L ka make an* o Keopolaoi, oaaoaowa ibo ! ia o Kalanimoko, a like me ka papole. Ua | hoipoia ka rama me ka haaawai me kt ba* noa a pe.la i hoohainu aka ai i kanaka, alea, no ka noho pa toa o na misiona o>a paha ka mea i pao wale ii ka hana naaopo. tja puka mai ka m&iamalaiaa o ka oklo a ke Akoa* a oa hoohioio ia oa ba&a naaupo o ke aupuoi pegana. Mahope iho o ka nake ana o Keopalaiii, {alaila, hoomaopopo iho ia o Kakoimoka i ke kaaoha a Keopalaoi iaia e halī i ka pooo a e puie i ke Akua, a aiihi i ka tewa, a • haaiēle i oa Wahioe b» tefca!efca, • iawe i l hookahi wahioe. ! Ua ike na ilīi, aa makiaioani i ko Kala* nimoia haohaahaa ana t a me kooa ooho haipulp ana mahope o ka pono o ka Oleio * ke Akua. Eia ka hope o kona ia*!*te «oa i āa ha« na iealea a me oa ha&a hewa. Lawe ae b oia hookahi wahine, oia hei o Akahi a Pi» ueiua e ola nei i keia wa. ! ka malee aoa o ke alll o Kaaai « o*° Kaumualii. Kaaoha niai la o Kaamoalii, o ka hooUUa titi« ke keili t ko E*

j lammoko kaikuahioe. Aka, he keiki haoa ' lealea me ka uhauha, oa lawe i* na wahme he leholeho, • e noho aoa ka ona rama } me : ka hoomaopope ote i kapoao o kona noho , aiī» aiipoka aoa ia Kaaaī. j Nolaīla, manao iho la ka makuakane o Kiiaoimoko, e hole aka mahope i Kauai, : oa hoio ma Haoalei, e nana i ka moko i na- ( haha ma Haoaiei, oia o Haaheo. ? Ua pakele oae o Kalanīmoka i ka poe ī ohano e pepehi ia ia. Ak», oa. hoopakele oai ke Akua ia Kalaoiaoku, ana o Kai«oīmoka se ka iiaīpole ia a»t»«wa. Iko Kalaoioioka pakeie aoa i oa eoemi r hoioako ia oia ma kooa moku ma Paalaa a ko ma Waime». malaila o Kahalaia ame Kekaaluohi ma, a me na alii a me na kaukaa alii ame ka poe koikoi ame oa puah o Kaumualii. Maiaila i kukaia ako ai o Kaiaoimoku i ke kauoha a Kaumualii. O Kahalaia ke alii o Kauai, oke kumu no ia i ala mai ai (oa oaanao kipi, ame oa kioopo. Aka, maI laila o Ker H Bioamu me Mr Wini. | [kapo ke kaoa kipi kimopoaoa, ioa make ka nui oka poe kipi ia po. Hookahi alii i make o ka poe kipi ole, o Niau ka inoa. Ua Unakila ka poe mahope o Kahaiaia, aa paa ka papa me na lako kaua. I ke ao ana, hele mai la o Binamu la Kalanimoku e olelo e hoi i Oahu nei me Wini ma. Ae aku la o Kilanimoku ii Mr Binamu ma e hoi i Oahu, no ka pilikia o Kauai i ke kaua. Olelo mai la o Btn»mu ia Kalanimoku. I na e kaua oukou, a i lanakila oukou maluna o na enemi; mai pepehi waie \ ka poe hewa ole, mm iuka i na wahine a me na kamalii, aele pela ka poe naauao. Ua maiama noo Kalaoimoku ia mau kauoha me kona manaoio. I ka wa i akoakoa ai na alii a pau i Wai mea. Ua kaho ia o Hoapili kane i Puuku; a oia ka alihikaua nui, ua kauoha ako o Kalanimoku e like me ke kauoha a Mr Bioama. O ka hoomaka ana o ke kaua, aa hana ia ma ke ano kristiano. Ua pule ia ike Akua kiekie ma ka lāni. He me& kapanaha m kaua, ua maiuhia aole a luku waie la o ku poe pio i hele imua 0 Kalanimoka, ua hooku u wale la ma ka la. nakila, ua kukaka la o ka poe pio i kanahelehele. e hele lakou irnua o Kalanimoku aole lakou e luku ia, nolaila, hele nui loa ka poe pio i o Kalanimoku ia. 0 ka hua no ia o ko Kalanimoku hooiaio ana i ka aoao kristano. Ika pau ana oke kaua ma Kauai, hoio aku la o Kalaqimoku i ka maknikai ma NiU hau. a ua pilikia kona moku o Paaloa, ua ili ma Niihnu. Olelo o Kalanimoku, ilaila mahuahua kor.a manaoio i ke Akua, a me ka pule ikaika 1 ke Akoa no kona hewa. A pa'a ka piiikia ma Niihau a hoi ma Oahu. Ua lilo no o Kalaniinoku i puukalahala. O Kahalaia no kekahi i manao e hoohaunaele me ka manao ino ia Kaahumanu, me ka manao o Kahalaia e make o Kalimmoku ua pane pono aku o Kahalaia imua o Kalanimoku me ka olelo aku. u lna e make oe. alaila, e on> no au mahope o kou make ana." Noonoo iho la o Kklanimoku, auwe iho la no ke aioha i kona kaikuahine o Kaahumanu. Aka, ua iiio ia i mea e kaumaha ai ka manao o Kalanimoku, ua iilo ia i mea e pau ai ka manao kaumaha. Aka, ua inike e o Kahalaia a ua pau ia kiumaha ma kana pule ī ke Akua. Ua ulu hoa mai kekahi kaomaha ia Ka* linimoku, no Poki kona kaikaina. O Poki ke kamu o ka haonaele a me ka ohomo e pepehi ia Kaahomanu. Ua imi no o Kalanimoku e hopu i keia klpi kona kaikaīna, a no konā hilahila, oia ke kamo o kooa hoi ana i Hawaii a hiki i kona make ana i ka 1827. Ua kopaa keia aiii me kona pau lele i ke Akoa, a hiki i kona ia i halawai ai me kona Haku ma ka Lani.