Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 19, 9 May 1891 — Page 3

Page PDF (1.76 MB)

This text was transcribed by:  Tiana Kamiko
This work is dedicated to:  Dedicated to Nā Kumu ʻŌlelo Hawaiʻi

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Kaaahi me Aina o Oahu,

 

@ANA AI MAI LANI AHI @@@@ AKU

 

AM      AM      PM      PM

Honolulu                                                                                                                                             6:15     8:00     1:45            4:20

@(unreadable)                                                                                                                                                7:15     9:00            2:45     5:20

@(unreadable)                                                                                                                                                7:45            10:15   3:30     5:50

@(unreadable)                                                                                                                                                8:00            11:55   4:55     6:45

 

@o Manawa Wale no.

 

@[this entire section is unreadable besides "p.m." at the end of each time]

 

HOU HAWAII

 

            @ lohe ia nei, ua mahuka aku o Evans ma ka Australia o ka la nei.

            E hoohanakaruba la o Chin Pun o Honolulu nei i ka Poalua Ehia aku koe e hoea mai ana?

            @ hea ia aenei ka inoa o kahi kuna olulo i i pae ae ai i Ka@e mamua aku nei me na eke a pau ka opiuma, o ka Hae Hawaii.

            @ hookohu aku nei ka Aha Kie@@ ka la 1 o Mei, ia Mr. A. W. @@@, i Hope Kakauolelo ma kahi @@.  Reist i haalele mai; a ia @@@ L@ea Jr., i Kokua Kakau Alua, ma kahi o Mr. A. W. @er i hookiekie ia ae.

            O ka nui o na make o Honolulu no ka malama o Aperila i hala, 1886 Hawaii, 6 Pake, 5 Pukiki, 2 Iapana, 1 Beritania a me 1 Amerika.  @ aina pau, he 51.  Mailoko mai o @a heluna, he 14 i make lapaau o ia. 

            Ke holomoku nei ke kilia e unu@ o na dala hoomoe iloko o ka Ba@ku Hale Leta.  Ke unuhi ia nei @ na @ansani o ka la.  Ehia la e @na ai pela koe o ka pahu hao wa@ no?  Hewa paha auanei ka ia a @niamaka.  Kapapa ka muumuu ke au hou!

            Ma ka nupepa namu Bulletin i @ la iho ai ua lilo ia J. R. Robert @ ke kukulu o ke alahaka o Wai @ (?) no ke koho he $5000.  He @oho kiekie maluna aku o keia a @ koho haahaa iho.  E paa ana @ mamua o ka pau ana o Kale @ hope?

            @a palapala mai o Kahelela (w) o @ehu i keia nupepa e hoike ana, @ui ka ona ma Waiehu, mai na @ hoawaawa ia.  O ka oi loa aku @ la haunaele, oia no ka la Suba@@.  Ke ninau nei oia, auhea la ka @ Makai nui o Wailuku.

            Ma ka la 18 o Aperila i hala, he @@@@ palala ka Ma. S. H. Haa@ i haawi ae ai ma Kalapana, @a, Hawaii, me ka ohuohu o na @ aina i na kohi kelekele, a o na @ hoi o ka hale ua wehi i na liko @ waokele.  Ua loaa ma ka lulu @ na okeni he $134.

            Ua puka mai ka nupepa "Hawaii @@@mua" ma ka Ponono i hala ma @ ano he helu hoikeike.  Ua like na kino me ke Kuokoa.  E apo @a aku ana makou i ka malihini i kona wa e olokaa lo ia mai ai @ kahua loa a me ka hoomaopopo @ aku i kahi a kona kahua e ka@ iho ai.

            I keia la, he 8 kapena makai o @ Ilamuku hou, he 7 mau kukau@alo a me 1 kumu paikau koa no i makai.  Heaha ke ano o keia @ hana hoonui lilo, a ua lawa i lakou a pau i ka hana e make @no ai ke dala o ka lehulehu.  Uila he aha iho la ka hana a ka @nuku?  E nana ae ka lahui i ka @okele la ana o ke au o ka lealea.  E hoomaka anei keia no ka haha @ola na ka dala o ka lahui e uku?

            Ke hu@@amahi nei keia anaina i komo pu ana aku iloko o kau pu @a me Mr. L. A. Kakina, mamuli ka make emoole ana i ka Poalua nei, o kona kokoolua opio akahai @lara, kaikamahine a Mr. Kipima@a o Kau, Hawaii mamua, a ola no kona onehanau.  O kona hoonaauao @ ana, ma Anadovera, Makesoketa Amerika Hui.  ma ia ahiahi no, ua hui la aku ka hopena o keia wahine opio me ka heluna o ka poe e moe nei ma ka ilina o Maemae, i ukali ia e ka huakai nui o na makamaka a me na hoa'loha, a i malamala ke anaina kupapau e Rev. E. G. Beckwith D. D., me ke kokua pu ia e Rev. W. B. Oleson.  Ua waiho iho ola mahope mei, he keiki nuku makuahine ole.  Aloha ino oia. 

            Ua hiki aku i ka 2,000 mau iona kepaa o ka mahiko o Pahala'i pau i ka wili ia, aka aole no nae i pau ka wili ana.  O kela ahua ae ia no nae na mea i loaa.

            O ka nui o na eka o ka mahiko o Ho@ouliuli ma Ewa o ulu nei ke ko a i komo na pulapula, no ka wili i ka makahiki 1892, he 850.  Nui maoli kela hoomaka ana i kinohi.

            Ke wawa wale ia nei i keia mau la i o kikilo loa nei, e hoihoi ia ae ana ka iloko o ka Hale Leta mahope aku o ka la 15 o keia malama, kekahi poe kolohe haalele loa i kupono ole no na oihana hilinaiia o ke aupuni.

            Ua waiho aku nei o Mr. Morrison i kona noho Luna nui ana no ka Mahiko o ke Kulaokamaomao, a ua lilo aku la i Luna nui no ka Mahiko o Makaweli.  O Mr. Hugh Center, Luna nui o Naalehu, oia ko ke Kulaokamaomao.

            Ua leta ia mai makou, mai loko mai o ka Kahilihiwa (k) a me Kailiponi (w) o Kapaahu, Puna, Hawaii, mau keiki e ola nei i keia wa, ua loaa ia mau makua na moopuna he kanakolu ke hui ia a pau e ola nei.  Aole no ka i uhalu iho na makua o keia poe keiki. 

            Ua lohe wale ia, ua mahuka aku o Charley Grey Kupakako o ka mokuahi "Waila" mai Kahului aku,, maluna o kekahi moku holo i na aina e, oiai e kali ia ana kona hihia malama opiuma i hopu ia ai ma Hana, Maui.  O kona @ona he $250, me he mea la e lawe ana ke aupuni.

            I ka Poaha i hala, Aperila 30, ma Molokai, ua kii mai la ka make ia Edwin Jones a manele aku la iala i ko ke ao nei hopena o na mea ola a pau.  Ua hoihoi aku ka Mokolii i kona kino make i Lahaina, a malaila e huila aku kona hopena me kona mau kini makamaka i hala aku. 

            Ua make i ka la 17 o Aperila, ka Moi kipi Tamasese o Samoa, i ka wa e manele ia ana oia mai kona hale waapa ae a i kona hale noho ma Lufilufi, ma kona wa i hoi mai ai mai Aleipota.  O ka nui o Kona mau makahiki, he 61 paha.  Ua nui no ke anaina i akoakoa ae i kona hoolewa mai Lufilufi a me Saluafata me na alii me na faipule a pauo ka aina.

            He oiaio anei kela lohe e laulaha mai nei, he lehulehu wale o na kokua mai lepera o Molokai i makemake e o ia me na palanehe mai lepera i mea e @io ai lakou i mau mai lepera, a komo pu lakou i na kaana ai a me la, hoolako pu ia hoi me na aahu a pakele mai na auhau aupuni n@i?  Ina he oiaio keia, alaila ua hiki mai ka wa e noonoo ai ka Papa Ola no keia ninau ano nui i ike ole la ma na aina naauao.

            Ua ili ka moku kiapa Sonoma mamua iho o ka hora 2 o ka auwina ka Poalua nei, makai aku o ke Alahuki Moku, ma o ka haki ana la o kahi e paa ai o ka piko o ka laina o ua moku la i hikii ia ai no ke kolo ana a Hiiaka.  He one wale no nae ia wahi i ili aku ai.  O ka nui o nai tona kopaa o luna he 1676.  O i noke iho o Hiiaka a me Walaleale i ka huki aohe heinu iki mai a po.  Ua wehe hou ia mai na ukana e ka i walani a me ke Kao a mama ae ka moku hemo mai ana i ka hora 11 o ka po.

            Nui loa ka poe pooeha o ka Aoao Lahui e nauki nei i na Kuhina i ka hoopau awiwi ole ae i na luna aupuni kahiko e noho mai nei i na hana, i hakahaka ae ai hoi na inakalua no ke kaana ana aku i na paalalo i luhi pu i ka hooikaika i ka Aoao Lahui.  Ke lohe ia mai nei na ohumu a ua poe nei, no ka apa loa o ka hoopau ana a o ke koho halota ae no koe aohe wahi loaa hana iki.  Keekeehi ulana no ka noho o na makamaka o ka Aoao Hoomaemae.

            Ohuohu ka ua po o ka mokuahi Kinau e pili mau nei ma Ainahou i na makaikai o na lahui waihooluu liko ole no ka ike i ka moe ana o kaoo a ka Moiwahine e hele nei e ike i na mokupuni.  O ko makou haohao nui i keia anaina kanaka nui, ola ka lohe ole ia aku o kekahi leo huro mai na makaainana aku.  Ma o wai la e ku ia nei na huakai hele a ke Alii noho ohohia mai o na makainana.  Ke manao nei makou, aole ma ko ke alii aoao, aka ma o ka makona ia la o ka poe nana e pulama nei.  O na alii aimoku ou e like iho la me ia, he ohohia ia mai e na makaainana, he huro la mai, aka, i kela he meha pu wale iho la ua. 

            Ua make i ka hora 4 wanaao Poalima nei o Rev. L. Kamika ma ka hale noho o kana kaikamahine ma Pawaa, i ke 89 o kona mau makahiki.

            Ke wawa la mai nei ma na alanui, eia ke hele nei kekahi kuhina i ka wahine haole wehewehe a@o (Fortune Teller) e pakali ai.  O ke kumu ka, ua loha ia ka hele mau o ke kumu wai i na wahine la e ninauinau ai.  Pela io anei?  Ina he oiaio keia, he kea aku a ka hana hilahila loa ole maoli a ia luna hooko o ke aupuni. 

            Ua pau i ka eli la, i ka hoomoeia o na hawai, ka p@o ana maloko aku o ka honua a me ke kapili ia ana i alahaka kila, ka auwaha nui o ka Mahio o Makaweli ma Kauai, nona ka loaa he 181 mau mile mai ka wailele mai o Hanapepe a hiki i ka lua pele kahiko i pio, nona ka akea oluna he 900 mau kapuai, a o ka hohonu, he 27 mau kapuai, malaila e hookio ia ai ka wai.  Ina e piha ua lua wai la, alaila e akoakoa au anei na galani wai he 43,000,000 oia hoi he 30 mau hora e hoopiha ai ka auwai.  Ua lawa ka wai no ka hoopulu ana ia 7000 mau eka aina lepo momona loa.  O na lilo no keia auwaha wai a pau, he $152,013.

            Ua ku mai ka mokuahi "Alameda" i ka hora 5 ahiahi Poaha aku nei mai na Panalaau mai o ka Hema.  Ua haalele oia ia Kikane i ka hora 5:05 P.M. o ka la 20 o Aperila, ku i Nu Kilani i ka hora 3:14 P.M. o ka la 25 o Aperila, a kalewa mai Tutuila i ka hora 9:30 A.M. o ka la 30.  Haalele ia Tutuila i ka hora 10: 20 A.M. o ka la 30 o Aperila a ku ma Honolulu nei i ka wa i hoikela maluna ae nei.  Ua lawe mai oia ia 8 ohua kapena a me 3 ohua oneki no Honolulu nei, he 89 ohua kapena a me 72 ohua oneki no ka hali loa i Kapalakiko.  Ma ka hora 9 A.M. o nehinei i holo loa aku ai oia no Kapalakiko. 

            He nui ko makou lohe i ke kamailio nui ia mawaena o na kanaka Hawaii o ke kulanakauhale nei i ka waiwai ole o ka huakai hele aku nei a ke Alii e ike i na poe mai o Kalawao.  Ua manao kuhihewa paha kekahi poe, e hookuuia mai ana la kekahi poe mai lepera e ke Alii.  Aole pela.  Ua mahelehele ia na hana e ke kanawai a ua kaawale kahi o na mana a me na hala me ka mauae ole aku o kekahi maluna o kekahi.  O ko na mai ike ana mai i na papalina o ke Alii, he mea nui no ia i ka Hawaii.  Aka ke hoolohe aku nae i keia wa, ua piha olelo maoli kakou, e nema ana, e olelo ano e wale ana, a pela wale aku.

            Eia malalo iho nei na limahana Iapana i pau i ke kepala aku: la

                                                                                                                        Kane                            Wahine

Hon. S. M. Damon                                                                                          5                                  2

Honouliuli                                                                                                       23                                9

Heeia                                                                                                               100                              36

Lahaina                                                                                                           12                                4

Wailuku                                                                                                           13                                5

Paia                                                                                                                 15                                5

Haiku                                                                                                              15                                5

Mokae                                                                                                             30                                11

Kipahulu                                                                                                         40                                14

Halaula                                                                                                            15                                5

Honomu                                                                                                          27                                10

Pepeekeo                                                                                                         12                                4

Onomea                                                                                                           29                                10

Wainaku                                                                                                          24                                9

Waiakea                                                                                                          25                                9

D. H. Hitchcock                                                                                              1                                  1

Lihue                                                                                                               27                                9

Koloa                                                                                                              40                                16

Eleele                                                                                                              35                                12

Makaweli                                                                                                        19                                6

Waimea                                                                                                           20                                7

Meir me Krue                                                                                                  14                                4

H. P. Taye & Co.                                                                                            10                                8

Hanalei                                                                                                            27                                9

Kealia                                                                                                              50                                17

                                                Huina                                                              624                              221

 

            E malama ia ana ka halawai hoolewa o ka Makua Rev. L. Kamika, i ka auina la Sabati, Mei 10, hora 9, ma ka luakini o Kaumakapili.  A ke kono ia aku nei na makamaka a me na hoa'loha e hele ae e ike hope i kino lepo ma ka halenoho o B.F. Dilinahama, ma Punahou, ma waena o na hora 10 kakahiaka a ka hora 4 ahiahi o keia Poano, Mei 9.

 

 

Ka Make ana o Rev. L. H. Kulika, M.D.

 

            Ua lohe mai ka Lunahooponopono o keia nupepa me ke kaumaha, i ka oluolu ana i ka Makua Lani, e hoopau i ka Kauka Rev. Lutera Halsey Kulika lawelawe hana ana ma keia aoao o ka honua, a e hoihoi aku e noho iloko o kona poli ponoi, mai ke kulanakauhale aku o Springfield, mokualoa o  Makesoketa, Amerika Huipuia, i ka la 8 o Aperila, 1891.

            Ua hanauia o Kauka Kulika ma Honolulu nei i ka la 10 o Iune, 1828, na Rev. P. J. Kulika a me Fanny H. T. Kulika, kekahi mau misionari mua o Hawaii nei i hiki mai maluna o ka moku Parthian, i ka la 30 o Maraki, 1828.  I ka makahiki 1840, ua hoo@nala oia i Amerika Huipuia e hoonaauao ai a ua puka m ke Kula @@Lapaau mai o Nu Ioka, 1850, a oiai na ao pu oia i ka ika kahunapole, nolaila, ua poni ia oia i kahunapule i ka 1851.  I ka la 29 o Okatoba, 1850, ua mare oia me Miss Louisa Lewis o ke kulanakauhale o Nu Ioka.  Na ka la 18 o Novemaba, 1851, ma ka huakai hookahi me Snow a me Sturges, ua haalele aku lakou ia Bosetona a holo mai ma ke ano ka huakai mua a na misionari i ka Pae Aina o Karolina malalo o ka Papa Amerika.  Mahope iho o ka makaikai po@@@@ ana i kona aina hanau nei a me kona hono ana e kukulu i ka Hui a na Keiki Misionari e paa loa nei a hiki i keia wa, ua haalele mai la oia ia Honolulu ma ka la 15 o Iulai o ka 1852, a holo aku la no Maikonisia.  Ua hoonohoia oia a me Tureke (Sturges) ma Ponape, a o Kano, (Snow) ma Kusaie.  Ma kona wahi i hoonohoia ai no ka hana a ka Haku, ua eleu oia ma ka hana a me ka hoolilo ana i ka olelo palapala ole i olelo palapala.  Ua halawai me na keakea a me na pilikia, aka, aole no nae i pauaho i ka hana.  Mahope o ka paaoa loihi ana ma Ponape no kekahi mau makahiki, ua hoonee ia aku oia no Ebon no ka hui ana me Rev. Dr. Pierson e kukulu i ka oihana misiona ma ka paeaina o Makala.  I ka 1861, ua hoi mai oia i Hawaii nei me kona ohana, a ua holo loa aku i Amerika Huipuia.  Mamuli o ke kuliu o kona lehelehe i ka haiolelo a me ka ikaika i ka hoopii ana i na kokua no na ekalesia, ua hoolimalima ia oia e ka Papa Amerika no ia ano hana.  ma kona hoi ana mai i Hawaii nei, ua koho ia i Kakauleta na ka Papa Hawaii i ka 1863, a ua lilo nui kona manawa ma ka hooponopono hou ana i na ekalesia.

            Ma ka 1865, ua lilo iaia ka nupepe KUOKOA mai a H. M. Winimai, a ma Sepatemaba, 1865, i launa mua ai ka mea nana e kahakaha nei keia moolelo me ia, a ua noho lawelawe pu ma ka nupepa KUOKOA malalo ona a hiki i ka wa i haalele ai oia ia Hawaii nei a hoi aku no Amerika Huipuia.

            Iaia e lawelawe ana i ka oihana Kakauleta, he holomua na hana o na ekalesia iaia, a ua aloha pu ia oia e na kahu a me na ekalesia hawaii.  Ma ia wa hookahi no, ua kukulu pu oia a me kana wahine i ke Kula Kaikamahine o Kawaiahao ma ke ano wahi kula ohana wale iho no, a ma ke kahua hookahi e ku nei ke kula hanai kaikamahine o Kawaiahao i hoomahuahua a hoakea ia o keia wa.  O ka wahine a Rev. S. Kekuewa o Kohala, oia no kekahi o kana mau haumana mua a kaikamahine hanai hoi.

            I ka 1870, ua holo aku oia no Amerika Huipuia, a ua hoohana ia ma ke ano oia kekahi a na kakauolelo apana no ka Papa Amerika.  I ka 1871, ua hoouna ia oia i Europa e kukulu i na misiona o ka Papa Amerika mawaena o na lahui Katolika Roma.  O kona wahi noho mau ma Italia, a o na kaikaina ona oia o Wiliama a me Tamaki, hele laua i Sepania, aia no o Wiliama ilaila e noho la, a o Tamaki oia ke kahi o ka ekalesia haole ma Makawao, Maui.  I ka 1874, ua hoounaia oia ma ka huakai e nana ai i na misiona o ka Papa ma Tureke Akau a me Hikina a me Bosemia, malia@la mai i hoi loa ai oia no Bosetona.  Oiai e makemake ana ka hui Hoolaha Baibala e loaa ona egena e hoouna ai i Iapana, nolaila ua imi ia o Kauka Kulika, me ka nonoi pu i ka Papa Amerika a hookuu ia mai.  Ua hoounaia ola i Iapana ma ke ano Agena no ke pai a me ka haawi ana i na baibala ma ia Emepire.  No kekahi mau makahiki mahope mai, ua pakui hou ia aku i hana nana oia ka noho Agena no ka Hui Hoolaha Baibala ma Kina, a e hele ana i Kina a me Iapana pu me ke kukakuka pu me na misiona o na aoao hoomana a pau.  Iaia ma Iapana i Sepatemaba 5, 1877, puna iho ia ke kanalima makahiki o ka noho mare ana o kona luaui makuakane a me makuahine, oiai ua haalele iho la laua ia Hawaii nei i ka 1876 a hoi aku la e noho pu me na keiki i Iapana.  Iaia i lawe ai ia Kanahai i wahi noho nona, ua lawelawe pu oia i ka oihana haiolelo ma na la Sabati no na haole, a ua hooponopono pu i ka nupepa haole Chinese Recorder.  Me kela mau hana kaumaha, ua emi mai ka ikaika o kona kinoa.  Oiai o Kauka Kulika no ka mua o ka ohana, aka o kona mau muli, ola no o Oromela H. Kulika, Ioane T. Kulika, Wiliama H. Kulika, Teodoa Kulika, T. L. Kulika a me Julia Kulika.  O ka hapanui o keia ohana e ola nei, aia lakou ma Iapana e akoakoa la, a o na mea wale no i malele mai, o W. H. Kulika aia i Sepania , a o Toma L. Kulika ma Makawo, Maui.

            Ua pomaikai o Kauka Kulika i ka loaa ana iaia o ka oluolu i ka ike ana i kana mau keiki ponoi mailoko aku ona, e lawelawe kino ana a komo pu i ka oihana misionari, oia hoi o kekahi o kana mau keiki oia o Rev. Sidney L. Kulika, a me ke kaikamahine i mare ai ia Rev. C. A. Clark, oia lakou ma Iapana, a o kekahi kaikamahine ua mare ia Prof. F. F. Jewett o ke Kulanui o Oberlia.  O kekahi mau keiki e ae oia o Rev. E. L. Kulika, he kahu ia no ka ekalesia ma Gooton, Makesuketa; o Kauka Lutera Kulika opio, oia ke alakai o ka hoomaamaa malama ola no ke kula no na Hana Karistiano, a o ka muli loa ola o Pieire L. Kulika, ke hele nei no i ke kula Kiekie ma Springfield.

            Iaia i ike ai i ka emi mai o kona ikaika a nawaliwali, ua hoohala oia i kona mau la hope me kana keika ma Springfield.  A mahope o ka hoomailo ana o ka mai no ka makahiki hookahi, ua kaili ia aku la ola i kona hoomaha hope loa  maluna, e akoakoa pu me ke anaina o ka puali anela, a e hoopau i kona mau hana no ka Haku ma ka honui nei.

 

(Kakauia mai)

 

LUNA LETA NUI O KE AUPUNI

 

KA AHA KUHINA IWIKUAMOO OLE

 

            Ke pahola hikiwawe nei na lone ma keia kulanakauhale, ua kauoha mai nei ka Mea Hanohano ke Kuhina Waiwai o ke aupuni i ka Mea Mahaloia ka Luna Leta Nui o ke aupuni, e hoihoi aku oia i kona hookohu luna leta, a ma ka la 15 o keia malama no, e hoonohoia mai ai i Luna Leta Nui hou no ke aupuni.  Ua nui ka haohao o ka lehulehu no keia lono oki poo ano nui ma ka oihana, a ke ninau nei a ninau aku heaha la na kumu i hoopau ia ae la ia lima lawelawe hoopono a ka lehulehu i noho loihi ai ma ka oihana me ka hoopono a me ka hilinai nui ia?

            He mea kamahao no keia i ka hoomaopopo ana iho; oiai o ka luna leta nui i kauoha ia mai la kono hookohu e hoihoi aku, he kanaka Hawaii oiaio maoli no ola ma kona mau manao a pau, a o na kanaka Hawaii maoli no kona mau hoaloha oiaio, ua hanau ia oia ma Hawaii nei mai na makua haole mai i noho loihi ma keia aina a make me keia aina me ke aloha ia e na alii mua a me ka lehulehu o na kanaka Hawaii, a o keia kanaka, oia kekahi o na keiki hanau Hawaii i ike nui ia kona kulana hoohaahaa a me ka hoopono, ke akahai a me ke aloha maoli no i na Hawaii ili ulaula maoli.

            I ka manawa o ke au o ka nohoalii ana o ka Moi lokomaikai nui palena ole ka Moi Kalakau ua nana aku la oia i keia keiki hanau o ke ono oiwi o Hawaii me ka oluolu, a hookohu aku la iaia i Luna Leta Nui no ke aupuni, ua hilinai ka Moi i make i aloha nui ia i keia kanaka, no kona hoopono a me ka pololei o kana mau lawelawe oihana ana.  Ua nui no na poe niania i hele aku imua o ke alo o ke Alii e hoopunipuni aku iaia, a e hoopuka ana i na olelo pekapeka hilahila ole i kumu e loli ai ko ke Alii manao a e kipaku aku i keia kanaka hoopono mai ka oihana ae, aka, hookahi no hopena i loaa ia lakou, he hoka a me ka hilahila, ua nele a ua kulou na poo ilalo, oiai ua pane mai ke alii me ke kuio a me ka manao maikai, oia hoi kela : "Ola kanaka, he kanaka maikai, he hoopono a me ka hana pololei, a ua hilinai nui ia kana lawelawe oihana ana e ka lehulehu me ka mahalo nui ia."

            He mea oiaio, he kanaka opiopio no oia, aka, he kanaka hoopono a me ka pololei, ua holomua kana mau hooponopono oihana ana, ua hilinai nui ka lehulehu iaia, ua nui na poe i waiho aku i ka lakou mau kenikeni me ka makau ole malalo o kana mau hoomalu akahai ana me ka hoopono a me ka hilinai nui la.

            I kona wa i noho ai ma ia kulana, na hiki ia oihana ke uku i na lilo ponoi oia oihana mai na loaa ponoi mai, me ka hoopilikia ole i ka lehulehu a maluna ae o na mea a pau.  Ua nui kona mahaloia no ka hoopono, ka eleu a me ke akahai, aole aole he wahi kumu hoohalahala nona.

            A me ia nui no o ka pono a me ka mahaloia o na hana a keia kanaka eia nae, ua kauoha ia mai ia oia e hoihoi aku i kona hookohu, a e kipaku aku hoi iaia, kupanaha keia mau ano hana, kai no hoi o ka olelo ia ana ma ka molo o ka Noho Alii ana o ka Moiwahine, o ka pono oia ka mea nui, eia ka aole; nolaila, he mea kamahao io no keia, a he kumu kupono no e ninau ai ka lehulehu, pela iho la anei ke ano o ka hooponopono aupuni maikai ana o ke au o ka nohoalii ana o ka holoku aole paha; kai no hoi ai a hewa ke kanaka, alaila la hoi kipakuia mai ka hana ae, me la hana pono no ka, o ka pau iho la no ia, lapawale kela mau ano hooponopono aupuni.

            A mamuli o keia mau hana, ke ninau nei makou, owai ka mea nana kela mau hana hoh@ wale a lapuwale, o ka aha kuhina nawaliwali anei, aohe iwi kuamoo no lakou iho, a i ole, na ka mea anei maluna ae o lakou.

            Ina no hoi na keia manao i onoa i ua kuhina, a i ole ia, i ke kuhina waiwai lima haalulu wale paha, me ko lakou ike no he mana kuokoa ko lakou malalo o ke kumukanawai e hana no ka pono o ka lehulehu, alaila, o ka ae wale ana aku o ka aha kuhina, a i ole ia o kekahi paha o na kuhina i keia mau manao onoonoo he hoike maopopo ana mai no ia i ko lakou ano nawaliwali a me ka iwi kuamoo oolea ole, a o keia mau hana a lakou, he mau ouli keia e kono ana ia lakou e hoomakaukau mua ka puolo ma ka wa e noho ai ka Ahaolelo, a e ku a hele a e waiho iho i ka oihana, no ka mea, he aupuni keia no ka lehulehu no na kuhina, ua noho lakou ma ia kulana no ka pono o ka lehulehu, a e nana lakou i ka lehulehu a me kona mau pono, aole hoi o ka hoopilimeai wale no i ka leo o ka mea hookahi.

 

Hiolo ka Pulama Fl@m@

 

PAKELE MAHUNEHUNE KE OLA O NA KANAKA EONO.

 

            Mr. Lunahooponopono:  Oiai ma ka la 23, Poaha, Aperila, A. D. 1891, o ka hora 9 paha ia a oi, oiai makou eono e kau ana iluna o ka hawai, aia hoi ua hoopuiwa loa ia makou me ka makau nui no ka nui loa o ka oni o ka auwai, oiai no hoi me ka ikaika nui wale.  No ka nui loa o ka oni o kahi a makou e ku nei, ia manawa i alawa aku ai kou mea kakau i a mua - Auwe, aohe wahi o ke ola i koe, aia makou ma kahi o ka pali nihinihi.

            Ia manawa au i koi ikaika loa ai i ko makou poe e hoi me ka awiwi nui; me kuu manao e hoi makou a pau ilalo alaila, e kii hou e hana i kahi i poino, alaila umii hou a paa, wehewehe hou i na aaho i hemohemo a me na aaho i lapuu; aka mamuli o kuu koi ikaika loa i keia poe paahana ua pakele mahunehune mai ko makou ola kino.

            Ia makou e iho nei ilalo, koe aku nei hookahi pake iluna, a he elima makou e iho nei, aka ia'u no nae e iho nei, ke noke nei no au i ke koi ikaika e pono e awiwi loa aole pono e lohi, no ka mea ke luli ino loa nei ka hawai me he moku la ua loaa i ka makani ka luli i o a ianei.  Hiki e aku nei ilalo elua Iapana, o Sivata a me Nakamura, a mahope aku nei kou mea kakau, a ua koe aku nei he umi kapuai i koe ia Tam Kee a me Akiona a he iwakalua paha kapuai i koe i kekahi pake, eia ka o ka manawa no ia o ka auwai i ano nee mai ai a lele naaupo aku la o T. Kee a me Akiona me ka manao no no ka make a me ke ola, oiai aohe wahi i koe, a o kou mea kaku nei, he hookahi paha minute o ke ku ana ilalo a hoomaka ai ka hiolo o ka hawai me he imo ana la na ka maka, a o ka pake no i hoopaakiki, ua pala pu ola a aole nae i poino ke ola.  Nolaila, mai ke Akua mai ko makou ola.

            I ka mao ana ae o keia mau kaumaha weliweli, auwe, mea e ka pakele o ke ola i keia la.  I ka hiolo ana o ka hawai, ua hiki mai la ka makai o ke aupuni a me M. Papaiakea, J. K. Smyth me ka luna nui, a he nui wale aku ka poe makai i hele mai e nana i keia poina ulia a ma la la no i pakele pu ai ke ola o kekahi bipi, oiai oia e ku ana malalo o ka hawai, ua opa pu la oia e ka hawai a haki kekahi lala, aole nae i make.

            Ua kulai pu ia keia auwai ala ma kahi o 100 a 200 paha kapuai mai kahi aoao a kahi aoao, ua pau na mea a pau i ka hakihaki.  O ke kiekie o ka hawai he 70 a o@ aku paha na kapuai.

            O ka olelo ia, no ka hookele hawawa a kapulu no hoi o ke alii kamana hou a nolaila ke kumu i hiolo ai, nolaila, ke ninau nei au, he kuleana no anei ko ka luna nui e lawe i ka oihana alii kamana?  Ke manao nei au aole, he mana luna nui wale iho no kona, ka nana ana i na papa hana a me ka hoopaa pu ana i na la hana.  A he nui aku na mea e pili ana no keia ulia poino, a weliweli, a ua nui na nema ana no keia mau hana kupono ole a ka luna nui, a pakele mahunehune hoi ke ola o na poe hana mai poino.

            Ma ke ahiahi Poaono, la 25, na pahola ae la au he wahi paina no ka hoomanao ana i ko'u pakele ana mai ka make mai me ko'u kaikoeke T. Kee.

            Me na keiki ulele hua metala ko'u welina, a i ka Lunahooponopono ko'u aloha.       J. K. PUU.

            Hawini, Huelo, April 27, 1891.

 

            Ua hui ae nei o T. S. Hanaimoa o ke alanui Liliha, me R. W. rapasa o Honolulu nei, ma ka hui hanai moa.

 

Hoolaha @@mau.

 

KAKELA ME KUKE

 

KA HALEKUAI NUI

 

WAIWAI LIKE OLE.

 

NA LAKO KAMANA!

 

E laa na Pahiole, Koi Hole, Hamalo,

            Koi nui a me liilii, Kila, Wilipuaa,

                        Hula, Apapa, Koi o na ano a pau.

                                    Kala kaa, Hao Houpaa Puka

Pohaku Moana, Kepa, Lai Ilio, Kaulahao

            Ilio, Pahi, Upa, Pahiamiami, Kalap@,

                        Kope-bala, Palapala, Pepa Kala

                                    kala, Lina Hao, Ami, Keohi a me

 

Kaula Opu.

 

PALAU!

 

na ano he @@@ mule

 

Oo, Ho, Kopala, Pa, Kipikua, Hao Kope, Aa

Ho, a pela aku, Kaa Bipi, Lei Bipi,

Kaulahao Bipi, Uwea Pa,

Uwea Keleawe, HAO PILI PIULA

Kaa Palala, Ipu Hao, Ipu Ii, PA PALAI

 

Makau me Aho Lawaia

 

Hiwai, Papa Holoi, Kopa Aia,

            Kaula Kuaina, Hu'akai, Ebi Wawae,

                        Hulu Pena, Kopaholoi, a pela aku;

                                    Pena Wali, Kini nui a me liilii o na

                                                ane a pau, me ka Pepa Kuhikuhi,

                                                            Pena Keokeo, Aila Pena, Aila

                                                                        Hoomaloo, Vaniki Kaa a me

                                                                                    Vaniki Moe,

 

Pena Hoomaloo

 

A ME ANIANI HALE

 

Aila Mahu, Aila Mikini, Aila Hamo Ili,

            Aila Kaa, Inika Kamaa; Panda

                        Kukaepele, Kiano Pauda, Uihi

                                    Ipukukui o na ano he nui a lehulehu.

 

NA PAKEKE POI

 

@@

 

ANO HOU LOA!

 

Na Mea Piula!

 

MIKINI HUMUHUMU,

 

MIKINI A WILCOX ME GIBBS,

 

Na Mikini a Remington.

 

            He nui loa na mea hao me na ukana e @@ o na ano a pau, aole hiki ke hai pau ia aku, hewa i ka wai ua maka ke ike. 

 

LAAU LAPAAU KAULANA LOA A

 

DR. JAYNE

 

Laau Hoomaemae Koko,

            Laau Hoopaa Naio,

                        Laau K@@@, P@aikila,

                                    H@@ala, Paakai,

                                                Laau Hoopaa HI

 

Na-Laau-Hamo,

 

A PELA AKU, A PELA AKU.

 

KAKELA & KUKE.