Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 20, 20 May 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

i MOKUNA VII. j N'O KA HOAUMAKUA ANA. i A ina hopu pio ia, e kii uo ka | aumakua pueo a hoopakele. Ina he ! mai uui, a ua lapaau ia a ua hooiloilo ia, a ua puuaweiewele na na inaka, aole poe o kokua ana, n mailoko Loai o ia make, ua ola no i ka aumakua ma ua kuhikuhi ana mai ma ka moeuhaue i ka po. I kekahi wa, ua make kekahi poe me ka uwe nui ia, a hoihoi hou mai ka aumakua i ka uhane a ola heu; he mau moolelo lehulehu 110 keia poe. Aole 0 keia wale no ua haua a ua mau aumakua nei, o ka haawi ana mai i na pomaikai o ka noho ana kekahi; a ua kaena iho ia ka mea aumakua, 4< oia ke oiu a ka aumakua." LTa manao kekahi poe o kela wa, oia kekahi kumu nuf i emi ai ka lahui, mamuli o ka haalele ana I na anmakua, kumupaa, unihipili, a me na kumuhaku a pela aku, ua iuaiua nui mai Ia iakou I ua pulapula e like mo ke Akua i koua lahui i hooiaa la, a ua lilo na aumakua i mau enemi e hoopai ikaika an)t ika lahui, ma na hewa hoohiki,, ai ana ina mea i kaumaha ia ai| hoolaa ia a pela aku. ! | He kuhihewa loa ia mau manao ana pela. «<0 ke akua-i hana ole i ka lani a me ka honua', aolo ia ho akua." Eia kekahi auo o ka t hoaumakua aua: O ka poe a pau i; pili loa aku iloko o ua aumakua k? ;kie o ko ka laui a nio ko ka houua nei, a me ko ua wai, e ola hou mai ana na uhane mahope o ka makeana,\i iiolio kino uhane hoouohonohoalaia mai la iluua o kekahi mea o ko«i ohaua a he mea o ae paha, a hai «\ai la i kona inoa inum o ka hooniana uui ia aku. Aolo i hoomanamaua ia aku ke kino kupapau me na' kauuiahu ai aua, aka ua na aumakua- i hahae ae a lilo i kino lau. lua ua ' pili ika mano, oia kiuo ia e hui mai ai, iua 1 ka moo, a i ka pele, i ka lani, e hoi umi no oia raa ia mau ano kino mo ua hoailona pakahi, i ole ai o hoohewahewa ka ohana, a me na aikane paha ana i makemako aku ai. Aole keia o ka unihipili maoli wahi a kekahi poe.. NU KA UNIHIPILI. oia na akua i loaa mai na kupapau mai, mamuli o ka hoomanama(uana ana, a me ke kakuai aua iloko ona uuuiakua. Ona kupapau a pau 1 minamina uui ia e like me na keiki puuahele, a pela aku,o ko lakou mau kiuo ke ho-uuihipili ia. Ina | iloko o ka moo, mauoa pela aku. XO XA AUMAKUA MOO. He nui wale na aumakua moo kahi e kakuai ia ai na kupap&a. O Kalamainuu, o Laniwahine, o Hauwahme, o Kanekuaana a me Kihawahine; u o kini u me ka lehu a me ke kino lau oka moo. Ona akua keia i hoomaua mau ia, a e kakuai mau ia ai na kino i make, a iilo ai ma keia mau kino eepa. O Walinuu ame Walimanoanoa Kek:thi mau aumakua moo a nui wale aku. O Kihawahiue, he aliiwahiue oia no Maui, a i kona make ana, ua uui ia a kakuai ia iloko o Kalamainuu, a lilo i akuamoo aliiwahiuo kaulana loa. Mamuii o kona ano alii paha, oiai he muu alii nui kona mau kupuua mai Ka po mai. A ma kona lilo ana i moo, ua hoomana nui ia oia e na alii o Maui a me Hawaii me ke kapu, a me ke kukulu ana i na puloulou, u he make ke kanaka i kona mau kapu. Ma Maui no oia i kakuai ia.

1 ka liio aim o Maui u iueOahu ia Kamehauieha 1., ua lawe pio ia o Kekuaipoiwa a me Keopuolani kana kaikamahiue, a o Kihawahine hoi ko loua akua; a he kupunawahine noi no laua. Ai ka hui ana o ua moku a pau, ua hooiilo aku o Kamehameha i akua kapu loa, he moe ke kanaka ilaio ke hele ke akua; ina he kanaka iiuua o ka waa, moe uo ilaila, no ka nui o ke kapu.

Ike mau ia oia ma Mokuhinia, Lahaina; ma Kapunakea, Kanaha, Paukukalo a me na wahi e ae no. A ua hui pu aku o Kamehimeha ia Kihawahine oia kekahi o na akua nana e hoohui i na mokupuni a pau a lilo i hookahi; a penei kekahi olelo kahiko: "E ai aku oe ia Oahu, ia ku a ka hale o ko akua i ka lai o Waikiki, he haie puaniu no SBZ9LKaiamainu no ko akua no Kihawahine." O Waiinuu o Walimanoonoa o Kalamainuu a me Kihawahine, he poe kuamoo, a he poe moo alii aiaupunl keia; ao keaupuni ka lakou waiwai nui e maiamaai. Ua hoolilo ia iakou i poe kia hoomanao maloko o na heiau, a ua komo iakou ma ka lalani akua wahine. O ke aiii e paulele i keia mau moo i kiai no kona

aupum, v Kupaa no auanei ia iih» ea naueue ole.

Kanekuaana ko Ewa inoo kuii; hilinai nui ko Ewa poe kamaaina laia, mai Haiawa a Honouliuli. Ina e piiiki i i ka ia, hoeu like na kana> ka i na waihau e pili ana iaia, a o ka ho*a no ia o ke ahi e hoaia i ka pom&ikai oka aina. O ka Pipi ka ka ia kaulana o Ewa. Aole e haia na mahina eono eku ai ka lala hau ua plha ka aina i ka Pipi, mai Namakaohalawa a na paii o Honouliuli, mai na kua-pa o uka a ua pa akulo; mai ka hohonu u ka papa nahawele o kula; mai kaliawa aka pohaku ona loko a peia aku. Aia maioko o ka io o ka Pipi he momi nani, e like ka nunui me ka onohi ia; he onohinohi keokeo kekahi, ua kapaia he muhee kea; onohinohi uiauia kekahi me he anue* nue ia, he muhee makoko ia. He liilii a nunui Kekahi; a be waiwai kumukuai nui ko la mea. O ka Opaehuna a Opaekala kekahi ia; paapu mailoko o ke kai ana loko kua-pa a na loko puuone. Oka nehu paia kekahi iaj piha mai ka nuku o Puuloa a uka o na Ewa, pela me na nuku awalau a pau; no iaila ka olelo ia ana: <«He kai puhi nehu puhi lala Ke kai o Ewa—e. E noho i ka lai o Ewanui — A Laakoua —a." He Mahamoe kekahi ia kauluua, a ho Okupe a mau ia eae no keka« hi. A ina i ike ia keia mau ia a pnu alaila, eia ka olelo ana pulapula: "Hoi mai nei ua luahiue nei unii na kukulu mai o Kahiki; noho mai la paha a aloha ina moomoo ana." 0 inkou no kekahl i hai mai iko ano o na pae aiua o Kahiki a me na aina e ae i ike ole ia.

O Laniwahine, he kiai no Ukoa, Waialua, maiaila kona wahi; aole e hoohewahewa ko iaiia mau kamaaaina i kana mau hana. I kahi wa, ua hoololi ano e la ka ia o Ukoa; ho ku-mu kahi aoao, a he anae kahi aoao, he moa lawakea. Ina e unahi aku, momoe iua ke ouionio o ka ili maloko; aole no he ouo ke ai ia oia ano ia. Momona ka ia i kahi wa a poo-iaau no i kahi wa; aua nalowale no hoi i kahi wa; a ua manao ia na Laniwahine waie no keia mau hana ano e. Aole no hoi he mau mea ano nui e pomaikui ai ka lehulehu mai la ia mai i hoomaopopo ia. O Hauwa/iine, iie kiai ia no na loko o Kawainui ame Kaeiepulu. 0 Laukupu ko Moanalua; ho malama lakou i ka pomaikai, e paJe aua Ina pilikia maluna oke kino a me ka ohana. NO KE KAKUAI AJfA I KINO MOO. Oka hoolilo ana i kino moo, o Kalamainuu, o Walinuu a me WalimanoanoH, na akua moo aumakua a kumupaa lioi e pono ai, a lie nui aku no lioi. Ina e make kekahi inea he alii a makaainana paha, a ua minamina nui ia hoi, a i mea e htti hou ai a e launa kamailio hou, he mea pono e kakuai ia a lilo i kine uhane ma ke ano moo, a mano a pela aku. Aiaila hoi mai a uoho iiuna o kekuhi mea, a hoike mai iaia iho, a lohe ka poe nana ua kino uhaue uei i kiikuai ia, alaiia oiioii iakou.

Eia ke ano o ka hana ana: lua he aiii, o ka moku halo ka mua, pa i ka pa laau a puni ka haie, alaila, hooulu i ke kapa olena, pa-u- halakea, pa-u oleua, pa-u mahuna a p-ela aku. Ua kapaia keia hale he Ha *e Puainiu, a iloko o laila e hoomana'mana kakuai ia ai keKiuo kupapau; a pau ia, alaiia, ho-a ka imu o ka puaa a me ka īlio, i na waihau a me na ko T a hale oua poe moo nei. Mama no hoi ka awa a nui. Oke kupapau hoi, wa-hi ia i ke kapa olona a me ka ilio makue a illo ii paha, a ilio nioo hulu peelua ulaia paha. A he mau ilio hoomoe pu keia iioko o ka wai. I ka wa e huai ai o ka imu, luwe aku na mea ai a pau ma kahl o hanai ia ai na moo. Ai ka wa maa mau eai ai lakou, oia ka wa o pii mai ai na moo a pau mai ke nui a ka iiilii; pela ka olelo ia. A hoohainu aku ka awa, a hanai aku no hoi ka puaa, ka ilio, a mo ua mea ai e ae i hoomakaukau ia.

Mamua o ka maona ioa aua, kii aku la ke kahu moo i ke ope kupapau, a pule ae la, haawi akulama ke aio o ka moo aumakua i manao ia, a hopu mai ia keia a nalo aku la. A haia he mau anahulu paha, aiaila hoi mai la, a noho mai ia iluna o kekahi lala o ka ohana a mea e a« paha, a kauoha mai la « hea mau ae i kona wahi inoa I na wa a pau a ka ohana e ai ai, a e inu al hoī i na apu awa, "a e liio no hoi au I puukaiahaia no oukou a pau i ko oukou wa popilikia, a oia no hoi ko'u mea e ikaika i»i. O ka haka a ua kino uhaue uei e noho mau ai, e inu mau ana oia i ka awa ī na wa a pau, i ikaika ai ua unihipili moo nei. A maioa no hoi ma ka lawelawe ana ma ka oihana iapaau, a kiiokiio a pela wale aku. Aao mai la no hoi oia ia mau mea la lakou. , Aoie i p^u.