Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 8, 24 February 1899 — He Huakai Pokole i ka Mokupuni o Manokalanipo. [ARTICLE]

He Huakai Pokole i ka Mokupuni o Manokalanipo.

E Mr. Lunahoopouopono. Alioha oe: —-E oluolu mai oe e liookomo iho i ka moolelo o ka'u huakai pokole i ka Mokupuni o ke Alii nona ka inoa e kau ae Ja maluna, nia kekahi o na kolamu o ka kaua nupepa Kuokoa, ka nupepa hoi a'u ai. Ma ke ahiahi o ka la 3 o Feberuari, 1599, hora 9 p. m. kau aku la au maluna o ke < 'Calaudine, ,, e haalele iho ana i ka aina, ua kaulana nona ka inoa "He noenoe ua kea," ame ka puu oi kelakela kaulana o Maui Hikina. "Ia oni elele Kauiki i ka maiie. Papu mehe umauma la no ka manu. Mehe lae ia no ka noio aiikai." He oni a he lapuu ana iloko o na rumi-o ka mahimahi o ka "Ua lani haahaa" ka akikeehiale kikaha na ale kualoloa o ka moana. Ma ke kakahiaka Poaono, Feberuari 4. hora 8 a. m., ua k'u aku la ke "KalaueUne" uo ke kai holu o Kahului, liuliu ae la k« kamahele no ka aina a hui aku la me W. E. K. Maikai, Esq., jailor o Kahului. me ia makamaka heahea oia kaha. Kau ma ke kaa lio no ka "uhiwai o lao," e ike i ke "Ahi o Wailuku," hiki aku Ia i "Halaulani Home" ke komo malu ana aku no ia o kona kaa lio. a lohe aku la l ka niuau ana aku i ka Haku Alii wahine o ka hale: aole anei i hiki mai nei o ? Oiai lakou e walaau ana ku ana kamahele i ka hale. hookahi -ka pioloke uui ana. e hookokoke aku ana i ke ilinner. komo ana ka l.unaliookolokoUi o Makawao, ame ke Kakauolelo o ka Aha Kaapuni. puipui a ka, law-aia-ke kanaka, i ka hapuku palia i ka oapu hiu wiwi o na wai eha, nepunepu na papalina i ka'u ike aku, ua uniwi iho la nohoi ke kanaka a pokole. 0 ka Lunahookolokulo hoi o Makawao, he maikai ke ola kino, a ua peheu ae la na papalina, o ka moa kane iho la no ia, he hoomakaukau e mamua o ke oo ana. Hoomakaukau ia mai )a ke kaa lio o ka Mea Hanohano "Ke Ahi o Wailuku," me elua lio e huki ana. hora 3:30 p. m. ke lawe nei ka ihu o ka lio ia maua' e ike i ka "uhi wai o Iao," ka home hou a aina mahi kalo o uu Ahikanana la 0 na wai eha. Nana aku la au i ka pa-pohaku e pa ia ana e na kanaka, 6 kapuai ka iaula a puni, he pakaua maopopo loa kela e hooauhee ia ai na Sepania a puehu liilii, e lilo ana kela i puuhonua no na kanaka o ke hiki mai ka la e kaua hou ai o Sepania me Amerika, oiai he panalaau kakou no Ameiika. Ke mahalo aku nei au ia oe Mea Hanohano a nui, uo ka nui o kau ike, ua ike e oe he la ano nui loa e hiki mai ana, a e pakele ana oe a me ka lehulehu e hele pu ana aie oe. Pela iho la no o Noa ame kona ohana i pakele ai, hoohenehene na kanaka i ka halelana, he mea aha la keia a \\a eiemakwle nei e l\ana mai nei? Ua ulu lee kaio o kekahi mau loi, ua iana ka wai o kekahi mau loi, aia no ke paeli la kekahi poe, ke palau la, nui ka hana a ua Mea Hanohano la, malaila oia i ka la a po. Hookahl mea nui i loaa ia'u ia hele ana. oia kela: ke a'o mai nei ka hana a ka Luuakanawai Kaapuni 0 na "Hono a Plilani" 1 ka poe opio a me keia hanuna hou. e hana i pono ai. 0 kekahi poe opio a'u i ike ai o ka lva.ua tvoia he w\ahiai, lie lawaia, 'ke loaa iki ae no kahi oihuna, pau ka mahiai ana, ka lawaia. kukulu ka a-i kala. hookomo na lima i na pakeke, manao iho la ua hanoh&no loa ae la. iNo'u iho o ka hana ka mea e hanohano ai ke kanaka, ua oi aku ka hanohano e loaa i ke kanaka e hele ana me ka lole hana i ke alanui no kana hana ponoi. mamua o ke kanaka e komo mau ana i ka paa lole maikai i kela anio keia.la. aole ona hele i ka hana. o ka poe opio wale kekalii iloko 0 keia manao, aka, o ka poe kekahi e noho nei iluna o na oihana, mai hilimaluna o ka oihana ke ola ame ka ohana, pau ka niahiai, ka lawaia, ke ,kui ai, iua pela ka noonoo e nele ana ka umeka, ame 'ka ipukai, kipa mai •ka malihini o ka hoka iho la ia, hilahila ino. Āole u'u olelo no ka poe opio hana, a poe e noho nei i>ka oihana e hoomau nei i ka hana, aka, no ka poe hana ole a hookano maoli no. »Hora 4 p. m., haalele aku Ia maua 1 ka "uhi wai o lao" no Kahului, lulu na lima a huli hoi aku la ua Mea Hanohano la. hora 5 p. m. no ke "Kalaueline," ;he puanuann i ke kamahele ka "uhi wai'o lao," hoomanao ae Ui i ke mele a ka poe kahiko: "He malihini au a noho mai ilaila. Aole au i ike he anu Wailuku, Na ke kaahaaha lai o Niua Nana hoi a\i i hai mai." Me ke kakahiaka Sabaii, Feberuari 5. hiki aku la i ke kulanakauhale alii. a hui me ka ohana. Ma ke ahiahl Poalua, Feberuari 7, hora 5 p. m. kau ma ka mokuahi "Malulani" (\V. O. Hall) no ka mokupuni Kaili La o ialo, ke lawe aku la o Lehua i ka la. ke poahi hei ka huila o ka "Malulani" a ke hookokoke aku la i ka mokukaua Or«gona, ka niuhi au moana o ka Uniona kaulana loa o ke ao nei, ka puhlpuhi ahi nana i ulupa mai nei na mokukaua 0 Sepania ma na kai o Cuba. Huii mai la au i hope e nana i ke kulanakauhale, he nani na hiona i ka'u ike, ike aku la au i ka nuku o Nuuanu, aloha ae la i kahi e hele ai. a Ike aku 1 ke ko-a mokumoku o Heeia. hoomanao ae la ia mele a ia Aliiwahine i anake, "Hana makaha Nuuanu na ka makani, He pauluhiwa na ka Ua Haao. He loko-pa-pohaku na ke kiowao. Me ku* anae o Leleanae, Me a'u aholehole i Lanlhuli." Kau pono iho la ka la i kaupoku o Kaala, ke nana aku la au i ke one laula o Ewa, na mahiko nui o Honouliuli a me Aiea, he nani maoil no ka aina, a ua lilo o Ewa i wahl hooluolu no na poe apau, i haku wale ai no na Alii i ke mele no Ewa. "Huli halo na lima o ka hau o Kalena, Hoeu ka pola pUa o ka wai opua-opua e Heaha la ka mea lena i ka uka o ka Hui? He mau hili ka opeope ia na ke kiowao, Ahu ula, ahu loa. ke hookahekahe ae la Kahe i kai o Ewa —e — 'No Ewa la hoi ka i'a papa i ke kanaka, Mai walaau oe o makani auanei." Hala ae la o iialaeloa, e okuu mai ana o Puuokapolei a e kiei aku ana ka "Maiulani" i ka makani kaiaulu wehe lau o Poka-i, uhi iho la ka poeleele a haha poeleele iho la lea papai o Honolulu. Hoi aku la hooluoiu i ko'u rumi, hora 4 a. m., Feberuari 8. kahea ana ke -kuene. "E ala o Nawiliwili keia." Ala ae la a halalo aku la au

ma ka puka aniani o ko'u rumi paha» hao ka maka i ka ike ana i k« a*a >> .Nawiliwili. Kau ma ka w«wi» no aapo. nana la he laaka malmini wa !e no a pau. hookahi mea i kaaiiiain ia'u. ke Ka?>ena Makui o Lihmi. h»» kt Iki oia no ka Maiu uiu o Niu.-. . i ka hale o ka Mea Hanohaao u L kanawai o Lihue, oiai, h«* keik: nau oia no ko maua aina hookah: "Ka Makani Kaiiiaioha o Iwipahu u Hosea K. Kahele, Ksu. Htkl ma * • hale. akahi no & hui iiou me ko'u hanau, o ka hui aua jjo i na la. > kana aliiwahine. rui kifiki. he oaau h««ra ia no ka hauoii. Akabi ao maua .. ike ia maua iho, a hoi»kuene pouo i:-« ia kd VK>ho\\a. He ha\e naai kv»aa '• a rumi moe. ruuii hookipa. rtittu oiUa ua paa i ka p*'pa. rumi kuk*»rnimi wa;ho o na niea a puu. a h*» kuiub«i . l u*o; T kona noho aoa, ht' uani u.i :n«-a hoo nani oloko. aiawaho u ka pa «• a:uwt?n: ana i na puao k»ia au hou o a Le auk» oka noho aoa o keia tuu.i aku Mawui aku la i ua hoahauau n«- o \r kua hiwi no o W&i&leale a oui uu. :k- pu, pela pu uo oie kana aiu'»aiuu*- u ku rula o ka Buke Hoaiiooah*»ht. K kui na m**a like, e hoonalo iua ta< x kue." • Aole uae pela ka ru:a a k. naka. Oiai e nana ana kamaheU-- i ka -k. o Nawiliwiii. kuhikuhi »a iuai aaa - ia Kalauipuu. Huieia, Kaiaī>aks, ti<> inai aaa ka ouu uiilioua o Ka:tai. a b<Ki ioha ohiio hoi uo'u. (;*ot'ge N. Ksq. hui aku ia me i;t. o ka hv>ra ' ka manawa i.kauoha ia u;a! a\ c ;i * aku i koua Uale. V > 'v. k* • ūho la maua nif ka .Vlt-a Hano-aauo - Lihue ma koua kiu» ho. h«»»o a*n uka o Lihue a hiki i k* hale o t; \ \Vileox, N Ksii., a hui pu. hoikv aĀ i :.i au i ka'u huakai i hiki aku ai ona. olelo mai ta e pii ae i kuu kal kaina. i o A. S. Wilcox. E«q.. a ho mai oe kipa mai i o'u n*»i. p:i aku U maua i uka loa. aia iiaiia ka hom«* << A. S. Wikox. Ksq. I ko u:aua h:iv. ana aku llaila ike aku la uiaua h*> iu:*kakela maoll no, elima eka ke ak»a oia pa, ua hoopuui ia me ka pa pi»v na lima hana e hana aua h«* l_. ha'awa. iho la mv ua. hoaloha. la. hoike ak*i ;.t au i ka'u huakai, aole i h«.»oie ia ma aka, he mau oielo *> h*»a»» a: ka aka. Komo aku la maua i ka hale nan; 0 laua. ua hooniakaikai ia uiaua a pun 1 ua hale nani ia. hui pu tne A > Wik*ox. o Mrs. Emma Maiieīona h*nwimua. XuV kona oluolu, ua>» vuai kona pokii e noho uei i ka iia !air. ?sa.i i haa. Olelo mai kamaaiua ao!»- h«' h;t!' ; o Kauai a puni *-like me ua ha!t- :.j Ua haawi mai o A. S Wilvox, , .a -i !ia hora he $l*00.0«> ua hau u uku .t • I i kuu lima akau uia ka ;aoa o ka ivk ! iesia o Hana, ina hoomaikai a nui. hi*a j leie aku la iaia ame kaaa no ka hale o il*-orge N Wiivox, 52 ua haawi mai oia ia'u he *»iik' me ka'u i hana aku ai 1 kon.i n . pela au i hana aku Y\ iaia, Na George N. Wikox i uoik 1 mu ia'u, e holo ana oia i Hoauiuiu ta axi ahi Poakolu. maluna c Mikahaia kmai aua i Nawiliwili hora u p. m. no».? noo iho ia au. aole a'u hana hou ak-t i koe no Kauai. oiai o ko'u tr.au hoaloha iho la no ia o Kauai. aole : kekahi poe eae o Kauai U'u. W HU*e. Ksq.. hoi aia no i Houoiuin \ ma ke kouo a ua keiki iaUwai La • I Kauai e hoio pu maua »o Houo»'u.*u ».t iahiahi aole a'u mm e hooiMipu iiou aku ai. Hora 6p. m.. Feberuart kaa ma la maua no ka Mikahala. ak•; la i ka Mea Hanohano o kana uliiwahine. ua k«;ki. r.A* i ..".;n ' > ia WaialeaU'. ke kauLiaa «« Kauai, hoomanao a*» la i kr- :u«-V u t» Kalakaiu, tca Moi o Haw-aa u"Kaulilua i ke anu Waialeai^. He maka halalo ia no Kalehu t:• *; He lihilihi kuku 'i-a nt> .Mpo He hulu aa ia no Haualiiki. l;a pehia e ka ua ka Maui e'ua ka pua uwe i k»* at; j Ke kukuna m«»kiha:ui. Ua hana ia aku ka pono a ua Ua hai ia aku no la oe. 0 ke ola no ia o kiai loko. Hora 4 a. m., Feberuari y. hik; Lou ke kulanakauhale alii. Ma ka'u huakai pokoie i Ivauai i\u \ tuoe \ ka haie o ko'u hoahanau ka Lunakanawai o Uhu*\ Hoa»-a K Kahele. Esq.. ua lele aku a;i i uka o a.i aina mai ka moku aku. ma k*- kakahiaka Poakolu. Feberuar : . S. u*u-.i 4 a. m. a oi. a ia ahiahi no horu »; p. m.. Kau hou i k:* moku hoi uo Houoluiu. Aia iloko o ko'u eke he 0v e bo nei, mai na keiki lalawai ma: o Kauai. Aole au l halawai me J- K. Haeuaa ame Mrs. J. ¥L Hanuna i Lihue. hoea aku au ua haia laua no '-u. halawai pokole au me I~ K. Kakan Eia na mea i loaa ia'u »<> ka mok t puni o Kauai. ma ko'u auo :;>* k >m noi dala no ka aie i koe o ka ! 4 0 Wananalua, Hana George N. Wilcox. Emi .«m A S. Wi!cox. Esq • • No Honolulu— C. M. Cooke. Eaq •> S. M. Damon, Esq -3.y J. B. Aiherton, E*q Mrs. M. S. Hiee l r > Huina 1^60.•« 1 Nolaila, m& ka iaoa ©ka ■ Hana. Maui, ma o'u nei. ke haaw [ nei au i na hoomaikai ana a uu. ■ r , keiki a Rev. J. W:lcox no ko Saua ii.> awi ana mai i keia mau «iala nui :!ok jo ka poho o ko'u lima i m*»i * ho«>pa ia ae ai kekahi pilikia o makou A na k£ Akua e hoonui hou aiai i ko -waihona waiwai a nui hou a*\ A mai.\t o hiki hou aku au, naawi hou ata olua & piha ka tausajii. A k*» kuiwi pu aku nā hoi ia haawina hookahi i na inakamaka a hoaloha o Honoiulu i ha.i awi mai i ka kikou mau kukua ana. He mea pono hoi ia'u e haawi ae ī ka i mau hoomaikai i ko'u ohana rua k*' kino, Hosea K. Kaheie, Esq., ka M*-« Hanohano o Uhue. Kauai. Mr* H K Kahele. Ma ke ahiahi Pualua. Feberoar: H hora 5 p. m. ma ke "Kalauilin«y ā_*a tele aku !a i ke kulaoakauhale. Feb« ruari 1."». hora 7 p. m., hiki hou i *■>. "l'a lani hiiahaa." Me ke ak>ha i a i keiki hoonoho hua kepau o ka J. K. IOSEP \ Hana. Maui, Feb. 17, 1839. * Mamuli o kela hihl* o k#fat wahi i - Hawuii i hoel».t& ai e ka Puk* ao ki hele ana e lawaia alamihi, & i ku a«imua o ka Ah& Ap*a& i k*kahi •» kela mau Ia aku nei i hala. ua hooooa ia mai la ua mau kai kapu la o k« kooohiki, a ke komoia nei e ua wmhin*HarwaU e lawaia i oa papai ame na & ua koe no ka na ia k%pu ma.ii o ke konohiki. E hiki mai ana k.v manawa e noa loa ai ia mau ia.