Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 10, 10 March 1899 — Page 1

Page PDF (1.03 MB)

This text was transcribed by:  Debbie Tom
This work is dedicated to:  Spencer & Wei Lum

 

Nuapepa Kuokoa.

 

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

 

BUKE XXXVIII. HELU 10. HONOLULU. POALIMA. MARAKI 10, 1899. NA HELU APAU 2745

 

Koolaha Kumau.

 

W. C. Achi                              Enoch Johnson.

ACHI & JOHNSON

LOIO! LOIO! LOIO!

 

Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana

Alanui Moi.

 

W. R. KAKELA

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAAPLA

2370

 

LYLE A DICKEY

Loi a he Kokua ma ke

Kanawai.

Notari no ka Lehlehu.

            E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

Kihi o Alanui Betela me Moi. Pahu Leta 786. Telepona 806.

 

Papa! Papa!

Aia ma kahi o

 

LEWERS & COOKE

(Lui Ma.)

Ma kee Kahua Hema on na Alanui

Papu me Moi.

 

E LOAA NO NA

 

Papa Nouaiki

Okela a me keia ano.

 

Na Pani Puka

Na Puka Aniani

Na Olepelepe

Na Pou

            Na O'a

            Na Papa Hele

            Na Papa Ku

            Na Papa Moe

 

Na Pili Hale

O na Ano apau

A me na

 

Wai Hoohinuhinu Nani

 

O Na Ano Apau.

 

Na Palakiona Ano he Nei Wale.

 

            Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana me ka.

 

Uku Haahaa Loa

 

E like me ka mea a holo ana naawaena e Laua a me ka Mea Kuai

 

E Hale Mai o Mae no Oukou Iho

 

            Na hoopiooia kekahi poe haole o loko nei o ke kulanakauhale ma ka Poakahi nei i ka loaa ana mai o ka @ohe e hoike ana ua manao wale ia e hulia ana ka paea ame ke kila mawaena o ke aumokukaua o Adimarala Dowey ame na mokukaua o na Geremania ma na kai o Manila.

 

            O kela wahi haole nana na tini poi oe malakeke i looa ai i ka oihana makai i kahi wa i hala ae nei, me ka manaoia he opeai opiuma, ua hookikina ia aku nei e haalele iho i kahi o ka poi me ka malakeke, a e ku a e hela pela i ko na aina e.  Heaha la ka hewa ke noho mai nohoi ia, e hana poi hou me malalakeke hou nohoi. Malia ia hana poi hou ana, wi kona niho.

 

KA MINAMINA!  HE MINAMINA!!

 

Ke Aloha Pau Ole a !

 

O KA WOHI ALII, UA HALA!

 

Huli halo i ka Ua Waahila! Ua

lele ke Aho, lele i ka Lani!!

 

E KAIULANI ALII E!  HE MA I!!

 

Naue loko, Kaanini eha i ke Aloha.  Aloha ke Alii,

Ka Haku o ka Halau Hale Alii.

 

PAUMAKO-WALOHIA-LIHALIHA WALE!!

 

 

Ke Kama'liiwahine Wohi Kawekiu Kaiulani

Lunalilo Kalaninuiahilapalapa.

 

KA MINAMINA!  KA MINAMINA!!

 

"Nakulu, uina, ku'i ka hekili,

Paapaaina aku la i Kukaniloko;

Oloko ua naha, ua mokuhia

            I ke aloha a-

Anapa, owaka, weli ke ahi,

Malamalama na Hono o Plilani.

He la-ni ua hemahemaia

            A lilo la-loaa ole.

He ipo lauae na ka lahui.

I kupaoa i ke ala me ke onaona,

Onaona ke aloha e newa hai malule

nei a-

Alo-ha-aloha ke Alii Wohi

Eia ka, nou  no ka uhane.

I owe nehe newa aku la,

Ua ikea aku la i ke ao opua.

Opua hinano ua lokuia e ka ua

Haha hewa ke kani-a-ula i ka paia,

Ua hala-Ua paa-Kuu Minamina e-

Alo-ha a-aloha no!

 

            Mahope iho ka hala ana o kekahi mau la koliuliu wale o ko ke Alii Wohi Kalaninuiahilapalapa waiho ana iloko e na hoomailo ana a ka ma'i. aia hoi ma ka hora 2 o ka wanaao Poakahi nei.  Maraki 6. ua lele pua-o aku la ka uhane o ua Lani Wohi la a Hawaii. a hala aku la ma kela aoao o keia ola ana.

            Oiai kona mau la@e waiho ana iloko o na puliki ana a ka ma'i i kona kino. aole i hoohemahema kona luaui makuakane, na pilikana kakaikahi ona e ola nei i keia wa. ame kona mau hoaloha lehulehu i ka makaala ana ma na mea e hiki ai oia ke hoopakeleia mailoko mai o ka pilikia.  Ua hoonuanuaia aku maluna o kona kino ihi kapulani na lapaau ana a kekahi mau kauka makaukau o Honolulu nei. a ua paio keia poe. me ko lakou ikaika apau.  me ka make e holapu ana maluna ona.  Aka, "ua hala aku ia ia, ua pahu'a ka ike o ko keia ao, a ua hoihoiia mai ka nele. ke kaumaha, ka luuluu. ka lihaliha, ka manewanewa. ka paumako, ka minamina" maluna o kona luaui, na pilikana. na hoaloha ame ka lahui holookoa.

 

"Lele ana pio ke aho ka lama o ke kino.

Waiho iho la i ke anu. ka maeele meka paumako,

He ukana ia na makou e haawe ai-e-

E hoomanao lihaliha ai nou-a-nou-e-

I ka aui ana nalo ka wahine he ou no ka hale I Alii o Hawaii-

Oia kana e inea nei. e kumakena nei e Aloha-aloha ino!"

 

            Ua hookuu mai la ke aho o ke Alii ma kona wahi noho ma Ainahau, Waikiki ae nei.  A ma ia wa i mokuhia ai ke kaula gula o ke ola ma kona kino aku. e noho ana ma ka aoao o kona moe a iloko o ke keena i waiho ai ia. kona luaui makuakane ka Mea Hanohano ke Kiaaina A. S. Cleghorn (Ake), Mr. ame Mrs. Jas. W. Robertson. Jas. H. Boyd (Kimo Poe) ame Mrs. Boyd. Miss Kate Vida. Miss Helen Parker.  Konela S Parker (Samuela Paka), Kauka D. G. St. Walters. Mrs. D. G. St. Walters, Dr. F. L. Miner.   Keikialii David Kawananakoa, ke Alii Lumaheihei, Miss Elsie Robertion ame ka wahine lawelawe o ke Kamaliiwahine.

            He hora keia no ka ehaeha, ka walohia ame ka waimaka, a ua ko ae la ka olelo elike me keia:

 

"Ua moku ae la ke kaula kala.

Ua naha ke kiaha gula.

Naha ka bakeke ma ka puuwai.

Ua  naha ke kaa ma ka luawai.

Alaila. ua hoi ka Uhane i ka Mea Nana mai ia.

O ke kinowailua i ka honua koon.

            He U-he Aloha e."

 

            Ua hanauia ke Alii Wohi Opio ma ka la 16 o ka malama o Okatoba, makahiki 1875, a nolaila, ua piha iaia na makahiki he 24 a oi ma keia ola ana.  Ua hanauia mai oia e ka puhaka Alii o ke Kamaliiwahine Miriama Likelike Kapili.

            I ka 14 o kona mau makahiki, oia paha ka makahiki 1889, ua haalele iho oia i ka aina hanau nei, a holo aku la i Enelani no ka imi naauao ana.  Me ka hoomanawanui, ua alo aku la i na inea apau o ka nohona o ka aina malihini, no ka imi ana i ka ike.  He oiaio, ma kona  wa i waiho aku ai i ka imi a huli naauao ana, ua hehi oia ma na kulana kiekie o ka makaukau ma ka ike mele, ike pena kii, makaukau i kekahi mau olelo "alii" o Europa, a he ike paa rula nohoi.

            Ma ka malama o Okatoba, la 9, makahiki 1897, ua huli hoi mai la oia i ka aina hanau nei. nolaila, o ka nui o kona mau la ma ka "aina kulaiwi a one hanau o ke kino," he hookahi makahiki ia me 5 malama paha.  Minamina noi.

            Aole paha i poina iki ka lahui, ma ka wa i lele ai ke aho o kona "makuakane Moi" ma Kapalakiko, ua hoouna mai la oia i keia huaolelo Hawaii kahiko i manewanewa nana i kona makua Alii a Moi hoi, a o ua huaolelo la-

           

 

PAUMAKO.

 

            Ano i keia la, ke Paumako nei ka lahui, a ke kanikau nei hoi me ka walohia.

            Ua oleloia, ua loohia oia i ka ma'i rumatika, aneane eha mahina i kaa hope ae nei.  A ua hekau mai maluna ona keia ma'i ma ka wa ana i heie aku ai ma kekahi huakai hele @ uka ae nei o kekahi o na oawa o kakou nei, ua loaa pu oia i ke anu a ke kilihuna ua.  No kela mea, ua aoia oia e holo hooluolu aku no Waimea. Hawaii.  Ua holo io aku la oia no ia wahi me kona mau ukali. A i ka hala ana o kekahi wa o kona noho ana malaila. ua loaa mai la ka lono hoohauoli i Honolulu nei ua loaa iaia ka oluolu ame ka maha a ua olino ma na manaolana no kona palekana: aka. mamuii o kekahi ulia, ua komo hou aku la ia iloko o ka pilikia, mamuli o kona loaa hou ana i ke anu, a no ia mea ua hawele hou mai la na haaweawe a ke kaumaha maluna.  Aole hoi o kahi kaumaha ae nei a loaa aku i ka mahamaha aloha. eia ka, o ke poi no ia a lilo a hala ke "Alii" ma o.  Minamina a manaonao wale.

            He lima kokua ke Alii Wohi Opio no na hana kokua aloha a ka poe naauao o loko o keia kulanakauhale, a no kona eleu, mikiala a oluolu, ua nui kona minamina ia e na hoa oia mau hui aloha ana i komo aku ai, a ua puia nohoi kona makamaeia e ka lahui holookoa.

 

            Ma ka Poalua nei, i waiho akea ia ae ai. kona kinowailua no ka ikeia ana aku e na makaainana.  Ua ku kiai ae na Aloha Aina-kane ame wahineame ka Hui Kalaiaina ame kekahi poe makee a minamina alii e ae. He nui ke kaumaha, ka luuluu ame ka waiohia o ko ke kulanakahale nei no ke Alii Opio i

 

"Maemae ka pua o ka hala

I ka po ia e ke ehu-kai.

Kai no he kai a ao kauaka mai

O ua ka po'i po ka. o ua aina nei.

Aloha.

 

KELA AME KEIA

 

            Ma ka wa i lohea maopopoia ae ai ka make ana o ke Alii, ma ke kakahiaka Poakahi, ua hoonaue pioo ia ko ke kulanakauhale nei apau, na haole ame na kanaka.  E loheia ana na leo kanikau o kekahi poe hawaii ma na alanui.  E loheia ana ka huaolelo "Minamina!" ma na waha o kekahi poe.  Ua nui maoli ka ehaeha ame ka luuluu i ikeia mawaena o na mea apau.

            Ma ia kakahiaka no , ua ikeia aku la na kaa o kekahi poe maka hanohano o ke kulanakauhale nei e nee ana no Ainahau, Waikiki.  E ikeia aku ana na papahi pua ame na owili lei a ke aloha walohia e paa ia ana ma na lima o ka lehulehu e holo ana no kahi i waiho ai ke kinowailua o ke Wohi Alii Opio.  Aohe olelo e ae mawaena o na kanaka, o ke aloha ame ka minamina wale no i ke Alii.

            Ma ka Poalua nei, ua hapa iho la na hae o na pahu hae o Honolulu nei, o ka hele ia o keia uwe kanikau ana o na hae a hoea iluna o na moku. Ua hoike ae na keena kanikela o ko na Aina E maanei nei i ko lakou mau kumakena ana, a kanikau ana ma ka hoohapa ana i ko lakou mau hae.  O ke Aupuni Hawaii nohoi, ke Aupuni a ua Alii Opio la i kakoo hookahi ai i lua i kona makuahine Moi, "Kapiolani," ua hoike mai la no ia i kona uwe kanikau ana nona.

            Ua malama koke ka Peresidena o ke Aupuni ame kona Aha Kuhina i kekahi Halawai Kuhina, ma ke kakahiaka o ka Poalua nei, ma ka hale noho o ka Peresidena.  Ua hiki ae ma ia halawai ana na Kuhina Damon, Smith ame King.  Ma ka noonoo ana oia halawai ua hooholo koke ia, e haawi aku no ke Aupuni i na makaukau apau i loaa iaia i ka luaui o ke Alii Opio, ma na mea e pili ana i ka hoomakaukau ana no ka hoolewa o ke Alii.  Ua laweia aku la keia olelo hooholo a ka Aha Kuhina e Kuhina Damon imua o Kiaaina Cleghorn (Ake).  A me na waimaka e hiolo ana ma na papalina o ka makua i haaweia e ka luuluu, apo mai la ia me ka haalulu aloha i ka makana hiwahiwa a ke Aupuni.  Ma ia wa hookahi nohoi, ua hoike mai oia imua o ke Kuhina, aohe ana hoonohonoho huakai hoolewa e ae i maopopo no ka lawelawe ana aku, o ka huakai hoolewa wale no o ka Moiwahine Emma Kaleleonalani.

                        Nolaila, ua hoomaopopoia e waiho i ke "kinowailua" o ke Alii, ma ke kulana hiwahiwa no ka ikeia ana o ka lehulehu, mai ka hora 10 kakahiaka mai o ka Poakolu a ka hora 4 o ke ahiahi.  A ma ka la apopo nohoi (Poaono) maloko o ka luakini i Kawaiahao e ike hou ia ai mai ka mai a ka hora 4 nonoi.

            Mai ka makini aka o Kawaiahao e hoomaka ai ka huakai hoolewa, ma ka anina la Sabati, a komoe poloei aku no uka o ka Pa Ilina Alii ma Maunaala, Maemae.

            Ua hanaia he-hale pio ooma i hoohiwahiwaia me na kahahana kanikau. kai kukuluia maloko o ka rumi nui o ka hale noho ma Ainahau.   Malalo iho a keia hale pio ooma kahi i waiho ae o ke "kinowailua" o ke Alii.  Aia ma ke poo o keia wahi.  e ku ana he elua mau aliikoa o loko o ka puali o na aliikoa ukali o ka Peresidena, me ko laua mau aahu piha.  Aia hoi ma kela ame keia aoao o ka "nuu alii moe." e ku ana he eha poe wahine i wae pono ia.  i aahuia me ke kanikau piha, me na kapa ahu ula ma ko lakou mau hokua. me na kahili ma ko lakou mau iima oia ua poe ku kahili.

            Aia ma ka puka pa e komo aku ai iloko o ka pa e ku ana na maki.  Aia nohoi ma ka puka komo, he kiai.  E ikeia aku ana na poe hookipa iloko o ko lakou maua aahu kanikau.  Ua hoonaniia hoi o loko o ke keena e waiho ana ke "Alii" me na luheihu o ke kanikau, a pau pu me na hoailona alii kahiko.

            "No oukou ke kukui a i ke awakea. No Iwikanikaua na kukui a i ke ao."

            Ua uhiia iho na maka o ke Alii e kekahi uhi lahilahi keokeo.  A maluna iho hoi o ka uhi o ka nuu i kau ai ke Alii, ua paa pono i ka wehi o na pua.

            Ua hoea aku ilaila na aliikoa aina ame moana, o ka oihana kaua o Amerika ma aHwaii nei, na liikoa nohoi o ka Pualikoa Kiai Aupuni. O na poe kiai ma ka aoao o ke Aupuni. oia o Konela Soper. Mekia Potter, Akukana Pratt ame Kapena Gartenberg.

            Ua hoae aku malaila na hoa hanohano o ka Hui Aloha Aina, me ko lakou mau aahu piha o ke kaaikau i kaeiia me na lipine keokeo mai mua a hope, pela nohoi ka Hui Kalaiaina ka Hui Kea Ulaula, ka Hui Kapiolani Home. ka Hui Halemai Moiwahine ame kekahi mau hui e ae.  Mai ka hora 2 a ka kora 4 ok ahiahi Poakolu nei i haawi ai ka Bana Puhi Ohe Aupuni i na leo mele kanikau a haipule nohoi.

            Ua puia ka lewa i na leo uwe kanikau o na kahu o ke Alii-Ua lohila na leo himeni kanikau- Ua loheia na leo kahea mele hai kupuna.

            Ua manaoia, o kekahi ana keia o na hoolewa oi loa o ka nui i ikeia ma Honolulu nei ma kahiko mai.

 

ALOHA VICTORIA KAIULANI

 

KA HUAKAI HOOLEWA.

 

            Hora 2 o ka auina la Sabati, e malamaia ana maloko o ka luakini o Kawaiahao, malalo o na lawelawe ana a Bihopa Willis, elike me na haipule o ka Ekalesia Epikopale.  E kokuaia ana hoi ia e na Rev. Alex Mackintosh.  Vincent H Kiteat, J. F. Lane ame E. H. Van Deerlin.

            E hookaniia ana ka ogana o Kawaiahao e Mr. Wray Taylor, ka mea hookani ogana o ka halepule o Sana Anaru, a o ke mele ana e hookani ai, oia o "In Memoriam." He mele keia nana i haku ponoi iho a i paani mua ia hoi ma ka la i hoolewaia ai ke Aliiwahine Likelike, luaui i hala aku o ke Alii Wohi Opio i imi aku la no iaia.

            Alaila, e himeni mai ana ka Papa Himeni o na Keikikane he kanaha ka nui me na aahu keokeo i ka Halelu 39.  Alaila, himeni mai ka Papa Himeni o Kawaiahao i ke mele i ka himeni "Pokole a Paa ole kuu noho maanei." Ia Rev. H. H. Parek ana ka haiolelo.

            E nee ana ka huakai malalo o ka noho Ilamuku Nui ana a Mekia Geo. C. Potter mai ka halepule aku, a ma ke Alanui Moi, pii ma Alanui Alakea a hoea i Alanui Oki hou (Vineyard) ma uka iho o kahi o Ruta Keelikolani a hoea i ke alanui Nuuanu, a pii pololei no ka pa ilina.