Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 32, 11 August 1899 — HALEIWA HOTELE Ka Ui Mahiehie ma Waialua DILINAHAMA KA LOKOMAIKAI. IAUKEA KA PUUWAI HAMAMA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HALEIWA HOTELE

Ka Ui Mahiehie ma Waialua

DILINAHAMA KA LOKOMAIKAI.

IAUKEA KA PUUWAI HAMAMA.

0 kela Poalima aku nei, oia kekahi la ano nui loa i loaa i na poe kakau nupepa o Honolulu nei, oiai, ma ia la, i kaana maikai ai lakou, me ka ulu : mahiehie, i ka makana hiwaiiiwa i paneeia mai imua o lakou e Mr. B. F. Dilinahama, ka luna alakai nui o ka Hui Alahao o Oahu nei, oia ko lakou holo ana aku ma ke kaa ahi no Kahuku, Koolauloa, me kahi "kemu ole." Ma ka auina la Poaha aku, ua bele ae la o Mr. Fred Smith, luna nui o ke keena haawi kikiki, e haawi i na poloai ana i na poe kakau nupepa. a ua apoia aku ia kono me ka hauoli e na poe apau i loaa aku ai ia kono ana. O ka Poalima ae, oia ka la i moliaia no ua hana la. ' Mamua ae o ka hoea ana aku i ka hora 9 o ke kakahiaka Poalima, aāa hoi. 'ua hoea aku la ma ke kahua boolulu kaa ahi ma 'Kuwili, keia poe kakau nupepa: Rev. S. E. Bihopa o ka nupepa Friend, ka mea kakau o ka nupepa P. C. Advertiser, ka meā kakau-o ka nupepa Kuokoa, W. R. FaiTington o ka nupepa Bulletiri, Rev. Alex. Mackintosh o ka nupepa Anglican Church Chronicle, F. J. Testa o ka nupepa Ka MaKaainana, E. Norrie o* ka nupepa Independent, a mea kakau kuikawa no ke Star, S. P. Kanoa o ka nupepa Ke Aloha Aina, D; W. Kamaliikane o ka Kalaiaina, D. H. Kahaulelio o ka nupepa Ka Lahui Hawaii, Prof. P. H. Dodge, o ka nupepa Planter's Monthly,. J. M. Camara o ka nupepa Pukiki, George Kaia o ka niipepa kaao Ka La o Hawaii, Y. Shen, Sun Yip, W. Crawford, See Long o na nupepa Pāke o Honolulu nei, C. Shiozawa o ka nupepa lapana, Frank Godfrey, H. A. Franson ame F. H. Austin o ka nūpepa Hawaiian Weekly, Algernon G. Shaw, he wahi mea kaha kii, Mr. H. M. von Holt ame kekahi mau kamaaina e ae.

I ka hoea ana mai o ka wa e nee aku ai ua poe Naita nei o ka maka peni, ua alakai aku la-o Mr. F. Smith ia lakou ko luna o ko lakou mau kaa. 0 ka inoa o ka "lio 'hao" nana e huki i keio mau kaa o ua poe Naita nei, oia no o Kaala. O kahi kalaiwa noeau naha e hookele ana iaia, o Mr. Petrie. Hookahi o keia mau kaa, oia no ke kaa ponoi o Mr. Dilinahama, oia hoi, ke kaa i hoonani ia kona mau noho poai poepoe me na lole veleveta. O ka lua o na kaa, oia no kekahi o na kaa lawe ohua o ka papa helu ekahi. I ke kau ana aku o iia poe Naita nei no luna o na kaa, ua kani ae la ka pio a Kaala i ka lihi wal o Kuwili, a hoomaka ae la ka oni ana o na hao,oloko a iwaho, ka hana a ke ku'e nui o ka flywheel. a o ka nee aku la no ia ma ke alahao. Aole i kana mai o ua mama. "B, e, holo maoli "kakou e hele nei— ka, huhu! He oi keia o ka holo," wahi a Mr. Kamaliikane i huli ae ai a kamailio ia Mr. Kahaulelio. Ae, he oiaio, ua ike io iho la kou mea kakau, e kuu Kuokoa aloha, i ka holo io o Kaala lio hao. Holo Haalele aku la makou ia Kuwili i ka hora 9:10 a. m. I ko makou hoea pono ana ae makai pono o Kahauiki, hanehane mai ana ka leo uwauwa o na keiki kalaiwakaa hapaumi, "Hemo ka umoki," a i ka hoea ana 1 Moanalua, ka Edena o Hawaii nei, hauwalaau mai ana na manu iluna o ka lau niu, "Ua haki ke au." Hele aku la makou oia kula palahalaha aku, īke ae ana ia Alia Paakai ma ko makou akau. Hoomanao aku la au, e kuu Kuokoa, i na lehua kaulana o Klnlmakalehue, ma ka aoao komohana o Kapukaki, a hoomanao pu ae la nohoi ma ia wahi ia Leilono, kekahi wahi i

oleloia,o kekahi ipuka ka ia ma ka mokupuni o Oaku uei e komo aku ui ke kanaka no ka po mau loa. NO LEILONO. Aia keia wahi (o Leilono) ma ka huli akau o ka puu kaulana o Kapukaki, ma ka paleua o Kona nei ame Ewa, a e kupono ana hoi i ka puu hooilina kupapau o Aliamanu, ma ke kapa maluna ae oke alanui kahiko. Ua oleloia he wahi ponaha keia, aneane elua kapiiai aoi aku kona anapuni. 0 keia ka puka e palemo aku ai ka uhane o ke kanaka ilalo; a o ka nuu keia o ka Papa-ia-Leka. Aia ma keia ipuka i hoea ae ai na lala o ka ulu kupua o Leiwalo. A ina e pii ka uhane i nele i kahi aumakua hoola, ma ka lala komonana o ua ulu la, o ka maloo koke >iho la no ia o ua lala 'la, a haki iho la, a oia ka wa e hoolele kawa ia aku ai oka uhane ika luapo. O na palena o keia wahi, pela ka oleloia e kahiko, oia keia: 0 Kapapakolea, he kolea ke kiai; o Koleana, he peelua nui ke kiai; o Napeha, ka palena komohana, he moo ke kiai. Oiai no au e hoomanao ana i keia mau kaao a kahi'ko, kiei ana makou i ka wai o Halawa, nohoi i liuliu iho, kaalo ana o Kaala lio Jiao ma ke alo pono ae o Aiea, aole no i liuliu iho, nehe ana makou i ka iliili o Kalauao, he umoki ana ma ka lihikai, kikah'a ana mākou i Waiau; e au, e wiki, halulu ana makou i ka papa umauma o ke kulanakauhale Momi. Nana aku ia i kahi lio hao o makou, kohu pu-o e oni ana i ke alo o ka makani. Kau mai la o Kaala kuahiwi i ka nani, oni ae la ka lae o Maunauna i ke kula manu nene o Kalena i Haleauau, hoanoano aloha mai la ke ala o ke' kupukupu, a hoomanao ae la au i keia mau walii lalani mele: "Nani wale kuu ike ana I ka lua o Kaaīa; O ka nee mai a ka ohu. L ka hene wai o uka." He alā no e ke kupukupu. Kupaoa i ka naihele."

Holo aku la makou a hoea i Waipio, nana ae la ia Halaulani Hale, o ke ku no a kauhale, aia kanaka i Mana. Haale ana na wai apiipii o ka loko o EO ma ko makou aoao hema. Ilaila hu mai la na hoomanao ana no na lawalu puhi momona oia kaha, ame na anae ono o Makahanaloa. He ono ia, he maemae, a oia no ka mea i mukikiia ai ka wai o ka la-ki e ko Kohala keiki.

Holo aku la a hoea i ie VKipo" (depot) o Waipahu, ike iho la i kahi muliwai a "Madama Kaahupaihu e pii mai ai, mai kai mai o Puuloa i uka nei no ka "hiuwai" ana i na wai huailua o Waipahu, Kaalo ae la makou i ke alo 0 Waikeie, haawi al<)ha ia "Idleawhile" ma Hoaeae, kapalulu aoao aku la'ma ke "kipo" o Honouliuli, pahee loa aku la no ke kaha o "Kaupea" a haulani aku la ka ihu o Kaala mawaena aku oka mahiko o Ewa. Aole i liuliu ia pahee ana i Kaliae, kani ana na wahi alae i hi'a ia.ai na lae e Maui. Eia ka makou ke hele nei i Piliokahi. Aole i emo hoea makou i Nanakuli, mai laila aku, hoea j kahi i kap9,ia i 'kekahi inoa eepa. Alaila, huli ae la au nana ia Haleakala puu, k|ihi i oleloia ai, oia kahi i pau ai na kukuna o ka la i ka haihaiia. He puu panoa olohelohe pu keia, a me he mea la, ua hoowahawaha loa na mea ulu i kona mau Aoao apau. Ke ike aku la au i ke ana kuku kapa o Hina e kau mai ana ma kahi 'kipapali e huli rono i kahi kahawai i hoea īnai iil kona nuku i kahi a'u 1 olelo ae nei, he apiki kona inoa.- 0 ke kolu keia o na inoa ano like o ko lakou eepa ma Oahu nei, a'ū i hoomacvoyo. Hookahi, he boe, mawaho ae nei 6 Mamala; o ka lua, aia malalo aku o ka ulu hala o Kekele, ma Koolaupoko ae nei, mauka loa mai o na "Maka o Kana;" a o ke kolu keia ma Waianae nei. Alaila kaalo ae la makou ma ke alo o Puuohulu, a ua hiki no. Hoomanao mai la au i keia mau wahi lalani mele:

O ha loku.hala ole A ka ua i Maili, Ili hewa ha inanao ia nei, Ka. wailio la i ka lai. Chorus: 0 oe kai hiii iho la, Ka manao e puapuai la, Ei. ae o Puu-o-Hulu, Hului no au, ua hiki no. Nau i laliui i ka leo, Ike i ka-makani Kaieulu, Ka makani o ka aina, Ilaila lioola'i na manu. Alaila, nee aku la makou i ke kula heihei o Malli, huli aku 3a ke alo i uka o Ha'iona, kahi nona ka oleloia ana, "Ehuehu ka v, r ahine o uka, Kalele lua i ka omuku, 1! kana iho oe a paa 0 ku o'e i ka molemole, 1 ka pipi Lae o Halona." Kau mai la nohoi o Kolekole iluna, nee pono ae la o Mikilua i ke alo, a ike iho la i ka "uwea e hooiho ana i ka mawae." Hoea makou i Waianae "kipo," lulu lima me na hoaloha malaila. • Rev. J. Kekahuna, na Loio Mahelona me "Bila" Wonā, ame Halualani. E muu mokaki ana hoi ka ipu kalewa a kekahi Pake ma ia wahi, a ua eleu aku la o Mr. Crawford ame kona mau hoa o ka Papa Pai Pake, make na ipu, ulaula kekahi, a kalakoa aiai pohina uohoi kekahi. Ike aku la au i ka hakoko mai o ua mau moho nei o ka makakila me na apana ipu. Maopopo na haupu ana iho a ko lakou mau waha; e hoopinan ana na lehe-

lehe luna, e hooweke ana lehelehe lalo, maluna iho a malalo ae, aohe koe io ipu ia lakou. Haalele makou ia Poka-i, aole nae i kamau wahi niu haohao o Waianae, a nee aku la i ke kaha o ke kai i haawi ai o Keopulupulu i ka aina no ke kai, ma ka wa ana i olelo ai ia Kahulupue, kana keiki, e holo a pa ka ili i ke kai, no ke kai ka hoi ua aina. Nee aku la makou i ke kula o Kamaile. Aia o Mauna Lahilahi ma ko makou aoao hema. O keia kahi puu o Hulumaniani ke kilo a Makaula mai Kauai mai, i ku ai a ike i ka pio a ke anuenue i uka o Kukauiloko, ina ka wa ana i hele mai ai e huli ia Laieikawai. Ike aku la au i ka moe ae a ka auwaha laau mai Kamaile aku a holo aku la i uka o Waiānae. Oke kumu oka wai, eia i Kamaile nei, a na ka uwila e pauma i ua wai la, a pinana ma ka auwai papa, a holo iuka. 0 ka hale -uwila nae, aia i uka pono o Waianae. Holo aku la makou i ke kula o Kamanomano, a īlaila olelo aku la au ia Mr. D. K. Kahaulelio: ."O ke kula ia 0 Kumanomano, ano keia wahi ka olelOia ana, oi na niho o ka la i Kumanomano." Kau mai la hoi o Makaha iluna me he ao opua la. alo ae la makou ma'ke alo o kahi pali kaulana o "Malolokai." Ike aku la au ia pohaku olelo e ku mai ana. Nee aku la makou i na Keaau, a hoea i Ohikilolo. Kaalo ana ma ka aoao o ke one kani o Makua. Mapu mai ana ke ala o ka maile laulii o Koiahi. Ke ike la no 1 ke one i oleloia he one opiopio no ia kalia. I ka wa nae paha mamua, ua hele ke one o ua wahi la a puupuu pohaku pili-a maoli.

Haalele makou ia Makua, nee aku la ma ia kaha akau, a hoea i Keawaula, kahi o G. M. Koha, ka mea nana ka ninau hamare. no ka halelana o Noa. Ike ae la makou i kahi hale o Mi;. G. W. Kualaku. Alaila, hoea makou i ke "kawa kai 'o Kilauea." E nu ana no ke kai, e poi ana no ka ale. Aole i upu iho, hone a,na o Kaala oeoe i ka lae o Kaena. Ike i ka Leinakahuna. Ua paehumuia ae kona aoao hikina I ka pohj/.ku-Hi.lii ijiiii eleele. O luna iho lie papa pohaku papaakea e liele ana kona moe ana, a kiei i ke kai, e'haale kupi-kipiki-o ae ana malalo ae.

Eia makou ke heie nei ia kula aa o Kaena, kahi a Hiiaka i olelo ai, he eha muliwai o Kaena. Halawai aku la me Pohakuloa. lioea i Ai-ea, nee ae la i ke kula mauu o Kawaihapai, ike ae la i kahi wai o Kawaikumuole, e puolo ia mai ana e ka awapuhi me ka palai. Hehi aku la i ka moena pawehe o Mokuleia. Kaalo ae la makou ma kahi i hui ai na wai elua o Waialua. Aole makou i hookaulua iho i ka hale hoolulu i Walikanaliele, pahee loa aku la ka welowelo ma ka alahele e hoea aku ai i Kahuku. Kapalulu ana na kapuai lio hao ma ka uwapo o ka hotele hou. Nana ae la makou i ua Ui nei o Waialua, e nenee ana no iluna o ke kahua manienie me ka hiehie nui. Oia no oe o ke ao opua-lani e haaheo ana i ka ponahalani. He Ui ia! E welo ana na hae maluna o kona mau pahu hae. He hae Hawaii ma ka hikina, a he hae Amerika ma ke komohana. Hoomanao ae la au, he HawaiiAmerika ke kaliua i ku ai ka hale. I ka alawa wale ana aku ma ke alo o ua hale la, hulali mai ana na hua gula, a ikeia aku la ka inoa

HALEIWA. 'Nee aku la makou no ka ehukai ponoi o Puaena. Hele aku la o Lauhulu ia wahi, a iho makou i ka wai o Waimea. Mai laila aku, pahee hou aku la ka makou nee ana no Kahuku. Ike aku la i ua aina iewa nei i ke kai, maalo hope ae la na u-o-Lewa, a kamumu ana ka ihu o Kaala "liohao" i ka hale wili. Hoea makou ia nei o ka hora 11 paha ia me 15 minute. Nolaila, ua like me 2 hora me 5 minute ko makou wa holo mai Honolulu aku nei a hoea i Kahuku. Ea āku makou, aohe haloke mai o na kui, aohe pipii pa-lua a na ili. 0 na wahi mikipi 'hoomaloo ko, aohe niniu ae. Eia ka auanei, ua hoomaha ua wili kaulana nei o KoolaUloa. Ia nei, hai mai ana o Mr. Kamaliikane ia'u, ua noho oia ia wahi me Mofita, no na makahiki ekolu. O ka lakou noho pu ana me Rev. S. Lokai, i hala aku. Aloha no na hoomanao ana ae oia mau la. Pau ka.mikaikai ana a na Naita o ka maka peni ia wahi. kau hou maluna o Kaala "liohao" a huli hoi mal no Waialua, e ike i ka Hotele o Haleiwa. HE HOAKAKA N0 KA IWA.' Ma kekahi moolelo kahiko i hoopukaia ma ka makahiki 1860, ma Honolulu nei, no ka mea e pili ana i na manu o Hawaii nei, loaa ia'u keia moolelo e pili ana i ka manu Iwa, ke kumu i Iwa ai o Haleiwa. He manu nui ka Iwa elike me ka pelehu. Pela no Ka hope ame ka hookakale ana, e hele hookikakaha ai. He Iwa eleele kekahi, he lehu kekahl, lie keokeo kekahi elike loa me ka pelehu, j Kona nukii, kona lepe, na maka, ke ; poo, ka loihi o kona a-i, ka nui o kona; kino, a o ka loloa o kona mau wawae, 1 ua like loa no me ka manu pelehu ka- f ne, ame na eheu. Aka, o kona mau 1 manamana, ua like «loa me na manamana o ka uwau. ) Aole ai ka Iwa i ka iole, ame ka moa, ame na mea e ae o kula nei, elike me ka Io ame ka Pueo. He i'a ka ai a ka Iwa. E lele ana ia i Jca wanaao maluna o ka ili o ke leai, no lea lawaia ana; a po hoi oia i ka aina. 0 ke ao

kona wa lawaia, a o ka i» kona wa e hoi ai i ka aina. A o kona lele ana, ua like loa me ko ka 10. Pela no ke kauaheahe, ame ke kaha ana; aka, aole like loa na ano o ko laua lele oni ana. He kamoe ka lele aka Io ke oni, aole pela ka ka Iwa. lna e ikeia ka Iwa e lele ana raa ka lewa, e kokoke ana no ia ilalo nei, elike me na mile ekolu a eha paha ke kiekie. Ina i makemake ka Iwa e oni a hala i luna lilo loa, alaila, e mio iho ana ia ilalo i hapalua mile ka liaahaa mai kahi ana i kauaheahe ai, a mai ia wahi ae e oni ae ai oia i ka poiuiu. 1 mea e hikiwawe ai kana mio ana iho ilalo, e upili ae ana oia i kona oni ana ae iluna, e hooweke lohaloha iki ae ana ia i kona mau eheu, a oni ae la no ka poiuiu o ka lewa. A i kona oni ana, oni pololei aku la la ia iluna lilo loa me he ku ana la a ke kia hale. He ui na hana a Iwa ma ia'mau ano. No ka maikai a kana kauaheahe ana, ka mio ana iho, ame ka oni ana 'ku i ka poiuiu o ka lewa, ua mahalo loa ia oia, a nolaila, i pana ia al keia olelo: "Kahu'ka Iwa la e, he makani!" Eia ke ano: Ua nu ka makani ma ka lae o ka Iwa, no ka ikaika o kona lele ana. 0 ke kani a Iwa, he iff, a no ia kani paha, i panaia'i ka inoa o keia manu o Iwa. O iff ke kani aua manu la; a o Iwa ka lawena inoa. Nolaila, o īwa ka mea kani i ka iff, a o iff ke kuni a Iwa. No ke akamai o keia mann i ka lawaia. ua kapaia oia ke Lii o na manu lawaia. He maemae. ka Iwa ke nana'ku, elike me ka piwai: He manu hanohano nohoi ke nana'k'u. A no ke kiekie loa o kana lele ana, ua oleloia, he lu. A nolaila, ua kapaia na Lii mamuli o ia 'ano he lu, ame na-kahuna kiekie, ame na kaikamahine hoohiki e moe kane ole, ua kapaia he lu. HALEIWA HOTELE. lamakou i haalele aku ai ia Waimea, peJa hoi ia Lauhulu ame ka "Ehukai o Puaena," ua hekaiumai'la maleou i kahi hoolulu kaa o ka Hotele.

Aia ke ku ana o keia hotele maluna 0 leekahi honua manienie palahalaha maikai, a o kona mau aoao ma ke komohana, ka akau ame ka liikina, e hooiho ana no ia a .loaa 'ka ili o ka wai. He lanai poepoe ke hoopuni ana iaia ma kona kahua lalo. He ano melemele aiai lie penā o kona kino, a o ke pena o kona kau kaupoku, ma ka lanai, a ma na puoa ona, he omaomao mahiehie maileai.. He elua mau pahu hae m?i kona kaupoku. He ui ahe nani kona mau ano apau. I ko makou hoea ana mai i Haleiwa "kipo" e ku ae ana o Mekia C. P. laukea, ka hoaloha a makamaka oiaio o na malihini kipa ilaila. Haawi ke āloha lulu lima o na Naita o ka makapeni me ua hoaloha nei, a pa no kahea a kamaaina. "E hea i ke leanaka e kipa maloko, E hanai ai a hewa ae ka waha, Eia no ka uku la o ka.leo.". Iho aku la ma keia wahi aku, <he mau anuu pohaku i palainapūna ia, hehi aku la he alanui nohoi i palaina* puna ia, pii hou he mau aiiuu, a komo aku la oe he wahi hale i uhiia iho q luna i ke pili Hawaii, a i hoopaaia kona mau niao eha me ke amau. He laau Hawaii na laau o keia wahi puoa. He hamama pu no kona mau aoao. He lehua ku-makua na pou. O ka pa e kaupale ana i keia wahi o ke alahele a hiki aku i kahi e hoopii loa aku ai, a hoea i ka hotele, he puawa, a he ohia na laau. He elua mau hale puoa o keia ano. Alaila, pii loa aku oe a hoea 1 ka hotele. Ia oe e hele aku ana, aia ka inoa Haleiwa ke kau moakaka mai la imua ou. Hoea aku la makou iluna o ka hotele, halawai pu me Mrs. laukea. Laweia aku la no ka hoomakaikai ana ia loko.

Aia ma ka rumi hookipa ua maheleia he elua mau mahele hoonani hale. Ma ka aoao hema o ua rumi la, oia hoi, ka aoao ma ka huii ma Honolulu nei, malaila, na mea hoonani hale Hawaii. Ka moena makaloa I haliiia iho maluna o ka moena lauhala; ka punee i uhiia iho me ka moena makalii. E ku ana nohoi ka umeke laau, e ike aku ana no oe i ke leu mai a na kahili liilii. Aia ma ka paia, e kau mai ana na kii o ke ano o ka wa kahiko nei. He wahine Hawaii i pukai-ia kona lauoho, a i hoohiwahiwa iho me na lei pupu; a i hoohiwahiwa iho me na lei pupu, he kanaka e hula u-li-u-li ana kekahi kii; o aa hale o ka wa kahiko loa kekahl, a he mau kii e ae he nui. Aia maluna pono ae o kahi i pili aku ai ka punee Hawaii, ma ka paia, e kau ana he wahi pa i penaia kona upoho me ka hoaiiona karaunu aiii o Hawail nei, me na mahoe alii. Aia hoi ma ka mahele pili akau, o ua keena la, na mea hoonani o ke ano Europa. Aia ma ka hakala o kekahi upoho, iloko ponoi no o ua keena la, e ku ana he mapuna wai pipii. E ulu ana he kalo, ka ape, ka palai, ka iwaiwa ame na īau nahele e ae. Ua hoolakoia keia keena me na kukui uwiia. 0 ka hale keia o iaio. Aia' ma ka hale o luna, na rumi moe. O kekahi mau rumi, he mau moe mahoe ko loko, hookahi nohoi moe o kahi. Ua hoolakoia o luna o keia hotele me na pono apau i pili i ka hoomaemae kino—kahi auau, kahi holoi, kahi hoomaha, a pela aku. E hoomaamaamaia ana nolioi keia mau wahi apau me na ipukukui uwila. 0 ke alapii, e pii mai ana

mai lalo niai a hoea i keia hale raoe, ua paa i ka uhiia me ka veleveta. Pela no ka papahele o luna, e moe ana na moena veleveta panio hooluu like ole. 19ai uka a kai oka "holo." Aia ma ka hakala hikina o ka hale, he puka uwehe hooluolu, a pela nohoi ma ka hakala mauka, ma ka huli o Kaala kuahlwi. Aia ma ka aoao akau, e huli ana ke alo i ke kai, he eheu aniani poepoe, hiki ke hele holoholoia aku, ma ka wa e makemakeia ai. He mau halii keokeo kohu hooluu hau, ke uhi ana maluna o na moe me na puka poepoe a huinaha nohoi. E ike aku ana no oe i na kihei palupalu 0 ke ano kilohana kalakoa. Hookahi puana i hoohoia e na hoa apau o ka Papa Pa'i, "He nani, he nani, he maikai, he maikai." KA PAINA ANA. Mahope iho o ka makaikai ana, ua hoomaha iki na Naita o ka Makakila, a liuliu iki, kahea mai la kamaaina, "E pu paakai!" I ka hele ana aku iloko o ka rumi aina, aole i kana mai o ua nani. He eha pakaukau e ku ana maloko. Hookahi pakaukau nui iwaena. Hookahi ma ke kihi akan, huli mauka. a he elua mau pakaukau ma na kihi hema, huli ma Honolulu nei. A maluna o keia mau pakaukau i iehau iho ai na hoa apau o ka Papa Pa'i. Aia ma ka paia akau.o ke keena,.huli makai, kahi i ku ai na hue aniani o na wai hoeleu kino, a hoonoono ai. Ma keia kuahu i alana ai ka hapa nui loa o ua poe kakau nupepa nei, a koe kakaikahi mai kekahi poe.

1 ka noho ana ma ka papaaina, iia ai ia na ono apau i lioomaKaukauia. He poe kuene lapana na poe i hoolawelawe mai na na hoa ai. L'a ku'iku'i puupuu ae la hoi kekalii mau hoa o makou i heie pu aku ai, oia o "Hanale" ame "Keoni Pulu." O'i noke aku makou i ka uwao e pau ka laua hana, aohe wahi mea a pau iki. He auwe ana na "Hanale" ka makou i lohe aku. a holo loa 1a mailoko aku o ka rumi aina, a nohoalii ilio la o "Keoni Pulu.' i haku maluna o inakou apau. A ia wa i loheia aku ai ka liooho ana ae a Kamaliikane o ka Loea Kalaiaina. "Gulu hanahana, ■ maona maōli- au. Gulu hanahana, gulu hanahana." He oiaio, ua heha makou apau i ka ua mea he maona. Ono nohoi ka poi. He poi lehua, ua hele a uouo. O kn io pala'hu keia poha ka auwe, o ka poke nlua, lakee ka waha, a pii nohoi ua apu, aole i kana mai ua mea maikai. Kē lohe aku la au, i ka hea mai o Piehu, "E, auhea oukou, mai hoopuupua oukou i ka ai ana, e hoonuu ka ai ana i ono." Na i ala ka olelo pela, ike aku la au ia Kamaiiikane ame Kanoa, e hapai lima mai ana i na kaka pelehu a laua, a e u noke mai ana i ka hoonuu. Mahope iho o ka pau ana o ka makou "pu paakai" ana, wahi a Kamaaina. Ua eleu ae la kekahi poe e pai i na kii o lakou. Hele kekahi poe e makaikai i ka hale uwila, ka hale auaukai, ka hale biliodi, ame na hale moe e ae o ka hotele. KA INOA HALEIWA. 0 ka inoa keia o ka hale kula kaikamahine o Waialua, i kona wa e ku ana malaila. Ua hala aku ia hale, a eia kela inoa ke o nei maluna o keia hotele nani, a ui nohoi. He olaio he hale nani maoli no keia, he ui ia ma na ano apau. Pololei ka heaia ana o kona inoa o Haleiwa. Haawi ke aloha hope i na kamaaina o Haleiwa, kau ma ke kaa, a huli hoi mai no Honolulu nei me ka piha hauoii o kela ame keia Naita o ka Papa Pa'i. Oiai makou ma ke alahele ma Honolulu nei aku, a mai Waialua mai nohoi, ua panee mai o Mr. Smith i na kiaha Soda me bia ia makou apau, a pela no me na ciga uwahi poepoe. He ul ia. Ku mak'ou i Kuwiii, uole i oo na moa o ka hale hana hao ame na hale 010 papa. MEA KAKAU 0 KE KUOKOA.