Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 20, 16 May 1902 — HE MOOLELO NO KA Oihana Lawaia MAI KA PENI MAI A D. KAHAULELIO [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Oihana Lawaia

MAI KA PENI MAI A D. KAHAULELIO

HOOMOEMOE MANO, a he hana nui ia na kamaaina kahiko o keia Ahupuaa o Makildv a hiki i ka poe o uka 0 Kauauia, mai ko makou mau la kamalii mai, a pau aku lakou i ka hala, aole nae i launa aku a hana ko'u mau kupuna a mau makua, mai ko lakou haalele ana ia Honuaula a kanu na i\K i ka lepo o Lahaina. A o ka mano e hoomoemoe ai he Lalakea, a he mano kihikihi, a o ka upena e lawaia ai, he mahae wauke i milo ia no hoi a paa, he eha a elima kanaka nana e hoolei. a ma ka waa no hoi kekahi, a he ano hoopio iki ka hoolei ana o ka upena hoomoemoe mano. aole hoi e like me ka upena hoomoemoe a'u i hqfke mua ae | nei. he hoolei pololel no, a pio no hoi e like me ka makemake o ka mea e mele ana. E Mr. Lunahooponopono, o kahi e hoomoemoe ai ka mano o Pahee 1 Launiupoko. Lahaina. ke oili aku oe i kahi iae o Keahuiki. a hooiho aku i kahi alu. a o ke one < ioaa mua ana. a hlki aku i ke kahakai aa e walho ana, a hui aku me ke one ma ka aoao hema iho, oia kahi e hoomoemoe ai. aia i kakahlaka nui wale e kii ai e hoaia [ ka upena, he ku ae i uka o kahaone. j ahu a lala kukul ka mano. ku no hoi { ka pakui, holo ka hohono, hoi mai la ] a ko makou awa I Makila. pakahi. pal lua "ka mano a ke kanaka hookahi. { ohlnu mai la l ke ahl uahi nui. kaka a [ maikai. okioki wili mai la a pau. kapi ! i ka paakai e like me ke kapi ana i ka f hipi, iluna o na holowaa papa ioloa. alaila. waiho hoohio i ka papa i kahe kela wai hohono, a kahi la ae kaulai aku, kē maioo ma'.kai. he ono mai hoi kau. pau pu aku ai i ka ai la. ono io no. a lohe pu ia mai ia no, he ai maka ' ia no e ua poe nei ka mano. aole nae * i ike maka. eia hol a la Manu Luna . Auhau o Hana, makuakane ponoi no | o Mose Manu, kakau mooieio kaulana | o Hawaii nei, e noho mal nei no paha \ i Honolulu. Ewa paha. a i ole la, aia ? no paha I Hana 1 ka aina hanau no. I | ka M. H. IS4S. ua hlkl mai o Manu | (Polapola) ms kahi olelo ana. a o Manu | (piapia) ka kekahi, v a o Mose Manu pu | R?ai no kekahi. i hoihoi dala auhau mai. I a noho pu ma ka home ko oukou | rrea kakau, me ko'u papa. a he kamaf IU Um maua o Mo«e Manu. a he 11 ko'u ( mak&hiki ia wa. a pela pu no paha ua ! hoa?oha nel. i ka wa i ioaa mai ai ka makou mano. o ka okioki mai la tu> la

a n mai !a n> hoi i k& kwi I r-» r :r »> *:,> a; !.i n ■> ia. -.*no hvi l ka rr«*korj. aku, aal** no; hr ai uku v> Mose a m* tnakv>a a pau» •> ka k> )ca«rttkawa no ka makou, nn kana ha; mai i P&iapola kona wahl i eimaka ai i ka m&eo. ua hlkl no he ia nae n> no ke kai l». UAWAIA KITIKt*I A PAHOE t'LCTA. O kA lawala kuiku! ultta, «oli ia i iike ka kwai.i pahoe uiua. a e kamailio mua au ma ka mahele kuikui uiua. a pau ta hoike aku ka mahele pahoe uiua. Ma na kqfhmkat papali. a kahakai aa nohoi. na wahi hana pinepine ia o keia ano lawaia. ala na kahaka! paii o Kahoolaw* kahi i la* waia mau al ko oukou mea kakau ma kahi ahlahi poeleele, ua hele pu au me ko'u makuakane i ka pakuikui ulua. a he puhi paka ka maua maunu, me kahi iaau kaukau no hoi. a he aho olona kaakolu nuinui hiki no hoi I kahi e lawaia ai. kukulu no hoi kahi laau kaukau a paa hoolei no hoi ka maunu. noke no hoi ! ka pakuikui ! ka puhl ma kahi kaheka kal no hoi e kupono ana i ka maunu, he uina o kahi iaau. i paa aku ka hana pahua ka ikaika o ka makua a hiki I ke kohi ana : i ka piko, aneane e leie pu I ke kai. o ka ulua llUii mal no puupa iuka. aka. ina he ulu nnnui. i kauia malino ke kauia e pono al Ma kuu lohe mai. o na mea Hanohano S. W. Kaal. me J. K. losepa. a me ka Mea Mahalola C. H. Llndsey, Lunamakai o Lahaina. oiai lakou e noho ana | Hana, o lakou na pookela. «uokumoku hol na manamana iima o na mea hanohano, a mal kauo pu ia hoi o C. R. Llndsey e ka ulua, o ka iakou hana mau ka ia i na po pouli malie maikai, aka, ma ka hal mai a Lindsey i ko oukou mea kakau, o na mea hanohano no ka lehua ma ka pakuikui ulua, a he laukea wale no ka ulua nu) ma Hana e loaa ia iakou a he hapa ka ulua lauli. A o kekahl no hoi. he kiolaola maoli no. O ka ma- ! hele pahoe ulua, maloko a ntkwaho ia | o kuanaiu, e hoehoe ai. me ke kapapa | no hoi o ka hoe i ka waa. uia no hoi 1 ka maunu mahope e koelo ai me ka ■ pula i mea e honi mai ai ka uiua i ka hauna a apo mai i ka maunu. i kahi manawa iaki no. a he nele no i kahi wa, ua hana pinepine ia keia ma Lahaina nei i kahi wa, na Maihui (King) me Kalepa, aka. o Maihui no ka lehua ma keia ano lawaia, o kana mau ko'a no pahoehoe ulua mau ai, o Pakala no me Waiokama, mokumoku mau ke aho kaakolu o na halekuai, ina hoi e olelo ia aku e imi aku no hoi i ko'a okoa e pahoe ai. i mai la kel*. i makemake no hoi au i kela mau ko'a, he laukea wale no ka ulua. hana io no paha kahi Kingr. mai ka lawaia oio no a Ya lawaia pahoe uiua. Ae. huki ka ulua la ea. 20. LAWAIA ALALAUWA A AWEOWEO. O keia i'a ka alalauwa, ua kuiuma loa keia ano i'a i ka pepehi alii,- mai ka wa kahiko inai a ia Keelikolani iho nei paha la. pau ioa. ua maopopo no keia ia kakou Jta Lahui Hawii. ke kue ke alalauwa ma kela wahi keia wahi o ka aina, e puka koke ae ana no ka huaolelo mai na kane a na wahine, me ka olelo ana, owal la auanei ke alli e make ana? Owai hoi? Ke pau no ke kau alalauwa, o ka hiki tnai la no ia o ka lono kaumaha, o mea ua make mai la, a he wa kanikau ia no ka lahui mal Hawaii a Kaual. Aole keia he wahi lawaia pohihlhi ma I ka lawaia ana, ma na uapo o ko kakou I kapitala o Honolulu, e piha u ana na kane. wahine, kamalii, me na paeaea, mokoi, i ke ao me ka po, a pela no hoi me na kuaalna, paeaea ma na waa, elua, eha makau a ka mea hookahi, elima, eono kanaka o ka waa hookahi, a he nui na waa ma kela a me kela wahi e muimuia ia ana e na alalauwa, 0 ka hana iho la ia i kela la a i keia j la. ku kaulai, a hookahi palena he make no ke alii, a he pau no hoi no ke ku ana. Aia a nunul ae ka alalauwa. alaila, aweoweo aku la, ma na po mahina o na Ku, Laau. Mohalu. Kua. Hoku, Akua, me Mahealani, na po aweoweo a ka launa ole ke lawaia, a m'a Halawa, Molokai. ko'u ike ana i ka nui o keia mea he aweoweo, olai ko oukou mea kakau e noho ana malaila 1 ka M. H. 1889. ma ka home noho o Mr. Kahalahale plli loa no i kahakai o Halawa, a ma kekahi o kela mau po, ua holo aku la kekahi mau opio o ko makou wahi i ka lawaia aweoweo makai koke iho no. aoie au I manao ua haia ka hora, hoi mai ana ua poe nei. piha no hoi na poho lauhala a pela no hoi ma Kahakuloa, Maui, aka, ma Lahaina nei, he hapa a uuku kahi mea loaa, aka, ma na kahakai papali a puni ka Paeaina, he nui no. o ka lihi makau 0 ka lawaia aialauwa me ka aweoweo ua like no. 21. LAWAIA NENUE Klua no ano lauaia nenue. lawala upen». a lawala makau. I kahi manawa he ku ka nemie, a e hoopuni ia no me ka upena j pnpa. e like me ka lawaia ana 1 ke kala ; ku. a i kahi wa ina e ku ka nenue ma- | I.»ko o na kai kohola e like me Lahaina, ! Molokai a me na wahi kai kohola e ae, e hoopuni ia no me na upena paloa, a 1 kahl manawa no hoi. e loaa no me na upena hoomo«»moe. o ka po. a he nui no hol ka nenue ke puni pono ma ka iawaia ana a he waa make (piha) I j kahi manawa. Ka lawaia makau. he i'a hanai maoli ia no ka nenue. e iike me ka hanai ia ana o na puaa hanai ahuhu, ma na ko'a e noho ai ka nenue. o ka llmu no hoi ka mea e hanai ai, o ka Mea Hanohano Lunakanawal o Hana. oia ka mea makaukau loa I keia 1 ano lawāia makau, a hanai ana i na ! i'a nenue, aia no kana ko'a hanai ne- | nue e pill ala no makai koke iho no o | ka puu kaulana o Kauwiki. a ma kah) 1 moku o Alaau, a ua lilo ia mau wahi \ ko'a hanai nenue 1 aina kakahlaka no | ua mea hanohano la, a ua paa no 1 ka | haku mele ia ua ko'a lawaia la. Penei: ; .Maau. alo ka iwi Opeie | He pele kani mau ia no Haneoo. He mer. pio ule ka wal no Kumaka ! Ahu kapeke ka nalu o Puheie ; Ike i na Ipu huai lua -o Hamoa ; He iho ia, he ihu pani no ia na- | hele j He aloalo kuaua au no Hanalei, I I lei mau ua m&u ko'a lawaia ala | E lia rrau ai I ke ao a me ka po ! E pa wai au a. a e kepa ka ua—e. j Nolaila. i ka hanal mau ana i na nej nue, a maopopo no ia oe ka momona, j o kau hana no o ka makaukau i kahi ; waa. hookeo. makau, a o ka holo no f ia lawaia. aole o kana mal ka aapo o 1 ka nenu». hol mai oe a kaha Iho oe I | ke alo piko, ua heie ka momona a ko- ; hu momona o ka puaa. a ina no e | makemake oukou e Ike pono I ka oiaio \ o kela. e kau iho jbo ma ka mokuahl > Kalaudlna a hoio i kahi o ua mea hano- ; hano la o Hana, ik* pono no oukou i > ka momona o ka nenue. e like no hui [ me ka ike pono o ko oukou mea kakau. | i k i'u noho ana ma ka hotne nanl o ua

hanohano l». n<> rlu» U n<» ka loihi --- 1-A\%AIA K<HU.ITLr-ir HINAL£A. U» tiahi m»h«> o ka uukou nwa Knkau. kA pw ike a m*» ke 1 ka hana -aaa i k»fel upena e hMa »i ke<a »no U**!» ». I ka haU aaa aku avi o ko-u• ka ;**??;■. V.n»» s kahi R!«u o ka hv»n«A. v&U k.i jx>e ike l ka hana, a h- uuu peh* *• '*• ik«» ol* wal* nt> ko<», o X«\a w«hl h* wAhi hin*i pv>'p.v» r ka nunui nw lea ipukukui K*\hu\\ m\K tn<- kahi nuku «loi Ikl malun*. inlh» tr<> k» hapa k» klekie. a ua h&aa ia kela hltuii m# ka in&lua. he ro« hih! ma kv> makou «mhl piU k»h»kai, a nui kela. hot mat a m» kahi kuakapukwi. « kanak» tvk 1« ana. nialalU». e naia ai e Uke no hot me kt nala p«im)e ana. a i ka p&a ana. alaila» h** mao wahl «aau Hilii inaUl >. e llke n>*> ka uhaioa. a hau-nl. ma)ali> o ua hlnai oei, hoopaa ro* kahl (H>hnku hookaumaha, a!atla. makaukau. ina eha hinai. eha wahiae no ia. a i ot* m*» na kane no hol Makaukau kela mau mea a pau. aUihk. o ka ra*a i kor. 0 ka hulihuli papai »l«koma ma kaha> kai no g_ko oukoil m«a kakau. a he papal maunu maikai loa ia mamua o ka ohiki. o ka heie iho )a no la I ka lawaia. ma na kuanalu, a na a«ra pa» waa. o na la polpoi naiu ole ao hoi. a malie maikai. luu aku la no hoi a ana kahl no hol au I ike ai he malkal ke *alho ka hlnai, kukuiu aku ta no ae. hol mal oe a kahi kaawale ikl mai. mai ka hinai mak. iana aku oe nana. ina no elua minute ka Wihi o kou kaawale ana mai, a kii aku oe e hapai mal I kahi wa, elua a ekoiu kauna. aiaila, he hinai kokomo kela, he hora hookahi no kau e Lawaia ai. ua plha ke eke. O ka hlnal komo ole la, pomaikai ke loaa o kahi kauna hinalea, a h« pakalakl ka olelo ana. a » kekahi no ma ke ano no o ke nala ana o ka htn#l. oia mea no in e nele ai, e like no hoi me kakou ke kanaka ka wae no hoi e nio ai a ka papaie maikal, lawe mai la. pela no ka l'Q. I kekahi nunawa. ina makau i kaau waie no, alailn. m» ka waa e hoio ul e lawala. alalia. Ina hikl i kai. alaila, me kahl aho no hoi e hoopaa al, a hookuu no hoi. mo kahi mouo wlUwill hoolana, lana iho no o<p nana I ke komo o ka hinaleu a p* la iho la e hana al, ua hele plnepine ko oukou mea kaknu ma keia ano lawaia. a ua lilo i mea nanea, a e oia ai ka noho ana. a ina aole ma kt*ia ano iawaiu. nlaila, ua komo ma kahi o ka lawaia kaili a paeaea, e loaa ai ka hinalea, a me he la e nalowale loa ana kela ano lawaia ma Lahaina nei. a pehea la ma kalii mau wahl e ae o ko kakoo alnu nloha. I ka M. H. 1 m r ua hlkl aku ko'u kaikuahine ma Koloa. Kauai, a hoao i keia ano lawaia maiaila, o ka mohihi ka inalua o ka hana ana i hinai. a he mea hou loa ka ia i ko laila i>oe, a o ke kalkuahlne o na Mea Hanohano J. H. Boyd, ame Ed. B. Boyd kona mau hoa o ka au ana i ka lawaia hooluuluu ma kahakal iho no o Koioa a ma kana hai mai ia'u he ol aku ia o kahl hlnalea nul wale mamua o Lahaina, no ke kuapue no hol paha kekahi. 23. KA LAWAIA LUU WEKE. <) ka upena no o ka lawaia hoauau, ola no ka upena o ka lawala luu weke, nm Lahaina, a ma Lanal a puni. me Kahooiawe ma ka aoao e huli mal mna l Lahaina, kahl ia a ko oukou mea kukau I hana mau ai me na makua ma ' keia ano laWala no kanaha makahlkl I 1 hala. Elua waie no ano weke i Ikein ' e kakou, he weke-uia. a he weke-au. O ka weke-ula he noho lakou iloko o na aiua a mawaho no hoi, no ka hohonu o ke kai. he umi anana a ol a emi mai no hol, a he hoopuni no hoi me ka upena papa i kahi wa, ke malkai ka honua olalo i hoomoe ai ka upena, a ina he ino ke kulana o kahi e noho ai, alalla, me ka upena paloa malua no hoi e lawala ai. o ka lawala ana me ka upena papa, he maalahl a ha|>a ka luhi, aka, ina me ka upena paioa • lawaia al, he hana nui ka luu plneplne ana o na lawaia llaio e nai &i I ka upena a hul, a ina e puni inaikal ka weke-uia. e piha ana no ka waa 1 kahl wa, a hapa no hol i kahi wa. a lona no. na kenikeni e loaa ai nn pai-kalo o ke au kahiko, a I kela wa o na wahi tlni liilll a ka Pake, ke Al nku. ua like me ka iee cream ka haihui. Ka wekoaa, he lana iluna keia ano weke, a he pono ole ina upena haahaa o na ao (paku) o kahi wale no i pono al, h*> weke pipill loa kvia ma na awa pae a pau. a kahl wa, ina e onalunalu, a kalkoo, e hoi loa ana keia ano wek# iloko, a ua hopuni pineplne la ma ka palekai o ka uapo o Keawalki, I*ahaina, lna wa a pau, a hikl no I keia »u. a'pela no hol ma ke alo Iho o kahl •> kou mea kakau, a he nul ka mea ioaa mai, a mahuahua no na kenlkeni loaa | nuii. a i ole no hoi h<K»kotuo no maloko. . he pohu mai hol kau. 24. LAWAIA AKI'I.E. No keia i'a 1 ka olelo ia e ka poe lawala. hoomamao I ke akul'* I ka hohonul, a I kahi wa iu> lioi pipili alna kahakai mal no. O ke kuiana o keia ano i'a. he l'a kaar>uni honua, a kahl n<> h«>| paha a iakou e. ( manao ai e hooiulu. alaiia. •> ka noh" Iho la no ho| la. ke nanu aku <>«> iiui irka aku o ka a.'na. e ike r.o i kn {>unohou ula a ina hol e l<xau i k»> apu. alaila, akahi no a maopopo i ka p<»* holona (poe ike ole i ka lawaia), he n'.au la a he mau pule ke noho, o na • wahi hoopunl pineplne ia o ke akuU*. | ma ka apana o Lahaina o Tnahi ma i Olowalu, o Pahee ma Launiupoko. • I Keawaikl ma Lahaina, o Kapua rna | Kaanapall, a o Honolua Kaneh. I ka mana e ike al n» iawala i lako I k»-ta I mea he upena papa, a me na upena * p&ku, o ka hoolale iho ia no la o na waa, a i oie mau waapa I keU wa, alalia, o ke kii no hol La e hoonuni, ( eiua mau waa e holo mua. oia na «aa ' me na upena paku. alaila, nana no hoi ke kilo (lawaia nul) a ike iu> hof ua kupono, alaila, kahea no hoi me ka llma e peahi al. a hoomakā ke kuu o na upena j aku. aia no ka pono he leie o na paku i kuia, a Ina ru> puni ke akul* ma ia kuu ana <» na paku, alalla. hm>maka koke no ka ujH-rut pupa e htwmoe. oiai he manawa pihoihol la o ke akule. la manawa maiu ka waiaau, ka nakeke o na waa. a hiki i ka wa e haiki ai na upena. la manawa e nana pono al ka lawaia, a he manawa la e ike aku ai oe ka holona. pil ae ke akamal o kela a me keia. aka. o ke poo o ka lawaia I maa a ike. aoie e hoolohe ia mau kanikan! kumebaJa wahMau wale, a ma kela ano lawala nae pahua ke akamai o ka poe l>ea akamal I ka lawaia, olai 1 kekahi manawa t hoomoe pu la ana aa paku, a pau ke akuie i ka hoio, a he wahi mea uuku kal komo aku la I ka upena p«pa, eia nae, ka mea kupaoa&A, aoie no e holo loa ana kela ano IX ao ae no 1 kahi ia. e noh« mai ana no ma la wahi. a LawaJa no, a e hala ka puie hookhi e ku ai ke aku|». a peia iho la e lawaia mau ai. i kah!

ira ke hohpono. * puni p#io ke akuie. i r a e ekolu waa, hoo*» kahi no ia nakeke ana na haneri| «la3a a \:n. & -» fea no hol: i help v "" aku no ir.a k ? makUo paha. a makaikai wa!e no. a au i e iuu ai. o kahi makahei ka mea loaa.; mau na» ia, «ole e liio kahi kenl-| keni. a!aiia, iawe no hoi ka mea kal,; he hapakolu, a he elua kapakolu I na.j lawaia. aka, ina hiki ae i keia lune ae.j a k<»mo o:e ka hoopii a na konohiki a| i ole ia. ona aina no ka pono kai la-? waia, aiaila, aiahula Puuloa. he helei na Kaahupahau; a o keia kekahi lawa-| ia piha nui ia e na kanaka» i ka ma-j nawa e ike ai na poe makaikai, a poe j makapehu i'a no hoi. ua hooke ke akule | i na paku upena, e ike aku ane! oe l { na wahine. puehu liilii na Wahi holoku, aohe n<H>noo ae o ka puni a ka makua. a me ka ieo weliweii a ka poe waiwal, oiai aia ka manao o ka loaa o kahi makahei, oia ka noho ana o ko-auka. a peia no hoi na kane me keiki, he ike aku oe ia ia. iawa ka puhaka i ke koi o ka makahei. a ua ike ka lehuI»»hu o kou poe heluhelukeia mea, a ua puni ka aina i keia ano lawaia. Ka lawaia makau. Ma ke kapitala o H-moiuiu kahi iawaia mau ia o ke akule m<( ka makau ma kahi o ka Boe Kele, a he nui ka poe e holo ana i ka iawaia, a o ko oukou mea kakau no kekahl i holo pu rna ia ano lawaia, a lawaia 010 pu no hoi, olai ua hoio aku no ko oukou mea kakau me ka waa nui. a waa iki, a me na lako iawaia, i ka M. H. 1877, a he kaaua akuie i kahi wa, a emi mai a ol aku, no elua nf> akule i ka hapaha,. he laki loa ina « kolu akule I ka hapaha.

25. LAWAIA PAEAEA. He ehiku mahele o kela ano lawaia, eono no ke kai, hookahi no ka aina. O kela ano lawal, ka puni a me ka lealea o ka wa opioplo a wa kamalii hoi, o ko makou wahi, e noonoo ana i ke kula I ke kakahiaka, ke pau ke kula, ola hoi pololei no a na wahi paeaea, ka hele aku la no ia, me ka ai oie o ka aina awa\ptL. ala no a loaa mai ka i'a paeaea, lalla, manao ae ka palna awakea. Ua inanao kekahi poe, ua like ka lawala pae&ea ma na ano lawala a pau e plll a1 kela, aole pela ka manao o kekahi poe, a o ka manao hoi o kekahi poe, o ka loloa o ka makoi paeaea, oia ke kumu e loaa nui mai ai o ka i'a, a pela lo no paha ka manao o ka hapanul o na oplopio puni paeaea. He ewalu ka nul o makou,- ka poe opiopio rna ko makou wahl hookahi, he ekolu nac poe kelki ua oi Iki ae na inakahtkl l ko makou elima, ma ke aa ma Pahoa, Keahuiki, Launiupoko, na wahi a makou e lawaia paeaea mau ai, a o ka makou laau inakol, he klllka. hauoi, ohe liilii, o ka loloa o ka makol hookahl, hookahi anana me ka iwilei, a hookahi wahi keiki o makou he iwilei n«> ka lolhi o kana wahi makoi, pill nae keia ano makol, no keia ano i'a, Hoaonui (kupipi) ananalo, aloiloi, hinalea, oopukai (poopaa) lelo a pela aku. Ke hiki makou ma kahi e paeaea ai, oho ae no kela me kela, ma kana wahl e lawala al, o kahi keiki o makou he iwllei ka lolhi o kahl makoi, hookaawale loa kela mai a makou aku, aona makau paeaea amakou he like wale no, oiai hookahi wahi e hana ai, o ka nama, ohlkl, opae ka maunu Uke a mak«>u a pau, eia nae ka mea kupanaha, 0 ka mea makol pakole o makou, e nul j mau ana ka ia la i'a, a o makou hoi, he. uuku, a he mea haohao mau la ma ko makou nana ana. A pehea la ka nul mau ana o kana i'a? A penei, e lmi ana kela i wahi e loaa ai he wahi pohaku e alal mai ai i kona kio, a he wahi ano maikal makal iho o ua wahi 1«, Aama, e Uke no hol me ka makou, aka, e pee ana kela mahope o ka po-j haku i mea e makau ole al ka ia, a holo mai no apo i ka iala maunu, he| pli hol kau o ka i'a, nolaila, ua hui Uke ae la keia mau keiki o makou a hookahi a laua wahi e lawaia ai, ola lawala o ua mau wahl kelki nel a koma hewa l ke kal kapu a ke konohiki, a toa* ai o Mra. W. Moon LUfht, (2). Ka Lawaia P*eaea Moi. Ma keia ano lawala paeaea moi, ua like loa ko maano eleu ma ia h&na, me ka ma-! k«t ohe loloa no hol, opae, aama ka maanu, aohe pllikla o ka noho ana. (3.) Ka Lawala Paeaea Uhu. Ma na ka-| hakai o Lanai me Kahoolawe kahl a. kdn mea k&kau I lawelawe mau ai i ke<a ano. me ka makoi lawala aku. me ka haukeuke, wana, ina, e noke ai t ka! pat«, ma kahi kupono au e manao ai, alalla, hlu ae t ka niho o ka haukeuke, wana. ina. aialla, paeaea aku, he leale« mal hoi kau e Uke no hoi me ka Jot<m o ka ohe hl aku, pela no hol ka paeaea uhu. (4.) Ka Lawala Paeaea Hla. Aole t hana Ikl ko oukou mea kaknu ma keia ano lawaia, o ka mea Hahaloia E, U. Lindsey, Hope Makal Nui o Lahaina, oia ka mea i ike I keia ano lawaia iaia I noho aku nel I Hana. eia nae ka mea apiki, elua no po I hele al I Kekaa I ka {>aeaea ula, pau loa ktt* mau ohe hl aku i ka haihai, ewalu ula { kekahl po, a nele no hoi kekahi, a oo ka pau loa ana o kuu mau ohe I ka halhal, nolaila. pau loa ka hele ana » ka paeaea ul, a ina ho ke noke nei a* makou I ka ai ( ka ula. Sure. Ua alnau pono aku au iala I ke ano o ka lawala ana. a ua hahai mai no kela, m«s ka olelo mal nae, ina no oe e hul me ka Mea Hanohano ka Lunakana-I wal o Hana, ola no ka mea ol loa aku vaa k.ela ano lawaia. no ka mea, aoie n« he Uke o na iawelawe ana e loaa anl al ka ula. no ka mea. o ka makou naunu he loa mai no I kumupall loka m«a hanohano, he hookaa- **!• Iki mai no iwaho. aole no hoi • »111 lo* lho t ka Ulkal. na ke kukuna M o ka ula a lalama māi. he pii mal Iwl kao. A" alnau aku nei au ia Mr. kele pu no oukou I ka p»aea«a uta I ka Aol<» o makou hele INL o kona mau hoa lawaia no e hele al. o Mr. Hala, Benlamlna. oial he hul •• ko lakou mau haie I kahi hookahl. Mlmwi kou ak\a net au. pehea t oi aku al ka lawaia aoa a ua mea hanohano la mamua o ka ofakouf O ka makou • p*ipal ai ka Uma t ke ohe makol. «* a* Uuaa. o kana, ua Iho ilalo ike • ka kana (ohe), pela io ka. pela •a hot ka i&akoa. ka poe lawala aku. kas kekakl poa Uuna o ka noho ana o waa, a • ka maikal toa Uuna o ka P«akiui«, Uk» onionl ka ohe. a ua like io no k* palA ka paeaea iawaia uia •«. <f). Ka Lawaia Paeaea Aama. ma ka paiekai o Hauoia. kahi e k% ala o k kale makeke kual la ma t*featn* »a «akt hana pinepine ta ma kda ano iawaia. a tna na pait no hot 1 «na • tukl ola ai. a hikiwawe ka loaa • ka mannu pae*ak no ka Uwaia hinaaoaonun a aku. o kahl makoi mm hot. m» kaiil aho a m» kahi

māāmm puloalu. alaila. ho»poloiei iho •• hoi a na maka o ka aama e kuku •••iia, ke koeno kahi puluniu I hana k a ka namawa no ta e *m «• ai kokaokeo ana ka aama Uuna.

a o kekah! no hol, i pua n >ha. a tne na.! anu fua a p&u. nakll nc> hoi a paa, f alaila, hoolei iho no hoi ma. kah! ko~' koke i ka aama» alaila, hoo®i»ttl ae oe j i k&hi makoi, * k& holo mai la np i& a poi na »a«rae o ka aama, hapai malie rr>ai no oe a paa ana i ka Ilm (S-) Ka Lawaia Paeaea OMkl. O kekahi k?ia o na hana iuhi oie o ka iml aaa i ka ohiki mamua o ka el! maoil ana i ka Itia ohiki iloko o ke one he lahl ke loaa kau ohiki ma ke eii ana. ua kauna; aku ia a'u ohiki j»aeaea. O ka pua no| o ka aohu, hiu ae no i ka makau o ka \ makoi, a moe iho oe iialo » ke one a| hoomaka e paeaea aku, he ha!a ole hoi j kau o ka ohikl. A pe!a !ho Ia e loaa koke ai ka maunu lawaia. (7). Ka Lawaia Paeaea Oopu. O ka hana nui iho la no keia a ka poe noho kuahlwi 0 ka paeaea oopu a he nokea wale no ka oopu e loaa. Ma ka M. H. 1553, lulai 1. ua komo aku kou mea kakau i ke Kuia Nui o Lahainaiuna. a i ka la mua o ka noho ana aku. aole i ike la lalo o kahawai, i ka elua o ka la, ua komo aku la au ma ka mahele aina o Pohakunui. a hele koke no i ka hana ia kakahiakanui poniponi, hapalua hora 6, he hookahi no hora hana. a pau hoi mai, ia manawa no e hoi mal ai a auau i ka iepo o ka hana ana, ua ioaa| mua mai !a no na koe oloko o ka loi. i ia manawa au i ike aku ai ka poe ual komo mua, e hihio āna nā makoi oopu i 1 kahawai, he mau minute loaa mai lai no na oopu nokea, kaha aku ia no ka| naau ilalo o kahawai, oia hoi mai la no,: ke hiki no oe iluna o kauhale, kani ana Molokai bele, he bele ai keia, o keia oopu nokea no ia a ke pa me ia maka hou no ia la, o kahi poia poi ae, hala i ae la la paina ana, no ka mea, aole wahi manawa e pulehu ai,. a e hoomoa ai, nolaila, ua almaka ia ka oopu nokea e ko Lahainaluna poe, aole e hlkl ke kamawae ae, aia ka manao nui ma ka naauao, nolaila, ma ka noho ana i kela uka, aole he keiki lola a hemahema ma ka noho ana ma Lahainaluna, me ka malama o!e i kahl makoi oopu, i pono ai, a i hala ae kahl manawa o ka pilikia, o na keiki o Molokai a me ko oukou mea kakau, na poe; lako mau i na i*a maloo, a i'a maka no | hoi, nolaila, aole makou i kaukau i ka nokea maka, a maiaila nae makou' 1 lawaia oopu ai, iilo ae la ka makau i i ke koe 1 mea ole, aia ka pono o ka piha o ka lua o ka inaina, a haawi aku na ka poe ai oopu nokea maka, aloha no ka noho ana oia wahi. (Aole ī pau.) — 9 ■ «+ »