Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 48, 26 November 1915 — KAHI I LOAA MAI AI KA INOA KAPUNAHOU. [ARTICLE]

KAHI I LOAA MAI AI KA INOA KAPUNAHOU.

O ka inoa*" Kapunahou, he inoa ia i l-aanaau i na k*Baka Ilawaii ame no haole pu, a no ka mea o ka inoa ia i kapaia aku ai kekahi luila ma Oaliu nei, ;ekahi o na kula kahiko loa ma ke ko;nohana o ka Mauna Pohaku. Ke hookekoke. mai nei keia kula i ka hoomanao ana aku.i ka piha ana.o na «iakahiki he kanahiku-kumamaliina o l-ona ku ana mai ka hoomaka'ana mai i -inohi. , Me he mea la, iwaena o na Hawaii o Ueia au.hou e nee nei, a pela no nie. !<«'- kahi poe kahiko ,ua nohp pouliuli lakuii i ko kumu o ka 'oaa ana mai o ka inoa: Knpunahou, e lilo ai na hoakaka ma!alo 'ie nei, i mea hidla.\i ia lakou ke liela\jelu iho: Ile nui na moolelo e pili ana ia Kapunahou ,elike me ka hoike ana mai a ka oe o ka wa kahiko, aka nae ke hoikeia aku nei kekahi o ia ma\i-moolelo, elike ine na mea i kakauia, a e paa nei ma na moolelo o keia au naauao. J ka iwakalua-kumamalima o na m;ikahiki o.ke ku ana o ke kula o Kapunakou, a oiai e inalāinaia ana na hana hoomano o ke knla, ua hoike ae ka īiunakanawai Kiekie A. F. .īiuhl, tna ka la 15 o lune o lea makahiki 18(ifi penei; , 'Mloko o kela au kahiko, e noho ann kekahi mau kanaka elua, ma kahi kokoke i ka waipuna e ikeia nei i keia manawa, a nona niai hoi ke iuim'u o ka inoa Kapunahou. He wa ma'loo ia o ka ■ina me ka wi, a ua konoia aku na kanaka. e pii īuka o ke kuahiwi e lnili ai i ke ki ame, ka pia i meaai, me i<a hoomo'a ana aku. i ai na lakou; a e hele *»na lakou i Kamoiliiii e ukuhi ai i na v uiewai a lakou i ka wai. Mahope iho 0 ko laua kamailio ana no ko laun piliia ma kekahi po, ua hiamoe.la.ua, loaa iho la i ka wahine he moeuhane. ' "Maloko o kana moeuhane, ua hoea nku la kekahi kanaka inuia onrt, a kamailio pū me ia no kona mau pilikia; 1 ohumuhunni aku la oia imua o kela 'ianaka no ko laua pilikia i ka loihi o kahi e kii ai i ka wai, a ia wa i olelo mai a ua kanaka nei iaia: ' He wai no!' 1. hoike mai la iaia nei, aia malalo po*io o ke kumu o kekahi puhala e ku kokoke mai ana he wai. Hoala aku la ■>ta i kana kane, me ka haha'i ana mai \ kaiia nioeuhane, noke wale aku la no nae ke kane i ka akaaka iaia. "Mii kekahi po inai nae, la i ke kane he moeuhane o ia ano hookahi no. Olelo mai la kela kanaka iain nei, e. hele iloko o ke. kai.e lawai'a ai i aniaama, alaila hoi mai, hoomo.'a a ii i ka amaama, alaila hele e uhuki i ke '<umu puiiaia a hemo me ī<e aa, anie na nea ap.au : -laia i puoho'ae ai mai ka ii|amoē- mai, ēia ka he moeuhaiie. No' ka niii"loa 6 ka noonoo o kela kanaka no, kela moeuhane, i ke ao ana :ie i ke kakahiāka, o kona īiele aku la io iā e hooko i na'mea i kuhikuhi ia nai iaia i ka po% Helē i'o akn la oia e •<ii i ka amaama, hoomo'a, alaila ai, a V ka pau ana, o ka hele aku la no ia e iihuki i ke kumu puhala, ia wa i puaiiua'i ae'ai ka wai mailalo ae. Elieli iho la oia i kela wahi a hohonu r a loaa 'ho la ka waipuna, kalii i kapaia ai o Kapunahou." Kekahi Mooielo o Kapunahou Oiai hoi, aole i maopopo aku na mea i« kakauia e ka Lunakanawai Kiekie A. I*\ Jn<kl, ua kakau iho la o W. F. Alel anekelo i.kana nioolelo no keia wai puna, i ka makahiki H)ll, ua like no ka laua, moolelo ma ke ano nui, eia nae he mau._mea.hou kekahi i lioomoakaka loa i'i ae e Alekanekelo, elike palia me ia e ke kaniail,ioia ana. aku iaia. Penei iho ka moolelo a Alekanekelo ?io Kapunahou: "O ka mooielo e pili ana ia Kapunahou," wahi a Mr. Alekanekelo, "ua Haha 'iia aku i kuu kupunakane e kekahi kanaka Hawaii kahiko ame kana na mea no laua kekahi kule'ana ma kahi kokoke i ka waipuna o 'Kapunahou, mamua aku, a maiiope mai o ke kukuluia ana o ke Kula o Kapu: nahou e na misionari. . "Iloko o kela au kaliiko loa," wahi .ana, "e pahola ana he wi nui a, he kau' la nia'ka Mokupuni o Oahu nei.. No kekahi mau maliinn, aole he haule walii ua, no ka hooma-u ana i ka honua panoa, kahi i kanuia aku ai o ka uala, a e hoopiha ae paha \ na.kahawai, e hoo■kaheia, aku a*. ka wai. ilpko 6 na lo 'i Halo.' a ku a piiiieia maoli ka poe ilihuiie, a i wahi no lakou e make qle' ni iika poloīi, ua konoia aku lakou e hele iuka o ke kuahiwi, e huli ai i ka pala am ,e k.e k,i, i panihakahaka ma kahi o Ha poi, , . ''Mawaho ae o ka pilikia a ka ai, o Ha piUHia a ka wai kekahi mea nui, mo Kainoiliili wale no kahi e loaa ai o ka wai, e kahe mai ana mailoko mai o ka pohaku. I kelā wahi e hele ai na kanaka o na wahi kokoke mai, e kii ai i wai no lakou 'o na hnewai, alaila 'huli hoi jaku la.me ka lpihi no ko lakou mau home. ; o ( ka poe e helē ana ma kela wahi e kii ai i wai, he mau mēā elēmakule kekahi, o Mukaka. ke kane, a o Kfaloha kā wahine; he wahi pūpupu hale mauu ko laua ma ke kumu o Kakaakēa, ā iwaena o na pohaku e mahi ai laua i ko laua aina. : "I kekahi la, ua hooikaika aku la o Kealoha ma kk hoihoi ana i kauhale i ka huewai ,i hele a piha i ka wai, oiāi htoi kp kāne i ke kuahiwi kahi i huli ai i; niau meaai. Me ka hana nui oia i hoohikihiki ai i ka wai ahiki i kau-

hale, a- nia ka po ana iho me ka hele a nialuhiluiii, haule aku la hiamoe. Uoko (j kona hiamoe kulipolipo, loaa aku 'a īaia he moeuhane, a ninau mai )a kekahi kanaka iaia i kona pilikia. Ka Moeuhane "I pane ma ka aoao o ka wahine, ua i aku Ja oia: 'Aole he wai o keia wahi, e hele okoa ana au i ka loa o Kamqiliili. i ka wai, me ka auamo ana maluna o kuu kua, a ua kokoke e haki,' wahi ana me ka hookahe okoa ia o kona man \vdimaka. ' ' . '' "llōko oka eliaeha'o kela wahine, i olelo mai ai ka uhane iaia: 'He wai ā hoike mai la iaia, aia malalo pono 5' kuuiu o kekahi puhala, aole i maniao loa niai ko laua hale aku, 'ka wai. "Ma kekahi la mai, ua hoike aku la. oia i kana moeuhane i kana kane ia Mukaka, aka nae akaaka wale; mai. la. no oia, a pane ae la: Ka! i [ Olelo mai, lie wai ko nialalo o kdla |vumu [iauhkl'a•' ' ' "Ma kekalii po mai nae, loaa iho la i ua o Mukaka ka moeuhane hoōkahi no i loaa ai i kana wahine ia Kealoha. Iloikeike mai la ka uhane elike no me ia i kamailio mai ai ia Kealoha, m'e ka wahio ana mai nae i kekahi niau kuhikuhi elike me keia: ' E hel'e oe e kii i kekahi mau i'a ula i ka la apopo, a nu}hoj)e o ko lakou lioomo'aia ana iloko, u ka lawalu la«i, e waiho ak ukekahi i'a i mohai i ke akua o na kup'una; e liiki auanei ia oe ke huhuki i ke kumu lauhala a heino ine ke aa anie na mea apau!' "Ua puoho ae la o Mukaka, eia. ka he nioeuhane wale no! Akahi no oia a inanaoio, ua hoikeike mai ke akua o ka waipuna iaia iho \imua o kana wahine ame ia. I ke ao. ana ae, ua hoomakaukau koke ilio la oia i na mea apau elike me ke kuhikuhi a ka moe. Hele mua iku la oia i Waikiki, no ka lawai'a ana : i 'a ula, a ma ke kokua pu ana a kekah.i o kona mau hoaloha, ua loaa ilio i la kana niau i'a ulaula a piha ka hokeo. i Me kela mau i'a, i huli hoi aku ai oia >0 kona liome ho-a ka imu a kalua akn •ī iloko o ka lawalu la-i. Iloko o kela inanawa ua akoakoa mai la na kanaka, no:ka ai pu ana ika i'a i hoomakankau ia. ''Ua laweia mai la ke akua o na kupuna, mai kahi maamau e waiho ia ai, a pela pu lioi ka Ipuolono; a i ka mo'a ana mai o ka i 'a, ua waihoia aku la kekahi he inoliai na ke akua iloko o ka Ipuolono, a o ke koena niai i koe, ua ai ia iho la e ka lehulehu. "J ka pau 'ana o kela mau hana hoo.iianao, o ka hele aku la no ia o Mukaka 10 kalii e ku ana o ke kumu lauhala, 'ia hele 110 hoi kona mau aa loloa a ku i ka lepo; inamuli o ka hui pu ana mai 0 kona mau hoa me ia, ua liukiia ae la ke puha.la a hemo me na aa ame na niea apau, a ia wa i puapua'i 'ae ai ka waipuna, mailoko'ae o ka honua.' Me ka hauoli hui, ua hoomaka ae la na kanaka e kahea: ' Kapuna hou! Kapuna hou!' "Elieli ilio la o Mukaka ahiki i ka loaa ana o kekahi wahi hohonu. Malalo mai o kela walii i hanaia ai he lo koi'a, me ka loaa pu o ka wai e hookahekahe ai iloko o na lo'i kalo. Aole he inau mea eaei oi aku ka hauoli, like me Kealoha ame kana kane, no ka 'mea aole laua e hele hou ana i kahi loihi, e kii ai i wai; aka ua nōho laua e hauoli i na pomaikai o ka laua mau 'o'i kalo ame ka lokoi'a. "Maluna o ke sila o ke Itula o Punahou, e ike no kakou i ke kuniu laumla, e pahola ana kona mau lau, he kiiinu hoohalike, no ka waipuna o ka naauao." Eia Hou Keia Moolelo o Punahou Mawaho ae o kela niau hoakak'a ae la a ehia, no kahi i ]oaa mai ai ame ke kumn o Kapunahou, penei hoi na mea 1 kakauia ae e Nakuina, elike me na mea i hoikeia aku iaia e Mrs. Nakuina:

"īloko o kekahi manawa loihi i hala ae nei ; e noho ann ma ke Kn'ahiwi o Kaala he kaukaualii nona ka inoa o KaK'a'akea, nana ka wahine i niake aku, a koe ilio la kana mau keiki malioe, he keikikane o Kauawaahila ame ke kaikamahine o Kauakiowao. "Ua aloha aku o Kakaakea i keia! mau keiki. Ma kekahi manawa maho>e mai, inare iho la oia i kekahi wa'iiine eane make, o Hawea k a inōa, he leeiki,{ane iio hoi kana me kana kane muai iie keH'i ki-na keia, a he pupuka kona no, a komo mai' la ka manao lili iloo o ka makuahine kolea no na keiki malioe 110 ko laua u'i. I ka manawa o a nialeuakane e noho pu mai ana/ ho oluolu loa oia i na mahoej i kona wa uae e kaawale aku ai ,e hoowahawaha loa ana oia ia laua me ka hana ino maoli no. "I ka piha ana o na makahiki he umi na mahoe, ua liolo aku la ko laua makuakane no Hawaii, me kona noho ana ilaila no kekahi manawa loihi. Ia manawa oi loa mai la ka hana ino o Hav<?a i na keiki mahoe, eia nae e hoi 'iau mai ana no ka uhane o ko laua makuahine e hoopakele ia laua. HOokoloia ma ke Anuenue No ka nui maoli o ka h'ana ino o ko lua makuahine kolea, ua holo okoa aku j la kela mau keiki mahoe no Konahuaj ini. Kia nae ua loaa hou laua ia Ha'ea a kipakuia mailaila aku. Holo hou 'aua a noho ma ke poo o ke awawa o Manoa, a hookolo hou - lawea n\a !<e anuenue ahiki i ko laua loaa ana, no Ka mea e ku mau ana ke anueniie āme ' a ua koko, ma ko laua Wahi e noho ai. " Kauoha aku la o Hawea ia laua e Soi no eia nike holo aku la laua .1

pee iloko o kekahi.mou ana.liilii ma ka aoao o ka puu i kapaia o Kukaoo, he «ahi i uhiia ae oluna o ka piko e na iieiau a ka menehune. "Ma keia wahi laua i noho ai no Kekahi manawa, me ke kanu ana.i ka uala; aka nae ; loaa hou no laua ia Ha■v.ea, a.kipku no ia laua. "I keia manawa i holo aku ai na keiki mahoe a pee iloko o ka puu pohaku, ina ke kua aku o Kapunahou. Mā keia w.ahi i noho ai laua me ka pi na huaai o ka nahelehele, ka uhini. ame na nianu, e loaa aku ana. Maloīio o kekahi inau ana liilii ko laua wahi e noho ai. "I kekahi la nae, la ke kaikuahine o Kauaikawao i kona kaikunane, ua niakemake oia e auau, eia nae aohe he s wai. Olelo puii la. ke kaikunane e h.oao oia e liele e huli i wai. Ua ik'e mua oia i kekahi lokowai 6 Kanawai ka inoa, maā i-.ke pahele ana ina koloa. r TJa hopmappopo i-oia i ke akua &āUo , /&akea, he moo, ka mea e noho niana. an'a hialnna -o n.a ku•ii u wai o ke Awawa o Manoa ame Makiki. He kupuna keia akua no u$ hei. Hooko ke Akua i ka Makemake 'Nonoi aku' la ke keiki i ke akua •noo, e kokiiā mai iaia ma ka wehe ana ae i mana.wai, ahiki malalo mai o kona wahi e noho ana ame kona kaikuahine. Ua haawi niai la ke akua wai i kona ae e kokua, me ka hoohiki pu apa mai, • inaheie i ka wai o kahie pili kokoke ;nai ana, oia ka mapuna Wailele, e holo aku ia ma ka mana wai a ke keiki i nakemake ai, ma ia ano, e mau l'oa ai ka, wai i na wa apau. " la wa i hele aku ai kela keiki i ka 'lokowai o Kanawai, a hoomaka aku la e luu iloko, ia wa i wehe ae ai lee akua n\oo i kekahi mana wai malalo o ka honua,. Iloko oka manawa pokole, aia oia ke au lā iloko o ka wai malalo ae o lea •ionua,:a oili ae la oia ma kahi e ikeia •e| i keia nianawa o ka Wāipuna o Puia!iou, "Ua puapuai ae ka wai mailoko mai o ka h.onua, alaila pa-ku ae la ke keiki i. na aoao o kekalii wāhi, a waiho aku la • wahi no ka wai e kahe ai, a loaa iho. la kahi e auau ai o/ kona kaikuahine. "I ka puoho ana ae hoi o ke kaikuahine mai ka hiamoe ae i ke awakea, ua hookahahaia oia i ke ajiali mai o ka wai, oiai nae i ke kakahiaka aku, he aina mgloo «wale no. "Ua ikeia kela wai mapuna o Kapu-, nahou ,a o ka inoa ia i pahola aku uia ia wahi e pili kokoke iiiai ana. Kau ka Hoopa'i Make ."IloHo o keia manawa, i huli hoi mai li o Kakaakea, ke kaukaua]ii, a i kona wa i ike ai i ka hanaino ia o kana mau eeiki ,ua pepehi aku la oia ia Hawea a mak.e, a pepehi. iho la no iaia iho. " Mahope j«aiy ua hoi hou aku no .o Kauawnah.ila ame Kauakiowao no Kaala, me ko laua 1 noho ana malaila no kekalii manawa,'alaila i kekahi manawa .ia Konahuanui ame ke Awāwa o Ma-

īoa. I ka hoea ana mai nae o na ha : ole, ua liaalele iho-la na mahoe i ko laiia wahi, a hoi loa aku la e noho ma Mānoa. kekahi ihanāwa e kāalo ae ana no laua ma ko laua wahi kahiko ma na .īuupohaku, hē manawa pokole wale no >ae, ma kahi e kokoke la i ka Waipuna j Kapunahou.'' He moolelo hou ae no kekahi i kakauia e J. S, Emerson ,ua kaokoa no nae, mai leela mau moolelo ae la ekolu; ua lawa aku la paha keia mau.nioolelo, e hoomaikeike aku āna i kekahi mahele o na Hawaii, i ke kumu o ka loaa ana mai o ka inoa e o nei inaluna o ke Kula o Punahou, a i ikeia hoi ma kekahi inoa ke Kula Kiekie o Oialiū. —