Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 33, 13 August 1920 — Page 4
| This text was transcribed by: | Rita Makekau |
| This work is dedicated to: | Kanani K. Bulawan |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
4 NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, AUGATE 13, 1920.
NUPEPA KUOKOA
SOLOMON HANOHANO, LUANHOOPONOPONO
HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU
POALIMA AUGATE 13, 1920
E HOOPAAHAOIA KA POE HANA WAIONA
Mai ka pahola ana mai o ke kanawai hookapu ana ma Hawaii nei. aole he manawa i ha’o ai ka ia mau ana ae o ka poe hana a puhi rama malola ka aha federala. O ka oi loa aku o na Kepani; @ha paha no ko lakou manao, he hana maalahi he no ka uku ana aku i ko lakou hoopa’i, a hoo@ no i ka hana ana i ka waiona, me ka ohi nui i @ pomaikai o kela hana hakihaki kanawai.
Ma ka manao o keia pepa, ina e kauia ka hoopa’i no paahao maluna o ka poe e hana nei i ka okolelo me ke suaipa, aole loa he kanalua ke olelo ae, ana u ana ka weli i ka poe aku i koe, i loaa ole i na maikai ame na luna oihana federala, a pau ka hana @ i ka waiona, mamuli o ko lakou ike iho, e kaa@ aku ana lakou mai ko lakou mau ohana aku, @ ka pau o ko lakou hele lanakila ana.
@ko o na pule aku nei i hala, ua ike maoli ia hana o ka oihana makaikiu o Honolulu nei, ma @puhepu ana i ka poe puhi okolehao, ame ka @e kuai ana i ka okolehao, ina pela iho la ka ma@ o na makai o na apana kuaaina ma Oahu a pela hoi ma na mokupuni e ae, he mea mao@ kau ana no hoi ka ikeia o ka poe ona.
O ka okolehao me ke suaipa, o kekahi kela o na mao pololei oke. No ka mea ua makemakeia no @ oihana kuloko, e kokua i na luna oihana federala ma ka hooko ana i ke kanawai hokapu waiona.
Ua pomaikai maoli kakou ma Hawaii nei, i ka @ kapuia ana o ka waiona. No ka mea o na karama lehulehu o ka wa aku nei i hala, i ike mau ia maloko o na aha hookolokolo, ua emi loa mai ia i kena manawa, a mamuli o ka hoomau o kekahi poe kenau ana i ka waiona, ma ke ano malu, pela i ala mau ai kekahi mau hihia i ku ae ai lakou imua o ka aha hookolokolo.
Ua hapa mai na ulia e ikeia nei iloko o keia mau @ mamuli mai no keia o ka nalohia ana aku o ka waiona. O na ulia e loaa nei i kekahi poe ame na kaa otomobile, aole ia no ka waiokna mai, aka no na manao hookiekie a haaheo maoli o ka poe e hookele ana i na kaa otomobile, ma ka lawe ana ae i ke kanawai i kauia no na kaa iloko o ko lakou mau lima.
Eia no nae ka wianon ke hele lanakila nei ma na oli like ole o keia Teritore, no keaha mai ke @. Ma ka manao o keia pepa, no ka hooikaika @ ka man hooko, ma ka makaala ana ma kela ame keia wahi, no ka hakihakiia o ke kanawai o ae kumu ia i honana ai kekahi poe, ma ka hana ana @ waiona. Ame ka inu maole ana, ma ke ano akea.
O ka poe i hooko ana i ke kanawai, he mea pono, o lakou i poe inu waiona ole; aia lakou a kaa@ loa mai ka moi alekohola ae, alaila hiki ia @u ke hooko aku i ke kanawai me ka ikaika, ina @ pela. Alaila e lilo pu ana lakou i poe kokua aku, @a ka hakihaki ana i ke kanawai.
Aole a kakou hoohewahewa ana iloko o keia manawa. @ ka hoopomikaiia aku o kekahi heluna @ o na kanaka. Ma o ke kapu ana o ka waiona; ina ke noa nei ka waiona, iloko o keia wa pipii auna ole mai o ke kumukuai o na mea apau, e @ ae ana ka pilikia me ka auwe, iloko o kekahi @ ohana. Mamuli o ka lilo ana o ka waiona, i lua @ nana. e omo aku i kekahi hapa o na ukuhana o na kanaka. E koe uuku ai ia lakou he mau @ no ka hoolako ana aku i na hemahema o ko @u mau ohana.
@ai no nae, ke hoolilo nei no kekahi poe i na @nunui ma ke kuai ana i ka okolehao, e loaa @ia lakou na manao hoomaikai. Ina aole e loaa @ oe okolehao a ano waiona e ae ke kupono, e hoo@ aku no ko lakou noho ana.
O ke alahele a keia pepa e manaoio nei, pela e @uiia mai ai ka hele lanakila ana o ka moi aleko@ o ia no ka hookauia aku o ka hoopa’I hoopaa@ maluna o ka poe e hana ana a e kuai ana i ka maluna. Me ka nana ole ia o ka lahui, ke kulana @ ke ano o ke kanaka; he mea ia e hookauia aku e ka waii. i ka poi I hoolilo I ka hana okolehao a @ ano waiona e ae. i kumu imi waiwai no lakou.
NA UKUHANA KIEKIE AME KA PIPII O NA MEAKUAI
@ ka nana aku iloko o keia manawa e nee nei, he kuu aku a ka maikai maoli o na ukuhana e loaa nei ana limahana o na ano hana like ole, ka mea i ike @ ole ia pela. Iloko o ka moolelo o na oihana ma Hawaii nei: a ke nana ae nae ma kekahi aoao, o Lena no hoi ka manawa oi loa aku o ka pipii o na @kuai o na ano like ole. i papalua a papakolu @ke kumukuai mamua o ka waiwaiio. E ku a @aukiuki maoli iho ai no kakou i kekahi wa.
I ka hookuku ana i keia ukuhana nunui e loaa @ na kanaka, iloko o ka wa pipii o na kumukuai @ meakuai me ka ukuhana haahaa e loaa ana i @a wa emi o na kumukuai o na meakuai. Me ka ili ana aku o ka auamo ana i ke ko’iko’i o ka pilikia, ma ka aoao o ka lehulehu aole hoi maluna o na hakuhana, a maluna paha o ka poe kalepa waiwai.
O ka lawa o ka ola ana o kekahi ohana, iloko o ka wa oluolu o ke kumukuai o na meaai, oiai he wa emi loa ia o ka ukuhana. Ua papalua a papakolu ae na hoolilo keia manawa no ia ohana hookahi no, me ka hiki ole e koe kekahi waihona mahuahua i ka ohana, koe wale no, ke kuai ana I kekahi mau meaai haahaa o ko lakou maikai.
Na ka ukuhana kiekie iloko o keia wa i koi mai i ka poe kalepa pie, ka poe kuai i’a. a kuai huaai, e hoopii hou ae i ke kumukuai o ka lakou mau meakuai, aole no ke ake ana aku e nui ko lakou pomaikai, ma ka lakou oihana kalepa waiwai, aka i hiki ai ke hoopakeleia ae lakou. Mai ke komo maoli ana aku iloko o ka pilikia, ame ka poino o ka lakou oihana.
He ninau pohihihi loa, iloko o keia wa, ke nana aku, no ka hoea mai i ka manawa e hoemi hou ia mai ai na kumukuai o na mea apau; o ka makou wale no e a’o aku nei i na kanaka Hawaii, i wahi e loaa ai he waihona no lakou, oiai keia wa e loaa nie o na ukuhana kiekie, o ia ka hoonele ana mai ia lakou. i kekahi mau mea a lakou i maa i ka ai ana, a i ka aahu ana paha iloko o ka wa e emi ana ke kumukuai o ia mau ana no kela kulana kahiko i ike mau ia iwaena o kakou, o ia no ka pipili mau o ka mele ame ka pilikia.
Ina nae ua lilo keia ukuhana kiekie i mea kokua aku i kekahi poe kanaka Hawaii, ma ke koe mahuahua ana o kekahi mau dala ia lakou, alaila, uwoki ka hoolilo wale ana aku ia mau dala koena, no na hana uhauha ame na lealea pau wale, aka e hookomo aku ia maudala, maloko o na wahi paa, no ka hoahu ana, he puukalahala ia no na manawa pilikia, a he kokua mui mai no hoi iloko o ka wa nele.
KEKAHI KUMU KU-E I KA BILA HOOPULAPULA
O ka bila hoopulapula i na kanaka Hawaii, e waiho mai la iloko o ka ahaolelo lahui I keia manawa, i ka nana aku. Aole ia e lilo ana i bila maalahi o kona hooholoia elike me ia i noonooia ai i kinohi, no ka mea ke hoalaia mai nei na ku-e ana i ua bila la e ko Hawaii nei poe ponoi iho, elike me ia a lakou i ike ai. No ka holopono ole ke hooholoia aku kela bila, me kona kino e ku nei i keia manawa.
Aia he mau kumu ku-e lehulehu i hoalaia ae no keia bila, a makou e lokahi nei, me kekahi o ia mau kumu ku-e, elike me ia malalo iho nei penei:
Ka mua, o ia ka huina o $3000 e haawiia i kela ame keia ohana hookahi e hoi ana a noho maluna o ka aina i hookaawaleia, no ka hookuonoono ana aole ia i lawa. Mailoko ae o kela huina dala, e kukulu ai ka ohana i home e noho ai, iloko o keia manawa pipii o ke kumukuai o ka papa ame ka uku o ka halihali ana, a hui pu iho me na hoolilo nei, aole ia me na kala uuku, aka e aneane aku ana no ma kahi o ka elua kaukaui dala.
O ke koena iho o hookahi kaukani dala, malaila ka mea hookuonoono, e kauka’i aku ai no ke kuai ana I mau meahana, i mau holoholona a mau makaukau e ae, no kona noho ana aku maluna o ka aina me kona ohana, a mawaho ae olaila, o kela mau dala pu-kekahi i kauka’iia aku, no ke kokua ana mai i ke ola ana o ka mea hookuonoono, ahiki i kona ike ana i kekahi hua mai kona aina mai.
Ma ka manao o ke Kuokoa, aole i Jawa ka huina o $3000 no ke kokua ana aku i ka mea hookuonoono, e loaa ai iaia ka holomua maluna o ka aina, ina paha i $5000, a i ole e papaluaia iho ka huina o ekolu kaukani dala, e manaoia, aia he manaolana nui iloko o ka mea hookuonoono ame kona ahona no ka hiki ke noho maluna o ka aina, e mahi, a’e hanai holoholona paha me ka pilikia ole, ahiki i ka ohi ana mai i ka hua o kona hooikaika ana maluna o ka aina.
Ka lua, o na aina i manaoia no ka hookuonoono ana aku, he mau aina ia o ka papa elua, no ka hanai holoholona paha ke kupono, aole no ka mahi ana, ame ke kanu ana i na meaulu, e waiwai ole ai no ka manao ana aku, e hoi ma ia mau aina no ke kanu ana i kekahi mau meakanu, e ohi mai ai i kekahi mau pomaikai mahope aku.
O ka nele i ka wai ka pilikia nui I ikeia ma ka hapanui o na aina i makemakeia e hookuonoono ia aku, malalo o ka bila hoopulapula, a o ke kumu iho la no ia i apo ole mai ai na mahiko, ame kekahi mau kanaka ma kekahi mau oihana e ae i kela mau aina.
Ina ua hiki ole i kekahi mahiko ke kikoo mai i na aina e oleloia nei, hi mau aina maikai, mamuli o ka hiki ole ke laweia mai ka wai, mai kekahi wahi mai, elike me ka lakou i hana ai ma ka hapanui o na mahiko, alaila heaha iho la ka pono o na Hawaii i manaoia ai e hoonoho aku ma kela mau aina?
O ka hoopulapula hou ana i na Hawaii, o ka hoihoi ana aku ia lakou, maluna o ka lepo o ko lakou aina ponoi, o kekahi kela o na manao maikai loa; aka nae, ke kanalua loa nei makou, no ka lilo i mea waiwai, ka hoonoho ana aku i na Hawaii, maluna o na aina no i ike maoli ia ke kupono ole e hooulu i na meakanu, k kauoha aku ia lakou e hana mai i ka mea e waiwai ai ka aina.
Me kela huina o ekolu kaukani dala no ke kokua ana i ka mea hookuonoono me na aina i nele i ka wai, e pono ai ka hanai holoholona ame ka mahiai ana, ua lawa anei ia no ka hoohoihoi ana mai i ka manao o na Hawaii e noho nei ma keia kulanakauhale e hoi aku no kela mau aina e noho ai?
E lilo ka poe e hooikaika nei e hooholoia kela bila a e olelo nei, he puuhonua ia no na kanaka Hawaii, i mau kumu hoohalike, ma ko lakou hoi ana aku a noho ma kela mau aina, aole o ka pinana ae ma na oihana nunui o ke dala, me ka noho no ma Honolulu nei, a hookuu aku i na Hawaii e ae e hooikaika mai no lakou iho, me na kumu kanalua apau no ko lakou holomua.
He mea na ke Kuokoa e hauoli nei, ka ike aku i na Hawaii, e kukulu mai ana i kekahi halekuai, no na meakuai I hanalima maoli ia e na Hawaii, elike me ia i hoolalaia ai e ka Ahahui ka Hale o na Alii o Hawaii. Ua haulehope maoli no kakou na Hawaii, ma na hana apau, e kau aku nae i ko kakou mau manaolana no ka holomua o keia halekuai, malalo o ka hoohana ana a ke Kamaliiwahine Kawananakoa.
Nuhou Kuloko
Ua hoopaneeia ka houpuka ana aku i kekahi mau manao i kakauia mai e na makamaka a loaa kahi kaawale o ka pepa.
Eia ke huea mau mai nei na kauoha nupepa i keia keena i ua pule apau, mai ko na kuaaiana poe mai, no ke ake no e ike i na meahou, mamuli o ka noho pauliuli.
E malama ae ana ka Ahahui o na Kaikamahine o Hawaii he halawai hoolaulea ma kela Poakolu ae, Augate 18, ma ka hora ekolu o ka auwina la.
Mahope o ka hoohala ana he mau pule ma Koloa, Kauai, e huli hoi mai ana o Ben Kahalepuna, ke kakauolelo o ka aha kaapuni, ma ke kakahiaka o keia Sabati iho.
Maloko mai o keia keena pa’i na kamukula o ke Kula Kumu kahi i makaikai ai ma ka Poakolu iho nei, me ka niu o ko lakou hauoli no na mea a lakou i ike ai.
Ma ka Poakolu nei i hala aku ai ka Lunakanawai Kaapuni John T. De. Bolt no ka malama ana i ka aha kaapuni o Maui, e hala ai iaia he elua pule, mamua o kona huli hoi hou ana mai no Honolulu nei.
Eia mau no kekahi heluna nui o ko Honolulu nei poe ke hele nei ma na hana o na mahiko i keia manawa, me ka hole o na mahiko o Oahu nei a lawa maoli i na limahana o na lahui like ole.
Ma ke Sabati aku la i hala i kaahele aku ai ke Komite Kuwaena Lorrin Andrews, me kona mau hoa no na Koolau, no ka hoala ana aku ka manao kukulu hou i na kalapu Repubalika ma kekahi mahele kaho.
Ua pii hou ae nei ke kumukuai o ka poi i keia manawa e kuaiia mei, mamuli mai keia o ka pipii loa o ke kumukuai o ke kalo, me ka nunui pu o ka ukuhana o ka poe e lawelawe mai nei I keia oihana kela wa.
Ma ka po o ka Poalua nei i a ia ae ai kekahi hale ma kahi kokoke i ke alanui Liliha me ka pohihihi loa o ke kumu o ka pau ana o kela hale i ke ahi, o kahi nae o ka laki, ua pakela na ola o ka poe maloko o kela hale.
O kekahi o no @ no ke kulaua lunamakaainana, e holo aku ana i keia kau koho wae mono ae o Okatoba, ma ka aoao Repubalika, mai ka apana elima mai, oia o James H. Makuole, ka maheleolelo o ka ana kaapuni keia manawa.
E malama e ko ke Kuokoa poe heluhelu i na manao hoakaka maluna o ke kanawai hoho baloka, e hoopukaia aku nei e Mr. W. J. Coelho, i loaa ai ka malamalama i ka poe i noho pouliuli maluna o keia pono oui i hoawiia mai i na kanaka Hawaii.
He ahamele ke haawiia ae ana e na C. E. o Waikane ma ka Holo o Waikane ma ka po o keia Poaono iho, Augate 14, no ka pomaikai o na keiki makuaole me na keiki pilikia ma Polani ame Siberia, Rusia: a o kekahi mau kieki o ka Boua Hawaii kekahi e komo pu aku ana ma kela ahamele.
Eia ke komite kuwaena o ka aoao Repubalika ke haawi nei i na kokua ma ka hele kino ana aku o kekahi poo ma na wahi o na halehana, a ma ka hale hoolulu kaaahi, no ka hoopaa ana I na inoa, o ka poe kupono i ke koho baloka i kakau ole i ko lakou mau inoa, maloko o ka buke a ke kakauolelo kalana.
NA MARE.
Samuela Nahale a ia Catherine Keaweamahi, Aug. 5.
Obed K. Kapaona ia Anna Wahineokai Aug. 7.
Joseph Kaolulo ia Lei Hoomana, Aug. 7.
Joe Kamaka ia Jeanie Kamaka, Aug. 9.
NA HANAU.
Na Tom Apana ame Mollie Yau Quon, he kaikamahine, Iulai 14.
Na Pia Young ame Lucy Kamakee, he kaikaumahine, Iulai 14.
Na W. K. Peterson ame Mary K. Apolo, he kaikamahine, Aug. 30.
Na Touis. K. Caesar ame Lulu Kimona, he keikikane, Aug 4.
Na Harry Naeole ame Christian Akana, he keikikane, Aug 5.
Na Wm. Kau ame Mary Halemano, he keikikane, Aug.5.
Na Wm. P. Hanaike ame Eliza Kano, he keikikane, Aug. 6.
Na Harry K. Kanekoa ame Sarah W. Kong, he keikikane, Aug 6.
NA MAKE
Leilehua Kaina, ma ke alanui Kula, Aug. 1.
John L. Kaaiawa, ma ka alanui Cummins Aug. 3.
He bebe na Harry Naeole, ma ka Halema’i Moiwahine, Aug. 5.
Rose Kaili, ma ke alanui Ala Moana, Aug. 7.
Julian Lau Kaaiawa, ma ke alanui Kawaiahao, Aug. 11.
Kahele Nihau, ma ka Halema’i Moiwahine, Aug. 12.
Mary Kealoha ma ke alanui Kaimuki ame Leahi, Aug.12.
Nuhou Kuwaho
PARIS, Aug. 10.—Ua loaa ka aelike a na keena aupuni o ko na aina e Italia ame Helene e pili ana i ka hoolileia ana aku o ina Mokupuoi Dodeeanese, o na manao moahana maluna o ka hoolilo ia ana aku e ia mau mokupuni ke kuma hoohakalia i ke kakauinoaia ana o ke kuikahi maluhia e Tureke, elike me ka lono i hoikeia ae a i hoopukaia maloko a ka Nupepa Temps.
NEW YORK, Aug. 10.—Ua hoea mai ma kahi hoomalu ma’i ma ka la aku la i nehinei mahope o ka holo malie loa ana mai Brest, Palani mai, na mokukaua Kelomania elima i haawiia mai ai na Amerika e ka ahaolelo a na aupuni huiia. Ma ka la 13 o iulai ka haalela ana aku ia mau moku ia Brest a ua manaoia e hoea mai ana ianei ma ka la 3 o Augate, eia mae, he mau la eono ka haule mahope.
UA OI AKU NUI O NA HANAU MAMUA O NA MAKE.
Oiai ka heluna o na hanau ua oi aku mamua o ko na make aneane ekolu i ka hookahi maloko o Honolulu iloko o ka mahina o Iulai, eia nae na emi iho ka heluna o na keiki i hanauia maloko o ke kulauakauhale iloko o ka mahina mamua o ka heluna i ike mau ia mamua aku oia hoi hi 300 a oi aku hanau i ka mahina
Iloko o ka mahina o Iulai he 274 mau hanau a he 106 mau make, a he 99 mau paamare i hoikeia ae i ke keena o ka papa ola, a i hoolahaia ae e Miss Hester Lemon, ka luna kakau kope nui o ka buro hoopaa papahelu o ka papap ola. He heluna uuku loa ko na make no kekahi heluna kanaka o 85,000 maloko o ke kulanakauhale. No na mare hoi ua oi iki ae mamua o ko kekahi mahina i hala.
No na make he 106, he 70 mau kane a he 36 mau wahin. He umi poe i make he poe noho paa mau ole maloko o ke kulanakauhale, a he 96 poe noho paa mau. Ma na lahui elike me ia malalo nei: Na Kepani, 32; Hawaii, komo pu me na hana-Hawaii 27; Pake, 17; Pukiki 13; Amerika, 7; Pilipino, 7; Pelekane, 2; Poto Riko, 1. Eha mau make i uinauinauia ke kumu make, 8 i kahaia, a he 7 i koroneroia. He 10 poe i make he poe noho paa ole maloko o Honolulu, a he 55 i make maloko o na halema’i ame na hale e ae i like ke kulana me ko na halema’i.
He 37 poe i make malalo o 5 makahiki, he 25 mailoko ae o keia huina he mau keiki malalo o 1 makahiki. He 17 poe i make i ka ma’i akepau, he 10 mamuli, o ka hakaka ano, 9 i ka ma’i numonia, 7 i ka ma’i puuwai, 6 i ka ma’i hi holomoku, 6 i ka ma’i puulmimi, 3 i ka i’o ulu. 5 i ka heewale ana, 4 i ka iva taifoida, 4 i ke komo ana o ke koko i ka lolo. Hookahi wale no mea i make i ka ma’i flu iloko o ia mahina.
PII HOU KE KUMUKUAI O KA POI
Ua hoakaka ae ka Lunakiai Jonah Kumalae, ka mea nona kekahi halehana a kuai poi o ke ku koke ana ae ma kekahi manawa kokoke i hala aku nei, mamuli o ke kakaikahi a nele maoli i na limahana no ke kanu ana i ke kalo, ai ole ka hana ana mai i na hana e ae e holopono ai ka hana ana i ka poi, ka ai kamaaina i na Hawaii, o ka hana pono wale no oia ka hoopii ana ae i ke kumu kuai o ka poi mai ka 20 pakeneka a i ke 40 pakeneka iloko o na pule elua i hala aohe no nae i pau ka pii ana e pii hou aku ana no oia ka mea maopopo loa.
Ma ke kakahiaka Poalua nei ka huli hoi ana mai o ka Lunakiai Kumalae mai Hawaii mai, kahi ana o ka holo ana aku nei no ka hoao ana e loaa mai ke kalo me ka emi mai mamua o ke kumukuai o ke kalo e ikeia nei maanei i noi mau la, eia nae, ma kaua mau mea o ka hoike ana ae ua nele oia ma ia huakai aku nei ana i Hawaii. Aole ma Hawaii wale no i hooneleia mai ai oia a hoi mele mai la, aka ua loaa like ia nele o ka loaa o ke kalo ma Maui ame Kauai, aole oia i holo kino aku i na mokupuni hope elua, aka ua leka uku oia a ua hoikeia mai iaia ke kumukuai o ke kalo, a ma kana nana ana ua pii loa ke kumukuai e loaa ole ai kekahi pomaikai ke laweia mai ke kaoi i Honolulu nei no ka hana ana i poi.
Wahi hou ana o ka hoike ana ae he mau pule kakaikahi i hala aku nei ua kuai aku na Pake hana poi i ka lakou poi ma ka eiwa paona no ka hapalua, a ia manawa like ua kuai aku oia i kana poi he 12 paona no ka hapalua, na ka mea makemake poi ehiku paona no ka hapalua a mai ia manawa mai ua kuai aku hoi oia i kana poi i 10 paona no ka hapalua.
O ke kumu o ka pii o ke kumukuai o ka poi mamuli mai ia o ka nele a i ole kakaikahi loa mai o na limahana, elike me ka Lunakiai Kumalae o ka hoike ana ae. Ma ka manawa i hoopii ae ai ka poe mahiko i ka lakou mau ukuhana kiekie i ka poe kanu kalo i ka lakou hana a pela me na kanaka e hana mai ana no na halehana poi, a ua hele aku e hana me na mahiko. Mamuli o keia ua hoomahuahuaia ae na hoolilo no ka hana ana i ka poi a pela i hoemila mai ae na paona poi mai ka 12 no ka hapalua a ka 10 no ka hapalua.
Ua hooikaika au e loaa mai ke kalo mai Kauai, Maui, ame Hawaii mai me ke kumukuai emi, eia nae he hana holopono ole loa ia a ke manao nei nae au e holo aku i Kuai i keia pule ae no ka hoao hou ana malia o loaa mai kekahi kalo mailaila mai.
“No keia mua aku aohe mea hiki ia’u ke hoike ae i nei manawa. i ka nana aku ala ke kauka i ana aku i ka holopono o ka hana poi maluna o ka na mahiko mau mea e hana mai ana. ina e emi mai ana na ukuhana a na mahiko e haawi mai nei i na limahana ia manawa paha e haule hou mai ai ka poi, a i ole pela e mau a i ole e pii hou aku ana ke kumukuai o ka poi me ka maopopo ole o ka palena oluna ma nei mua aku.
HE $750,000 KA WAIWAIIO O KE KOPAA MALUNA O KA MOKU ILI
Ma ke aumoe o ka po Poakolu o ka puli i hala aku la ua ili ae la ma kuaau o Kalaeloa ka mokuahi lawe ukana ka West Eldara, me ekolu hapaha miliona daia ka waiwaiio o ke kopaa a ka Hui San Carlos maloko o kona lua ukana, na horoia e huki i hemo ae ia mai kona wahi i ili ai aohe nae he hemo, a no ka hoomama ana ae ia moku o na mokuahi a ka hui holopiliaina Mikahala ame ke Kalaudina ka i holo aku a lawe mai i kekahi mau tona kopaa mailuna mai ona, a ma ka Poaono mai i hoao hou ia ai e huki ma ka manawa kai nui aohe no nae i hemo.
i kulike me ka hoakaka a na lunanui a ka hui San Carlos e noho nei maanei he 6000 tona kopaa ka maluna o ka mokuahi a hookahi kaukaui tona pineki. Ua lilo i ke kuaiia i na hui hoomaemae kopaa ma Nu ioka na tona kopaa apau maluna o ka Eldara nona ka waiwaiio $780,000.
Ua inisua piha ia kela mau tona kopaa mamua o ka haalele ana aku o ka moku ia Pilipine, a malalo o na hoolilo a na hui inisua ka hoololiia ana ae o na tona kopaa mailuna mai o ka Eldara a iluna o na mokuahi a ka hui holo pili aina ma ka Poalima aku la i hala.
Ma ka nanaia ana olalo ae o ia moku aohe wahi i poino, o na epaepa, ka hoe ame na enekini aohe i poine, a ma ka nauaia ana o kahi a ka moku i ili ai ma kela Poalime aia ia ma kahe poino ole ai, koe wale no a he loaa i kekahi ino nui.
He palapala aina nui ka ke Kapena Lord o ka moku ili e lawe pu ana maluna o ka moku no ka Moana Pakipika holookoa, a ua ikeia maluna o ia palapala aina he 17 anana wale no ka hohonu o ke kai ma kahi kokoke i ka hale ipukukui ma Kalaeloa. Ua lehulehu na manawa a keia kapena o ke kipa ana mai i Honolulu nei mamua, nolaila o ka hoike a ia kapena e hoakaka ana ua kuhihewa oia i ka haleipukukui o Kalaeloa o ke awa o Honolulu aohe i pololei. Ma kahi a kela moku e ku oili mai he hapalua mile ka mamao ma ka hema pololei aku o ka hale ipakukui. Ua ili ia mawaenakonu a e luli ana i o a ianei i kela ame keia manawa.
Mawaho ae o na mokuahi Mikahala ame Kalaudina i hoounaia aku e halihali mai i na ukana mailuna mai o ka moku poino o na makukolo a Young Bros, kekahi i komo pu aku. O ka mokuahi West Nilus kekahi i kauohaia aku no ka holo ana aku e kokua, eia nae, ua hooleia mamuli o ka nui a hohonu loa o ia moku.
O ke kino o ka wiliki poo i make ai ua laweia mai iuka nei o ka aina ma ka auwina la o ka Poaha no ka ialoaia ana no ka hoounaia ana aku no Kapalakiko
PIHA KA AHAMELE A NA KEIKI MAKAPO.
O ka ahamele a na keiki makapo o ke kula makapo o ke Teritore i haawi ae ai maloko o ka Halehui Odd Fellows, ma ka po o ka Poaono aku nei i hala, o kekahi ia a na ahamele piha i ka poe makaikai, me ka holopono hoi o na mea apau i hoomakaukauia ma ka papakuhikuhi hana.
Ua kaa aku ka hooponopono ana i kela ahamele malalo o Robert Kamanu, ke kumukula a na keiki makapo, me ka holopono loa o kela ahamele, a i lilo ai no hoi na mele apau i haawiia mai e kela poe keiki, pela me ka lakou mau mea i hana ai, me ka maiau loa, i mau mea hoohialaai i ka noonoo o ka lehulehu.
Malaila ae ke Kamaliiwahine Kawananakoa ame ke Keikialii Kalakaua, ma ke ano he mau malihini hanohano laua na kela poe keiki makapo, a na Mrs. Annie M. K. Baker i hoolauna aku i ke Kamaliiwahine Kawananakoa ame kana keiki imua o kela poe keiki, me ka haawiia ana mai o kekahi makana e kela pie keiki makapo i ke Kamaliiwahine, he lei me kekahi bo-ke pua.
Mamuli o ka hoea kino ana ae o ke Kamaliiwahine Kawananakoa ame ke Keikialii Kalakaua, pela hoi ko ka lehulehu hiki pu ana ae, ma kela ahamele, nolaila, ma ka aoao o kela mau keiki makapo, ke haawi aku nei lakou i na hoomaikai palena, ole, ame na mahalo kiekie loa, no ke kokua ana aku o ka lehulehu i ka lakou ahamele, e, lilo ai ia mau kokua i mea na lakou e poina ole ai.
O koia malalo iho nei ka papa kuhikuhi o na hana ahamele ma kela po:
Hookani pila—“Kajunks”.......................
.....................................Na Keiki Makapo
Himeni—“Wahikaahuula”......................
.....................................Na Keiki Makapo
Himeni—“Lei Loke o Kawika”................
.....................................Na Keiki Makapo
Pila Ukulele..............Tomoichi Hioki
Himeni—“Wahine U’i”...W. Kalahale
Hookani Mandolin.....Jos. Kaiapoepoe
Himeni Solo—“Akahi Hoi”....................
....................Rev. Harry Kimokeo
Hula....................Miss Martha Nahinu
Hookani Piano...............Adam Kealakai
Hookani Violin............... Robert Kamaunu
Hula Aignita ...................Miss Katie Rowe
Hula Palani......................Miss Thelma Howard
Hoikeike o na mea hanalima a na keiki makapo.
Himeni—“Ka Pua Ala” ......A. Kealakai
“Star Spangled Banner.”
HOOKU’I HE MAU KAA OTOMOBILE.
Oiai o A.L. Castle e kalaiwa aku ana i kana kaa otomobile ma ke alanui Kamehameha kokoke i na kahua paani polo ma Moanalua ae nei, ua hooku i aku la kana kaa me ka kaa otomobile o Manuel DeCanto o ka holo ana aku a ku honua iho la, ma ke ahiahi, hora 9 o ke Sabati nei, o ka hua o ia hooku i ana oia ka hoihoiia ana ae o Manuel DeCanto no ka halema’i o na poino ulia.
I kulike me ka A. L. Castle hoakaka imua o na makai ma ka manawa ana i lawe mai ae i ke kalaiwa i eha no ka halema’i o na poino ulia, o ke kumu o ka hooku’i ana aku o kana kaa me ka DeCanto ua ku honua iho la kana kaa me ka emoole loa me ka hoike ole mai, a mamua o ka hiki ana ia Castle ke hoopaa iho i ka holo o kona kaa, o ka hooku’i aku la no ia i ke kaa o DeCanto.
Ma ka auwina la Sabati nei elua mea kaa oto e ae i hooku i i hoikeia ae i ka oihana makai. He kaa otomobile e kalaiwaia ana e A. Lauritzen a e holo mai ana ma ke alanui Keeaumoku ka i hooku’i mai me ke kaa oto e kalaiwaia ana e M. Fugita, e holo mai ana no ke kaona ma ke alanui Beritania. Aohe mea i eha, ua ae nae o Lauritzen e uku i na poho o ke kaa o Fugita.
He liilii loa hoi ka poino i loaa i ke kaa a W. Davis e kalaiwa ana ma ka manawa i hooku’i ia mai ai e ke kana oto e kalaiwaia ana e H. Mukai ma ke kihi o na alanui Miller ame Beritania.
KA PONO KOHO BALOTA.
Mr. Lunahooponopono, Aloha kaua:---E oluolu mai hoi oe i wahi kaawale no ko’u wahi manao.
I ka nana iho ma na nupepa, i ka haina kiekie o na mana koho balota i hele ole e hoopaa i ko lakou mau inoa ma ka papa, ina o kaua Hawaii kekahi iloko o ia huina, ea, pehea no hoi kaua, e hoapaapa nei?
E nana aku iamua, eia aku na keiki a na lahui e ke nana mai la ia kaua Hawaii e hoapaapa nei, a ke hookokoke mai la i ka pahu balota. Pehea ana?
E lilo paha auanei e hoolanaia kaua i ka auwae, ka olelo a kahiko, ka i no hoi ua lawa ko kakou hoomanawanui ana na Hawaii i ke au moi i hala, no keia pono hookahi no ka mana koho balota, oiai nae, ia au ma ke ana waiwai, aia a loaa ia oe ke ana waiwai he mau kaukani dala o kou mau waiwai paa alaila e loaa ana ia oe ka mana koho i na alii o ke hale oluna (senate).
E aho ia wa, oiai, e noho lako an na kaua maluna o ko kaua mau kuleau pakphi aole hoopiliwale, O ka niuau ina pela i keia la a kaua e nana aka nei, ehia ana iloko o ka haneri e loaa ka mana koho i na senatoa?
Ua haawiia mai keia pona nui ia kaua i keia la, mamuli o ka hooponopono kanawau kaulike ma ke ana naauao ike i ka heluhelu a kakou, ina pela na like kaua ka mea ilihune me ke kanaka waiwai, a no keaha ka hiamoe a hoopalaleha ana! Ke makemake nei kaua i mau kanaka kupono no na hale kaukanawai, i mau kanaka hookaulike mawaena o kaua, ka mea ilihuue ame ka mea waiwai, e loaa like ia pono ia kaua Hawaii mai o ao o ka aina, aole hoio ka uwahi maanei a kole na maka o ka makole ma o.
Ua heluhelu iho la i ka Hon. Coelho ma keia pepa o ka Poalima nei, no ka poe lawe aina hookuonoono ma Waiakea, Hilo, aia no ia pilikia, ka i no hoi o ka loaa ana hoi o ka aina manao ae hoi ke ola o keia mua au o kaua ka mea ilihune, eia ka eia hou no ua mei hooponalo. Aloha no!
Ina ua hoopaa oe i kou inoa i ka papa, mai noho oe i ka la wae, o lilo oe i mea waiwai ole, i ke koho nui o Novemaba e hoea mai ana; o na wahine kekahi i ka oukou mau kane, o na makua, hoi i ka oukou mau keiki, a o na keiki hoi i ko oukou mau makua, o ka hoaloha i ka hoaloha. E paipai like aku no ka kakou pono ame ka pono o ka lehulehu holookoa.
Kou oiaio,
GEO. K. KUNUKAU.
Makena, Maui
MALUNA O KA OIHANA WAI KE KALELE A NA LUNAKIAI.
O ka wai ame ke sua na kumuhana ko’iko’i a ka papa o na lunakiai kulana kauhale o ke kamailio nui ana me ka hooholoia o kekahi mau hawina ma ka lakou halawai o ka noho ana ma ke ahi ahi Poalua nei. Lehulehu ua olelo hooholo e hookaawale ana i mau haawina dala no ka hooloihi ana aku ame ka hoonui ana ae i na pono wai o ke kulana kauhale i hookomoia ae, a malalo o ke kapaeia ana o na rula ua hooholoia na olelo hooholo ma ka heluhelu elua ana. Mawaina o ia mau olelo hoholo oia keia malalo nei:
Ke kuai ame ka hokomo ana i laina paipuwai ewalu iniha ma na wahi e pili ana i ke alanui Kula,
mawaena o ke alanui o ka Halema’i Pupule ame ke alanui Liliha, $8000; no ka hoonui ana ae i ka mapunawai o ke Awawa o Palolo, $1500; hoonui ana ae i ka mapunawai ma ke Awawa o Nuuanu, $6000.
O ka olelo hooholo e hookaawale ana i $1321 no ka hookomo ana i paipuwai ma Nuuanu ua hooholoia ma ka heluhelu ekolu ana, a pela me ka $10,000 no ka paumawai o Kaimuki. He haawina dala o $487 no ka hoomoe ana i laina paiuwai ekolu iniha ma ke alanui Mooheau, ma Kaimuki, ua hooholo ia ma Kaimuki ua hooholo ia ma ia halawai.