Ka Oiaio, Volume VII, Number 4, 29 March 1895 — Page 4

Page PDF (1.10 MB)

This text was transcribed by:  Rob Escuadro
This work is dedicated to:  Ko'u keiki hanauna Emery Aliikoa Kea Carreira o Nanakuli, Oahu

Ka Oiaio.

 

NUPEPA KA OIAIO.

J. E. BUSH, Lunahooponopono.

 

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.

POALIMA, MARAKI, 29, 1895.

 

HE MOOLELO KAAO HAWAII

- NO -

LAUKAIEIE.

 

KE KINO KAMAHAO ILOKO

o ka

PUNOHU UA-KOKO.

 

Ka Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali

Waipio Hawaii.

@ @ @ Manu no "KA LEO"

 

     Ka huakai @ makaikai a Laukaieie me kana Aliikane - Lilo o Makanikeoe me Hinahelelani i mau alakai ma ke aina a me ka moana ike ia na loa hohonu maloko o ke kai a me ka aina nei - Hele pu me na ohana ponoi - Hoonohoia o Laukieloula i Ihikalani - Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni - Lilo i mea hoomanao ia e ka Lahu Hawaii nei.

      A oia ka ua kanaka la i olelo aku ai i ka mea nana ka upena me ka maalea, oiai oia e kau ana iluna o ke kauwahi lae pohaku i puni i ke kai, a e ahi mau ia ana e ke kai a he kohu Pihihuhu ke ano, a oia ka ua kanaka la i pane aku ai,

     Auhea oe?  wahi a ka ninau.

     Eia no au.

     E hoi aku oe i ike aku i ka maka o na wahine a kaua a me na keiki e hai aku oe, eia au la i ka lae o ka ia.

     Aia ma keia olelo, ua piha loa ia kona hoa me ka makau nui, me kona manao aia ia ilna o ke poo o ua mano, nolaila, ua holo oia me ka haalulu a hiki ana i ka hale me ka hai aku i na olelo i hoike ia ae la.

     Iaia e holo ana, aia ua kanaka nei ko ohi la i ka ia a waiho ma kahi okoa aku, aia ma ua wahi la i olelo mua ia la ka lima o na puka mai ka loko aku o Mokuhinia ma Lahaina. a ua hookolo hou mai ka eueu i kekahi mana hou a hiki ma ka ulu niu o Mala.

     A mai Mala mai hii ma ke kiowai o Kapoulu a holo hou i kai o Kapahumanamana, a mai laila mai a hiki hou ma kahi o ke 'lii wahine kaulana o Maui ma Mokuulama Lahaina, n hoomanao iho kaua e ka mea heluhelu, ua huli hou ihope ka huakai hele a ka kaokou huli honua a ua puni ae la ka pu ali komohana o Maui, aia ma keia mau lua, he nui wale o na mea maikai ana i ike ai, a me na kiai e noho ana ma ko lakou mau kino oopa.

     Ma keia wahi o ko kakou moolelo, he mea pono e hoakaka ka mea i ke ano o ka mea nona ka hale lua maloko o ka loko o Mokuhinia ma Lahaina.

     Ua kapaia ka inoa o ka lua ma ka inoa o Kamooalii o Kihawahine, he moo kaulana keia i ke au kahiko, a ua hoomana ia e ha "Lii a me na makaainana a lilo i Akua, a ua olelo nui ia ma na moolelo kahiko, o keia moo alii o Kihawahine, ua hilinai nui ia oia e na Alii me ka malama loa ia.

     Ma ke ano, ma o keia moo i noho Aliiaimoku ai kekahi o na Alii o Maui i ke au kahiko, e like me ke Alii Kihapiilani i ku ai oia i ka moku, mamuli o na kunikuni ana o ko lana kahuna nana e malama ana i ua moo nei ma Mokula a nele kona hoahanau ponoi o Lonoapiilani, a ua kapaia no hoi ko ke Ahi Kiha ma ka inoa o keia moo a ma ka inoa makua aku ka hooholo loa ana ana o Kihapiilani, a ua kapu hoi na lii a me na makaainanana aeie e ai i ka Moa a me ka Anae.

     No ka mea, ua like loa ka iwi o ke poo o ka Moa a me ka Anae me ke ka @, a ma ia ano i kapu ai na lii a me ua kanaka i pili ia Kihawahine a na noho ia o hoi e keia mao a puni keia pae moku, a ma ia ano no hoi i kona ai na lii a me na kanaka o na mokupuni a @ mai Hawaii o Niihau, a oiai hoi ke Aliiwahine o na moo e oi noho ana kona noho ana ma kona lua kaalana malalo o Mokuula me kona mana nui.

     Aka, aia oia ihea a me kona mau ohana kino lau e noho nei?

     Ua aui ae lakou a pau mai keia noho ana hou ana o ka lahui, e like me ka hau maluna o ka piko o Maunakea i ka Hooilo.

     Aia nae a hiki mai ke Kau wela o ka la, ua hehee oia a lilo i wai, a nalowale loa aku la, aka, aia no paha he mau hoomanao ana ae i ko lakou mau inoa ma ka lohe mai i ka olelo a na makua a me na kupuna.  he pili lakou i keia moo e olelo ia nei.

     A e hoola aku no auanei ka mea i pili a me kekaho mau mea e ae i pili a me kekaho mau mea e ae i pili ka hanauna hou o ka poe i lawe i ka Nupepa Kuokoa o ka A. D. 1884 o Kihapiilani, e loaa no ka moolelo o keia moo Kihawahine i hoopuka ia e ka mea nana keia moolelo.

     Nolaila, e waiho kakou i keia mau hoakaka ana, a e hoi hou aku ka oelo ana i ka mea nona keia nanea, a me ka holo ana aku o ka huakai alii no ke kai ehuehu o Pailolo.

     I ka manawa a ka eueu Makanikeoe i hanu hele aku ai no na mana lehulehu o ka lua o Kihawahine i ka wa pakele loa, ua huli hou aku oia no uka o Auwaiawao, aia mauka aku o ka pali o ke kula nui o Lahina Luna, ua loaa aku la i ka eueu he wahi puka e hamama mai ana ma ke pali, nolaila, ua hoomaka koke oia e komo e ike pono i kona ano a me kona mau ano.

     A iaia i komo aku ai iloko o ua lua nei, aia mawae a loa aku.  he wahi puka uuku loa e hiki ole ai ke komo aku kekahi mea kino kanaka maoli, aia nae, ua lilo ia i mea ole ia Makanikeoe, a ua kamoe loa aku oia a puka ma kela aoao o Kanaula, he lua pololei loa keia ma ka hele ana, a he wahi lua keia no kekahi poe pio e pee ai no ka wa e kana ai, aia ma kekahi kaua i ka wa kahiko, ua holo pee aku kekahi poe kanaka me na wahine a me na keiki, a mahope o ko lakou pee ana maloko o ua lua nei, ua ike ia e @ poe kanaka kiu, a no ia mea ua pani paa loa ia ka puka ma ka aoao ma Kauaula i na pohaku nunui, a o ka puka ma Auwaiwao ma o mai o Lahaina Luna, ua ho-a e mai la i ke ahi e ka poe o ka aoao i lanakila, a o ka uahi o ua ahi ia ka mea nana i luku i na ola kino uhane a pau i ka make ma ua lua nei, a mahope o ko Makanikeoe ike ana i keia lua, ua hoi aku oia a hui me kona kaikuahine haku Lani makai o Lanikeha.

     O ka manawa ona i hiki ai makai, oia no ka manawai liuliu ai o Laukaieie a me kona ohana e au aku no ke kai kaulana o Pailolo, a oiai hoi ka ua nohea kaulana o ka Malu Ulu o Lele me kona mau hoa o ka ua paaupili a o kona muli pokii kaikunana kekahi, oia hoi o Luaehu kahi hoi i hana ai o ke Kumukanawai mua loa o hawaii ma o Kamehameha III la.

     A o na poe kaikamahine kaulana a me na keiki kane o Lahaina ua akoakoa mai la lakou a pau ma kahi o na malihini e noho nei, a ua kaukoo pu mai la lakou a hiki ma Keawaiki no ka haawi ana mai i na oleo hope loa, a mahope o na papa leo ana, aia hoi, he uhi ana na ka noe a olapa mai la hoi ka uwila me na leo hekili e hoohakui ana, oia ka manawa a Laukaieie a me kona ohana i haawi aku ai i ko lakou aloha hope loa me na hoomaikai ana no lakou, a nee mai la ka huakai no ka ilikai mawaena o Maui a me Lanai.

     Oia no ka manawa a Makanikeoe i kaawale mai ai, mai kona kaikuahine haku mai, a me ko laua mau ohana a pau, a ua huli hele aku oia no Lanai, a ua hiki mua aku oia ma Maunalei, a ua loaa iaia he wahi puka o kekahi wahi lua a puka koke aku no ma kahi i kapaia o Keahiakawele, a ua huli aku oia ma ke ala moana a hui pu me ka ohana mawaho mai o Kaunakahakai.

     Mamuli o ka lilo ana o ke alakai i na mahoe o Maunaloa, a me ko laua kaikunane, a e like me ko lakou hooholo ana i ko lakou mau manao, ua kaua iki ia ka pae aua aku o ka huakai iuka o ka aina no kahi manawa, a ua hoouna mua ia aku o Kaana mamua iluna o ko lakou wahi ponoi ma Mauna Loa, a e like me ke kupanaha o ko lakou mau makua ponoi, ma ke ano he mau mana kupua mai kinohi mai, a e like me ka lehulehu oia ano lahui, a ua lilo ka olelo a Kaana i mea hoolohe ia e kona ohana me ka me ka emoole loa, a ua ike ia i kela manawa ka loli ano e ana ae e ke kuahiwi o Mauna Loa me he a ana la o ka Pele i Kilauea, ka hele a papa ka wena ula oloko o ka lewa, aole hoi ma ia wahi wale no ua nee ae keia mea kupanaha ma ka puali o Kaluakoi a me ke kaha o Ililo, aia ke huli aku la iluna o Kalae me ka pahaohao o na kanaka.

     A o kahi i hoomaka mai ai o keia mea kupanaha, oia no kahi oi loa aku o ka hana ano e a ko laila mau mana kupua, ua like me ka hookahe a wai ana o ka Pele iluna o ka aina, a e lele ana hoi kekahi mau malamalama ano e i o a i anei me he uila i ka maka o ka opua, oia no paha ka mea i haku ia ai keia mele o ua poe aiwaiwa ala o ia aina. 

     Ua puhia mai la o Kalaeloa

     Ua ula loa ke kai o Hoolehua

     Heaha ka uku a nei makani

     I hao ai oe i ke kai

     Moe wale ai ka ia o Hilia.

     Mahope iho o keia mau mea ku paianaha e ike ia nei ma Molokai a puni, ua ike ia aku no hoi he mau mahele o na mea kino hoopahaohao e iho mai ana mai luna mai o ka piko o Mauna Loa, a oia paha kau e ninau iho la e ka mea heluhelu, heaha la ia mea kupanaha?

     Ke hoike aku nei ka mea kakau he mau mea kino laau keia he nui wale, he mau laau kino awaawa lakou, he mulea ma na ano a pau, he mau laau hoi i malama ia e ka poe kahiko i mea hoopoino i ke ola o kekahi poe.

     I ka hele ana o keia mau mea kino laau a hiki makai o Palaau, oia ka manawa i pae pono aku ai ke kaikamahine alii kaulana o Waipio me kona ohana a pau, mamuli o ka eleu o na mahoe, a ua loaa hoi he manawa kupono e hoomanao ae ai i keia mau lalani mele a Kaehu.

     He ukana ka Kilauea.

     Lu ae la i Palaau.

     Kohu auna manu i ke one

     Ka hoholo i ke alialia.

     Aia hoi ma keia manawa i pae aku la, ua huli ia aku la ka huakai e keia mau mana kupua e noho ana iluna o Mauna Loa, a oia ka wa i ookipa ia aku ai ka mea nona keia moolelo me kana ahi kane a me na mea a pau me ka ulumahiehie nui, aole hoi he mau ninau ana ae no na mea a pau e pili ana i na mea ai, oiai, ua lako mua ia i na wa a pau me ka hemahema ole, a ua luana no hoi na mea a pau me na nanea maikai ana aia ma keia home o na Mahoe @ ko laua kaikunane, ua komohia ia iloko o ka puwai o Laukaieie ka hauoli nui a me kana alii kane a me ke 'lii wahine o ka moana kai uli kai lipolipo.

     Aia ma kela manawa a lakou e noho nei, ua eleu ae la na mahoe i na lealea like ole.

     A oiai hoi na kino laau lehua e ulu ana maluna o keia wahi.  ua hoolilo ia mai la lakou i mau mea kino lealea me he kanaka la ke ano ma na lealea hula like ole. a he mea hihiu a kamahao keia i ka maka o na malihini e nana aku nei, a na ia mau mea i hoohala ia mau koena la a hiki wale i na hora liilii o ke aumoe, a ua hoomau ka noho ana o na malihini ma keia wahi a hiki i ka hoomaka ana o ka huakai e hele kaapuni ia Molokai mahope iho o ka hala ana o kekahi @ la maluna o Mauna Loa.

     Ma keia wahi e ka mea heluhelu e huli ae kaua a nana aka i ka eueu Makanikeoe.

     Ma keia pae ana aku la o ka huakai ma Palaau, oia no ka manawa i kaawale aku ai na eueu nei mai waena aku o na ohana ua hele aku oia a hiki ma Kalamaula a ma kekahi loko malaila, ua huli aku kona mau maka a nana ak la no kahi o ka wai e lana mai ana, ike aku la oia i ka puai malie mai o ka wai, a no ia mea, ua manao oia e ike pono ia mea, a ua hoomaka koke oia e hele ma keia loko wai a iaia i huli aku ai.  ua ike aku la oia he lua i noho ia e ka moo alii o Maui i olelo mua ia ae noi, a nona keia lua, o Kaluamoo ka Inoa.

     Aia no hoi he mana lehulehu wale mai keia loko aku ma Kalamaula, a hoea aku ma ke kau wahi o ka Mokupuni o Hina.  a mai keia loa aku no hoi i hookolo aku ai ke keiki a ke aiwaiwa nui wale i noho ai o na pali kaulana o Waipio a hiki i ka loaa ana aku o ka lua ka honu o kauhako ma ka aina e noho mai nei i ka ehaeha a ke aloha poina ole no kahi o ka Lahui e lawe ia nei no ko lakou hopena oia hoi o Kalaupapa a me Kalawao.

     O ka lua kai hohonu i loaa aku la ia Makauikeoe ma Kalaupapa he lua keia i ulu ia e na laau hue ohia ai, a me ke kukui e hoopuni ana i kona mau aoao, a ua mahi hoi a kanu ka poe kahikoi na mea ai e pono ai ko lakou noho ana, a ua hookolo hou aku ka imi mea pohihihi malalo o keia lua, a puka ma kahakai o ka lae o Kahio ma Hoolehua, he puhi kai oia, aia malaila kahi i manao ai ka poe kahiko e noho ana ma ia aina, oia ka puka o ke kai o keia loa o Kauhako.

     A nolaila, e oluolu mai e ka mea heluhelu e hoakaka iki aku ka mea kakau moolelo i ke ano o keia lua, i iilo ai i mea waiwai ka ike ana aku o na hanauna hou o keia au i ke ano o ke au kahiko o ka aina a me ka lahui kanaka, a e waiho i ka olelo ana no Makanikeoe.

     Aia ma ka moolelo o ka hookumu ana o keia Paemoku, aole i ike ia ka@lua o Kauhako ma Kalaupapa, aia noe ma ka moolelo o Pele i hele mai ai mai Tahiti mai, ua hiki ma mai oia ma Nihoa Kaula Niihau Lehua a me Kauai a noho mau ka o Mana, oia hoi o Puukapele, a ua nee hou mai oia ma Wahiawa, a eli iho lo i ka loko kai ia momona o Onomalu, a na hele hou mai a hiki mauka ae o kalae o Makahuea a me Makaulepu ma Koloa.

     Ua kamoe loa mai la ka huakai a ua aiwaiwa nei a Haumea ma Puna a me Koolau o Kauai a hini ma Pilaa ma kahi ana i kapa ai i ka inoa mua loa o Kilauea, a ua ike oia, aole he kupono ia a ke noho ma Kauai no ka papau, nolaila, ua hele mai oia a hiki ma ka lae o Kaena a maluna o Kuaokala ma Waianae ma Oahu nei, a ua kapa hou iho la oia ia wahi o Kilauea ma ma Keawaula a ua hele mai oia a hiki ma kai o Makaha.

     Ua hana oia i puu a hoonee aku i ke kahakai, oia kela puu e ku nai i ka paia o Maunalahilahi ka inoa, a pela no o Puuohulu ma kahi kokoke i maili, a ua hele mai oia a ma Leilono a me Ahaomanu, oia kona hoomaka ana e eli ia Alia a, lilo i luakal hohonu a me kona puka kai o Manawainuikaioo ka inoa, a ua waiho ia ua Pele nei i kekahi mea kamehai e pili ana i kona mau maka, a lilo ae la i paakai, a oia kona mea i kapaia ai o Aiiapaakai a hiki kakou e ike nei.

     A ua olelo ia no hoi o Puowaina a me Leahi Daimana Hila, na keia wahine kupua no ohana, a mahope o kona haalele ana mai la Oahu nei, ua Hiki aku oia (Pele) ma Kalaupapa ma Molokai, a ua hoomaka oia e eli ia Kuuhalo  a lilo i lua kai hohonu a hiki i keia la.

     A ua lilo keia lua kai hohonu i wahi e hoolei loa ia ai na kino make o na lii e noho ana ma Kalaupapa a me na makaainana i pili a kuleana a me na makaainana i pili a kuleana i keia Ina i ka wa kahiko.

     O ka poe i pili ole a lawe aku i kekahi mea make iloko o keia lua, alaila, e hoipuka ia aku ana no ma kela puhi makai o ko lae o Kahio ke kino o ka mea i make a hoolei ia mai e ka nalu a kau iluna o na pohaku a na ka poe hele kahakai e ike mai ia mea, a na ia poe e olelo aku i ka ohana o ka mea i make, a a na lakou e kanu hou ma kahi kupono.

     A oia ka moolelo o keia lua o Kauhako i noii nowelo ia aku la e ka eueu Makanipuahiohio, a nolaila e hoomanao iho oe e ka mea heluhelu e ike hou aku ana no oe i na wahi i hoike ia ae la.

     Aole i pau.

 

NA PIO NO HAWAII.

     I ka Poalima i lawe ia aku ai na pio aloha aina, e hoohana ia ai ma na alanui o Hawaii, e hoomaka ana mai Hilo aku no Puna, a ma keia huli i ka akau no Hamakua.  Uluwehiwehi ka uwapo o Kinau moku, i na ohana, na pili, na hoaloha a me na makamaka o ka poe e lawe ia ana no na kuaaina.  Nui ke aloha a me ke kaumaha o na mea a pau i ka ike aku i ko lakou ohana e hele ana ma kahi mamao aku mai ko lakou home e hooko i ka haawina o ke kanawai maluna o lakou, aka ua hiki no i na mea a pau nona kekahi pili o ka poe e hele la e hooko i ka hopena o ka lakou mau hana i hana ai no ke aloha aina a no ko lakou mau pono lahui, ke haaheo ae, a ke hoomama i ko lakou hoomanao ana no ko lakou mau makamaka a hoahanau e lawe ia 'la e ka ihu o ke Kinau, a e paialewa ia la e na ale o ka moana aole ko lakou hoopai ia ana a hoohana ia ana, ua hoopaiia a ua hoohana ia no kekahi hana e hewa paha i ku i ke ano o na karaima ino.  Ua pio lakou no ke aloha aina; aole no ke kuko pono pilikino iho, aole no ka powa, pepehi kanaka, aihue a hana karaima e ae, e like me ke ano i kamaaina ia kakou o ia mau ano hana, aka, ua pio lakou malalo o na hana a me na kumuhana i ku i ka mahaloia, a i hiki ole no hoi i ko lakou mau hoa paio ke ahewa maoli iho a ke aua iho i ko lakou apono ana, me ka olelo ana iho, ina no o lakou ma kahi o ka poe i hoopai ia, a e hoohana ia la, ua hana no lakou e like no me ia i ike ia no na Hawaii.

     O makou kekahi i komo kino iloko o keia ehaeha me ka lahui.  oiai o ko makou io ponoi kekahi e lawe ia 'la, e hooko i ka mana o ke kanawai, aka, e like no hoi me ka ehaeha i loohia i na mea a pau, nolaila, aole o makou kuleana e kaniuhu ae ai.  Ua hana aku no kela keiki keia keiki, kela kane keia kane, kela makua keia makua, mamuli o ka lili o kona naau nona iho i kona kuleana hanau paa, a me kona aloha aina, e like me ka lakou i koho ai.  Ua haule ko lakou manaolana ma ia hana ana, aka, ua ola nae ka inoa lahui ma o lakou e hele la, a ua aloha no hoi ke Akua i kona ae ole ana e hoohaule aku i kekahi kino kookahi o lakou i ka make, oiai lakou e paio ana no ko lakou mau pono a no ka pomaikai o ko lakou mau lahui.

     Nolaila, aole kakou e kaumaha palena ole no keia poe e paa pio nei no ke aloha aina  He inoa ko lakou, a ua kupono lakou a pau e lilo i mau hanai na ka lahui Hawaii, mai Hawaii a Niihau, a e ike ia mai hoi ma na wahi a pau a lako e lawe hele ia ai.

     Aole makou i ao aku i na keiki e hele i ka lakou hana i hele ai, aka, ina ua ikaika ia mea he aloha aina iloko o lakou, a me ko lakou mau hoa, a ua hele lakou aole ia he mea no kakou e hilahila ai, a e uwe kulolii ai.  Ua ola Hawaii ia lakou, a ua pio hoi ka olelo hoohaahaa i hoopuka ia, he lahui hehe wale ka lahui Hawaii.  He opiopio ka nui o keia poe i paa pio no ke aloha aina, a he manaolana no ko makou, mahope o ka hooko ana o ke aupuni e ku nei i ke kanawai, e hana aku ana no lakou i kekahi hana maikai maluna o ka poe pio aloha aina.  Aia ke Akua ke kiai nei i ka hana a ke kanaka maluna o kona hoakanaka, a ina e hooi wale aku kekahi i ka hana maluna o kekahi mamua o ka mea kupono, nana no e hooponopono hou mai i na hana a kanaka a e ike no kakou i ka nani o ka ka Makua Lani mau hana no ke kanaka ana i hana ai mai kinohi mai.

     Ma na wahi a pau a na keiki e hele ai e ukali aku ana no ko "KA LEO O KA LAHUI" a me "KA OIAIO me oukou, he LEO AO i kukulu ia maluna O KA OIAIO.

     Eia iho malalo nei ka papa inoa o ka poe pio aloha aina e lawe ia aku ana no Hilo ma ke Kinau i ka Poalima nei.

     Wm. Joseph, Wm. Kauwenaole, Wailama, John J. Matthews, Kaniela, Nakaikuahine, Joe Clark, Kahalewai, Inoaole, John Kekaula, John Wise, Jos. Hoopuuaiki, Haha, James H. Bush, W. C. Lane, Patrick Lane, Sam. Hookano, J. T. Anupau, Kane Ulu, Henry Mahoe, Paulo Hokii, Heny P. Kaohi, John Piko, Kini J. Mahue, Sam Kaaea, John Lilikoi, H. K. Kanehe, Keki Kipela, Mahoe Aina, Hikilea, Keoho, Keliikuewa, Kahihikolo, Kema Kekipi, Kahoomanawanui.

 

KA HIHIA PEPEHI KANAKA.

     Ma ka noho ana o ka Aha Apana o keia kulanakauhale no ka noonoo ana i ka hihia o Patrick Cullen, kekahi o na keiki hapahaole mai Kaalaea mai, Koolaupoko ae nei, no elua ae nei la, no ka hihia pepehi kanaka, ua hooholo ka Lunakanawai Petty, e waiho aku na ka Aha Kaapuni e noonoo.

     Nolaila, ma ke kakahiaka iho la o ka la i hala iho la, i noho io ai ia Aha, e noonoo no keia hihia ano nui, e pili ana i ke ola o kekahi kanak i pepehi ia.

      Ua hahana ka paio ana o na loio ma na aoao elua a o J. A Magoon ka loio ma ka aoao o ka lawehala; ua noi aku oia e ae ia mai ka lawehala malalo o ka bona e hookuu ia mai mawaho nei, a hiki i ka wa e noho ai o ke Kau Kiure iloko ae nei o ka malama o Mei.

  

PAUAHI MA EWA.

     I ka wanaao Poalua nei, Malaki 19, ua pau i ke ahi kekahi kupa a kamaaina o ka ia Hauamleo o Ewa ae nei, nona ka inoa Napeaewalu, mamuli o ke ahi koe i ae i kona paku ma ika.

     O ke kumu o keia pau ana i ke ahi, mamuli no ia o kona koe ana i ke ahi, aka, ua haki-pu akiu la ka laau ahi a hoomaka koke ae la e a ke ahi.

     He mai ko keia kamaaina, oia hoi he lolo, a ma ia ano oia i poino ai, a hiki ole iaia ke hoopakela ae iaia, a o kona wahi i poino ma ke kua a me kona lima lolo.

     Ua kahea no oia i na kokua, a hiki i ka wa i ala mai ai kana kaikamahine a me ka wahine a me kekahi poe e ae e hoopakele i kona ola mai ke ahi mai.

     A i ka wanaao o keia la, (Poalima) Malaki 22, i kuu mai ai oia i keia ola ana, a moe aku la i ka moe kapu o Niolopua.  O ka nui o kona mau la ma keia ola ana, ua hiki aku no ia i ka palena a ka Buke Nui i hoike mai ai.

     Me ka ohana o ka mea i hala e aku la, ko makou ulono ana, oiai, he ao keia no na poino weliweli he nui.  E hoomaha ia oukou ma o ka Haku 'la.

     Luuluu Hanalei i ka ua nui

     Ua o'i ku i ka nahele o Koiauana

     Hoopeepee ke aloha pee maloko

     Hai ka waimaka ha@ini mawaho

     I ikea aku i ka uwe ana iho

     Anoai wale - .

 

MAKE I KE KAI.

     Ma ka la 9 0 Maraki nei, ua poino iho la ke ola o kekahi wahine opio i ke kai, ma Kukaiau, Hawaii.  Ua hele aku keia wahine me kekahi mau wahine e ae i ke kui opihi ma ka lae kahakai pal@.  Ia lakou e kui opihi ana, ua lilo aku la kekahi i ke kai a ua paki a lulumi ia iho la oia a make.  Ua lele aku hoi ke kane a keia wahine e hoopakele i ke kino i kona lohe ana ia wa koke no, a pakele mai kona ola me ke kino make o kana wahine.

     Pomaikai ka poe i loaa mai i ka make e noho aku ana me ke kiai a me ka makaukau, maluna o lakou ua manalo ka make, a ua noa ka weliweli o ka lua kupapau.

 

HALA HOU NO MAO.

     He keu keia a ka pule nui o na make o ka poe kamaaina o ka aina.  Ma ke kakahiaka o nehinei, o ka hora 8 hapa ia, ua kipa ae la ka Anela kaiewa o ka make, ma ka ipuka hale o Timothy Sullivan, kekahi o na kalaiwa kaa pi-o eleu o keia kulanakauhale.  He elua ae nei pule o kona waiho ana iloko o ka nawaliwali, mamuli o ka loaa ana i ke anu a me kekahi ano mai e ae, nana i hoonawaliwali mai i kona kino.

     Ua hanau ia oia maluna o ka lepo o Irelani, kahi nona kela poe e hakaka mau nei no ko lakou pono iloko o ka Ahaolelo o Enelani.  He 42 ka nui o kona makahiki a make aku la oia.

     Ua hiki mua mai la oia ia nei he 11 makahiki i hala ae nei, a he hoahanau kona e ola nei malalo o ka inoa John J. Sullivan, o ka Hui kaa Fashion Stable.

     He lehulehu o na poe i kau maluna o kona kaa, i hiki ole ia lakou ke hoopoina i kona hooko pololei ma kana hana, a aole no paha ona enemi ma keia ao. He wahine a me ekolu keiki kana e o nei.

     Ua manele ia aku la kona kino no ka ilina mau o na mea a pau e waiho ai, e like me ka ka buke nui hooweliweli.  "E hoi no ka lepo i ka lepo, a o ka uhane i ka mea nana mai."

    

KA UKU O KA HOOPONO.

     Ua ike iho makou maloko o ka nupepa Avataisa, i na hoohanohano a me na makana i haawi ia i na luna e ka Oihana Makai.  He luana paina kai haawiia aku i ka Ilamuku Hikikoki i ke ahiahi Poakahi iho la, mamua o kona hoi ana no Hilo e hoomaha ai.  Ua makana ia aku hoi ia Kapena Parker Waipa, he $500, a i na Kapena Makai, he pa $100.  O keia ka mua o na hana manawalea, kuonono i hana ia aku e ka mana aupuni Hawaii i kona mau kauwa lawelawe oihana.  I na au mamua aole i ike ia e like me keia.  He mau hana kupono no keia ma ka aoao o ke aupuni, ka hoohoihoi aku i kona mau limahana, i hooko pono i kana mau hana me ka hoopono a me ka hopo ole a hoonunuha.  He mau luna hou aku no koe a makou i ike ai, ua kupono e hoomanaoia, oia hoi na lunakiai o ka Hale Paahao o Kawa.  Ua nui no ka luhi oia poe ma ka lakou hana a heaha hoi ke hewa, ke hoomakili iki iho na haku i kau wahi makana na ia mau kauwa.

 

KONA KUONOONO.

     He mea ku i ka mahaloia ko makou ike ana iho, ua noho kuonoono ko kakou makamaka P. P. Kanoa, i hele aku la ma kela aoao o keia noho ana.  Ua hoike ae ka poe i ike, ua waiho iho oia i kona waiwai i hiki aku i ke $75,000 no kona wahine, a na ka wahine aku hoi e malama ka laua mau hanai kaikamahine.  O ka Hawaii hookahi keia i imi a i hookuonoono iaia iho i hiki aku kona huina waiwai i keia helu, me ka hamamamau no hoi o kona ipuka hale a me kona papa aina i na mea a pau.  Mai ka Lani iluna a i ka lepo o lalo.