Ka Loea Kalaiaina, Volume III, Number 42, 28 October 1899 — KAHUAIKI SONG. [ARTICLE]

KAHUAIKI SONG.

SOLO 1—Nani wale o Kahuaiki Kela wai huihui mapuna Ilaila oe kuu i ka nahe Ka iʻi oe lawe malie. HUI. 2—Hoolailai na Manu Inuwai Honene lua i Maluaka O ke a-ka lawe a ka Inuwai Poniu poahi lai kanahele SOLO 3—E aha anu o Kukaniloko Kela uka lipo noho i ke anu Maewa luhiehu i ka laukupukupu I ka nani weo ula o ka lehua HUI 4—Aohe tuna o ka wai o Kuaikaua A he wai inu ia na ke Kioea Hoi ae ka nani i ka wai mapuna Ka nani wai hui o Kahuaiki

A hala o Waipio, a hehi aku o ke kula o Keonekuilima, o ke ka wiliwili mai o ka pua o ka ma'o a me ka popohe mai a ka ilima ku nahele, "Aloha ae la ka aina" wahi a ua Laniloa nei i puana ae ai. Oia kaukoe wale no ko ia nei a hiki ana i kauhale, e noho mai ana no na makua me ke kaikuahine; a o ua makua hoi ua hele a kanikoo, no ka mea he kahiko. A mau na ihu a uwe iho la, No ka mea, he loihi ka manawa o ke kaawale ana akahi no a hui hou a ike aku he mau makua a he kaikuahine. Ke uwe nei, ke ka nei ka hupe, ua hele a nae iki i ka nui o ke aloha. A oia ka ka meakakau i hoomanao ae ai i keia mau lalani mele a na loea haku mele kahiko, penei: Komo mapu 'ena i ke kuahiwi Mapu ka manawa i ke aumoe I ka wehena o ke kai e--a o--e--A ke kahikuhi ana o ka la Hiki hiki ae la i Haehae Ke hoi ae la i Awalau Hoopunana iho la i Makanoni Ke lohi la i ka papa o Lohi ---e Akahi no ke aloha ia oe --- la Ua pono no hoi oe -- la -- A pau ae la ka uwe ana, ua mo'a mai la ka puaa, o ka ai iho la no ia a maona, a kuu iho la ka nae. Pa no ka ninau a kamaaina Heaha ka huha o ka hiki ana mai? (Oia hoi heaha ka manao o He huha no ko'u i hele mai nei: (oia hoi, he manao ko'u i hele mai nei), ke ae ia mai nae hoi e Papa a me Mama, a me oe e Kuahine, alaila, ua pono loa a makepono hoi keia aueloa o ka hele ana mai nei. Oia keia: I kii mai nei au ia kaina Pua-amaama, na'u hoi kekahi lepo-i-a ona, no kela aina i-a ole a'u e noho mai nei, he ahona ka ka Ohiki aumoana ola ai ka nohona o kela aina. E Meaheluhelu. Ma ke olelo ae la a Lanilua ia wa--i waia ai na Laie Elua i ka nele i-a ole a hiki i keia la; aole no ka nele i ka i-a, he i-a no ko kela aina, aka nae, oka amaama ka mea i nele, a oia keia kuakai a Laniloa a kaua e ike nei. Ua kulou iho la ke poo o Kaulu ilalo me he la e noonoo ana oia, a loihi, ua ea ae la kona poo a pane mai la: Ua pono. Eia nae ka mea pono ole, e auana ana ka i-a a olua ma ke ala e hele aku ai. Nau ana no anei e lawe, a mahea aku oe e lawe ai? Aole na'u e lawe, na kuahine no e lawe ae, wahi a Laniloa i pane aku ai. Ma ka lae o Makapuu oia e hele ae ai a hiki i Laie i kahi a'u e noho nei me ka'u aliiwahine. Ina pela ua pono, wahi a Kaula i pane mai ai ia Laniloa. E noho liilii ana ka hoi ka i-a

a olua ma na Koolani heaha ia hoi auanei ka hewa o ia, o ka nui ka hoi o ka poo nana e ui ka i-a, aole hoi na Ewa wale nei no hoi e ai ka i-a. E ai o Oahu a puni i nei i-a. Ae, na pono. Ahea oe hoi? Aia i ka la i o Laaukukahi. (ua like hoi ia me 18 la maa a Hilo aku, mai ka haalele ana ia Laiea a me ka haalele ana iho ia Ewa) Oia noho o ia nei a hala na la Ekolu, a me Ekolu po, ua haalele iho la oia ia Honouliuli no Laie i ke ao o Laaukukahi. No ke kaikuahine hoi. Ua haalele iho oia ia Honouliuli i ka la i o Kaloapau. Oiai oia e makaukau ana no ka huakaihele no Laie, ua mahele hapaluaia iho la ka i-a, o na i-a e hele ana no ka hua kaihele ua kaawale ae la lakou, a o na i-a noho iho noho iho, ua kaawale ae la no hoi lakou. I ua kaikuahine nei o Laniloa i lele ai, ua hele kino kanaka aku la no oia mauka nei o ka aina, a o ka i-a no ma ke kai ae. Ma Puulaoa keia hoomaka ana o ka hele maluna o ka waa a pue ma kela aoao o Kapuaikaula. Ia Awawalei e hele nei, ke hele pu nei me ka i-a, ke puka mai la ka i-a mailoko mai o Honouliuli ma ke ano huna, aole he lana ae iluna. Ua hele hohonu ka i-a a hiki i ka puka ana iwaho o Keaalii; alaila, lana hele ae la ka i-a iluna o ka ilikai. I ka ike ana'ku a ko uka poe i ka wena ula mai i ka ilikai, ua uwa ae la ka pihe a haalele wale. Ke mau la no ka hele ana o Awa walei mauka, a moe aku i Kaluahole. Ia ia nei i moe ai i uka, ua moe mai la no ka i-a i kai. Ma ia moe ana ia po, ua auana aku la kekahi poe i-a, a noho loa iho la ilaila. Pela i noho mau ai ka anae holo ia Waikiki. A ao ae ia po, o Kane ia la. Ia la a po, moe aku la oia i Kaneohe i kai o Nuupia; a moe no hoi ka i-a iwaho o na Moku-manu. Mamuli o keia moe ana o ka i-a iwaho loa aohe pili loko mai, pela i nele ai keia mau wahi i ka anae holo ole. A ao ae ia po, no Lono ia wanaao a me ia la. Ia la, ua hele loa aku la no o Awawalei a noho iho la no ka i-a i na Mokumanu, oiai he loa ke alahele a ke punakinaki ae la na wawae. Ia la a po, moe i Kahana: Alaila, hele hou mai la kekahi hapa o ka i-a i hoolulu ai i na Mokumanu, a ao ae no Mauli ia la. Ia wanaao a me ia la ana e he le hou aku ai, he manao awiwi loa aia ka pono o ka hiki i kauhale kamaaina, me ka nana ole ae i ka maloeloe. Ia la a po, hiki aku la o Awawalei i kahi o La- niloa ke kaikunane a hoaumoe iho la ia po ma Laie. Ia po a ao ae o Muku ia la. Ma keia la i hoonohoia ai ka i-a ma Laie a paa loa a hiki i keia la. O keia iho la ka moolelo o ka laweia ana o ka i-a a hiki i Laie e like me ka makemake o Laniloa, a pela iho la i loaa ai ka amaama ia Laie.

Ma keia wahi, e haliu ae kakou a nana aku no Awawalei ke kaikuahine o Laniloa, a me ka Puhi e noho nei me kona hanau muli He Eha la o ko Awawalei noho ana me kona kaikunane ma Laie, a huli hoi mai la oia no Ewa nei. Ma keia hoi ana o laua, aole lana i hoi like e like me ka hele ana mai o lakou. O ko laua la i hoi mai ai, oia no ka la o Kulua, oia ka la a me ka po mahope o ko laua haalele ana'ku ia Laie, ka home o kona kaikuaana Laniloa. Ia laua e hoi nei, aole laua i hoi ma ke alanui hookahi. O ko Papapuhi alahele moana i hoi ai, ma na koolau no oia i hoi ai ma ke ala no ana i hele mai ai me kona Pokii Amaama a noho ai ia Laie no ka manawa mau loa.

Ia Papapuhi e hoi nei no Ewa i Kaihuopalaai, ua hoea aku la oia ma ka lae o Makapuu, ilaila oia i halawai mai ai me kekahi puhi no Kahuku keia puhi a e hoi mai ana oia no kona aina hanau, o kona alahele mai Molokai mai mai ka lae ma oia Kalaau. He wahine keia puhi, i Kauakaulua kona wahi i hanaiia ai a nui, a hiki i kona haalele ana ia Kahuku. Ia la no o Papapuhi i hiki ai i Ewa me ka puahi nui. A o ke kaikuahine hoi o Awawalei, ma Waialua kona alahele i hoi ai no Ewa. E na hoa hooheno o keia moolelo. Mai olelo iho hoi oukou e---ke hoopunipuni loa mai nei ka hoi ua moolelo nei; Aole hoi pela, e hoomanawanui iki iho hoi, a mai a'o koke iho hoi i ke kunukunu koke iho. A penei i loheia ai ka moolelo o keia Puhi e oleloia nei: Ua loheia keia Puhi ia Kapapapuhi i hiki ai i kauhale a kamaailio ai i ka moolelo o kona hoi ana mai a me kona halawai ana me keia puhi. He puhi kamailio no keia i lohe mai oukou, a ma Kaulukuwaho a me Apokaa kupa wahine i olelo ae a lohe ai na mea a pau. A nolaila i hoomanao ae ai ka meakakau i keia mau wahi hooheno o ka puhi. "He aloha ka Puhi i ka olelo mai, O-u kela, Laumilo keia, O Kawela hoi au, o ka puhi umiumi."