Hawaii Holomua, 2 May 1891 — KELA A ME KEIA. [ARTICLE]

KELA A ME KEIA.

Kinipopo ko keia uaina la ma Makiki. Aloha! Na Hoa Kalaiolelo o ka Papapai. HAWAII HOLOMUA ka ulumahiehie o keia la - heahea ia mai. Mai poin i ka makou nupepa Puka La e pahee aku ana i ka Poakahi. I ke awakea Poalua ae nei e hele aku ai ka Auseteralia no Kapalakiko. Ke uhi ia nei oluna iho o ka Makeke hou ma Ainahou me na pili hao. Ke pii ae nei ka holomua o ka hale uinihepa hou ma Alanui Marine. He 16 ka nui o na heihei lio ma ka la 11 ae nei o Iune, ma Kapiolani Paka. Ua hookohu ae nei ka Ilamuku ia Mr. J. A. Mehrtens i Hope Ilamuku no ke Aupuni. Ke hoomakaukau nei ka hoomoe ana i na paipuwai hou no ka luawai o Makiki ae nei. O ka nui o na helu o ka Telepone hou Mutuala he 687, a o ko ka Hui Telepone Bele hoi he 523. Ma ke kakahiaka o ka Poalua nei i ku mai ai ka mokuahi Auseteralia mai Kapalakiko mai. Ma ka auina la Poalua iho nei i hoolele ia aku ai na limahana Iapana ma Mokuakulikuli. Ua paa loa kahi poino o ka uwapo hoopili moku o ka Hui o Waila Ma makai o Ainahou. He $17,000 a oi na koi a ka poe aie i ka waiwai halekuai banekarupa o W. H. Daniels o Wailuku. Nui ka mahalo o kekahi poe i holo ai me ka Moiwahine no ka maikai o Kalaupapa me Kalawao. Ua hoomaha ka wiliko o Kipahulu aole e nome hou kona mau enegini a piha pono ka mahina hookahi. Ua pau iho nei i ka hana ke alanui o Manoa malalo o ka hoohana ana a ka Luna Alanui o Honolulu. O ka nui o na ma'i e noho mai la i Kalawao i keia wa he 1,200, a o ka nui hoi o na kokua he 200 a oi. I keia pule ae paha e pau pono loa ai ka hana ia ana o ke alanui o Kalihi a Keoki Makamu ma e hana mai nei. Ua makaikai ae kekahi poe ma ka mokuahi Auseteralia i ka kakahiaka Poalua nei i kekahi moa kane nui ano e. I ka Poakahi ae nei e hoolohe ia ai ka hihia o T. E. Evans, no kela mau pahu aniani (opiuma) imua o ka Aha Hoomalu. Ma ka hihia kipaku a Rosina K. Manaku kue ia Mrs. Moanauli a me kahi poe e ae, ua hooholo ia ka pono no ka aoao hoopii. O ka nui o na lilo o ke Aupuni no ka uku ana aku i ka poe mea aina no ka hoakea ana ia alanui Beritania, he $9,949.92. Ua hoomaka ia iho nei ka hana ia ana o ke alanui Kuakini, oia hoi kela alanui oki hou e holo la mai ke alanui Nuuanu ae a ke alanui Liliha. Iluna iho nei o ke Alahuki moku kahi moku kuna hoopahaohao nana na eke opiuma one, a ua hookuu ia mai i ke awakea Poakahi nei. Ke hoomau nei no na poe ha'i poe-ole lo o na alanui i keia mau awakea. O ka mea ike la hoi i ka hana pono a hana ole, o ka hewa ia.

Ma ke kakahiaka poniponi o ka Poalua nei i hookomo mai ai ka mokuahi lawe paahana Iapana Yamashiro Maru me na limahana Iapana he 1,090. E hoomaka ia ana ka hana hou ana o ke alanui Pali o Nuuanu iloko o keia mahina, malalo o ka hooponopono ana a Mr. J. R. Meyers jr. Ua kapu-kai kekahi mau keonimana i ka po Poakahi iho nei, mahope iho o ka haalele ana aku i ka oneki o ka mokuahi Kalaudine. Ua lilo ae nei i ke kuai ia e Mr. A. White ka hale kuai ki-ka a hale biliodi hoi o ke 'Lii Ahaolelo Makate, e ku nei ma Alanui Papu. O ka makamaka mea hale hoolimalima i kupono no kekahi ohana uuku e kipa mai i o makou nei. Ua makemake ia i hale noho kupono. I keia pule ae e pau pono loa ai ka hana ia ana o ke alanui e holo la mai Waialae aku a hiki i Niu, malalo o ka hoohana ana a Mr. Charles Lucas. Ua ike ia mai nei e kekahi haole kilo hoku o Kapalakiko, he hoku welowelo, e nee kokoke aku ana i ka la. Ua kokoke keia i Hawii nei, aole nae he ike ia. E hoolilo ia aku ana kela pali mahope pono o Puowaina i kulanakauhale. Ke kuai ia mai nei nan apana pa hale e kekahi poe a o ke kuku mai koe o na hale. He mau kakahiaka i'a keia o Ulakoheo, e ole nae ia hala ka la inai ole o ko ke kulanakauhale nei noho'na, a ina hoi ma ka hoomaewa ana ae, aole ia he i'a he ola. Ua lohe mai makou o ka avalike o na lilo o ka Papa Ola no ka mahina hookahi, aia no ia mawaena o eiwa a me umi tausani dala i kela a me keia mahina. Ua olelo ia, ma ke ku ana mai o ka mokuahi Mokolii i kela po Poalima aku nei, ua hoea pu mai la he 20 mau pahu waiho lole; ua pau nae i ka nalo ma na kuono pohihihi o ke kulanakauhale nei, Opiuma anei. Ua haawi makana mai o Hon. H. P. Balauwina he $1,000 i ka Papa Hawaii a he $500 no ka luakini Pukiki o Honolulu nei. Ua haawi aku nei o Theo H. Davies, Esq., he $500 i ka luakini Pukiki ma Hilo. O kela wahine haole i hopu ia ai me na tini opiuma maloko o kona poli, i kekahi po mamua, ua hoopai ia oia imua o ka Aha Hoomalu he $200, a ua uku koke iho la no oia a ku ae la a hele. Pokeokeo no ka mea a ka palahu.

Ke hoea mai nei na hua ai hookonikoni kileo o keia kau ohi hua, a ke ike ia aku nei ma na makeke o kakou, a o ka oi aku no o na ipu haole, mohala ka houpo o ka Ia ikiiki. Ma ka auina la o ka Ia apopo e hoolewa ia aku ai ke kino lepo o kela makuahine i aloha nui ia Mrs. Annie Dowsett, a ua makemake ia na hoaloha e komo ae iloko o kana huakai hope loa. Ma ka Poakolu iho nei i kuai kudala ia aku ai kekahi mau waiwai o ke Alii ka Moi make, oia hoi na waa, na waapa, upena a pela aku. Ua lilo ka hale waapa i ka Moiwahine, no $1,001. Ua hoikeike ia ae ma ka puka aniani o ka Halekuai Buke o Kopa he hua fiku nui i kanu ia ma kahi kokoke i ka Halemai Moiwahine, a o kona kaumaha he 7 auneke. Nui kela. Ua kapap ia aku kekahi alanui hou o Kona, Hawaii, o “Kalanipoo Avenue,'’ mamuli o ka maikai o ka hana ia ana. Aole e ole aku la ka maikai, he loea ka hoi no Honolulu. Ma ka Poakolu nei, ua ohiia ae na lako hana a pau o ka Nupepa Aurora ma ka Halewai, no ke kuai hoolilo ana malalo o ka hamare a ka Ilamuku, no ka pomaikai o Gonsalves mea hoopii. O ka lono hope loa mai ka madame Pele mai, ua hoohamama hou ae la kela he lua hou nona e puhi ai i kana enaena he 3,000 kapuai ka loa, a he 2,500 ke akea. Huhu paha ua luahine kupueu nei? Ma ka olelo hooholo a ka Aha Kiure Nieniele no kela pauahi hope loa iho nei ma alanui Nuuanu, ka halekuai o kekahi Pake, ua hooholo ia he pauahi ulia; a e loaa ana i ua Pake ala he $3,000 panihakahaha. He elua haneri a oi palapala ae i hoopuka ia e ka Papa Ola i kela Poaono aku nei no kekahi poe makamaka o na mai ma Kalawao no ka holo ana aku ilaila ma ka Likelike, ma ka huakai a ke Alii ka Moiwahine ma ia Panalaau. Eia ma ke Keena o ka Nupepa HAWAII HOLOMUA, e ike ia ai ke kii o Utopia, kela mokuahi lawe ohua i piholo ai ma ke Kaiwaenahonua, mamuli o ke kuia ia ana e ka ihu hao loihi o 7 anana o kekahi mokukaua Beritania e mo-ku ana ma ke kowa o Gibaraleta. Ma ke awakea o ka Poalua iho nei, ua hopu ia kekahi keiki o ka Aina Pua maluna mai o ka uwapo a Kamika, mamuli o kona hoao ana e mahuka me na pohaku o Kamoiliili, mahope iho o ka loaa pono ana o ka nane i na kaikamahine o ke alanui Maunakea. Ua hoike ia mai ka lono, ua hoolako ia kela moku kue kanawai nona na tini opiuma he 450 tona e kalewa mai nei mawaho o kakou me na pukuniahi eha, a o ka poe oluna he poe aliikoa i nele i ka hana a komo maloko o ka Hui Kue Kanawai Hoopae waiwai Dute ole. Ma ka Poakahi nei i noho ai ka Lunakanawai Kiekie ma ke Keena e hoolohe i ka hihia banekrupa o C. W. Spitz Esq., o Nawiliwili Kauai, a ua koho ia o T. F. Lansing Esq., i Lunahooponopono no ua waiwai banekoruba la malalo o Elima Tausani ($5,000) Dala Bona. Ua lilo i ka Luna Alanui o na Kona Hawaii, oia o Robert Kalanipoo, ka helu ekahi o ke kuehu mua loa ana mai i ka uku o ka nupepa puka pule, Hawaii Holomua no 8 mahina, e hoomaka ana mai Mei aku nei a pau i Dekemaba. Nui ka mahalo. O ka makou koe a hoea aku. E eli hou ia ana ka Nuku o ke Awa iloko iho o keia mahina malaIo o ka hoohana ana a Mr. G. F. Allardt. E hoao ia ana e hohonu hou iho i eiwa kapuai hou, ina e loaa hou ia mau kapuai alaila, ua hiki i ke 30 kapuai ka hohonu, o ke komo mai no ia o na moku nui iloko nei o ke awa. Pakele mahunehune ke ola o Kauka Makalu makua i ke ahiahi Poalua iho nei, mamuli o ka puiwa ana o na wahi lio eleele ona e holoholo mau nei maluna o kahi kaa uuku ma ke alanui Hotele a huli ma ke alanui Anina, a e ole na lima kokua o kekahi haole pakele ai oia mai poino. Ma Honolulu nei, i ka Poakolu iho nei, ua make iho la o Luke Story, (Luke McShane) mamuli o ka ma'i akepau. Hanau ia oia ma Honolulu nei i ka M.H. 1854, a he 37 makahiki me 6 mahina ka loihi o kona ola ana. I ka Poaha nei kona manele ia ana aku no kahi mau o na mea a pau. Oiai o Paulo lsenberg e holokaa ana ma ka aeone o Leahi i kela Poaha aku nei, ua haule iho la kona komo daimana mai ka manamana aku. I kekahi kakahiaka nui ae, ua hoi hou mai la ia e imi, a ua loaa iho la e owaowaka ana i ka onohi o ka la maluna o na huna one o ke kahakai. O ke daimana io ia. E malama ia ana ma ka home noho o ka Mea Hanohano J. A. Cummins, mawaho ae nei o Pawaa, i ke ahiahi o ka la apopo, he ahaaina la hanau no kekahi o na pulapula hooulu hou o loko o kona ohana. Me ke kama nona ka la hanau ke kalokalo a Hawaii Holomua e kulia kou mau la o ke ola ana me ka pomaikai a me ka oluolu. Ma ke ahiahi Poaha nei, ua helelei iho la ma ke alahaka hookio ma Manamana, na kaa lawe pohaku a ke Kaa-ahi Aupuni e hoohikihiki nei, a ua pakele mahunehune kekahi limahana Hawaii mai palahe pu. O ke kumu o keia poino, i wehe malu ia ke kui paa'i na kaa ukana me ke kaa-ahi oiai ke kaa-ahi e hoopaa ia ana, ua hemo e aku la na kaa ukana a lele kawa aku la mailuna aku o ke alahaka a mokaki ana i o a ianei. He lohe mai ko makou, ua loaa aku la ia Robert Kalanipoo, ka hookohu Luna Alanui o Kona Akau a me Kona Hema, Hawaii; me ke kauoha pu e wehe hou ia kekahi mau alanui hou ma ia mau apana. O Mr. Kalanipoo ka mea nana i hana i kekahi mau alanui ma Kona Hema a hoea ma kela huli i Kau, a no ka maikai a me ke emi o na lilo, ua kapaia kekahi o ia mau alanui ma kona inoa, oia hoi, o ke “Alanui Kalanipoo.” He holomua keia ma ko ka Hawaii aoao, a he komo mahalo nui no na keiki o ka oihana Papa-pa'i, no ka mea, he hoa oia no keia oihana, a mai nei aku i hookuu ia aku ai e hana i ka hana a ka lehulehu. Holomua!

Ua makemake loa ia ona wahine Hawaii hanai waiu no kekahi mau bebe liilii. He uku maikai no ke loaa iaia. E kipa mai ma ko makou keena nei ka mea i ike i kahi e loaa ai he wahine o keia ano, a na makou e kuhikuhi aku i kahi o ka pomaikai. Ua haawi ae o Mr. Theo. H. Davies, he ahaaina nui maloko o ka Hotele Hawaii i ka po Poakahi iho nei, no kona poe limahana lehulehu e hana nei maloko o ka hale hana hao o Ulakoheo. He hoomanao ana ia i ka poe paaua o ia kahua mikiala hana. Ua huli papa-lua mai nei o Mr. D. W. Kanoelehua i ka uku o na nupepa puka pule a me puka la HAWAII HOLOMUA, oia hoi he $1.25 no ka puka pule mai Mei nei a pau i Dekemaba, 1891, a he $1.00 no ka nupepa puka la o ka mahina holookoa o Mei nei. He ohohia maemae keia. Eia makou ke hoau mua aku nei imua o oukou ko makou mau hoa Lahui, iluna o ko makou moku hou (nupepa), maloko o ko makou halau hou (keena), me na limahana eleu a poahi, na alii moku hou, ke kanaka hapala inika eleu lua ole, nolaila, aohe he hemahema i koe, o oe wale no koe i ka haalele pau iho i ko kapuahi. Hewaia la? Ua loaa aku i ke kiu hanu meheu opiuma Willie Sheldon mawaho o Kapiolani Paka ka pahu me ka huapalapala ma ke poo "Cabin, Honolulu," a i ka huli ia ana ae he opiuma oloko. O keia ka pahu aniani pahaohao a ka mokuahi Mokolii i lawe mai ai mai Lanai mai. Loli mau mai nei ke kino o ka opiuma i na wa a pau. Aka, e haawi ia ka mahalo nui ia Willie Sheldon. E haiolelo Euanelio ana o Lunakahiko A. Haws o ka Ekalesia o Iesu-Karist0o no na Poe Hoano o na La Hope maloko o Ariona Hale, i ka hora 2:30 o ka auina la o ka la apopo, e unuhi ia ana kana haiolelo e kekahi maheleolelo ma ka Olelo Hawaii. Ma ke ahiahi iho, hora 7:30 ma ia wahi hookahi no, imua o ke anaina i loaa ka makaukau i ka olelo Beritania. Ke poloai ia aku nei na mea a pau e hele ae e hoolohe i kana mau haiolelo ana.