Hawaii Holomua, 2 May 1891 — KA MOOLELO WALOHIA O KA HAKU Moneka Karisto! [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA O KA HAKU Moneka Karisto!

Kakau ia e Alexander Dumas, he haku-moolelo hapa Negero no Farani, a i unuhiia a hooponopono hou ia e Tao Se no ka Nupepa Hawaii Holomua. MOKUNA I. KAHI KULANAKAUHALE O MASEILEHULI HOI I KA HOME. I KA WA e nohoalii ana o Lui XVII. no ke aupuni o Farani, a iloko hoi o na la e hoopaa pio ia ana o NapoIiona Bonepate ka Liona Hae nana i hoonaueue na papaku o Europa holookoa, maluna o ka mokupuni o Eleba, maloko o ke Kaiwaenahonua, oia ka wa i o mai ai na kukuna o keia nanea walohia e panee ia aku nei imua o na poe heluhelu o ka nupepa “Hawaii Holomua.” O ke kahua i hoali ia ai na makili olelo o keia nanea, oia no kahi kulanakauhale o Maseile, e ku ana ma ka aoao hema o Farani ma kahi a na aekai hanupanupa o ke Kaiwaenahonua e haale mai ana me ke kupikipikio. I keia wahi kulanakauhale e lawe aku ai ka mea unuhi moolelo i ko ka mea heluhelu hookamaaina mua ana, a mai keia wahi aku e hoomakaikai hele ia aku ai oia ma na wahi a pau i manamana aku ai na maawe milolii o keia nanea ulumahiehie, a ma ia mau alahele auanei a ka mea heluhelu e hoomahele ia aku ai, ke lana nei ka manao o ka mea unuhi moolelo e hoopihaia ana oia me na hauoli ohohia, e lilo ai Ka Haku Moneka Karisto i punahele poina ole i na kau a pau o kona mau la e ola ai. E hoomanaoia o ka la i hoomaka mua ai na hookaau ana a keia nanea, oia no ka la 27 o Feberuari o ka makahiki 1815. Oiai ma ia la, mamuli o ka hoike ana mai a ka hoailona moku i hukiia ae ma ke towera o ka Hale Kiai o Notre Dame de la Garde (ko kakou Lede Kiai) ua lehau ulumahiehie ae la ka uwapo o kahi kulanakauhale o Maseile, oiai o ua hoailona ala i hoikeia ae ai, he hoailona ia no ka moku kiakolu nona ka inoa o Ferona, e huli hoi mai ana i ka home mai na awa mai o Surema, Trieste a me Napela, kekahi mau awa kumoku kaulana o ka anemoku o Italia. Oiai ua moku la e pae mai ana no ke awa hookomo, ua holo aku la kekahi pailata mai uka aku nei o ka aina, a i ka wa i kaalo ae ai ua moku la ma ke olaelae o Hale Kakela Ka Iwa (Chateau d'If) ua kau aku la ke pailata maluna ona, a oia hoi ka wa a ka moku i komo pono mai ai mawaena o ka Lae Moregiona a me ka mokupuni Riona. Hoomau mai la ka niau ana a ua moku la me ka hiehie nui; aka, aia ma ka hiohiona o ka moku e ike ia ana e na poe makaikai mauka aku nei, ke hoike mai la ia i kekahi kahoaka a hoailona hoi e kahoahoa mai ana he poino kai hekau iho maluna ona, a na ia mea i hooholo pioo ae i ka ninau ana mawaena o na poe makaikai e uluwehi ana ma ka uwapo, heaha la ka poino i kau iho maluna o ka moku ? Imua nae o ka maka o ka mea i kamaaina a maamaalea i na rula hoailona o luna o na moku, ua hiki loa iaia ke hoomaopopo iho, o ka poino a ka moku i hoailona mai ai, aole ia he poino i pili i kona kino maoli, oiai iaia e hookomo mai ana iloko o ke awa e niau mai ana

no oia me ka palanehe maikai a me ka makaukau o kona heleuma a me kona mau pono e ae no ka hoohana ia i kona wa e komo pono mai ai iloko o ke awa. Iaia e komo mai ana malalo o ka hookele ana a ke pailata i kau aku ai maluna ona, aia ke ku la ma kona aoao he kanaka opio nona na onohi maka eleu a makaala e hakilo pono ana i ka oni ana a ua moku la me ka hiehie, a e haawi ana hoi i na kauoha ana i na paahana o ka moku i kela a me keia wa a ke pailata e haawi mai ai i na kauoha. Aia hoi mawaena o ka puulu kanaka e lehau ana ma ka uwapo, e ku ana kekahi kanaka nona na hiohiona i ulupuni ia me ka pioloke, oiai kona mau maka e nana pono ana maluna o ka moku. Oiai ka moku aole i lihi kokoke mai i ke awa, ua ikeia aku la oia e oili ana mai ka puulu kanaka mai a kau iho la maluna o kekahi wahi waapa, kauoha aku la oia i ka mea nona ka waapa e hoe aku no ka moku Ferona. I ka ike ana mai hoi o ke kanaka opio i ke kanaka maluna o ka waapa e hoe ia aku ana, haalele aku la oia i kona wahi e ku ana ma ka aoao o ke pailata, a hele mai la oia ma ka palekai o ka moku, me ka paa ana ae hoi i kona papale ma kona lima. He kanaka opio pilalahi loihi oia, he mau onohi maka uliuli kona, a he uliuli poni eleele ka hooluu o kona lauoho, e like me ka poni eleele o na eheu o ka manu ravena. O kona hiohiona holookoa a pau, e olino mai ana na ouli o ka manao kuoo a me ka uluku ole, na haawina hoi i kiliwehi mau iho i na kanaka ouli pahaohao, no lakou na haawina hanau i kupeeia e ka mana lani kamahao, e lilo ia mau haawina i palekaua no lakou, oiai na la e hakoko ai lakou me na inea hoopilihua manao e lalama ana maluna o keia poepoe honua. I ka wa i kiei mai ai ua kanaka opio la ma ka palekai, ia wa i pane aku ai ke kanaka maluna o ka waapa, penei: “Ae! o oe ia e Dantes? Heaha ka pilikia? Heaha keia ouli kaumaha e hekau nei maluna o ka moku?” “E M. Morela! he poino no—he poino nui a ehaeha no hoi,” wahi a ke kanaka opio i pane mai ai - “Ae, he poino nui, a he poino ia i pili loa ia'u nei! E hai aku au ia oe. Ia makou ma ke ala huli hoi mai i ka home nei, ua poino ia ko makou kapena i aloha nui ia, oia hoi o Kapena Lekere mawaho ae o Lae Civia Vecchia.” “A pehea na ukana?” i ninau piha pihoihoi aku ai ke kanaka maluna o ka waapa. “E M. Morela, ua palekana no na waiwai; aohe pilikia no ia mea. Aka, o ka pilikia nui, oia no o Kapena Lekere.” “Heaha kona pilikia?" i ninau aku ai ke kanaka maluna o ka waapa, me ka mohala oluolu ana ae o kona mau hiohiona. "Ua make oia,” wahi a ke kanaka opio i pane mai ai. “Ua haule anei oia iloko o ke kai?" wahi a ke kanaka maluna o ka waapa i ninau aku ai. “Aole; aka, ua make maoli oia mamuli o kekahi mai fiva iloko o ka lolo, a ua make hoi oia me ka ehaeha nui,” i pane mai ai ke kanaka opio, a ia wa oia i huli ae ai me ka eleu nui a me ka hiehie, haawi aku la i ke kauoha i na luina. “E malama loa oukou! e makaukau no ka hookuu ana aku i ka heleuma.'’ Ua eleu ae la na mea a pau ma ka hooko ana i ke kauoha. Iloko o ia manawa i mikiala ae ai me ka hikiwawe na luina ewalu a he umi paha o ua moku la ma na pe’a, na likini, a me kekahi mau mea e ae i kupono ke hanaia ma ia wa, oiai hoi ke kanaka opio e nana akahele ana i ka hooko pono ia ana o kana kauoha e na luina, a i kona ike ana

ua ku makaukau kona poe kanaka ma na mahele hana e pono ai kana kauoha, ia wa oia i hui hou mai ai i ke kanaka e kamailio aku ana mailuna aku o ka waapa. "Pehea i loohia ai keia [illegible]?" i ninau aku ai ke kanaka maluna o ka waapa. Alaila, pane mai la ke kanaka opio me ka muia ia ana o kona helehelena me ke kaumaha: "Ma ke ano ulia kamahao no i loohia ai oia i keia poino. Ia makou ma Napela, ua kamailio iho la o Kapena Lekere me ka luna kiai awa o ia wahi, a i ko makou haalele ana ia wahi, mai ia wa mai i ano e ai ko Kapena Lekere noonoo. I ka piha pono ana o na hora he 24 mai kela wa mai, ua loohia ia iho la oia i kekahi mai fiva ikaika, a i ka hala ana o na la ekolu mahope iho, make iho la oia. I kona make ana no hoi, ua lawelawe iho la makou i na hana haipule hope no kona kino e kanuia ana iloko o ka opu lipolipo o ka moana kai uli kai hohonu. Ua wa-hi ae no hoi makou i kona kino aloha iloko o kona wahi moe kapolena me ka hoopaa ana ae i elua mau poka no laua pakahi ke kaumaha he 36 paona. Hookahi ma kona poo, a hookahi no hoi ma kona mau wawae, a hookuu aku la iaia iloko o ka moana mawaho ae o ka mokupuni o El Giglio. Ua hoihoi mai nei makou i ka wahine i kana pahikaua a me na kea hoohanohano. He oiaio, na keia mau wahi mea a makou i hoihoi mai nei i kana wahine, i hoike mai ua waiwai no ka haawi ana i ke kino iloko o 10 makahiki [illegible] ana i ka poe Pelekane, a i ka hiki ana mai i ka hopena, ua make no hoi oia maluna o kona wahi moe, e like me kahi poe kanaka e ae, aole hoi ma na kahua kaua.” Alaila, pane aku la ke kanaka maluna o ka waapa, ke kanaka hoi a kaua e ka makamaka e olelo iho ai, oia no ka ona o ka moku Ferona, a kaua e ike nei. "E kuu Edemona, e hoomanao oe he poe wale no kakou a pau e pau ana i ka make, a he mea pono hoi i na poe i lu'a ko lakou mau makahiki ke hookaawale ae i loaa ai he mau makalua no ka poe opiopio. Ina aole pela e ulia ia ai ke au o ko kakou noho ana, alaila, aole auanei e loaa ana na hookiekie kulana oihana ana maluna nei o ka Ferona, a ma na oihana e ae no hoi a pau. Ea, ua olelo mai nei oe, ua palekana no na ukana o luna nei o ka moku.” “Ae; e M. Morela, ua palekana loa, aohe pilikia, a e manaoio mai oe i ka'u olelo. A ke ao aku nei au ia oe, mai lawe oe i 1,000 paona (ma ka helu Dala Beritania, ua like ia me $5,000 ma ka helu Dala Amerika) ma ke ano o kou puka ia no na waiwai o keia kalepa a makou i hoi mai la.” A i ka wa a ka moku i kaalo ae ai ma ke alo o ka hale Towela Poepoe, ia wa i haawi ae ai ua kanaka opio la i ke kauoha: “E makaukau no ka hookuu ana i na pe’a —" Ua hooko ia aku la ia kauoha a ua kanaka opio la me ka hikiwawe loa, a ia wa ua haawi aku la oia i kauoha hou, oia hoi: “E hookuu, a e pu-a i na pe'a." I keia kauoha hope a ua kanaka opio la ua hookuuia iho la na pe'a a pau a pahee malie maikai mai la ka moku imua, me he niau ana la na ka papa heenalu maikai i ka hu'a o ka nalu haki opuu. Ia manawa, pane mai la o Edemona, ke kanaka opio a kaua i ike ae la, e kuu makamaka heluhelu, i ka ona nona ka moku, me kona hoomaopopo ana mai ma na hiohiona o ua mea ona moku la i kona ano ui-ha i ka noho loihi loa iluna o ka waapo: “E M. Morela, i keia wa oe e pii mai ai iluna nei o ka moku, a eia ae o kou kupakako, oia hoi o M. Danegala (Danglars) o kona pii ana mai la no ia mai kona rumi mai, a nana no auanei e hoike aku ia oe i na mea a pau e pili ana i na

waiwai o luna nei o ka moku. Oiai, e nana ae hoi au no ka hookuuia ana o ka heleuma, a kau ae hoi i na kahakahana lole kanikau maluna nei o ka moku.” No keia kono i loaa mai i ka mea ona moku mai a Edemona Danete (Dantes) mai, aole loa oia i kaulua iho no ka lua o ka manawa e pahola hou ia mai ai ona leo poloai mai ke kanaka opio mai. Ua lalau koke aku la oia i ke kaula i hoolewalewaia mai ai e Danete, a e like no hoi me ka eleu o ka luina moku, pii aku la ua ona moku la. I ka hoea ana aku o ua M. Morela la iluna o ka moku, ua haalele iho la o Edemona Danete iaia e kamailio me M. Danegala, ke kupakako o luna o ka moku. O keia kanaka o M. Danegala, he kanaka opio oia nona paha na huina makahiki i hiki aku i ka 25 a 26 paha. He kanaka nanaina ulumahiehie ole oia, he manao hoope wale malalo o kona mau haku hana, he haakei a hookae i na poe no lakou na kulana i emi iho malalo o kona. He oiaio he kupakako oia no luna o ka moku, a no ia mea oia kekahi o na alii kiekie o luna o ka moku, aka, mamuli o kona papahiia ana me keia mau haawina maikai ole, ua lilo oia i mea hoowahawaha nui loa ia e na luina lawelawe o luna o ka moku, oiai o Edemona, mamuli o na haawina oluolu a waipahe i loaa iaia, ua lilo oia i mea makemake nui ia e lakou. I kona huipu ana mai me ka ona [illegible] haawi mai la oia i kona aloha iaia, a ninau mai la: “E M. Morela, ua lohe paha oe no ka poino i kau iho maluna o Kapena Lekere?” (Mai poina no ka Poakahi.)