Hawaii Holomua, Volume III, Number 123, 20 December 1892 — KAAHUPAHAU KUE IA PUULOA. [ARTICLE]

KAAHUPAHAU KUE IA PUULOA.

Hoomauia. Mamuli o na kumuhana i hoike mua ia ma kela pule, e hoomaopopo kakou he mau ouli anei kekahi o ka hoohui aupuni? E nana kakou i ka Mahele Ekahi, oia hoi: E haawi aku ia Amerika i ke awa o Puuloa, i pono kaokoa no hookahi haneri makahiki, i wahi hoolulu aumoku kaua. O ka ninau nua loa oia keia, ina he hookahi haneri makahiki ka loihi o Puuloa ia Amerika malalo o keia kuikahi, alaila, he lahui Hawaii anei kekahi e ola ana ia mau la? E nana kakou, mamua aku o ka A. D. 1820, he aneane hookahi haneri tausani kanaka Hawaii o keia lahuikanaka, aka i keia la he 40,000 wale no ke huipu me na koko awiliwili iloko o ke 70 makahiki, ua pau he 60,000, alaila, e hoomaopopo hou kakou ina he 60,000 i make iloko o ke 70 makahiki i hala, alaila i keia mau la e hele nei oiai o na Hawaii ka oi aku o ka make, mamuli o ka lapaau pono ole ia, ka lawe ia ma Kalawao, ka make i na mai ahulau, alaila, he

mea maopopo loa, aole loa paha he hookahi ili ulaula e ola ana ma luna o ka lepo aloha o kona aina hanau iloko o kela haneri makahiki mai keia la aku ma ia manawa, ua loaa no ia Amerika he mana e lawe i keia mau Paemoku malalo o kona mana, oiai ua loaa he kumu kupono e paa ai o Hawaii nei ia Amerika. E hoomaopopo hou kakou, i na e komo ka huaolelo, pono ka okoa maloko o ke Kuikahi, alaila, eia ke ano oia olelo he pono ka okoa, ua noho o Amerika ma Puuloa, malalo o kona mana iho, me ke komo ole aku o Hawaii nei ma o kona mau kanawai la, i na auhau dute maluna o na mokukaua e ku ana, a e kapili ia ana paha ma Puuloa. Malia paha, e olelo ana kekahi poe, aia ka loaa o ke aupuni maluna o na hana hou e ulu ana ma Ewa, mamuli o ke komo ana o na mokukaua Amerika, e eli ia ana ka nuku o ke awa, e lil ana i kulanakauhale nui, he mau miliona dala e komo ana iloko o Puuloa no na hana hou a pau loa, a ma ia ano e pii mahuahua ana na loaa o ke aupuni. He olelo oiaio oia, aka he mau loaa ia mamuli o ka hua i loaa mamuli o kekahi laau i kana ia, o ka mea nui o ka nana aku i kona kumu a me ka mole, oia keia he 100 makahiki e noho kaokoa ai, a i ole e noho loihi ai o Amerika me ke keakea ole ia, a ma na rula maa mau o ka hooponopono aupuni ana, ina me keia ke kulana, alaila, he kumu ikaika loa keia na Amerika e noi ai i ke ao holookoa, nona na Paemoku o Hawaii nei, e like me kekahi o na kumu i hoakaka mua ia. Malia paha e like me kekahi poe e olelo nei, aole he pilikia o ka haawi ia Puuloa no Amerika, no ka mea, he wahi uuku wale no ia o ka aina, o ka mea nui loa o ke komo mai o na dala iloko nei o ka aina a pau ae ka ilihune. E na hoa heluhelu, e nana aku i kela moolelo kaulana o ka Elepani oia hoi, ma kekahi po o ka hooilo ua loaa keia Elepani i ke anu a ua opili loa, nolaila, i ua Elepani la e huli ana i wahi nona e hoopumehana ai, hoea aku la oia mawaho o kekahi pupupu hale uuku o kekahi kanaka, a noi mai la, Ea! ua anu loa au. E oluolu oe e hookipa aku ia'u iloko o kou hale. Ua hoole mai la ka mea nona ka hale, no ka nui loa o ka Elepani, aka ua olelo hou aku la ka Elepani, Ea, o kuu ihu kahi anu loa, nolaila, e ae mai oe o kuu ihu wale no ke komo aku iloko o ka hale. Alaila, nana mai la ka mea hala a o ka uuku loa o ka ihu o ka Elepani, ae mai la oia e hookomo aku o ka ihu wale no. Nolaila, ua hookomo aku la ka Elepani i kona ihu, a i ka wa i pumehana ai kona ihu ua hoonee hou aku la oia i kona poo iloko o ka hale, aole i liuliu ua nee hou aku la oia, a i ka pau pono ana o kona kino iloko, ua ike mai la ka mea hale a ua hoao mai la oia e kue i ka Elepani, aka, ke ae la ua holoholona nei iluna a hiolo iho la ka hale, a poino iho la ka mea hale. Pela no o Hawaii nei, ua manao kakou e ae aku ia Amerika e hookomo mai i kona ihu ma Puuloa, a ina kakou e ae io ana, alaila, e like ana kakou me kela kanaka i poino ai mamuli o kona ae ana i ka Elepani. Aole i pau.