Hawaii Holomua, Volume III, Number 1, 31 December 1892 — KA HUAKAI HOLO MOANA KELAKELA ! [ARTICLE]

KA HUAKAI HOLO MOANA KELAKELA !

A KE KANAKA HOOMANAWA* NUL Ka Hox. Joseph Nawahi. Ka mea nana i alo mai i na ale kawahawaha o Alenuihaha a me keia kai lo«. nona na mile 107, mai Kauakanilehua o Hilo a hiki i Kaualanihaahaa o Hana; iloko o ca hora he 37 a me 40 minute. E hoomanao ko makou poe helub*lu a me na makamaka o ka lahui Hawaii oiaio, o keia ke kanaka i hoaoia ma na ano a pau loa • na enemi e haule, a e nele, a e poino i mea e pio ai kekukui malamalama no ke kakou aina aloha, aka, ke hoike aku nei makon ua nui*no ko ke Akua oloha iaia, a na hoopakele mai la kela Kahuhipa aloha, ka mea a Darida i hakn mele ai a ohlo iho la peoei* **Ina wmo e he!e m& ke awawa maln o ka make, aole loa an e weliweli ikm poino. no ka mea, oOe pn kekahi me a’n.” Mahope iho o ke koho halolaana okm la 19o Hekemaha, 1892. ua loam iaim ka laaakila noi maiuna o kooa poe enami. aua hoikoi hoa mai la ko Hiln Meeaa, iaia ma kona aoho iloko oka Hale AhaoMa

Io ko Aapaoi HawaiL H» nakeiao k* paoWie»«*k» mmhak» o kooo meo hoo nwkiiim* 0 m ipeu o Hik» I BM 1*000 W*t e Uke oomeko Pohekohaooliohohio ia e koo» men awkoomeko IV lekaoe. Ua na enemi e hoekoia keia maoao o lakoo, oia hoi, ina no e koho ia ana o J. Sawahi, alaila. e u'olohi ioa ako*kaaa hiki ana m«j a i na la h#pftJ ■©ekeeaeha, mahope iho oka hookooia ihk o Ika Ah'oleio? l'a hoole mai ke Akua aK>ha ia mau manaodiabolo, no ka mea, oa hiki mai nei o J Nawahi ma ae kakahiaka o ka la 24 o Dekemaba. he 8 la ia mamua ae oka la Kl u Dekeiraba. ka la i bope loa o keia uiakahiki 1892. A eia hoi kekahi, ua loaa mai oei no ka moku Ahaulelo e pahu’a heie 1 ana no i ka moana, aole i pae aku ' i ka aina. i Ma keia e hoomaopopo ia ai ua hauie pio na manao a pau ioa a oa enemi i houlala ai e haule o Hoo. J. Nawahi, aka, ua lanakila oia a me kona lahui maluna o iakou, mamuli oko ke Akua aloha a me ' kooa iokomaikai. Ke waiho aku nei makou i ka hoike a ka Hon. Joseph Nawahi, e pili ana nu keia huakai aumoana aloha lahui, a oia iho keia malalo nei: Honolulu, Dec. 26, 1862. 1 ko makou makamaka aloha nui ks Lunahooponopono o ka Ha- ( waii Holomua, Mb. Kahikina Kelekona; Aloha oe: — Mahope iho oka hoike ia ana tuai ua loaa ia’u ke koho hou ana mai a kou poe hoa makaainana 1 ohohia, e lawe hou ae au i ka ha- ; nohano oka paa ana i ko lakou noho iloko o ka Ahaolelo, ua awiwi koke iho ia au e1« aa he alanui e hooku koke ia ai ka lawe ana ae ia noho, a oia alanui nae, he ololi a iku hoi ma kahi nihinihi loa o ke ola, aka, ua hoolana ko'u manao i ka paulele ana aku iko ke Akua lima aluha. Ma ka Poalua, Dekemaba 2u, ua i loaa mai la be waapa a me na poe i hoe. na iako ai a me ka wai e iawa iai uo elima la holo moana, no ka ' mea, he huakai ioihi keia no na mile he 2U0 aoi aku, ahe mau 1 ulia no hui i ike ole ia ma ka moana hohonu, na hooholo iho la au e lawe pu no me makou i ka’u ohe uana La, ke Panana, ke Ana Manawa a me ua kukui huomalamaiuma po, i mau kuhikuhi uo ko makuu uiu muuuu e au aku ai. Be uui ka pihuihoi ona makamuka a me ua hualoha ika lohe una e hoio aua au ma ka waapa no Honolulu, a hoopukamaila aekahi poe i na huauleio me na waimuka e heielei aua. ‘*£ ka mea a makuu 1 pauleie ai, ua luaa ia oe ka ianakila i keia la mamuli o koke Akua aloha ia kakou. ua lokahi makou e hoihol hou aku ia oe iluna o keia noho au i kipakuia mai ai e ke aloha ole. Aka, ano, he mea pono anei ia oe ke kau aku maluna o ka waapa liilii kahulihuii, a alo aku iloko ona ale hanupanupa o ke kai a me na kikiao makani puahiohio maluna o ka moanakai kupikipikiu? E hoonele ia anei ko makou manaolana ke hookoia keia manao ou?” (Noho hama'u iho la makou me na waimaka). Pane aku au, e ae mai oukou ia’u e hooko i ke kauoha o kou lahui i na w» a pau e kahea ia mai ai me ka hoohaāalia ole. He pokole ka manawa a ke nee mau nei no kona holu. Oke Akua ke hele pa me a’u ake noho pu me oukou. Noho malie hou iho la makou aohe pane leo. Pane mai kekahi hoa, e hookou aku kakou iaia e hana i ka makemake o kona lahui, ana ke Akua aloha e kiai a e malama iaia maluna o ka moana a pae maalahi aku i kahi ana i kau- ' oha ia ai e hana i ka pono o ko kakou lahoi. A hooknu ae la makou me ua helehelena luoluu o ke aloha. Ma ke «wakea ae, ua hoike ia mai la he waapa hou kekahi e hoonna po ia aoa me koo waapa e na poe hoaloha • nkali ai ma ka moaoa; noka manao no o na makamaka «me na hoaloha, malia he nlia ma ka hoakai moana; a i kokooloa hoi kekahi no kaia ala moana mehameha. Ma ka hora 4o ke ahiahi Pooioa. Dek. 20. 1892. oa akookoa mai be anaina nui o na hoaloha, ua makamaka, na makoa, na kaikuaana, na pokii. na kaikoahioe, na keiki. na pilikukp a me oa kini o ka aina o ika ia makoo mamoa o ko naakoo kaawaia ana mai no

O ko*a *up> hda 1, « . me Hrarr West a me ke PeileU i Keeweemahi o Hilo; ou ka ona » me ko kapena o u wsapt» me 8 ! pee keiki hoe. O k» waapa belu . 2. oa kt mapa malaio o ka noho kapeoa ana o KaelemakaKe me 7 i poe keiki hoe. t Mamda oko makoa haalele ana aktt i ka awapo o Hilo. na haiolek» , akola aa imua oke anaina i uhi i paa ia ike aloha a na keiki oka | , aiaa, e helelei ana ko lakoa maa j , waimaka »ka ike ana i keia mea kamahao. eao aka aua makou i kēra huakai *<*Ie h*>i uu ka I , aioku. aka, ma ka aaapa! He lua t I ole mai mua oiai. , ; Mahope o ka pau ana o ka’u i | mau olelo, ua nonoi aku la au i ke ; , muaioa on* haipule e nonoi Ukou f| ma k*-ptrle*r ke Akm, ,i * «Bd»o« J ,j ia makou ma keia ala moana. L a paue mai lakou me ka ieo ohohia. ■ i ae! Pule o Rev. J. S. Kalana a | pau, ua hoomakaukao makou no , na waapa e hoio mai. Hora 4 me 20 minnte haaleie ; makou i ka uwano o Hilo a holo mai mawaena o na leo huro oke anaina. Ua hoomau ia mai na ani haina- | ka o uka a pela no hoi makou. Ua ! nui ko’u aloha i ka poe nana keia I huakai aka lahui e hele nei, a e I I nana akn ana no makou i ko lakou I kiai paa mai a hiki i ko makou ' nalowale ana mai ia lakou mai. Ma na pali kakakai a makou e maalo mai ai, e pa-e mai ana na leo huro aloha aina no makou, j pela ma Mokuhonua, Haaheo, j Paukaa. Pahoehoe, Kalaoa, Ono- j mea, me Kawainui, a hiki i ka wa molehulehu, aia no na leo huro ke I ; poha mai la mailoko mal o na pali kahakai. Napoo ka 1a aia makou niawaho ae o Kaupakuea, hoohui na waapa | ; i kahi hookahi, Pule ohana ahi- j ahi, a pau ia paina ahiahi; maho- | pe o laila kukulu na pea a holo ; aku la me na hoe pu. i A waho ae o Kukuihaele ma Hamakua, Hawaii, he pohn ka; moana ia wa. a ua kaawale makou ! • ! he aneane 10 pah» mile mai ka aina mai. Hoomau aku la makou ! i ka hoe ana no Mam Hikina ma 1 i ka ihu Komohana Akau. Ma ka Latitu Akau 20 3 25’. Lo- j nitu Komohana 155 ° 35’, maalo ae la he mokukuna (owai la?) ma ko makou aoao komohana e holo ana no ka Hikina Hema. Ua ahuwale o Mauna Kea me Hamakua, na pali o Waipio Une Waimanu ame Kohola. aea, aole loa he iae ia aku o Maui. oiai na paa loa i na ao ua poeleele. Ua hoomnu aku makon i ka hoe ana no Maui; ama ka hora 1 me 15 rainute oka auina la, ua loaa makou i ka makani ikaika mai ke komohaua mai a hoomau aku 1a makou ika holo ana me ka pea; a ma ka hora 4:15 p.m., hookouia ko makou mao pea ilalo. mamuli oka loaa ana o ko makou waapa helu 2 i ka liu, no ka onou ia e ka_ pea ame ke opaipai mamuli ona ale. Ma keia wa ke heoikaika nei makon i ka hoa a ke pa ikaika nei ka makam. me ka nhi po mai o na aui ale ilona o makou. Hanupanupa ka moana, kupikipikio ke kai a ooloku ae la na wiliau ahiu e lawe ana ia makou ike komohana akau. Uhi mai la ka pouli. lohe ia aku 1a na leo haalulo oke kai mai o a pii makou iluna a iho ilalo o na awawa poeleele o na mauna oke Kai. like me ka opala makoa im ua 0ka weli o na makani puahiohio. Ho-a na kukui a hoopololei ko makou holo ana no Maui Hikina; kauoha ia na keiki hoe e hoomau 1 ka hoe ana me ka hoomaha ole. Papai na ale maluna o makon, nahae ia ko’u wahi mamalu, a pio ke kukui a pulu loa makou, aole i kana mai ke anuanu. Ho-a hou ke kukui, hoopololei ka ihu ike Komohana Akau a hoomau aku la i ka holo ana imua. Hora 1 me 30 miuute wanaao, ike ia ke kalae ana mai o ka Lanl, a oiliili mai la ke kuahiwi o Haleakala iloko oka ehukai. me he wahi puu uuku ’la e ku aoama kmhi kokoke loa. Hoomau makou i ka hoe a hiki i ka ike ia o ke kukoL Kuhi kekahi poe, eia makou malalo o Kahoolawe; ike ia ekoiu mao malamalama ahi kukui; a hoomaka kekahi poe o makou e kahea ako ika aina; aka, aohe k» paoe mai; oiai, eia no makoo iwaho o ka moana lewa, aok i Uhi launa aku i ka aina; a ma ka hora 5 wanaao, maopopo loa, o ke koahiwī m> no ka keia o llaieakala; a ma ka bora 5 me 45 minoo»; kokoke ha makoo i Kaoiki. ma Hana. A ma kela awa « ko aoa ka w-p.-.

kina; haalele oi* a bolo mai no Kipahnlo. lo*» oi» i» noakoo; * k*he» i» c hoop»» k» moku; hoop»» i» k» holo o u moku; » aln»u »kn 1» m»kou, ina p*h» e oluolu ke k*pen» e l»we i» makou no Honololu? N!bm m»i 1» ke k»pena: Ow»i onkou? NoHllomai makoo, »• hok» an» m»kou no Uonolnln. • 1»w«i k» Lunamakaainan» o Hihx ; Owai k» me* i puka ? (wahi »ke ; kapena), O N»w»hi! (kapen») | Oh ! Pii m*i ilun» nei. Nin»n hou aku makou, Ahe» oukou holo ? Pane niai lakeo. E an* roakod i kela «w* nu ekolu hom. alall» hoi oui, a i W* naao e holo ai no Kahului. Ina pela, e pae makou iuka a hoi mai oukou; alaīla holo kakou. “Ail right P* Ma ka hora 6. pae makou i Hana nJtrt1h»haa. Hs PoE Hookipa to H*ar». U» piha au i ka mahalo i na pulapula hookip* lokomaikai o Hana e ola nei. a ua aie nui hoi i ka lakon mau hookip» ana mai i ka malihini au kai. I ko lakou hookipn ana ia’u, u» lawe ae au ia mea. a ke pahola aku nei. ma ke ano kulana lahui, aia pu ko Hilo a me Puna mau ianaani iloko oko oukou hookipa ana • ma o ko lakou kauwa ’la e noho nei iloko o ka Hale Ahaolelo. Ma Hana makou i noho ai a hiki i ks holo ana o ka mokuahi Kalaukina, (hora 3 a. m.) no Kahului. . . I Ma ka la a makou i pae ai i Hana, ua hoouna ia he Nunu lawe leta i Kahului ia Kauka Waila. he | 50 minule, ua hiki aku ka Elele. a | maluila i ike ai ko Kahului a me | Wailuku poe ua pae aku makou i j Haua. » Na Kauka • teleponeaku ia Hon. John W. Kalua. (Ko’u makamaka i hoopahaohao ia.ua makea ua oia ; hou mai), e h&i ana, eia au i Hana, 1 a ma ka hora 9 a. m o ka Poalima j ae Dec. 23, e hiki aku ai no Kahu- j iui, aia o Kalua la wahi, e kali ana | no makon, a nana i hoike mai. ua i loaa iaia ka lohe no ko’u pae ana mai i Hana ma ka Nunu lawe leta. He nui ke aioha iaia no kela ano hookipa mau no «ke kanaka Hawaii; a ma ka hora 5 p. m., haalele 'ia Kahului no Honolulu; ama ka hora 6a. m., pae no Honolulu. Ke mahalo aku nei i ko ke Akua aloha a me Kana malama pono ana mai ia makou ma keia huakai moana; a i na makamaka hookipa ma- ’ lihini e noho ana ma Hana a me i Wailuku. Owau iho no me ka haahaa, Kou Oiaio, Joseph Nawahi. Honolulu, Dec. 26, 1892.