Hawaii Holomua, Volume III, Number 139, 13 January 1893 — KA IKE ANA I NA TAUSANI LAPU. NO HOOKAHI PO I LEILONO. [ARTICLE]

KA IKE ANA I NA TAUSANI LAPU. NO HOOKAHI PO I LEILONO.

O keia mau mea a pau a ua mau moku nei e hana nei, ua lilo i mea weliweli nui ia e ka poe a pau o ka Laanui. Aneane ekolu a eha paha hora ka hoomau ana mai a keia mau moku olulo i ka laua mau hana paha’oha’o. A o ka hopena, ua loli koke ae la laua a me he la he ao keokeo aiai 'la e halii paa iluna o ka ilikai a nalo aku la. Aole i loihi keia ike ana a ua poe 'la ua walawalaau ae la lakou ia lakou ohua iho no o ka Laanui. A e ake nui aua hoi o ka hoea koke mai o ke ao; aka, ia manawa pokole lohe ae la lakou i kekahi mea oweowe iloko o ia malie nui a laipohu no hoi. Aka, he mea hao hoi keia owe honua ana o ke kai i ka malie. me he la ma ka hoohalike iho a ua poe la, ua like ka owe o ke kai me ka owe o ka wai i ka wa o ka ia e puiwa [oho] ai ke ike mai i Ke kanaka. Pela okoa iho la no ka owe o ka wai i keia po a ka malie i nohoalii ai. Kiei i ho la na kanaka ma o a maanei e halo ai, aia hoi he mau auwaa e noke nui ana i ka hoe, me he la e holo nui ana i Maui, no ka mea e kau nui ana ka ihu o na auwaa i Hana. Aole i kana mai ka nui o na auwaa, he poe waa kau—kahi a he waa kaulua. A ua ahu wale ia lakou na mea a pau oluna o na kaulua he mea ahua a kiekie kai waenakonu, a ua manao lakou nei he poe alii paha ia ilua o ka pola o ka waa. He eono ka nui o na waa kanlua a he mau haneri paha ka nui o ne kaukahi, a e nee nui ana no hoi i ka hoe. A me he mea la ma ka lakou hoomaopopo aku he poe auwaa kaua keia a lakou e ho nei. A e awiwi nui ana e pae e i ka aina mamua a ka oweo ana mai o ke alaula o ka malamalama. O ka huakai o-io paha keia a Paiea i holo ai e kaua ia Kahekili, ma kela kahua kaua kaulana o lao a i kapaia o Kepaniwai a Kauaupali hoi. E kahaha paha ka poe heluhelu a kapa mai he epa wale no keia, no ka mea aohe lapu o ko lakou mau auwaa. Aole io no i olelo ka moolelo he hiki no nae ke hoomaopopo iho i ke ano, oia hoi. Aole o na waa wale no kai lapu, aka. o na mea a pau, mai na waa a i ka poe nana na waa i holoholo mamua, ua lilo lakou i mau lapu. He nunui na kino o na kanaka oluna o keia mau auwaa e hoholo nei, mai na kaulua a i na waa kau kahi, a ke ike pu aku la hoi lakou nei i kekahi mau men ponunuhu eleele e nenee mai ana mai kahi mai. A i ke kokoke ana mai o ua mau mea nei, akahi no a maopopo he mau waa kaulua no ka keia, a he ike maopopo loa aku lakou i na mea a pau oluna o ua mau kalua nei. E laa na ihoe, na puloulou, i.a poe e noho ana iluna o ka pola o na waa, a ua ike pu aku hoi lakou i kekahi kanaka nui kohu piiikua e noho ana iwaena o kekahi poe, a me he la he aha kuka paha ix» ka hooili kaua o kekahi la ae. Ua hoomanao ae la lakoa, aole kela kanaka nui o ka Aama kualenalena nona ka niho i kailiia ai, o Paiea no kela ma ka lakou koho aku.

Ua aahuia keia kanaka nui rae kekahi Ahuula nui a he papale mahiole nui ka ohu e kahiko ana maluna iho o kona poo, a malalo iho o kona mau kuemaka e nana oluolu mai ana kona mau maka me na helehelena aloha me ka mino aka i kahi pauku laau Laanui e apa ia nei e ka malie. O na poe e ae oluna o na pola o na waa e noho pu ana me ua kanaka la, he nanaina ko lakou ia makou me ka huhu, a i ahona paha makou i ua kanaka nui la. A o kela poe nona na maka oolea i naua mai ai ia makou. a e noho pu ana hoi i kahi hookani rae ua kanaka nui la, me he la oia no keiki hookamaka, a o na aikane hoi, kona mau pu kaua hoi. O ke kumu o ka ike maopopo ia e makou o na mea a pau, ua hoa ia ekolu mau ipukukui aniani i piha i ka aila kohola, a kau ia aku la ma na likini, a iluna a o ka pueo o na kaula i i hui ai me ke kia, a ua kokua ia kaa maikai ana o na kukui e ka pohu launa ole, a ua pee ae la na kanaka ma kahi pouliuli e nana aku ai. 1 ka nalo anaku o keia mau auwaa, ua maopopo iho la i na poe o Laanui he auwua olulo keia o na poe i make mua, ua loohia ia iho la lakou e ka makau a me ka weliweli nui. Ua noho mumule iho la lakou nei me ka pane ole, a ua ulu pu mai la ke ano hopohopo no ko lakou ola, no ka mea ua lohe waleia he poe hookalohe na lapu. Ke Kiu aia i Wailuku, Maui, I ka malama o Okatoba o ka makahiki 1883, ua holo aku ia ke kiu no Wailuku mai Ilonolulu aku maluna o ka mokuahi Kinau a lele ma Maalaea, o ka hora 10 paha ia o ka po, ma kekahi la o ka malamala o ka mahina i hai mua ia ae la. Ripa aku la oia ma kona hale kamaaina o Wailuku, aneane paha ia o ka hora 12, oia paha ka like o ka po me ke ao, a ua hookipaia’ku la e kona mau kamaaina.