Hawaii Holomua, Volume III, Number 159, 14 February 1893 — Nuhou Ano Nui! ALAKAI HEWAIA NA NUPEPA O KAPALAKIKO. [ARTICLE]

Nuhou Ano Nui! ALAKAI HEWAIA NA NUPEPA O KAPALAKIKO.

KA LEO, KA LEO 0IAK06A, 0 NALIMA, NA LIHANO EKAU, Hoinoinoia ka Lahui Hawaii. UAPMMEIEOE «t KIPI HOOKAHUU AOPOHI IA LAKOU IHO. Maie paha ananei Ka Mooloa i Ka MoopoKo. Jk. -A. KEI-A.. Alakai Hewaia. He mea maonopo loa me ke kumu kanalua ole iho, ua alakai hewa ia na nupepa a me ka manao maikai o kekahi huina nui o na kanaka Amenka e kekahi mea a e kekahi poe paha no ke kulana a me na mea i hauaia ma HaAvaiinei e pili ana i ka hookahuli aupuni. He mea maopopo no hoi o ke«a mau kuhikiihi lalau a aiakai hewa, aole i hana ia e kekahi mea a mau mea palia me ka manao maikai a makemake e hoike i ka mea oiaioa pololei. L'a piha na nupepa « Kaleponi me na manao ohohia me ke kono aku i ke aupuni e ae aoke mai e hoohui ia aku o Hawaii nei. A o ke kahua nui o ko lakou manao ana pela, oia no—wahi a lakou —“o ke noi ana aku nei o ka lahui holookoa o Hawaii nei la Amerika e hoohui aku.” A tvahi hoi a kekahi kanaka kulana koikoi i hoike ae ai i kona manao—oia o Hitt, he Hoa no ka Ahaolelo nui mai ka mokuaina mai o Ilinoi, a o ke alakai hoi o ka aoao Kepuhalika iloko o ka Hale no na mea pili i ko na aina e. penei kekahi mau mamala olelo ana i hoopuka ae ai: “0 keia lahuikanaka, ke hele mai nei io kakou nei me ke kumuhana e hoohuiia me keia aina a ke manao nei au he mea pono e hookomo ia mai lakou. He haawina keia ina e haule ana no ka wa mua loa. malia paha aole loa e hoea hou mai ana. a he mea pono e lawe ia keia manawa kupono i loaa. * * Nolaila, ma keia mau mamalaolelo, aia lakou malalo o ka manao kuhihewa mamuh o na alakai hewa a hoike hoopunipuni ia o ka lahui Hawaii holookoa keia e noi aku nei e hoohui ama. Aka, o ua hana o ia ano. aole loa e lanakila. a me he ia. i keia la a kakou e kamailio nei no k>> lakoa kuhihewa mamuli o ka hoopunipum ia, ua loaa aku la ia lakou ka mea oiaio. a ua hoopau la ko lakou kuhihewa, a ua hoomaopopo lakou ua apuka la ko lakou lunaikehaia e na manao ino pakaha. “0 ka Leo, o ka Leo no o lakoha, aka. o ka lima, o lima no ia o Ekau ” Maloko o ka nupepa ChronicIe o Kapalakiko. o ka ia 29 o Iannari. i ike iho ai makou i ke kii o ke Alīiaimoku, ko k& Hooilina Moi. ko ka Moi i make, ko ka Moiwahine Kane-make. ko Pere=idena Dole a me ko na Elele Komiaina Kakina. Kakela. Waila, Kaaka me Maaaden&. Maloko o ua nupepa nei ke-

kahi manao loihi e pili ana i ka moolelo c ke kipi hookahuli aupuni ana iho nei, a me ka moolelo pakahi o tela a rae keia lala o ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupnni Kuikawa. O keia manao, ua kakauia a htx>lahaia ma ke ano na ka mea kakau o ua nupepa nei i haku. aka. ma ta hoomaopopo maoli ana iho nae, e ike ia ana ' no na helehelena o kekahi mau I mea okoa ae i miki aku nei no 'Vasinetona —a oia ka makou e olelo nei—‘O ka leo. o ka leo no lakoha. aka. o ka Hma. o ka lima o Eiau.’’ Ma ua mea a pau e pili ana i ka aoao o ke Aliiaimoku a me na kanaka Hawaii. ua hapala ia ine ka lej>o a ua lei ia nie ka ooi o ke kakalioa, e like me ko ka Haku kumakaia ia ana. E hou ana kekahi me ke o hao kila i ka aoao o Ha- : waii. e kuhii ana kahi ilalo, e peku j ana kadi. a e Kuha ana kahi i na I maka, a aohe mea ino ole uo ka aoao o ka Hawaii—he ino o loko, he ino o waho. he ino mailuna a lalo a he lapuwale ma ke kulana, na hana a ma na anu a pau. Nani Wale la. Aka, i ka huli ana ae a heluhelu iho i ka moolelo o ka aoao kipi hookahuli aununi, he nani molale maik&i wale no, aohe puu aohe kee. ua vaniki ia a hinuhinu a ua lei I ia me na lei pua rose i awili ia me ke kilohana tubarose onaona. ile j pono wale no, he maikai wule no, he nani wale no, he hemolele wale no a he kilohana kahikolu wale no ua mau hana nei. O ka oi loaaku nae o ka pamuu a me ka helunapa i ka hanohano, ke kina ola, ka hana pono me ka ewaewa ole, oi a no ; ka moolelo i hakuia no kela nu* : keia pakahi o na lala o ua Aupuni I Kuikawa nei. Kahi Kapena Mahaoi. Ua hoike ae ua mau Komiaina nei i ko lakou uiau «uanao, a o ka1 hi Kapena mahaoi kekahi o Kai laudine, e helupapa ana i ka nuio ko lakou pilikia a me ka poino inamuli o ke ano o ka hookele ia ana | o ke aupuni o ke AHiaimoku a me l na hana a ka ahaolelo a me ka lahui 4awaii, me ka hoakaka h«x>nuinui i na kumu o ko lakou kipi hookahuli aupuni ana. Aole no hoi i hoopoina ia na hana a ke Komiaina Amenka, ua hoomakaukau ia me ka noeau a me ka maalea lua ole, aohe wahi a ka noonoo e : hoohalahala iho ai i kau a mea o i ka palahinu. \ O keia ke ano nui o ua inanao nei, a he ui he ninau ka makou--no kela nupepa ponoi anei ia manao? Ke puana hou ae nei makou —“0 ka leo, o ka leo no o lakoha. aka. o ka lima. o ka lima o Ekau.” Na Manao o na Lala o ke Komisiua. Ua hoike pakahi ae kela a nie keia o na Kumistna i ko lakou manao (me na hiohiona nae hookahi no mea nana i haku a kakau) e olelo ana o ka hoohui aina wale no ka mea i makemake ia. 0 ke ano nui nae o na olelo. eia no ke kuieana e hoohui ia keia Paemoka me Ameiika, mamuli o ka hookuonoono ia ana o na waiwai a me na kuleanao ka poe Amerika ma Hawaii nei. Ma kekahi mau mahele nae o ua hoakaka manao a ua { ‘*Ekau” nei no lakou iho, be mau mamala no kekahi i pili i kahi o kakou na kanaka Hawaii e kue a e aponn ole ai. a he mau wahi no hoi I kekahi e ike ihoai, aole no ka i lele lua ka hanu o ka manaolana no Hawaii, a oia mau mahele ka makou e lawe mai nei penei: Make paha auanei ka Mooloa i ka Moopoko. Ma kehahi mahele o n& olelo a i oa £k&u nei no Kakina, ua olelo

ia ua pane ae ua o Kakina penei: “No na mea e pili ana i ka hoohui aina. ua hoike maopopo ia ma ke kuahaua a ke Aupuni Kuikawa ke kulana o ka hapanui. O na manao Aupuni e pau e ku nei ma Honolulu. koe wale no o Enelani a me lanana. ua ike ae lakou i ke kulana hou iloko o na hora he 36 a ua hooia mai i ko laKou kakoo.” Ma keia. e ike ia ai, ua koe iho o Enelani a rne lupana maiioko ae o na M ana Aupuni a pau, no ke kali ana a maopopomai kolaua Aupuui jk)uoī mai. Ke manao nei nae makou, o ko Karani Mana Aupuni kekahi i hoakakuu i ka puapuahulu. Eia ka Waila:—“O ka hoolele ia ana mai o na koa mailuna mai o ka mokukaua Amerika. ua hana wale ia no ia no ka malama ana i ke ola a me na waiwai, a ua loaa hoi he hopena maikai ma ke kaupale ana aku i ke ala ana mai o ka lahuikanaka maoli. Aohe ano e ae e pili anu i ke kulana koe wale no he kumuhana hoomakaukau kaupale.” Ua papa loa ia ka lele ana mai o na koa o na Aupuni e iuka nei o ka aina, koe wale no ina e hoopilikia ia ke ola a me ka waiwai o ka j>oe o ia ano lahui. Ano, ke ike nei kakou ua loaa ia Waila he moe uhane i makau i kona aka iho, no ka mea, aole loa he ola a he waiwai i hoao ia, a i hoopoino ia j>aha. Aka, o ka oiaio maoli, ua ike lakou i ko lakou nawaliwali, a ua wikiwiki ka uwe i lima kokua. Ka Masedena: —“O ke Komi?ina Beritania wale no ka mea i koe aole j i ae i ke Aupuni Kuikawa. Aole ona kue i ka mea i manao ia, aka, aole oia i makemake e hoopaa i kona Aupuni no kekalū mea ana e apono ai i na mea i hana ia a manaoia. O James Hay Wodehouse ke Komieina, a ua noho oia ma Hawaii no 30 makahiki a oi." E hoomaopouo ia ana ma keia, ua kananuha io no ka Liona, aole lioi i makemake e ae{wale aku i na koi a me na mali a ka jx>e e ake ana e alakai iaia e like me ko lakou makemake iho. a he wahi ano hionoua Lionanei rae Hawaii. Kale Kaaka; —“Aohe man uluku a haunaele ma ka aoao o ka lehulehu e like me ke ano mau o na haunaele kipi. Aole loa o'u manao ua hoopi'ikia ia kekahi ola, koe wale no paha kela kanaka i ki ia ai i ka pu, a malia paha o ke ki ia ana o kela pu ke kumu i nialnhia ai mahoj)e iho. I ka manawa i lohe ia ai ke kani o kela pu, ua kauliiiii a nalowale na kanaka maoli. * • He oiaio anei k» ia? Ke olelo nei o Waiia a me Masedena mamuli o ka pilikia o ke ola a me na waiwai, oia wale no ke kumu i lele mai ai o na koa o ku manuwa. aka, ke hoole aku uei hoi o Kaaka, aole oiaio o i.i mau w.ihahee. aia. o ka oiaio maeli, aole loa iie ola i hoopilikia ia. koe wale no kela makai oia o Leialoha i ki jowa ia ai i ka pu oiai oia e hooko ana i kana aj>ana hana malalo o na kauoha a me ke kanawai o ka ama. Akahi no hoi kakou a hoomaojx>j>o, uia ka i ka manawa i kani ai kela j>u, ua j)au kanaka i ka holo, o keia wahahee nui no keia, a o kakou no a pau na hoike uo ia mea. O ka oiaio, aia i ka manawa i lohe ia mai ai ua ku 0 Leialoha i ka pu. ua hookeke koke ae la na kanaka ma kealanui Kaleua. mai ke alauui Nuuanu aku a hoea i ke alanui i’apu; ua holo ae ia ke anu niaeele o ka inaina iloku o ko lakou mau puuwai no keia haua. aka. ua ka leo o ko k&kou Aiiiaimoku i hoomaaiili mai. e 1 ai&i ana —i nui ke aho, e hoomanawauui a e malama i ka maluhia. Aole no ka makau a no ,ka* wiwo wale—he wahahee ia. Ka Kakela:—“Ua like loa na

hakoko ana i kau mai iloko oko makou pohulima e like me na kana&a oka Hema. Ua hakoko makou ma ka aoao o ke Aupuni no ke kanaka ilikeokeo kue i ka ilieleeie. Ua koi maaou i Aupuni no ke kanaka ilikeokeo, no ka mea, o na kanaka iiikeokeo na kanaka waiwai dala o ka aīna. ka poe uku auhau. a o ka poe hoi no lakou na waiwai e maiama maluhia ia.” * * * “O na kanaka Hawaii, ua like Kkou me na apana laau e lana heie ana, e holo ana lakou ma na wahi af pau akeau eko ai. Oka j»oai e lanakila ana e loaa ana ia lakou ua poe la. Ahe mea oi aku no hoi kahi, ke manaoio nei au o ka hapanui o na kanaka maoli o ua mokupuni, e kali malie aua no lakou no ka hoper.a, a e oi aku aua ko lakou mahalo ina he hoohui aina ka mea e hana ia ana.” Aia la; e hoomaojK)|x) iho ana oukou ka j>oe na lakou i hoowaiwai aku ia Kakela me na aina i moraki ia, aole ka no Hawaii nei ko Kakela waiwai, aka, no Amenka. Aloha no pahaolua e ka hapauea kane a me ka hapauea wahine, iko olua punihei wale ana i na pelo, a ano, ke olelo ia mai ia, i Hawaii no ko olua wahi kuleana oiai me olua, a lilo aku la i<* Kakela. loli ae la ahe Amenka. Ua oielo ae ua o Kakela, he paio ka keia i aupuni uo ka ilikeokeo kue i ka ilieleele. Nika ae nei kakou la. Kupanaha no. Olelo mai hoi i aupuni hoomaemae a kauhke, eia ka i auj puni no ka ilikeokeo. A heaha ke ano oia mau olelo? Aole anei o ka nele loa o kakou Hawaii e like me na Ilikmi o Amerika Huipuia? Ua like iakou me na apana laau e paielewa ia ana ena ale o ka moana, ma kahi a ke au e ko ai malaila kakou. Ao ka aoao e lanakila aua ilaila kakou e pikokoki aku ai. I'elaioanei? Pela ansi kakou e pikokoi aku nti mahope o keia poe? He nui no na nae na hana kupanaha a ko ke ao nei. E na makamaka, e hoomau aku ana makou i ka hoikeike ana i keia mau lono nuhou o naaiua e.