Hawaii Holomua, Volume I, Number 14, 23 December 1893 Edition 02 — Hawaii no Hawaii. [ARTICLE]

Hawaii no Hawaii.

Mai ka manawa i kukulu ai o Kameliaiueha III. i ke Aupuni <umukanawai no Hawaii nei i ka A. 1). 1852, a hiki mai ia kakou i keia manawa. aole loa i lilo holookoa na hooponopono Aupuni o 1 keia Paeaina i na kanaka Hawaii nona ka lepo, mai ka Lunakanawai Kiekie a hiki i na Lunakanawai Apana. He mea oiaio, eia iloko o na huke oihana aupuni, ke kan nei na inoa j o na luna aupuni i hiki ke ike iho | I me ka houhewahewa ole. He wahi aupuni "kalakpa” o Hawaii i kaena | nui ia no ka holomua. O ka Moi, | he ulauln ka ili, o ka lahuikanaka ponoi, he ulaula, o ka poe nana e | lawelawe a hookele i ke aupuni, he keokeo, koe aku nae ka nika; a ma i ka hoohalike ana ae —he popoki a i me ka iole. I Me ke kanalua ole, ke puana ae j nei ka maka o ka’u peni, he Moi- ! wahine ili ulaula o Liliuokalani, 1 ; he lahui ili ulaula maoli no a me i ka hapa kona. He aloha Alii, he j I aloha Aina, a he aluha Lahui, keia | lahuikanaka* I keia manawa, ua mohala ne nei ka manaolana o na i puuwai oiaio a pau loa no ka hoii hoi hou ia mai o ko kakou Aupuni e like me kulana mua, a e hoihoi hou ia ae hni ko kakou Moiwahine ; ; maluna o ka Noho Kalaunu o ke Aupuni, e like me ka olelo kauoha . a Kuhina Amerika Willi* ia Ft-re- \ j aidena I)oIe, o ke Aupuni Kuikawa ; I e hoihoi ia mai ke Aupuni o ka Moiwahine i lawe ia me ka lima 1 ikaika a me ka mana kiekie o na I mea kaua o ke Aupuni makamaka ; o Amerika Huipuia. Ke manao- j lana nei au, e ike iho ana ko ta- j kou Moiwahine, raa ka apua ke ola ou e Hawaii. A, ina e haule hou ka Muiwahine raa keia hope aku ! mal ka Nohoalii mai, alaila, oia ka ho{>ena o kona noho Moi ana no keia Aupuni, a oia pu ka hopena o ! ko ka lahui uoho ana malalo o ko { kakou hae Hawaii nani ma ke ano Lahui Hawaii, a e kau mai auanei na manao lili ok* j>oeeiierai i keia lahuikanaka me he ahi !a i pahiku . ia kona enaena, a oi aku. No keia mau «uli hakumnkuma e hoomaopopo e ia aku nei, ua kono ia mai ko’u lunaikehala, e hoakaka ae i ko'u manao j>onoi, no ka mea pono e hoohana ia aku ai ka hookele aupuni ana no keia mua aku, malalo o keia mau mahele i mea e mau ai ko kakou noho Aupuni Moi ana;' 1 — I Kumukanawai kaulike. 2— Aha Kuhina he poe Hawaii wale op T 3— mau Luuakanawai Kiekie . • | Hawaii wale no, 4 — I mau Lnuakanawai Kaapuni Hawaii wale uo. §—I Ilamuku Hawaii. 6— Aliikna Kiekie Hawaii ma kahi o Sopt. 7 — l mau Kiaaina Hawaii. E hoomahuahua ia na koa kiai o k» Mei « na kua pualu. 9—i mau mokukaua kiai i ka maluhia o keia aupuni. ;0rr| mau halpkula ao koa a me

a na mea a pau j pjfi ikaoih-ma ,j kaua. 5 H—O ka hapalua ona Alii a Ahaolelo. na ■.& Moi e koho, a o kekahi hapa na na makaainana. hoemi ia ka Bila Haawina j ►I oka Moiwahine. na Kuhina, a me j *j na lun * aupuoi kiekie e ae, a e hoopau loa ia na oihana waiwai , ole- , 13—ī Papa Oia Hawaii oiaio. !•!—I mau Kanikela Hawaii g ®»oli no kela ame keia anpuoi i aoho hoaloha pu me kakou. 1> -I Hale Baneko Hoahu La1 hui. No ka mahe.e mua, he mea poao e loaa ii kakou kekahi Kumuka- ! nawai kaulike a maikai. e haawi | ‘ ana i ke a-na kaulike o ka boomalu ana, a rae ka hoakea ana ae i i I . . , ' n0 ipaka o sa pomais.ai e holo like iwaena o keia lahui. [ i Ka lua, i ehiku Kuhina oke Aupuni, a e hoopaa ia ko lakou uku ma ke kumukanawai i 16.000 f pakahi no na makahiki elua; aole L ie oi aku, a aole hoi e *mi mai. O keia poe Kuhina ehiku. e mahele ia ina kulana like ole: Kuhina o 1 ko na Aina E, Kuhma Waiwai, * Kuhina Kalaiaina, Kuhina Loio,

Kuhina Ao Paladala. Kuhina Papa ’ Ola me Hoopae Limahana, Kuhina Oihana Leta me Dute Awa. Ua like me kanaha-tu-mamalua tausani dala no lakou, a i aneane aku e like me ko na Kuhina 4 o keia wa, a e koe ana ma ka Waihona ; Auouni ka uku o ka Luna Dute ; Awa, Luna Leta, Feresidena o ka Papa Ola, Luna Hoopae Limahana a me kekahi mau keena oihana e j ae. Ke kolu, i ekolu no Lunakannwai Kiekie, a e uku ia lakou e like me ka haawina o ko na Kuhina, he 16,000 ]>akahi o na makahiki elua, aole e oi aku a aole hoi e emi iho, a e hoopaa ia maloko o ke Kumukanawai. E ikeia ma keia e koe ana ma ka Waihona na dala he 115,000, mai lokn ae o na puu dala nui e uku mau ia nei ia Kauka Alapaki ma. Ka eha. i 125,000 no ka Molwaj hine. $5,000 no ka HooiHna Moi, $5 000 no ka Moiwahine Kanemake. malalo o ke Kumukanawai, 1 aole e oi aku, aole hoi e emi mai. K ka lima, I raau Lunakanawai Kaapuni Hawaii wale no, e like ! rae Noa Kepoikai o Maui, Lanai j me Molokai. na ka Ahaolelo e t hookaawale i ko lakou uku. Eono, i ?5,000 ka uku o ka I!amuku o ke Aupuni, a e noe ana he j mau lauaani dala ma ka waihona, a Hikikoki ma e hoonuu nei. Ehiku, e hoopaa ia ka uku o ke Aliikoa Kiekie, (e like paha me Hon. R. W. Wilikoki) i $0,000 no ka makahiki. Ewalu, na Kiaaina, $5,000 j>akahi. O ke koena aku o keia mau papa hoonohonoho, na ka Ahaolelo e hoohulo i ko lakou mau haawina pakahi. Aole o’u kanalua ke olelo ae, e pane mai ana paha kekahi jh>€ ia’u I ma ke kulana naaauao a i maa hoi i na hookele ana i ua oihana kiekie ■ o Ke Aupuni mai mua mai,—“aole no i lawa loa kakou na kanaka Hawaii i ka makaukau kupono no na oihana kiekie o ko kakou aina, ma ka hoomalu a me ka hookele ana aku imua, e aho no e pili pu mai me ko kakou mau makamaka ■ haole i aioha ia kakou, ma ka lawelawe pu ana i na hana o ke Aupuui. a e kapa pu mai hoi lakou la’u he alakai hewa i ka lahui ma keia kukulu manao.” No’u iho, ke olelo uei au, e hoao kakou e j>ono ai, i ko kakou mau oiwi ponoi : hoonaauaoia. E nana mai kakou i kokahi mau hoohalike e hoike aua i ke ao maIamalama, no ka hiki no ia kakou na kanaka Hawaii ke lawelawe a I hooholomua i na hana o ko kakou aina makuahine nei: I ka manawa i holo haiola ai o Chas. Wilikuki i Kakauolelo o ke ’ Kau Ahaolelo o 1S00, ua loaa i ke- ' kahi poe haole o keia kuianakau1 hale (ka poe i hauie ma ia koho 1 ana) na manao nonohua o ka hoo- ' heuehene no ka hiki ole iaia ke • lawelawe j pa mea 9 pUi ana i ka moololo o ka hale, aka, i ka manawa a ua opio Hawaii nei i ku aa . ai iluna a heluh?lu i ka moolelo i kakau j*onoi ia e ia me kora pu9 iima ma ka olalo Enelani, auwel ua kulou na poo ilalo me ka hilahila, no kona makankau piha i kana hana, 0 ka olelo hooholo a Jobn li kekahi o na Lunakanawai Kiekie i 1 ke au o na Kamehameha, ua lile kana mauolelo hooholo i aiakai ne kekahi Aha Hookolokelo Kiekie ( * Amerika. R?riUnia, a me kekah L mau aupuui e ae; he kanaka Ha ■ waii o»a, 1 ka manawa hoi o J. L. e k ou malana o ka oihaoa Hamukn *

ua !ik> iiii k* hi>lu mihi o kt nu haloia. mamoli o kana maa boo ponopono ana ia oihana nnī. aoU hoi pel i maī mQ4 a mahopi tna) ooa, a hiki i keia la. I keii maoawa. eia o Aotno« kekahi kaoaka Hawaii piha *ke kanawai. ma ka olelo haoie, ina oia e liloi Lanakanawai Kiekie ma kah> o Alapaki, aole o’u kanalea i ka holnmua »* na mahaloia no kona kuiiu ma ia oihana. a e lilo ana kona ike i mea kokua i kona nua hoa makaainana; a be nui ae no ’ na poe Hawaii ike haole i kupono j no kekahi mau oihana ( ae. M& ka oihana Kuhina. be nai no ko k&kou mau kat>aka Hawaii kupono e hoopiha ia ai kela mau iuhma, aka, ina ina e hui pu mai ana ma ke ano kalakoa. alaila, he manawa no ma keia mua aku, e haule Lou aku ai mawaena o na powa. He mea oiaio no loa, aole e kuikahl ana ka Popuki me ka iole, ma kae o ka lu*. aka, ke ike oia i ka iole, e awiai koke n> oia i ka iele aku e po'i & pau ika ai ia. A pela no kakou iwaena o na iliohae e hoopuni nai ia kakou. e kiai me ka makaala no lakou o nahu mai ia kakou.

i He mea oiaio no hoi, o kekahi i mau Hawaii no hoi o kakou, e - olelo mai ana kekahi poe,—o mea i 1 a cie mea, be poe p-opoki a m* ka i iliohae lakou, no ka mea, he haawi i aina, he kipi, a pela wale aku. ; Aka, i ko’u noonoo ana, hookahi i wa!e no kumu nui ola hana ana i | peia, oia k& noho mana ana o ka * haole maluna u kakou i keia wa. Ua ulu mai keia pilikia mamuli ■ | o ko na ’Lii hilinai i ka haole, pu- 1 * ; lama me he keiki la, a paue ae i ’ kekahi wa me Jk» leo akaaka oke 1 hauoli:— ‘ Maikai keia wahi haole. i ■ ' | 1 oluolu no hoi, mea no hoi,” a pela ; i aku ka hana a na alii. Me ia ano i hapai ia ae ai na haole a hoonohoia ma na oihana o ko kaknu waa aupuni, a o na ili ulaula ; hoi aia lokou mawako o ka oneki me na manaolana pilihua. Ano, eia ko kakou manawa ke : hookokoke loa mai nei, ua ike ka i ! lani a me ka honua lepo o Hawaii i ka ino a me ka lapuwale o keia mea he malama i ka haole, he wai meli momoua kau i hanai aku ai, a he wai awahia mulea ka lakou i hooinu mal ia oe. Ina e hapai 5a na Hawaii oiaio | iluna o na oihana kiekie o ko kakou aupuni, he kanalua ole ko’u, aia no kela haawina ma ko lakou , mau puuwai—“O ke aloha i ka Aina, ke aloha i ka Moi, a me ke aloha i ka Lahui, aole i nalohia mai ke kanaka Hawaii ili ulaula aku. Nolaila, oia ka’u e puana hope ae uei —Hawaii no Hauaii. Hawaii Oiaio.