Ke Aloha Aina, Volume I, Number 29, 7 December 1895 — [Illegible] AUPUNI. [ARTICLE]

[Illegible] AUPUNI.

. 1 ' c - ] »rl Kī t*H f H - , '^Haai-i H ' ' ī l";\ * B" ;ni 3 t> ka b > -*, ri' ;U/Kt* tj n a r •'•• v-,^• i,; nic i%<! B >!vj'.;: i kfl.-• v%'i f hc h' •-'* 'i i'ii.'āna f 1 '■■ makou, a 1 ho{j*n«i- -■ (•' \a inaii.twa J . ,-.ii <t i i kri-i . ek.iiii ji;Ca ; ■ ' ': !ni v 'H' * •' J 1)..t !i<i u 1 ; i : n;;t m i V; 'i r • • » • -j _ ■ - 'i'l' 1 K« * !;| W,{ ? t, - • >(■> \\ ;i] f > i} lo J}(>, / * i Komi:sina r. ■ > t i- iloko <> njj)i.mi ! jju : . ! iiei / • ■ :i «I S k.l h' !C '• V ; 'iki 'ki. < AY,ii s ; liKl k.i hoo- < k • <. n i Ku- . mī -i ,<-»rj"vt ka'f !1 -.v i mu!i.tv\ u t: ■ l "' k- k.iahau-i ? <*■ ■•'.'i.i ia >d oe k;i

heohuoi, i na paha oia, a aole! paha e kokua ia mal ana oukou e na puaiikoa o .\merika /Aii- j puia ? . U.» hoikenku- e** [ _kou makau imu:t 4?-Nf r. CartrT?P. O, aoie kanaka i mak<*makf? e hoikf waie aku i kona "mākfi-iT.Titīā. Aol«? o kou iinnao n'ia ke ano hoh< j wak ? l\ Ae, me na pO'- e. ae, ua manao au aia makou ma ke ku~ iana o ka pilikia jV. I/eaha ka Mr, Ciirter oieio ? 11.I 1 . Ua hoomaopopojciiai < iia ia u, kokua hoomaluia ana makou. A'. A ; ō na pualikoa o i'ika Huiia ? P. ;\e. A tna aoi».* makon e kokua hoomalu ia mai e lakou ua uiakemakf- au e ike h*-aha a k<i kumu. X. f'a manaoioanei oe ma ia iiK:a manao kuho kou e inaki mai ana lakou ? j i\ X'a manao au, mamuii; no o i li.iiia m<ii r hana noj ia-kou pe-la. j N. }ie;ii»a kriu iikm ! nia-1 r^-i ilio md kt!a hiki mua anaj aku .;U ika Haie^ai—he maul mea an*M i iiOi.»holo iik<* h J \ ] J , L<i hoohoio makou. ij kei.i. —uia jn<-a, \n: iiaaiei' 1 hoiu- 1 okoa aua rnai.

\ k;i mea i o!f{oia J j A K'.il.a k'i na Kuhina olr*!n ?f P () ku'ii hot*niaf){joP<; iii.i nn Im m«'.a i keia ia, ina !,>■ manao hakaka ko l.ikou k« Aupupi Kuikawa,' a me na pu.ihk.M.i n kr Aupuni Kuika wa. aiaila -'io!e loa lakou e haii\vi jjio' aiui, O keia kc* ano o. :rd m<iiīao ; ;oaa la ti fnai ia !akoii niai,- tia loaa ia ia lakou ka 'haawin-i !ikr- r me ia i hele' ia aku ia e ke Aupuni Knika|wa. I N. AKiila, i ka ioaa aoa o !Īa ano manao, heah«. ka lakow iint«j i mana<j ai e hana ? t i*. Ua ho<iholo koke lakou' it- haawij/io aku, asaiSa, u<i pii Uku la he eha o iakou e kuka- | ktika pu me Mr. Doie a me |k<- Atipuni Kuikawa. Ua ae Uike l;ikou *• kukakuka pu t aka ie pono iakou e hele aku i ka i Moiwahine. r. e kuka pu me' iakou. N. A e like ae nei me na mea <3 hoikf*i<4, uh ae anei lakou jt* waiho mai i ke Aupuni i na j hoi e ae aiia.kīi Moiwahine? ! P. Ae. alaiia, ua pii f»u aku Ma au me lakou i ka l ialealii. ; Ua hui makoii a o makou a pau ioa i»ja l<a Kumi liolu. inalaila |ka Moi'Anhine. »a Keiki Aln iopi<»elua. na Kuhina eha. o ' Lunakan.ewai Wiileman, Haul \euinann, i. <). Orter. K. C. Maet*»rlan« a nie a'r iho no hoi. "1,1 hik» aku mak<ui niawaena o k:i hora 4 a me - r ) p.' m. a noho mau no malaila. a hiki i ka hora

G ji. tn, e kukakuka ana no ke o kc Aupum. X Ma ia kamakamailio ana. ua koi aku anei oe no ka haawi pio ana māi i na inana kaua,- ?t a'oakū "ua Kuli'ina iti wiua pela, (i ka Mōiwahine) ? P. U a niu.i ia ka m'M !ikc ok*:, 'alaila, ua .waiho ITk(Tla]<ou no ke. kuku ana. Ua kamailio pakahilakou, O \Vide mann ka mea mna loa i fc;im:i. ilio e kue ana ia mea, aka, mahope iho, ua hoololi hou oia i kona manao v mamuli o ke a'o anā"aku a Mr. 'Neuman. O.ka Mr. Neumann, ao ana, oia ka haawi piq ana,. _a ua ao pakahi na m£a a pau loa pela. N. Ua hookahua ia anei keia ao ana a,Mr. Neumann a me ka Aha Kuhina; maluna o ka manao ana; oia hoi, e loaa ana j ka Moiwnhine Ua hakaka ana aku me ha mana kaua o Amenka Huipuia, a like me ko na mana kaua o ke Anpunt Kuikawa ? i P. Oko ka Moiwahine ma(nao ponoi, o ka waiho aku i ke jAupuni no ka hooponopono iana mai a pau ma_\Vasinc:tona, |a mamuli o ia |mau hooholo ma|nao ana, oia Kona mea i haawi pio aku ai. Ina au e hoomanatf 'kuhihewa ole, owau no kekahi mea i kamailio aku laia pēla. Ke olelo nei au, ua hnawi p.io aku oia a haaleN' hoi malalo o ka ptnt(;st. j N. A oua prote<4 la ka |n*ea hope loa i noonoo ia ma j Wasinetona ? , | i'. Ae, nia ka wa. hope ioa ]ia i noon<jo ia ai, | . N,- Ua kauoha aku anei ka Aha Kuhina iaia e haawi pio aku j ke Aupuni Kuikawa, e houmaopupo f jtku ana laia, ua manao like pu'na manao o kr Kiīhma Ami'i'ika a me na pualikoa |Amerik.i me ko ke Aupuni'Kuikawa, a I ole ia, me ko ke Komiee o ka Maluhia'? " ' P. l'a hopmaopnpo au oko ka Moiwahine nianao. ua lokahi ko Mr. manao me ko |ka pōe. hoōkahuii aup'ini. j N. Aka, e ninau aku' ana jau, ma na kuniu heā la na Ku■jhina i hooholo like ai e a'o aku I laia-e ae oia?; i P. Oko lakou'manao nō ia r he tiie,t makrhf-wa ka hoomau jāna aku, oia hoi, he mea ia e

'ihoouluku mai ai i na h>na;hoo !kahc koko a |me na poino, ina i Oia e hoomau loihi iki akti ana i ka paa ana (|i ke aupuni).; Ife me'a naauao !nona ka haalele ana mai i ka "Nohoaln malalo o i.ka Protest, a b hooloheia \*i mea Imahope aku, ', Oiai o ka inana |kaua a kue aha laia. ua ikaikh i|oa ae ia, | ; N. Ua h<j)ikeikr aku ; anei hakou i kekahi wi i na kana Ikaua o Amedika Huipuki m;< kekahi ano ? 1 • j P. Aole a|u i hoomanaio iia hana lakou

N, Ua hoomaopopo anei oe, ina paha oia, a aole paha, ia wa aia lukou malalo o ke}a maoia ua ka manao ō na aumoku kaua o AmerinTe"RcT ka pog hookahuli au- . puni ? * r * " P Mawah© aku ona manat> ,ana a'r, aole—aoo^—mea—i—9<e pono ai. N. Ileaha na hua i foaa, mai no ia—kuka uiia tne ka JMoiwahine ? , A heaha na mea' j aelike ia ? P. Ua. kakauinoa oia ma kekahi palapala e waiho aku i kona mau ponq i ke Aupūni Kuikawa malalo o kekahi; test. < N. O keiaanei ka Protesl? ma ka Helu 76 o ka* Ahaolelo Lahui 52, Kau elua? P, Ae< NalVlr. Neuman. a me J. O. Carter i kakau, i kamakou wa e ana inalaila, ua ano hoole oia i ka ae. mai i keia, aka, mamuli oke a'o; ia ana aku, e waiho ia aku na mea a pau ioa ma Wasinetona f malaila e haawiia mai a{ na hooholo hope loa an'a. N. Ooe anei kekahi ma ia wa, i manao e waiho aku i keia mau hoakaka ana, aole paha? P/ Malaila au t he hoa no ke.

Aupuni Kuikawa, aka, aoleau i ao aku i ke ano o na o.lelo ana oia inea. Ua olelo aku no nae au laia, he kuleana kupono kona e hooliolp ia ma ' kekahi manawā e hiki mai ana. N. Eke Aupuai o AmerikaHuipu.ia? I\ ■ Ae. N. O oe, ooe ponoi īho, a ma ia manawa, mamua o kou kaipailio ana me kou poe hoa, ua ae pono.ia anei ia manao f me ia hana ana aku a pau pono. P. WelK wale iho la no ke ano hooponopono ana i laweia mai imua o makou no ia mea? .

' N, Aua hoihoi hou aku 6e ia mea 1 k£ Aupuni Kuikawa ? Ae. N. A uīi hoole mai anei la kou ? \ '• P. Ua loaa aku no, aua k*tkau apono ia ma ke kua e Mr. T)ole. x N T . Nolaila, he elele hou ae anei keWahi i hoouna īa akn i ka .Moiwahine mahope iho o kda ? 1 P. Aole. 1 N T , Aole anei heeiele kekahi i ku»cala ia ne, aole lakou i [apono ia mea ? 9 | P. Aoie, N. Alaila. oka haawi pio |ana, ua hookoia mamiili o kela Lnau kwka manao? | . Ae. • Alaiia, ua hoounh t akū Oia i ka olelo ma o Mr« 1a ia Mr. \Vtlson e hWwi pio mai i ka Halewai. lOia'ka hoopan loa ana o na jmea a pāiMoa, alaila y ua komo Ikoke aku 1a makou. a lawe ae'

la ia ~ £ t^^%p v ..► .mai ia wahi, aia wal<? no ā ma- ;. hope iho o kete kuk% a.ria. ' ■ ••"!.-• " 7 - , TAr;g >~- ~~N7 A pehea ka loihi, maMUaX ae.. iiei iā a_ ka ikda anā^P. . Ua hoouna mai. © Sievens i ukali Prißgle, a na Kapenā - \Vi!tze thōōūha mai i kekahi p kona "maū . Aliikoa, aana pono ika hale t a e hoike , aku, ina paha ua lilo maopopo ' . ka paa ana o na Hale. oia ka t hana ia i kela auina b. . 7 N. 1 ka manawa heā ? . . P. Mawaena pka hora 4 an,cs - - ;-.7T7N. I ka mailawa - hea k£ kamailio ana rne ka Moiwahi-.. h 06 * .- . • . - , 'X>4 . N. Mahope ih# o ka hora j 4 a p&u i ka hora 6. | N. Nau i lawe ka pane ? N. Na Mr. Neumann i la- | we i ka pane, ia Mr, Dole. , N. Xolaila, ikawa o keia . mau kamakamailio ana e. hana. , . ia ana mawaeiia ou>, a me na, | Kuhina a rje ka | hoomaopopoia no anei ua ik<e sia ke A.upuni? .. ~ . P. Ua ike anei ka Moiwa- u liiae ia mea? Aole aiu i manao | ja hai ia aku Oia,. aole ou hoo- , [nanao ia mea e olelo ia • . N. Ua ik« anei oe ia mea ? | P. Ua iiaanao au, ua ike no m ia mea, _ N. Ua ike anei kela poe. , . Kuhina ia meit ? P. Malaila no lakou ia w%.,| !r Aole riae e hiki ia'u ke ' ]. pela, 15a akoakoa mal. ke ;Au.-"; |)uni Kuikawa. a pau loa i. ka ! wa a Mr. Stēvens i ike ai. ma | „ ke ano aopuni de-frtifo. % " '\ ls. 1) kau mea ! manao al 1 ōla keia l Mamwa o kQu hQi}iot' anā riiai l kā palapala a kā Mol- , w^ahine, —keia pfotest, * Ua ike 1 mūa ia'aku anei ke Aupuni | Kujkaw|f ~"/ *v, " 1 P. Ae M oia ko*ti hoōmaōpō " po ana. . I N! Ua hana ia anei kela [ mea i ka manawa o kou haalele ; ana i ka Hale Aupyni, a hete cl pii'ai oe'me na ka- J mailio me ka Moiwahine? B! Ina e hookauwa \m\ kou hoomanao ana, ** no. \ N. Aoie. anei i ike no lvuhina ia mea ia wa? . , P. Aole e hiki ia\i ke ole[Q f pela. _ r , r . N. 1 ieaha kau ihoon)aqpq - po ai no na mea o loko o Kuniukanawai ana l manao _ t P. He hg|| \m ke noho.ihaj.„ ; .. *. kakau. Hc htkL ia\i ke iku ia oe i mea i ike »awa, . ™ - " N. Ua ike maka anei o% R - !■- U.-^jfc.

N. Heaha laka manao ake : nui ona poe Havy r aii no ke ano 0 Aupuni ? P Ua manao au> oko lakou - ma«ae hethofloa,-ertoaa iaiākōu" ka mana ma ke kohVbalola ana.. Ua hmo lakou ī oiea al ka mana ma ke koho ana, a i keia wa. ua ake loa lakou e loaa -hou ia- pouo. Ma— a+K>, ua onipaa ioa lakou ma ia manao, aka o ka pilikia e komo — mai ana mu ia inea, āolu lakou 1 hoohana i kela' mana me ka naauao, a oia no' paha ke ano o ka ka poe Polunesia hoohuihui ana ma ko lakou koho balota ana, i mea e hoihoi hou ia mai ai ta mana, a hoopoina iho la i ka hooponopono naauao ana a ka lahui (A.nglo-Saxone) haole. peia no hoi iria no lakou ma ka hapa uuku, e loaa ana no ia pilikia. Oka wehe mua loa ia ana ae o ke -ano Hawaii muoli o ke Aupuni, »ta hoomaka mai ia mai kf- au mai o Kaniehameha V. I kona wa 1 hoopau ai i ko lakou Kumukanawni rnua. a haawi mai la ia iakou. he Kumukanawai ana i 'haiia \jjno\ ai. Oia ka hoomaka mna ana o ka hookahuli aupuni ma keia aina. Oia lea .hookumu o ka hoomaka ana mai ona alanui nana i kaikai mai i na hoouluku mau ana i na ano aupuni Hke ole mai ia via mai a hiki i keia la, Nolaila, o na poe Hawaii mai ia wa mai, a i ole mai ka v\a kokok'* ioa mai ia wa, ua ho<; , maka rna: ia ka !'j<xm»oo. i ka waiwaī o īa moa he koho balota a nie ko lakou mana alakai e hiki ai ke hooulu hou ae. A ma ka mea maa mau, o ka poe Hawaii, he lahui nawaliwali wale oia, e hoao mau ana i na Ahaolelo a pau 8 loa e hana like, aka, e hoemi mau ia ana jakot i na Kau Ahaolelo a pau ioa. Aole loa e hiki ia lakou ke kupaa me ka 'lokahi i hookahi kine Ika manawa a lakou i ma,nao ai ua hiki ke hoohana aki i ua mana nei, aok* loa ia i kulike me ka manao o ka poe (haole) Ang/o~Saxone. ma ka hana ana i na kanawai, a i olt ia, rr.'&. ka hoohana aku imua i kekahi ano aupuni. Ua liio ia i mea e hoowela ai i na (haole) Anglo-Saxone. Aole ona noonoo ia mea. Ua ike oia ua loaa iaia ka mana hoomalu ma kekahi ano, ina aole ma ke ano nana pono iho» mamuli o kona hoonaauao nui ia a me ka hoopono. Oka poe Hawaii, ua ulu ae a nui me ka manao ana no ka noho ICuokoa ana, a ma ka huipu ana me ka Moiwahine ua makemake lakou, e kiola loa aku i kela ano hoomalu aupuni (haole) Anglo-Saxone, i loaa ia lakou, a i hoomalu ai 'a lakoa, iloko o ia rnau maka*'iki a pau loa. Aia hiki mai ma ia wahi» ua njanao lakou, ua hiki fio la lakou ke hana aku, alaila

ia wa, ua hiki mai la ka piUkia. He mea oiaio, he mau kuenu e ae no kekahi e kokoia mai ana sa wahi Ihookahi. , Aka;, oia nāē'kā" Hpokūl ana o na ano lahuLelua, no ka mana hoemalu. N-, Ota —~tetīūā kumu nui? O na ,mnau kaiai waiwai. he mau .ninau hoea wft}e-mai~Trū'ta ? — P. Oia no na kumu k&hua ano nui f ma ka manao ana o "na poe Hauaii, no ,ka niea, ua rnariao oia he hapanui' loa o ka poe. koho balota me ia, a oia ka mea e mana, Ao!e oia i. hoomaopopo maoli, e ka naauao a me ka ikaika oia ka mea i lanakila mau ai na (haole) Anglo-Saxone i na manawa a pau Joa. X. O ka Alamanaka Hawaii a iīif* ko ka Makahiki no ;ka 1891 kt hoike ana, ma ke koho balota nui no na poe Aiii a puni ka Paeaina, he 3.137, a ka huina hoi o na poe koho i)o na , Lu|namakaaitidnb he 11,671. Oia jpaha ka pololei? j Pela kau e manao la, he ; niuoa poiplei ioa ia i loaa mai ai. ' X A oia ka mea i 8,464 ai ka oi o ka poe koho i na Lunamakaainana mamua.o;na Alii ? P. *e." X. Aole anei oia iike ole, ua uhi maoli mai ia no ke kumu oiaio, no ka mea, «ole ana wuiwai ma ke k<jho Lunamakaainana ana, aka hoi, jjo na koho Alii ana, ua koiia, ai|i a he *vaiwai paa hihia ole o a i oie ia, he loaa makahiki o 4>COO? P. He mea ninau ole ia ia. o.keia like ole "o na huahelu, ina e hiki .ke hookoia aku a hiki i kekahi wahi Hhilihi loa, alaila, ua lilo ia.he niea nui loa aku, aka, aia no nae,; ā he r.iea hookuu wale ia uo e ae ia i na . kanaka he nui !oa no ke koho > ana i na Alii. N. Noiaila, o kela 3,187 i poe koho no na Ali|, he poe haole wale no paha , ka nui o : jlakou. Aole anei pela? P, Ile nui no na, pne Ha,waii maoli rna la kohp ana no na Alii. X. Heaha ia kau hookuku ana ae i ke kulana o na poe koho, mawaena o na poe haeile me na Hawaii? ! P. Ua manao au, o na hoike ua ioaa ia oe. Aole he mea pono nou ke oielo aku A ke manao nei au he 25 pj-keneta paha. X. X T a poe Hawaii koho balota? ! P. Ae. N. A o ke koena aku, he poe koho balota haole? P. Ae. , X. A no ka mana, alaila, aia ma ka hoohui pu ana o na: haole e koho i na poe o na Alii,. |oiapahaea? i | P. O na po<? haole %) e like.

me ka ru)a, ua hoohana aku lakou i ko lakou mana, i niea ē paa maiai na poē koho A|ii. . Xo keaha i, hoohana piha aku ai na haole i ko !akou mana i mea e paa ai ■ nar-pCJ«r Icōtīō~Aln? P. No ka mea, oia w.-i!* 1 no ko lakou wah> naolana, ne? Trū _ noHīTālākdi ana, a nu; ka noho hoolauKM ann iku i V a Ahaolelo. N. Khia \lii, a ehia -hoi Lunamakaaimma maloko o Kumukanawal?, r5 --* r * . P. Ua like -toa t he '24 pakahi. " - "y. Ina paha e iilo ana i haole na poe Alii i kohota, alai!a, ua loaa kaokoa ia lakou ka lanakila ma pa ninau a pau loa e laweia mai ana l- na Lunamakaainana, a i ole ii, eka Moi no hni ? P. Oia ka manaoio o keia hana ana.

N. . Ina e ioaa.ana ia lakou elua paha mau nlaiīa, aia iaiakou ka.mana hoio.okoa oka Ahaolelo; oiai e mau ana na hōa o ia Ahaolelo pela P 4 A ina e hooholoia ana ma kona ano hoopoiolei maoli ua hiki no ke hanii;ia peia, aka 0 ka mea i ike mau ia, aole loa e hiki ia lakou ke kaili holookoa i ka ipana koho Alii. Nolaila. ina e hlo 4>olookoa ia 3 iko ; yu ,'j(na //awaii) ka poe Alii a me kekahi mau Lunamakaainana» alaiia t e iiio ia lakou ka hooholo ana no ka ninau o ka Aha Kuhina? K Ae: . N. Alaila, e kipaku ana lakou i na Aha Kuhina a pau loa 1 ku ole i ko lakou makemake ? 1\ Ae, aka nae, ua hui lo- ] kahi ae no na haole. j (Aoie i pau aku )