Ke Aloha Aina, Volume II, Number 29, 18 July 1896 — He Moolelo —NO KA— HOOKUMUIA ANA O HAWAII [ARTICLE]

He Moolelo —NO KA— HOOKUMUIA ANA O HAWAII

1 kakanll a hot | onupiiūOU— «-Reyy-f~' K. Pokuēa, mau.uh >» ka MtoU»lo • i.iw.ni i i>ana ma Lahaioalun* i ka M, H 1838, 1 ua paiia a heopn<ipoun \* ma ka Hal'pai P«U pala Aupnni »n» Honolulo 1658, MO KA LI A O K.A MANAWA O KO LONO HIK.I ANA' MAI MA KEIA PAE AIMA. ' Iko Lono haaleie ana īho.i® Wa|inf» i Kanai, » holo aku la ow no U aoao komohanA akan o Aaenka, a ika kala atta o kekahi omo «MiUmā iut ma A»erika, huh hoi hou mai la oia 00 Hawaii net, liu ae la kooi «aoku ma ka aoao «kau o M»s! Hikina, ma ka malama o No«-emaha i ka 1a ao, 1778, o'" do kona makahiki • boea mua mai ai mi keia paeaina. 1 ke ku ana mai o Lono, ua holo mai 0 Kataetopuu i M«u< e UM ia ia Kahekili mai Hawaii mai, a ma Ha- . makualoa laua kahi i kaua ai, a iHo 00 ka aoao Hikioa o Maui ia Kaiaaiopau. A i ka pau ana o\o laoa kana ana, ua boi ae o Kaianiopua a noU» ma W«iIniki ma ke Koolau o Mact I kona aia aoa aemai kotit hiamoe ae. ike aku la oia a me kona poe kaoa* ka i ke ku mai o keia m«i nai makai jmo mai o lakou. o Haalu** ka moa o ia wahi kai (moaaa) a hiki i keia wa. Ike aku la lakou i ke aao oka mo*-« na kia e koku aoa iiuoa, oa i-a e ok&ea aoa, mai keia aoao a keia aoa*, aa kania likini e iho makawalu ana. mai ka iMŪM o luoa 0 ke kia a f»a na aoao • ke kiiK> o ka moku, 1 me sa poka e hamama mai ana mai mua a haia &ope o kai*oku,«ia paba k» poka fw a lakou i k^pa ak« ai. be poka ai o le» wiiki» oiai, «a iofae ia ko Lo«» k« aaa m* %um * «« bok> mai ko Kanai poe a hifci ma o»ba, a hoike mai i ke aoo « k* moka o Loeo, a me ia nea a pau e pili *oa ia lxxn. a e noho im keiuoi Kaaaka mjki Hawaii aku i Oahu, • Moho kooa inoa, a iohe ota i na oieio a m kaoaka o Kauai, a naaa i boi aka a biki i Hawaii, oielo aka oia ia Kalauopau i ea mea a pau aiia i iohe ai ma Oahu i olelo ai ko Kaiiai aaai poe kaoaka iaa mea a lakoo i ike ai ia Loao a mekma poe kaoaka. Nolaila, ia Kaiaaiopuu a me kofta mau alii, na makaainana e ike nei īlie ku mai o kem toea kamahao 12ke oie ia ma lieia uaa paeoioku, mai ka wa kabflu> ioa mai, a akflbi waie no a ike ia eko lakou mau maka e naaa nei t keka punoeohu mai a ka meku i ke kai, alaiia, hoomanao ae la )tt alii, 4 me kona poe a pau, o Loao paha keia a. me kooa aina aui ua uiu ia e na iaau e haualaoa mai la, e like me ,ko lakou lohe la Moho ma Hawaii. Wahi a Moho i hoi aku ai a hiki i Hawaii, hoike aku oia ia Kalaniopuu i ke ano 0 ke klno o ka aina, ka ulu aoa « na laau e ku ana iluna o ka aina. ke aao o ke na puka waiwai, na maka o!obilohi,.he kihikihi na poo, be abi e lapalapa ana ma na waha o na • kanaka, he akialu ka Lli, a be nama ka , oielo ana, a penei:

*< A, teto«, oabfci| waUwfcia-ki, W6&> pofea, aioha ka hiki, «loha haeh««, «ioh» ,I»W aloha kt ieikika hde* 0 k«iā a* olero » Wahu i hoike »i i« K«<tfnk>pu» i me na | kanaka o HaWaii nt> k» ano n meit3HSlōß« ffl» kanakāl botō mai ai i OahiL ! Nolaila, ua maopopo le la ia KaUniopaa a rac na kana(ka'a pau, o Lonu keta e ku mai nei, alkila, holo Aku ia e Hamehameh* a pit i|oi>a o ka m&k* t hUo aku la o Looo ine Kjneetv»ro«ha a naiowaie aka li ttu|ka aoiana ma k la-manawa, ōa mij ioa ae l* fta ma (uo pioioie o w kaiaka m oae Kalaniopou, ao ka iik> o i Kamehameha ia Looo, anoi leaaelana teo uwe o na makaainana, na aiii rio boi, a n»e Kalaeiopao, ma la po a a& ae ta i ke kakahiaka nui, oa ike hou ia aku ia ka moku o Lonu e hoi hoe «ai ana, a hooiei aai b ua iuka o ka ai&a, a hoio mai ia o Looo oo Hawaii, a et«n la kooa ho o aaa ku imi ia oia ma.Kukalpiho ma KohiUa, iika la t o I>ekeoaha. e ohi paa ia ana oa kuahmi e Hawaii e ka hau ia manawa. 1 ike na kanaka i kem mea i ke k« mai haohiua lakou, a pīoioke m manao me ka pihoihoi oui, i kek ases ooi e okau mai oet tialoko o ke kai,« holo ako la kekahi p4e kaoaka i kakn e ka moko • Le&o e k<i oei, a-prii ako li ma ka aoao ha aawaa, a pma&n ako ta ileaa e ka moke a ik* ako Wi i m haol< e ai um i ka ipu ai maka, alaila boob« ae ia lakou poaei: He akoa ka keia uoe, ke ai mai oei i «a io o ke kanaka, * k«r a mai ia k« abi ma oa waha o la|ou. Kuat aku la o Looo i hookahi pua« ooi oo ke kwookuai he powui hoe kakaki, i mea a «te lus lun oi »a kaoaka oia ao kahiiu». 4«Mo aku la o I>ho «• kona moIn oMnha «e o «a pt!i n Haankoa« mo-Sfto, a ouiiaiki aku oo Pooa a nu K««, * ku aoa ka alokn o Looo m« Kwi»k<fctta ma Koofu Ē iui nea beiuitel«, ua ike kako« maoaua a« 00, i ka #a a Lono i haalele ai ia Maoi, a hoio aku la i Hawau,« aia oo o Kataoiopfte i Maui kahi i noke ai i ae kaaa me Kahekiii, ko Maoi alii, aka, o ke alii oo kai h-le, koe ho b6i aa'kaoaka e noho ana i ka aiea. I keia ku aoa o Looo i Hawaii, oia ka la 17 o laooan, 1770.' Ma ke ku ana mai • Looo ma Kealikekoa, ma Kooa, Hawaii, he mau ia kapii ia oe ka makahiki i ke kap« hemi, oia ko ke akoa imk noho, e like mp ka n&ea raaa T ko Hawaii nd poe kahilw o ka noho aova he kapa loa ia ouoawa aole e boio ka waa makai ta mau la, aka 1 iua ike aoa o oa kaoaka ia Loaoikaku aoa aku, ua maoao ae la na kaoaka ua noa ae la ke kapu, ua hiki noai ke akua 0 Lono maluna o kona heiau, tvo ka mea, ua paa ka manao 0 na k&naka be akua o Lono. Holoaku 'lana kaoaka o ka aiia a hookokoke aku ia i ka moku, ike. aku ia i kekahi poe haoie e okomo ana i ka lopi ma ka aoao o ka moko, a kajMi la lakou ta poe kaole & MokphalH ma, 0 oa »kua kaial waa, a ike hou oa kaoaka 1 ke pohi m*i • kduhs poe haola i ka

pnka, a»et« ke , P kaoaki ia poe hfeoJe, o Lui#pdll . HUi loa ko oi kanāka ■o»fiodtO..t£"|oi! akua keia, • hele nui aku Ukoo e hoomana ia Looo a me kuna poe.-ka^ai*.-Hookupu nui m kāa*ka i k» ii a nae ka 18, ka puaa na Ix>ao, no kft mea, uao»aoaa lakou, he aku* av o Looo llā $i kd ia a wt ka puaapa aie oa hu* ai* oia ka lakou mea i h'aawi ina«awāfift wale aku ai i keia m«u waiwai ia Looo a he «)ui ,ia bana aloha a lakou i hinā aku ai ia Loiiu. yo ka MAKI ANA o I.OHO. t ka la 24 o lanuan 1779, ho' mat 0 KaUmopuu uai Maui inai, e noho aoa no o Lono ma Kealakekua aia Kon*. a helawai'iHo la o KaUniopua me Looe, a hana iokomaOeai akii laoi ICalanioputi ke aIH ia Lono, 1 hoaaha aku la iaia Looo 1 ke kapa aho ula» a me m kahUi, a baoa aku la o Kalaniopoa i na hana maikai he nui w«ie it LeNWi». A ma ka la 4 o Keberuart 1779, ha#le)e iho la o Lono ia Kealakekoa a holo aku la kona moku a hiki mawaho pooo aku o Kawaihae tua KohaUi, ike iho ia » ua popopo ia kekahi kia o kooa moku, alaila, huh boi hou ako !• o» 00 Kealakekua e kapili hou ai ike kia o kona moku. A o*a keia tiuli hoi hou aoa āku a Looo 1 inake ai oia i ka pepehiia e kekahi #Ui 0 K.aUmtnakahooiraba k<ma hkm, a make o Lono, haiia kooa kino kupapae e KaUniopnu Huoao ka hom a pau ia,ialaa ia e ko alii a pau . Hok> aku ia ko Lo&o «noku mai Kaonaloo aku maka la t\ o Feberaari ■ ■ f ■ ■ ...'■■■.■ a ku no4 Kauai i ka la »9, • ouii Kauai aku no Niihau, a i ka la 15 o Maraki, ua holo loa a naiowale loa aku la.. Kl AU IA KAMEHAMEHA 1. Ekoia makahiki ma la hope aoai 0 ka make ana o Loao, na «aakoibo la o KaUmopuu ma WaioahokN Kao« ma ka malaina o AperiU, o ka mokahiki 178», 0 Kalatttopau» hc aUi ihikiok ma ke kaua, a be aoi ko laoa kaoa po aoa me KahekiH ko BCa«i *& ' • 1 k« ouke ni o Kolaiiiopoo uo iile ae la ia Kamekameha Ike tlii 00 Ha waii a<o. I ka make ana aku la o Kaianiopua, he keiki 00 kaoa e ola ana ia wa, oia e Kiwalao. aole oae i lilo ke auooo) iak, aka, ua lilo ia Kamehameha ke kauiana aiaa mahope o ko KaMopoo make ana. A ike o Keoweoaauhili, a me kekahi mau tlit. aoena poali, oa lilo ia Kaoehaoeha ke kauiana aioa, koi aku la lakou ia Kiwalao e kaua ow Kamaha* meha, a me oo oIH a pau o Kooa, O Kamehameha, oia ke lunki a Keooa, ko Kalaniopuu kaikaina, no ka mea t hookahi 0 looa makuahine 0 Kamakaimoku. 0 iUipi, be inoa hoo ia 1 kapaia iho aie kooo mao kanak», no ka nea, i kona #a e hana lokomaikai ako ai i kona poe kaneka, alaila, kahea aku na kanaka.iaia 'ke ao ua,' aka, o kona inoa kahiko oia o KaUAipoikupeapai kalaoinm. Ma Kohaia i Hawaii ko Kameha meba wahi i hanau ia ai, aka, ua hoihp ia o Kamehameha ma Molokaī e haoai ta ai a hiki 1 koaa wa i nui ai, oa Papa kona kahu hanai mauka oPakaikailoi Waialoa* ma ka aoao Koo* o Molokai 1 la oui aoa o Kamehameha, o» hol ako ta ob a aoho 00 ma Kohalo i Ha ■ 1

«®ii. &o K*meh*p&hk £*us moA me sa ilii o Hik?- Ōke kamo o ie af*

«®ii. &o g«fwhytfbft kMatmi ■*' sa ilii o Hik?- Ōke kamo o ie a|» aaa teoi o k«k*aft, o|t 80 I» jM«MM' koko o m alii o HSo m Kon Rokt pob« lai maikai o ka oobo ao» o na i alii ina ia aina o Kooa, a ua | :«u »lii a»e b& kaoaka "ka po&u kai 1 oaaliao o Kooa i ka lai." • eia iho ka i hookamu aoa o ke kaea. Ma k& paaoi kimoopo « ka Poaooo oei, o Makikl, mawaena o na Hoi Kioipopo Hcbt> » me Hooolula» oa aka» ae ka iaoa «m i ka laoakila o ka ta, ma o ka loaa a&a iaia he 12 pooi koe ia 5 puni wale no a koōa hoi ieaiea.