Ke Aloha Aina, Volume II, Number 48, 28 November 1896 — HOOKUMUIA ANA O HAWAII. [ARTICLE]

HOOKUMUIA ANA O HAWAII.

i k«kauia a hooponoponou c Rey. J V. Pokue*, mamuli oka Moolelo H/wiii i paiia ma L*bāina!una i ■ ■ ka 1838, a « paiia a hooT pnopouo īa raa ka Haiepai Pala pala Aupuwm» Honolulu 1858. KO KIKAKI HANAINO JA AN'A E KA'PKNA BAKALA. Ma kekahi keena 0 ua halē ahaolele la ona alii, ua konoo aku la 0 Kanaini a noe I)avida Malo me ka maKi ma kei kahi puka okoa oua hale ala Aka, u i laua i komo mai ai ma keia puka me !ko iaua manao ao!e la laua e ike la mai ana, aka, ua ike ia mai la laua e Kaahumanu a rae Hoapili a me Auhea Alaila ku ae la o Kaahumanu a hele aku la me fca waimaka helelei a komo aka la ma ke keena • Malo a me Kanaina e nobo mai ana, a pela n« hoi 0 Hoapili wahine a rae Auhea 1 kome aku 91 mahope a noho pu ana 1 kahi hookahu Puliki ae la o Kaahumanu i kona mau lima ma kona umauma a me kona waimaka e hiolo makawalu mai ana mai kona lihi'ihi, a pane aku la me keia mau huaolelo ia Malo: Ea, aole he mea e pono ai 0 kela kumu ? Ua elelo mai o Olohana laua me Poki. ua hewa loa o Rikaki no kona palapala ana aku i Ameeika, e hoike akn ana Ina hana a kela Kapena o ka moku okohola Pelekane. . Alaila, olelo la o D. Malo la Kaahumanu, me ka ninau ana aku penei. Oia anei ko Rikaki mea i hewa ai ? Ae aku la 0 Kaahunpanu. Ae. Alaila, o'elo aku la 0 Malo imua o Kaahumanu, manomano oo ka naaupo o kanaka, kai no hoi ua olelo mai ua poe haole apiki nui wale nei, be mea maikai ka palapala, a he hewa loa ka pule wahi a lakou i olelo mai ai, a ke olelo hou mai nei hr.i oe ua hewa o kikaki no kona palapala at>a. Ma keia wahi 1 hoakaka aku ai o I)a?ida Malo i kona manao 1 ku i ka naauao, ma kona ike i ka pono a me ka hewa 0 ke kanaka, imua ponoi 0 Kaahumanu, me keia mau olelo o ka ninau a ke kanaka naauae 1 hiiinai ma* luna o ka hoopono, a penei: E ke Alii, pehea la kou manao no kau puaa i aihue ia e kekahi kanaka, a nui kou minamina no kela puaa au 1 lilo ai i ka mea aihue, a hele mai kekahi ka«aka a hai mai ia oe i ka mea nana« aihue ko puaa, alaila, eia ka'u e ninau aku ia oe. Owai la o laua ka mea i bewa, o ka mea anei nana 1 aihue ka puaa, 0. ka mea anei nana i hai mai ia oe? Olelo aku la o Kaahumanu, 0 ka mea nana i aihue ka 1 hewa. Ia wa, olelo hou aku la o Davida Malo ia Kaahumaou me keia mau hua< , olelo e niua ai ka noonoo 0 ko ke alii t manao maikai. 0 oe no ka wahine a Kamehameha, ua kii mai o Kanihonui a moēolua me . ko Kamehameha ike ole mai, a ua bele t aku 0 Luheluhe a hai aku i» Kamebameha 1 ko olua moe ana me Kanihooui, alaila, ke ninau aku ne» au ia oe : owai • laua ka mea i pepehi la e Ka--1 mehameha a make, 0 Luheluhe anei, 0 Kanihonui paha ? Ia wa, hoike aku la 0 Kaahumanu, 0 t Kanihooui ka mea i pepehi ia e Kamehameha a make loa. *

I hoo ika la o Oavi<k Malo i ke alii; M*fcaam& bett a ka hooin nei kahi i iioohewa la ai ka'm«a hai a hwp»no ls k« mea£arial»e*a? [ m&Ua 6 KaahumaiHi, aol«. . la wa« olelo hoo akq la o Malo, i tke pono ioa raai oe e ke aHi i ka ipaoao o ka'u mau olelo hoākaka imua. ou, a eoe Dfc hoa kukau ou ejalii, qo ka imi ana t ka aoao o ka mea po&o au e ke alii e hana aku »i mahm* o keia maa hana imibala loa i ke kuma a kakau. a penei no ia: No ke aha la i hoahewa ia ai o Rikaki k» mea i hai aku i ka hewa i hant la, a hoaponoia o Kapena Baka!a ka mea naaa i hana ka bewa f ko Lahafa»a poe wahine a me ke kumu me K.ikaki.** Ku aer la o Kaahumanu a eheio ae la i ka«a olelo e hookuuia* o Rikaki, "ua akaaka loa ko Rikaki hewa ole, a ua naaapo makou/' Aiaila, beie aku la o Kaahu-nanu e huipu tejc na alii. no ka hewa ole o Rikaki, a paa iho la ka tnaoao *na alh' e hookuu i ke kumu la Rakaki. Ma kekahi U ae, heie mai la ke Ka» mkela me Kapena Bakak a me P®ki me Manuia, Kekuanaoa a me ke alii me Kalani Kauikeaouli, me na kahiko gula o lakou, e kee ana oa pilah ma na aoao © lak«u an& ma« e lohe i ka oieio a Kaahumānu no ka make a me ke ola o Rikaki, a p aa haole kuai kekahi i hele pu mai me lakou. I ko lakou ku ana imua o Kaahumanu. koi ikaika aku la o Manuia, Poki a me ke Kaoikela Beritania, e kii aku ia Rrkaki e hele mai no ke kau aku o ka olelo ahewa o ka make maluna ona. Ua hoole aka la o Kaahumanu iko lokou mana, a pau ae la ka hookolokolo la ana o Rikaki, a bocfkuu ia aku la oia ■ % ' me ka hewa ole. KE KAUA ANA MA KAUAI. I ka make ana o Kaumualii. ko Kauai alii, ua hoonoho ia aku o Kahalaia i alir no Kauai.' Eia ka bana nui a ko Kauai poe makaainana, mahope iho o ka make aaa o Kaumualii, oia ke kiko ia o kalae o na kane a me na wahine a panio i ka eleele 9 ka pa'u kukui, a wawahi wale ia na loko ia, a huhuki wale ia na mala ai a keia a me keia mea o lakou, a he hoailooa keia no ke kaua e hoea mai aoa maluna oka aina, oiai, ke ike ia aeia mau ane hana a na makaainana mahupe ihoo aa make ana o ke alii aimoka, alaila, he kaua no ka hopena Ma ka la ai o ka malama • lune, ma ke awakea oia la, ua halawai ae ia ka la me ka mahina, a hoike ae la o Bmamu i ke ano oia mea i na kanaka, a nieniele aku la na kaaaka i ke ano oia mea, a hoakaka mai la oia e iike me kona ike la mea ma kona aina iho. la manawa, olelo ma» la na kanaka* e kahua no ke ano oia #nea. Ma kekakahiakao nehinehi i haalele ihe ai ka Mikahala i ke awa lai o Kou oei, a au aku la ma na ale huiilua o ka moana no aa awa maa mau o ka Ma* lulani o Maui a me Hawaii. . Ma ka hookuku kinip«po p«ku wawae i malaeoa la ma ka amoa ia Poaha nei, mawaena o na Hui kmipopo peku wawa o aa keiki oke Tewo a »• Kipoaahoa, a au lawe ae ka inoa mua i ka ' hanokino o ka U.