Ke Aloha Aina, Volume III, Number 42, 16 October 1897 — HALAWAI MAKAAINANA LAHUI NUI. Hoike ke Ohohia o ka Lahui LULU KA MAKANI I KA NUI O NA KANAKA. Ua manaoia mawaena o 4,000 a me 5,500. OWELA KA MAHINA I NA ALAKAI O KA LAHUI. Hoiliwaiia ka Manao Kuee o ka Lahui. [ARTICLE]

HALAWAI MAKAAINANA LAHUI NUI.

Hoike ke Ohohia o ka Lahui

LULU KA MAKANI I KA NUI O NA KANAKA.

Ua manaoia mawaena o 4,000 a me 5,500.

OWELA KA MAHINA I NA ALAKAI O KA LAHUI.

Hoiliwaiia ka Manao Kuee o ka Lahui.

Na ka HaiQieloa ka Peresidefla o ke Aloha Aina i Hoolei i ke Ope Kaikahi Hoohuiaina, a Mogana i Lawe mai nej mai Amenka mai Iloko o ka Luaahi o Geketia.

Elike me ke kuahaua ana a ke Komite Lahui, ma na hoolaha no ka malama ana ae o ka lahui i halawai Makaainana nui ma ke Kuea o ka Paalii ma ke ahiahi hora 7 o ka Poa lima nei, Oct. 8, 1897, ua kuahauaia tia halawai īa, me ke ohohia nui i ike ole ia he lua kona mamua aku. Ua hoolalaia keia halawal iloko oka manawa pokole loa o 24 hora, e na Komite o ka lehuJehu, oia'o J. K. Kahookano F. J. Testa, S. K, Pua. C. B Maile a me S. K. Kamakaia, i kakooia e na Peres ; dena o. na Ahahui Aloha Aina, a me Kalaiaina, James K. Kaulia a me D. Kalauokalani, a i hoopaaia mai ia kahua, e na ewe hoaloha oiaio o ka lahui Hawaii, na Mr. J. O. £arter, James Campbell, S. C. Allen a me H. E. Mclntyre.

Oiai ka mahina ptha o Akua i wena ae ai ma na lihllihi o ka poai lani, ma ke aniahi ma nei, he h«ra a oi mamua ae o ka manawa hklawai i ka jhora J ponoi, oia ka wa i ikeia aku ai o-ka moe o kaoo o na kane, na wahine, a m.e na' keiki„ o a me na lahui e ae, e ka'i ana no kahi o ka hana, a ua hoopiha pu ia ae ke Kuea o ka Paalii, me ka heluna kuahewahewa loa o na kanaka, 'nana i pani iho i ke kahua o ka hana hik» ole i na kaa alaniii e nee mai kahi aoao a kekahi aoao no ka ulumahiehie pania ke alahele o ka makani, he mau taus?»ni i kohoia, mawaena o 4,000 a me 5, 000 ka nui o ha kanalea i hīkl ae ma kahl 0 ka hafta; elohe i ka !eo o na Alakai 0 ka lāhui. I ke pono ana ae 0' ka hora t % oia ka wa t pu ae ai o

i). K. Kahookano, ka Lunai hoomalu o ke Komite, maluna & ke pakaukaii i ia mawaenakonu o ke aianui, a nana i wehe ae aa' olelo mua loa o ka hoolauna ana mai i ina hana J hoolala ia eke Kome ke anama e ku poai ana, wahi ana: E na lede ame na 4 " Keonii ua konoia mai kakōu e akoakoa mai i keia ahiaM, e lohe a e hooholo i kekahi palapala hoopii i hoomakaukauia e ke Komite, a e heluheluia aku ana ma na oielo elua, oia ka oieio kumu a me ka olelo Beritania, a oia ka kakou hana mua e iawelawe ai i keia wa, nolaila! e hoolauna aku ana au imua o oukou ia Mr. F. J. Testa e heluhelu mua aku aoa ika palapala hoopii ma ka olelo Hawaii t na pauku he 13, a ma ka pau ana oka olelo Hawaii. ua he luheluia ma ka olelo Beritania, iloko o na leo huro. Ika pau ana o kana, ua hoolauna mai la ka Lunahoomalu ia James jCe auiluna Kaulia, ka Peresidena o ka Ahahui Aloha Aina oko Hawaii Pae Aina, ka Naita o ka hulu keokeo nana i ka-ha mua āe ke kahua mokomoko, e ©niu ana i kana makakila imua o ke alo o kaenemi, a na ka paapaaina o na mea. kaua, a na ka malamalama o Ka oaoaka o ke ahi i ka wa e hookui ai na mea kaua, o ka 1010 i ka loheike ae ika haule ana o kuikahi a Mokana iloko o ka luaahi o Gehgpa, wahi ana;. E na lede a me na keomimana. E aloha ia Hawaii. Ua heluheluia aku nei imua 0 oukou ka Memonala, a o kekahi o na mea ano nui i olelola maloko, oia ka T u kumuhana i makemake ai e wehewene aku 1 mua o oukou, oia hoi kahi e olelo ana ma ka mahele 6, i heluheluia aku nei penei: "E kinai loa aku i ke kulana lahui o ka lahui Hawaii."

Ua hoea mal kahi i kukulu ia ai Kela mau olelo, mamuli o ko kakou "hoohuiia akū me Amenka o ko kakou hoohuiia aku me Amenka Huipuia, o ko kakou ae ana aku noia e <tnat ba ia ko kakou lahui mai luna aku o ka lepo o ko kakou aina, (fioohoia huro 1 hurol! huro!! Oial keia mau pihkia e kau mai ana mamua o kakou, he manawa anei ia e hoopalaleha ai ke alakai oko kakou aoao. (hoohoia aole.) E hai aku au ia oukou, ma ko'u ano he Alakai no ka lahui Aloha Ania, ua lawe ae la au i ko'u kahui o ke ku ana i alakai a haiia aku la ika hana a ka lahui i huhu mai ai a'hai luku ia mai la au me na papaa lepo o ka. hoinoia, a i kokoke maoli no e haehaeia ae ilok'o o ka lima o ka lahui, oia ko*u kakauinoa, ana l ke kahea V ' ? •- : : y%

Mcgma ao kona hoike ana mai i kona kahua hana i hiki mal, ai i Hawaii nei, ua lilo la kakau inoa ana o'u i mea h,ewa lo_a i ka lahui. (b®ohotoia, oia! pololei! a paipāiia.) I E na lede 4 a me na keonimaaa, ma keia wahi e hoakaka aku ai ? u ia oukou I ko*u 3r»a f eīa. Mamua o ko'n kakau Inoa ana, ua ike e no au e nahu ia mai .ana no au e oukou aka, aole au i kaua, a kuemi mai rio ia manao, nnfaila, ka'kau inoā iho !a,au, mamuli o keia kumu hookahi wale no, makemake au e loaa o na keehina no'u e ae ia mai 'al e ku aku e paio me Mogana ka Alihikaua o ka poai hoohuiaina, a Moaa,pu3l kopa mau aoao la'u, i na o ko 1 u kakauinoa aku i ka mea e loaa mai ai oia mainawa maikai ia'u, oiai oia e hoike mal ana i na kahuao >kona aoao, a inamull o ia ma ! nao ua kapae ae la au i ko'u makau no ka hoino mai o jka lehuiehu ia'u, a*u e olelo iho ai, I na i loaa ia'u he wa maikai e ae ia mai ai i ka po haiolelo a Megana, ina ua ike ka lahui, a ma kahi o ko'u hoinoia i keia la he "hosana ana malaila. (hoohoia he ēkolu huro) j Elike me ko'u kakauinoa ana ma ke ano he Kenerala ma ka apao o ka iahui, pela au ī hoomakaukau iho ai i ka'u wahi huliiau, no, ke kahua mokomoko no ka pono o kuu aina, kuu lahui, a me kuu Alii, (haawi ke anaina ekolu huro) 4 Me ia makaukau au i hele aku af a ku imua o Mogana i ua po haiolelo-la. | Oia makaukau o ka'u papa j hoonohonoho no ka hoonee ana i ko'u puali iuaua ia po ># ua ihoopahuaia mai la ia, mamuii o ko oukou pau e ana i ka hiamoe i ka wa no e kau ana ka la, o ka wa o ka hana, oia iho la ka wa o ka hiamoe o na koa, a hoakuu hookahi ia mat l;i au e ku imua o ke kahuakau* me ka pahikaua oie, oiai» ua lawe ia aku ia mana mai ia'u aku e kekahi mau lala o ka Papai Hooko. (hoohoia pololei.) A ia'u ma ke]kahua o ka hana, ua nana ae la au aohe koa ma ko'u a©ao, no ka aoao kue waje 00 r?a kea, a owau hookahj imua o lakou, na ia mea i hoopahua i ka'u papa no ka hakoko ana no ke pio a no ka lanakila, no ka make a me ke o!a. E na lede a .me na keoni* mana, o na AHhikaua wiwo ole ma kahi hahana loa o ke kahua kana, malaih na alihikaua. wiwoole e komo ai e wawahi i na enemi, aole o ka hoi i kau hile e hu\mo,e ai ke hijkj I. ka wa o ka hoeilikaua, oia ke Keuerala wiwo ole, hai aku au ia oukou, i na o kakeu pu ia po 1 na ua olelo ae au, hoi uKane o Mogana i Amerlka« aole he^

make pepehiia aku me na lima, aka. he n'.ake i ka loaa i ka N ,t*' fma i Pulwa, 309 ka , ne. r .mai, Ipaa ma„u ia I 0^ , ka w?le no.la Ke kahua hoi au l mMa . ai, e paio kakou he'lolo. me.ka 1010. e like no hoJ, t nia 0 kona poo , ko Kaulia, ua &a "ākw .fLfX paio me Mogana © j^a_ ; Niiiau Hoohuialaa 4 . a na ponoi.no e ka / la'u, liolaila, ua ku "akū au e I „ .I: ••■ ' •- s*|rUcw,S| kilo 1 ttona mau aoao rt)a kanā „ ~ haiolelp ia po> a ua loaa o gana la'u, a'u hoi e oī jIo he kanaka oiā aia Itun<* j3 pa kaiii i kau ai. He kanaka o Mogana i kaulana lsa. i r ka hooikaika i ka hoQ,h|jl a ina»/ pela no hsf paha ia.ia pi a nka, aka, iaia i h®ea rrial nei i . Hawali nei f ua Ipa_. ;a kona lunaikehaW, aole,. t keia, pka mai kona ~ , ponoi r mai i puka mai 9,1» na mea e'hiki al ke olelola, |ia- oia Huna 0 ka pa, wahi ana ma kana haiolelo. "la'u |pa ,ko 41 aina he olioa ka l u i lohe ai na ~ kalahui Hawaiī, a ia*u Ii„ mai nei he okoa ka'y^mij&e fke nei," nolaila, i na kal;om e lawe mai i keia ma»- ' popo 1 hoikeia mal e Mr. Mogana, a kanana iho, e loaa ana ia kakou, he elua ana mau mea ano nui i lohe ai ma Amenka. I—Oia na hoolaha hoopunipuni ēleele loa a kela kahuna- : pule elemakule poohlna Eihopa, ! a me Aīekanedero ma na nuIpepa ō Amerīka e ofelo ana he llahui aikanaka ka lahui Hawaii, he pe£ana, he hupo, a wale, pela pu me ko la4cou Moiwahine. 2—Oia na olelo hoopunipuni a na Elele hoohuiaina o keia wahi Rēpubahka i hoike aku nei ia Amerika, ua pauka hapanui o ka lahui t ka ae e v hoohui \ka aina. O na poe na iakou i hana keia mau hana oia no na welo mikanele. (hoanola he ekolu Kuro.)

Oka eiua ia ona hooponipuni a i lohe ai. A i k»na hiki kino ana mai nei a Ike, wahi • kana olelo puiin he okoa loa kana mea e e nei, he lahui naauao kein, ; I wa me ka naaaao kupono hooponopono no lakou iho, (hoohoia mai he ekolu huro ona me ka piha wawalo leo e hoopaiakuli ana i ka lewa iani.) ■..■^-rssm*^ HAIOLELO A PERKS]DENA*I», KALAUOKALANI, Mahope iho o ka pau ana ae o ka jās. K. Kaulia,ka Peressdena j*uio ke Aloha Aina, haiolelo ana, ua ku mai !s o D. Kalauekalani, ka Peiessdena Nui o ka Hui Kaiaiaina, a haawi ae !a he mau huro ana mamua o kona haioielo ana. E na Keonimana a aena Lede, kuu mau keikikane a rae a'u kaikamaniue hauoii nut au i ko'u ike ana aku nei t ka nui !auna ole mai o o keia wo, ua hale a poliuHu a ponalonaio buro, huro, me ka paipai iima loihna, Ke hoike aku nei au i ko'u manao no ka mea e pili aaa i ka Memonala i heluheiuia aku ne? ia oukou, maloko o na pauku, he mea ano nui e ku ana no ka pono a me ka pomaikai pi!i !a«la o ka iahui Hawaii, n e bai aku au la oukou, e iike me ka po mahina piha o Mahealani, pela fca nani a me ka maikai o na manao o ka memonaia, ka hele a ka wai nnī aohe opala koe, a ua hke hoi la me kekahi huaale naha !o?. Huroia. O ka r ( inau nui wa!e no a kakou i akoakoa mai nei i keia po, oia no ke kumuhana hoohui afna. Pehea maken.ake anti oukou la kakou e hoohui.a me Amenka. Aole, aole, i hooho tnai p\ ka lehulehu. Huro, huroia. G-«a mnau noohui ama ua likeia me ka nalopaka iioko o ka pepeiao, hiamoe; ola a pololi, ao!e make oia, aka,.na keia Ba!opaka e hoala m2u i ka pueo, makaala tnau oia i ka po a me ke ao, a loaa kana mau mua ai, kaikai oia i ko na kino ma ka lewa a nana kona maka ,jlaio 1 !">»a i -nakemake Ilaawiia ekolu huro,

I—Ua lobe mai «ei oukou i ka memcriala i heliheluia aku nei imua o oukou, ma ko'u heolohe ana aku nei i na manao ano nui a pau. He nani a he moakaka e like me ka po piba o Maheaiani, rne he mea la, he hao na ka wat aohe nao opala. 2 —O ka nmau hoohuiaina, oia kekahi ninau nui e ku nei iloko o ko kakou aina i keīa mau la. 3 —O ke kulana o ka lahui mahope o ka hoehuha ana, he poe kwewa wa'e, Ke tke nei kakou raa ke ano o keia nuau ia aohe mana koho balcta ke ole kakou e hoohiki a kakoo i keia aupuni, He hoike elua ia o ko kaieou noonoo -oie ia. 4 —Maloko o ke kuikahi hoohuiaina pauku i t a me 3, ua ikeia aohe wahi pono no kakou na kanaka Hawāii. - s—O5 —O ke kuokoa o ko aina e ba»auia, a t mau ka welo ana o kona Hae nani ina na kapakai o Hawan. i—E hoala la mai na kumu hoopii a pau mai ka wa mai o *Harisona a tne Kaliva}"ana a hiki 1 keia Peresidenf. —O ka K kahi o ka lahui oia ka ikaika oHa Alakai Lahui,

B—E kupia ke kanaka hope no k* ponookaama, Pela no ka ninau hoohui aina imna Repubalika o Hawaii, Haawiīa elua hu rc, Ao!e poina ia lakou ka ninau boohui aina, kaikai lakou a ke aupum o ta ka Manu Aeko, a ma ka malama ae ūei o Dekemaba, e noonooia ai ka wa t hooholoia ai, oia auanei ka wa r opaipai ai na eheu o ka aeko a lele oi» ika lewa, me kona kino a umii mai kona mau maiuu ia Hawaii aina a me H'awaii lahui, ekolu huro ana. Hai aku au ia oukou, eia mahope c ko'n kua na !a!a a oau o ka Hui Kalaiaina msi Hawaii a Kauai i aneane he ao.oeo a o», me na jeo hooho e i mai nei ia'u, D. Kalauokalani e hoike aku oe īka po o ka halawai o ka ia 8 o Oitatoba i ka manao kuio, manao paa, luli o'e o na ta!a o keia ahahui, he kue/ | mau makou i ka hoohui ama ma na ano a pau, hur h, \ Ke i hou mai nei lakou ia'u, e hoike aku oe imua u ka Repubalika o Hawan ka ooe nana i pakaha ka pono kumu o ka khui Hawaii, e hooma'iia ke kuakoa o keia a e mau ka weio ana o ka hae Hawaii ma na kaiaulu o ko kakou aina aloha. Ma keia wahi i unuhi ae ai o D. Kaiauokalani, he hae Hawaii mai'oko ae ( o kona poli, a keaniani ae la imua ō' ke anaina, a ia wa pu no hoi i haawiia ae ai h: ekolu mau huro ana, O keia ka hae i welo ma ko kakou : Paemoku no hapa keneturia. Keia ka hoailona o ko kakou mau kupuna i eha ai ko kakoe mau ili 1 ke ahi, a i alo ai lakou mai kahi mokupuni a kahj mokupuni, e kukuiu sna i aupuni e noho ai kakou na hanauna a lakou. Huro ® Huro 1! ia me na hooho leo iiui a me na paipai ana, Makemake anei oukou e nalowale keia Hae nani mai ke aio aku o ka lahui HawaiJ? Aole, aole o mako j makemake pela, huro ia, Hai aku au ia oukuu, i na hoehuiia kakou, nalo keia hae mai ko ke ao ike ana mai iaia, a nalo pu hoi me ko kakou helun^ jahui, e«a ka hae ke hoohuiia kakou me Amerika.

I ]a*manawa, kapaiiii ae la ka Hae | Amtrika i ka weielau naakani, hooho | ke anaina e waiho i ka hae Araerika, a t -a , iluna Ovvau r. me ko'u kokeolua Peresidena, he, mau kanaka ili vriaula maua } e paio ana no ka pono o kakou ka lahui Hawaii, aka aoie e htki la maua ke hana ke oie oukou mai ka lahui. Ke nono ( aku nei au ia oukou o na kuee raawasna o kakou ka lahui, e hoopau ae, a no ka mea ua kena ia mai maua e hopu ma ka nupepa, no kekupaa mahope o ka lahui, hai aku af ta oukou, e hooikaika wale no o Poepoe a me kana nu pepa ia kakou e koi e koi e hoohiki, eia'kana oka huahua. ! No ka mea, eia no kakou ka lahui ke kapaa nei, a e kEpaa mau aku a ka hopena, a ke kokua mai oukou i meā e ho lo ai ka hana, i hapai ia mai na ninau ano nui, mai ke au mai o Ftresidena Har sona a ia Ka!ivilana, a i keia Peresidena hoi, aole hiki ke hana ia kekabi hana'ke ole oukou ka lahui e koku? mai, no ki me?, i ko kakoe wa e hui ai e liio ana kakou he poe kuewa maluna o ko kakou aina aloha a me ka kakou • * mau moopuna ke ole oukou e lokahi mai, a ke noi ia aku nei oukou e hoi r»e ka m»lunia a hīk» i ka an», buro ii.