Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXIX, Number 30, 15 November 1944 — NA MEAHOU O KE AO NEI [ARTICLE]

NA MEAHOU O KE AO NEI

VAE NĀ KEPANI U» hewa ae im pualikoa nui hewah«wtt o na K«panl ma ka mukupum o Leyte, jio kft paio ana ajtu me ka ikaiKa loa me »a pualikaua Amelika. K like ine na lono i hoike ia mai, xta lawe ia maiia he mau mahele nui o na koa Kep&ni mai Singapore mai no ka hoao an-a e kaua mai i na ! AmeeUka. i Oka nui ona koa Kepani i pae i hou ae la i Leyte, ua hiki aku ma kahi o ka 10,000, oiai no naehoi r e like me na mea i hoike ia mai, i ua hoopiholo ia he eha . mau moku halihaii koa ame 14 mau moku luiua luku ukali. Aia paha ma kahi o ka 14 m<au moku halihali koa i holo mai me na koa no Leyte, a no ke ano ino ua hiki ole ke ike ia aku ua mau moku ala e na mokulele kiu o na Amelika.

Ma k-a hoomaopopo ia aku me toe roea ala aia ma kahi o ke 35,00 mau koa Kepanl ma kela mokupuni. O kaiini nui ona Kepani i keia manawa, oia ua makemake lakou e kaua mai i na Ameiika me ka makau ole iho i ka make. Ua makem-ake pu nohoi e haawi aku i manawa no na Kepani ma Luzon e hoomakaukau ai ia laieou iho i hiki ole ke komo ia aku a lilo mai o Manila. Ua hoohana pu nohoi na Kepani i na moku kaua luku, oiai he mau moku holo mama ia, a na lakou e halihali i na koa. Ua lele aku na mokulele Amelika a hoolei iho la i na poka pa-hu maluna o kekahi o na moku Kepani a pahu ae la, a piholo iho la.

Ua holo pu aku nohoi na moku kaua liilii o Amelika a e aīoalo ana hoi i na kukui hoomalamala-m-a a na moku Kepani. Oiai na poka o na moku Kepani e lele mai ana, ua holo aku la keia mau moku Amelika a haawi aku i ka ahai lono o ka make a piholo kekahl moku kaua. ' I ka hahau ia ana keia o kela mau moku Kepani, ua auhee aku *a lakou 110 Cebu. Ua nee aku napualikoa Amelika no ka akau, ka hema ame ke komohana no ka hui ana akru me na Kepani. | O kekahi mea ano hoopahaohao i-lpa, oia no ka maopopo ole ana o kahi o ka pualikoa o Kenelala Arnol<i. Aole he mea i hoike ia mai no keia puali. HAHAU NA MOKULELĒ B-29

Ua pa na poe o noho ana ma Nanking, kahi e noho ia nei e na Kepani i ka ikaika o na poka a na mokulele B-29 Amelika e hoōlulu nei ma kekahi mau kahua ma Kina ē paa ia nei e na Amelika, a ia manawa hookahi nohoi ua kukala ae la na radio Kopani no ka lele ana aku o kek-ahi. o keia mau mōkulele pilikua a hahau i na mokupni o Kyushu ame Saishu.

līa. &aike tā i<jsio. $vo ka lele ana aku o kekahi māhele nui o na mokulelo e hoolulu nei ma Kina a hoopa-h'u aku i n-a uwapo. na hale hoahu ma Nanking. Aole nohoi i hoike ia ae ka nui o ka poino maluna o ua mau \wahi ala, ala, e hoike ia mai ana hae hoi i kekahi manawa ma keia mua aku. Ua hoike ae ka lono radio Kepani aia ma kahi o ke 80 o keiu mau mokulele nunui a hahau iho la maluna o ehia mau mokupuni-o lapana.

He uuku walo no ka poino i hekau iho maluna o ua mau mokupuni la, a ua «uheo aku la kola mnii Vhokulolo niahopo iho o ka hooloi ana iho i na poka pa-hu. Aia o" Kvuslm im loa o na mokupuni o īapana, 0 Saishu hoi aia mn V:a hema aku o Koroa. i Ua hoike pu ae na Kepani no ! ka hahnu ia an<k Tt Shanghai, a he | hookalil hora rso 10 minuke ma- ' mua o ka hoil<o ia ana uia' no ka |hahau ia «na o Kyushu. j N£LE MAHOrt- O KA LOAA | AJSA KE I>ALA I U& hoike ia *ve no ka loaa ana | i k<»kaiu kanaka ho $lS,vk>o no | kona kakoo an* mahope o Rusa\jv«ia nta ke balota i niaiaI maia ai ma kj?la pule aku noi, • l>a haawi aku la oia he $7,000 i |na poe malihiu} ma kekah? wahi i piha nui h* o : kanaka/ Eia nae |hoi ua noi aku fa oia iJkekahi poo j i <iala no ka hookaa ®na t koi\a j uku kaa i konai hooa «im aku ma i v\*ahv i kapaūu ka inoa o I Banuuahaiua. , 1

Ua hoike ia ae na mea e pili aua i, keia kanaka, no kona pili ana aku me kekahi poe e lanakila ana o Rus-avela maluna o a loaa iaia kela huina dala nui hewahowa. I ka loaa ana o kela huina 1 dala -iaia, ua haawi akq la oia i na pil-a dala e holo ana mai k ?10 a hiki i ka $100 i na poe i maliliini iaia. I kona lu ana aku i kela mau dala apau i loaa mai iaia, ua nele iho Ja- a aie aku lā mai kona hoaloha mai. EMI KA IKAIKA KUPALE Ma kela mau la aku nei i loaa hou mai ai ia lono kaua e hoike ana no ka lilo hou ana maila o kahi mokupuni o Samar ma ka hikina akau akji o ka mokupuni o Leyte i lilo mai ai i na pualikaua o Kenelala MacArthur ma kela pule aku nei.

Ua pae aku la nohoi na pualikaua Amelika ma ke kapakai komohana o ka mokupuni o Samar, a he 65 mile wale no mai ka mokupuni mai o Luzon a he 320 mile wale nohoi mai Manila aku, a ua kukala ae o Kenelala MaeArthur eia na Kepani ke ku laina nei no ka loa o 80 mile iloko o ke kulana nawaliwali.

Ua hoike ae nohoi o Kenelala MacArthur, o ke kumu i kaa mai ai ka mokupuni o Samar i na pualikaua Amelika mamuli no ia o ke kokua nui ana mai o na puali kupaa o na Pilipino. O ka mokupuni o Samar, oia no ke kolu o na mokupuni nui o na paemoku o Pilipino.

O na pualikoa kaua lio o Amelika, eia lakou m-a kahi o ka 10 mile ma o aku o ke kulanakauhale o .Catbalogan, ke kapikala o ua mokupuni la. Aole nohoi keia puali i kaua aku maluna o ko lakou mau lio, aka, ua nee aku ma ke ano he poe kaua nohoi e like me na koa e ae. Ua holo loa keia nee ana a na pualikaua Amelika a kokoke aku i ke kowa o Samar ame Luzon. —. E hoike ana nohoi ka lono he hapa o na Kepani ma Leyte kai huiuiia ia a i liiki aku ma kahi o ka 14,000 i lukuia a he 518 Am# lika i make, he 139 i nalowale, a he 1,503 i hoeha ia. a ua like ia me 13 Kepani i ka elua Amelika.

o ka nui o ka poino ma ka aoao o na Kepani ua me na tausani o na Tausani i lanakila ai ma ke kaua o Eataan. O ka mahele Kepani malalo o Lukanela Kenelala Shiro Makino, i komo ai ma ka hooili k-aua ma na paemoku Pilipino' i ka makahiki 1942, kai hoopuehu liilii ia, aua auhee aku la no kekahi mau wahi oKoa -aku. ! HOOPIHOLO IA lIE 18 MAU MOKU E hoike ana kehahi lono mai Wakinekona mai no ka hoopiholo īa ana maī nei he 18 mau moku Kepani e na mokuluu Amelika. Iwaena o keia mau moku Kepani i hoopiholoia mai nei h.e hookahi |o lakoū he mokuluku.

O keia mau moku i hoopihoio la mai nei e na aia no ia ma na alahele o na moku Kepani e holo nei me n-a lako kaua ame lako meaai no na kahua kaua like ole o lapana e kaua mai nei, a ua hiki aku la ia ma kahi o ka 974 ka nui o na moku enemi i hoopiholoia, a i ole i manao ia ua piholo a i ole hoopoino la paha « na mokuluu wale no mai ka hoomaka ana iho nei o keia kaua.

Maw&ho ae o keia mokuluku 1 hooplholo ia mai nei, aia hoi hc 14 moku ukana, he hookahi moku halihali aila ame kakalina, hookahi moku halihall koa nui. a he hookahi moku kokua o ka oihanakaua moana. Aole nohoi ka oihana kaua moana i hoike ae i kahi i hoohana ia ai keia hana e na makuluu, a u& hoomaopopo ia nae hoi aia no la ma na kai o ka Hikina loa

Ua holo aku nohoi ka pono ma ka aoao o na mokuluu ma ka iakou mau huakai aa n\a na o na Kep&ni 1 hiki aku ka h«lvma nui 1 ka $22 o na ano moku lik« ol«iv XJa hiki aku no;hoi ka nui o na moku i manao ia |ua pUioio i k« 8T a iua k&hi o ka |115 i hoopoino ia, i KOIKOI KA POLNO O Ka EKEMI O ka nui o ka poino o kc Kaua Eiua o na Pilipino m&luna o ka i ua maa&o ia ck\ hik» aku f m& kalii o ke 55,000 poo o ka ( oiliana kaua moana i p\>ir,o, i ihuiia u\« kekaM m?vu Akim&laia

i kakaikahi ame 200 mau pailaka mokulelo, i huiia me ia,usani i j hoeha ia. 0 na h'uinp. o na poe o na moku 1 penei np ia: 4 moku halihali, koa, 8,500 poe; 2 moku kaua nunui, 4 f OOQ poq; 6 moku kaua mama nuimi, 6,000; 3 mokuka.ua mama, 2,400; 3 moku kaua liilii, 900; 6 mokukaua luku, 1,200, Hyina 23,000. f Manao ia ua piholo; \ | 1 nui, 2,0Q0\ 3 nioleukaua nrāma nunui, 3,00ū|; 2 mokukaua mama, 1,600; 7 mlkuka'ua luku, 1,400. Huina 8,000. Huina nui, 32,800.Aia ma kahi o ka 171 mau mokulele Kepani i hoomaopopo ia ua hoohauleia ma ke kaua lewa maluna ae o na mahele kaua a-Kc-nelala Halsey? oiai no nae hoi ua hoouna aku na moku halihali mokuīele i ko lakou mokulele no Luzon. Me he mea ala nae hoi aia no he mau pailaka e ae maluna o . na moku halihali mokulele i koe iho. Ua man-ao pu ia nohoi ua hiki aku mawaena o ka 25,000 an\c 35,000 Kepani i make mai na moku mai i hiki aku ma kahi o ka 62 a 1 ke 64 mau moku i hoopiholo ia a,i hoopoino iā ma ke kaua Elua o na Piliplno. KE lIOOMAL MAILA NO O . . " KELE3VIANIA Eia no o Kelemania ke hoohana mai nei i kela ano mokulele hoo-pa-hu ma o ka. hoouna an-a aku i na mokulele a hookuu iho i na poka pa-hu maluna o Beretania Nui.

O keia ano poka pa-hu ua h-aule iho la a wahi hokele uuku ma Ladana a he. elima poo maloko o ua wahi hokele jici i make me ka hoeha ia ana aku he nui o. kekahi poe e aku! Ua pa aku nohoi kekahi mau hale e pili kokoke ana i ua wahi hokele nei me ka nahaha ana o na puka aniani. Ua pa aku kekahi hale e noho ia ana e n-a kamalii, mahope iho nae hoi o ka lakou hoonee ia ana aku no kekahi wahi okoa aku. | Aole nohoi i .maopopo ina aoao [huiia mai hea mai la keia mau jmoku e hoouna ia mai nei e na Kelemania. Eia no na aoao huiia ke kaua mai nei i ka' enemi me ka noii ana i lee kahua e hana īa nei kela ano pok-a pa-hu. He mea hoopilikia aku keia i ' ke kahi mau wahi o Enelani. Nt7l KA POINO O NA AIMOKU KEPANI 1 Mamuli o ka piha loa o kahi nupepa a kakou i ka hoolaha kalaiaina, ua komo ole &ku kekahi mau meahou ano nui, a no ia kumu e komo hope aku nei. E like me na lono i hoike ia mai no ka hooili ia ana o kekahikaua moana hahana mawaeiia o na aumoku kaua Kepani me na moku kaua Amelik«. Mahope iho o ka lilo ana niai ka m-okupuni o Leytc i xia Ameiika, ua nee maila «a aumoku kaua Kepani no ka hoao ana e hoopino i na moku kaua o Akimalala Halsey. Eia nae hoi, me ka maapopo mua ole ae i suv Kepani ua makaukau mua na Anu'lika, a i ka hookokoko ana mai, ua halawai maila lakeu me ka paa o Kaueleau, | Ua loaa mua no ka ike ia Akimalala llalsey. eia aku na molui Kepani ke nee maila, mai ka akau, komohana ame Komohanahema o ka mokupuni o Lei'te. Ua hoo-

maka, ia kekahi kaua hahana loa mawaena o na aoao & i elua, a ua ia he nui wale o na n.pku kaua o na mahele like ole, Aole o na moku kaua Amelika waie. no kai lele kaua aku maluna o na aumoku kaua Kepani, aka, ua ili.ki aku la no na mokulele Ameiika maluna o ka enemi r Ua hoouna maila nohoi na Kepani i ko lakou m-au mokulele no ka paio ana, aka lia lilo i Walwauau. no na mokuleie Amelika, a ua lukuia ma kahi o elua haneri a oi aku o na mokulele Kepani. Ma ka aoao hpi o na moku kaua, iia hiki aku ma kahi o ke 58 mau moku kaua Kepani o-na māhele like ole i hoopiholo ia. E ike ia nohoi ka huina nui ma kekahi kolamu o Ka Hoku nei. Aole rio i maalahi na Am6lika ma ko lakou aoao, a e like me na mea i hoike ia mai, aia paha ma kahi o ka eono mau moku Amelika i hoopiholo i-a, he Jiookahi moku halihali mokulele uuku i hoopiholo ia, oia no ka moku Princeton. O kekahi mau moku iho aole i hoike ia mai ko lakou mau inoa. Aole hoi i m' kemake ia e hoike ae i ko lakou mau inoa, no ka mea he mea ia e loaa aku ai ka ike i na Kepani i ke kulana o na moku Amelika i poino. Mamuli o kei-a loaa ana o ka poino t na moku kaua Kepani, ua haalele iho lakou i ke kahua kaua moana a mama i ka holo i ko lakou wahi e pakele ai.

O keia poino ana o keia mau moku kaua o kekahi poino ano nui loa isr iwaena o kona mau aumoku kaua. M-a ka aoao hoi o Amelika, o keia lanakila , ana maluna o na moku kaua Kepani, he hoike ana ia i ko Amelika pookela loa ma ke kaua moana. A hiki mai i keia la, aole aupuni e ae ma ka honu-a nei i oi aku ka nui o kona mau aumoku kaua mamua o Amelīka. lIOEA MAILA IMUA O NA AMELIKA Ma kela mau la aku nei, ua hoea maila ma kahi hoomoana 0 na koa Amelika he 10 mau Pilipino malalo o ke alakai ana a ko lakou kapena. Ia lakou i hoea aku ai imua o ke aliikoa Amelika, aole me na hiohiona maemae, aka, me na aahu i iiele a apulu me na waewae i paumaele i ka lepo. Ua hoike maila ke kapen-a i ke aliikoa Amelika, no ko lakou hoolele kaua ana aku maluna o na Kepani a he 72 Kepani i make me poino ole o ke ola o kekahi o lakou. Ma kana hoike ana ae, he elua makahiki ana i kali hoomanawanui ai no ka huli hoi hou aku o na Amelika no na aina Pllipino. Ia mahawa nohōi aole Mkou 1 noho wale aka, e hoolele kaua aku ana no maluna o na Kepani i kela ame keīa manawa. TTa hoike pu ae oia, oiai ka na Kepani e hoolulu ana ma, kekahi owawa, 140 lakou nui, ua hoolele kaua aku la 1 lakou maluna o i*a Kepani me ka Ihoopuiwaia ana o na Kepani a Ihoomaka e holo. no Rā manao ana paha mii na poe i kaua ftku ha lakou. Eia ka M umi wale no. 0 keia kapena ua lawīawe ot« 1 ka oihana poonui no ka Hul Bo5?s Scout mamua no 15 makahiki.

Hopo ole iho no keia poe Pilipino la i na Kepani. Aia kel» manao hoowahawaha iloko o Ia,KQ» no na Kepani.