Ka Hoku o Hawaii, Volume XLI, Number 27, 11 August 1948 — Ma Ke Kauoha KALANA O HAWAII TERITORI O HAWAII KANAWAI HELU [ARTICLE]

Ma Ke Kauoha

KALANA O HAWAII TERITORI O HAWAII

KANAWAI HELU

iik. K»Ai\AvV Ai jb i ioAK-AH-A ANA ivA , ANA i NA iIAJLE IuOLE PIW AMK isA HALiE E HANA 1A A1 iNA MEAAI: KA PKPKIiI ANA A.ME KA NANA IA ANA O 'NA HObOHOLONA, KA l'O ONA L HOOIiAMA IA AI NO KA Al 1A ANA E NA KINO KANAKA: KA 3'Al'A IA ANA O KA l'O Nu KK K(jAI HOOi-11-U 1A A'NA AKt Aiiv KA . «AWA Olukl iA .ViK ,\A UAK.O iAh.AAI i O JUALoKO V ILU KALANA O iiAWAIi: KA iiOOi'O.NOi'O.NO 1A ANA 0 XA IiOKA Ai>liv NA Al iiAe AO KA ivA NAĪnA iA ANA AAiE i\A ilOOrAl NO K A IiOOLOiIE OLE ANA. i-J iiOOiuAA 1A E KA L£iIULEH.U O Kfc: KAiiANA O HAWAII:

i'auku 1. iloakuKa. L nku me ju 1 lioo&ana ia ai maloiio o kauawai Kā. manao nui o "na lako ineaai i'o" e iiomo ana kekalii a i ole o keiiain uiea i iuauao īa a i oie kupouo no ka boohana īa iie meaai na ke kanaka ī loaa mm a ī oie iioomaK.auii.au, ma Ke

LujLtoKi>ii a i uiu Uia. i.ujo iki ame k«kaūi haiia ona; mai keKalu J iiapa luai o kekahl inpa, i>uaa, j ii.au, iio, iioiii a i oiu kvkaky, _. i'auku '£■ Ka hook«l« ui aua. (a) U na huioiioionu ai>au™* pc lHiOi ia uie ka manao īauua e liooiiio aKU Aa i'o a i 010 Kfckahij uiau weaai i'g uua no 'li*. ai ia aua e ke Kauaka o. pepeiii la, uaiia ia i a e kuui ia uiaioko o kekaiii nale: lolie yijyi i apouo ia a 1 iaikuii īa I iioi; ana uao Uoi, u>a KtkaUi ano, i ua nei no ka eiia aua o keiealii uowliolona a iiiki oiu no nooiiee ia aii.u uo K.ek.aUi iiaie joi*j i ai>oiio a i laikim īa ho>, <* iioi>ehi koJte ia ua iioioiioloua la a e iioomaopopo īa iioi o koua kiuo make, a oia uoi o ke poo ame ua oiea ai>au mawaho ae oka opu, opu mimi ame ' ua uaan e paa >» e mea i>aiv k\iinau, e paa īa uo kh uaua ia aua. O na Kiiio uiaiie uiiie iitii.aui mau liakiua o ua j o lioiolioloua e ioaa iloko o ke Kuiaua maikai, pi- | na, a i Kupouo uo K.a aj la aua e l k.axialia u kuiii ia, iioauoua īa, a 1 kau ia ka 'ialapaia iioailona a i iioakakaia e oa mea uana i'o lioio- ! uoioua i iioamaua waie ia uo ma Ke auo o ''iialaua O llawaii, Nana ia a Holo" a i ole ma o leekahi kuiii kupouo e hoike aua o Uu kiuo make ia a i oie kuKaiii iuau waiii ua uana *a a holo ma o kukahi a&ona © aku i iioamana ia ai maloko ueī; i na nae hoi, ma kekahi ano. O ke

kuui a ka iuua uaua i apouo ia, hoailoiia, a i ole palapala lioailona Dike kino make o ke- : kaki iio, hoki, a i oie kekake, a i oie kekalii walii paha ona e iioakaka ia mo na hoakaka kupono e like me ia malalo iho nei: "i'o iio," "i'o kekake," a i ole "ī'o hoki." hl kau na iunanaua ī hoamana ia i I:s^palapala hoailona, hoailona, kuni a i ole kekahi hoailona e āe paha ma ke' ano, Ua naua ia a e kioia ia" na kino make ame kekahi uiau waW ona o na holoholona ! loaa āku ua kupōno oie, ku ole i ke ola, uiaikai oie, a i oie i, kupono ole me kekahi ano no ka ai ia aua e kanaka, st o ua mau kino make la auie kekahi mau wahi ona, i nana ia a ī kauoiiu. ia uo ke kiola ia ana, e kiola ia a i ole ma kekāhi ano e hoopau ia ma o ke kauoha la a ke kauka nana holoholona a i ole luna iiana i'o holohoioaa.

Pauku 3. Ilookohu aila i ra Kauka Holoholona amē na Kuna-

iiaiia 'iime k;t iakou mau lumn. M jm» MiuauouLuaiu auiw Ha. liooku o ko iviijaku o liawuii, mv kn upouv auu a ku o 'ua i*uuu.kuii o uu Kaiaiiu iu, t> lu;ykohy i hookahi a i ok- oi uku o na kauku uniiii Uololiolona iluikiui iu a i loaa iioi ka makaukuuuo ka nuna aua i iui i'u iioiolioloua. 1 ua e Oi iiku Oiuiuna o ka liookahi kauka naaa lio ioLoioiia « liookohu ia aua iio ka ivaiaua o iiuvntii, iio liookalii o laua « iilo īua kt* auo lie i>oo e ka i'apa u ua Luuan.iai o fc.e Kalana 0 Hav»»2i. (i» O iia luuauaua i'o Loiolioio-

iiu, i ioaa ku uiiikaukuu kupoao aiuo ua iiooiaio >t,un, o liookpLiuiu <4 kei>oo kuuku naua iioioiloloua iiiw kv ai»oiio aua a kh i'ai>a o jua Luuhuiai o ko Kulaiia o iiawaii.

ie; O ua kauku īiaua iioioiioiowa; x nin jua iuuuuuiia i'o uoiolioioua | auiv kw iuuauaua i iioauiana la ai « ka Aiui'o o Ka Mahele Hololioloua, i\a ilaiiele Oiliana -Mahiaī o na MoHuna, o inaiania ī kekahi. uiooiolo kuiiono o na holoiioiona ai)au i āaua īa; a e iioouna aku lakou i mau kopo o ua moolelo la i ka puuku o ke Kalana o Hawaii; 1 e laweiawe hoi lakou i kekahj maI Ueie kaha a nana no kapono no ka liooia aua i kekaki ike no ka ma'i ai oie kekahi kulana e ae paha o hōike ana no kie kupono ole ana o ka hoioholona iio ka ai ia aua e kunaka a e liooko iioi i na mea apau e pīl i ana i keiakanawai.

(d) O na agena i hoamana pono ja o ka i'ai'H Ulu e lawelawe p.u i na inea apau ame na kumukanawal 'apa-u o keia kanawai" e pili ana i

na wahi e hana ia ai na meaai i'° hololiolona anie ka hooiilo ana, aku.

Pauku -4. O ke kuai ana me ke ku ole i ke kanawai a i ole kau aku paha no ka hoolilo ia ana aku o kekahi i'o holoholona īne ka nana ole ia aua a j ole o kekahl mau uwaui i'omaloko o ke Kaiana o Hawaii'. Aole e hiki ke hoolllo ia a I ole kau ia pahano ka hoolilo ia ak.u kekahi i'o hoioholona make a i ole kekahi wahi ona, ī'o holoholoua a i ole kekahi niau meaai i'o holoholona mai kekahi holoholoha mai uiaioko o ke Kalana o Hawaii a koe wale no (a) ua nana mua ia e ka lunanana, a holo, kuni ia a kau ia ka hoailona maloko o kekahi haLe iole pjpi, a <&) ma na mea e like ine ka i'o lio, hoki a i ole kekako ame kekahi, mau lako meaai i'o holoholona, e kau ia hoi ka hoaiioua iue ka Jxioa,kaka, maka ia, kuni ia a i ole kau hoailona ia "i'o lio," "i'o hoki," "i'o kekake," "lako meaai i'o iio," "iako meaai i'o hoki," a i ole "lako meaai i'o kekake." Pauku 5. Kuiana Maemae. (a) Ke kahua ame na hoolala no ka hooioli ana i na haie lole pu>i a i ole mau haie a i ole no ke kukulu ana paha i mau hale lole pipi hou o ka mua e apono īa ma ke kakau ia aua e kekahi agena ī hoamana ia ai o ka Papa Ola a e ke kauka holoholona i kaa aku ke kuleana o ka nana ana i ka i'o holoholona. • (b) Na hale ame na kahua a i ole kahi e hoomakaukau ia ai kekahi ano i'o holoholona a i ole meaai i'o hoioholona a i ole lawelawe ia paha e malama ia iloko o na kulana maemae. (c) Aia hoi e uui ka malamalama, oia hoi ke. kulana kumau ame na mea i hana ia e ke kanaka, a pela nohoi e lawa kupono ke ea no na lumi apau aiue ua lumi hoahu, uo ka loaa ana o na kulana maemae. (d) Aia hoi e loaa pu kahi hookahekahe wao kupono ame na hana I haua Ia e pa poe hana paipu no ka hale ame ke kahua. O na paipu hookahekahe wai apau e hoohuiia uie ke apono ia ana o ke kulana hookahekahe wai kupono.

(o) K laa īiouo hoi ka -wui, e maeiuae, a i kupouo hu Ku, liuuka.Uu HUU iuuluko o ku, liule.

(U 0 nu ua ua kiiiliU, lilUii U)i pUlt, iiU i»uu, puku auio ktkalii iiiiLU wulii u ,uo uo ua luiui] h.ana v Lumuu uie kukulii a o ktkalii kulaua o liana ia i iiiu kc Uoowaemao ia mo ka uiaikai. O ua papaheie e ixaua ia e inki oie ai kouio ka wai. O na iuiui uiiit uu iuiui iioaiiu i hooliana. ia no iia iako .iueuui. v. ku kaawaie a aioakaka uiai ua liouiiana ia 110 ua mea liiki olb ke ai ia.. *.

(g) O ua lumi ame ua iuiui iioaūu kulii. e iioaliu iaai na i'o iioioiioioua a i oio kolmiii uiau iueaai i'e iioloiioi.oua ,i iioomakaakau ia u i 010 lawolawu ia.« kauwalo a i ole kekaUi uiuu meaai i'o iiololioioua i iioouiukaukau ia a i uie iawuiawe ia u kaawalo xuai ua oa,iuai ua iuuii koiuo ioie amo na lua iālii, na.lua lioukio wai, iia iua iioaiiu iii iiolo-

Uuiuuu. ua 1 uiui lioaliu, ua iūia iioahu anio ua luiui houumila, ani£ uu liale lio.

. tii) E iawe" ia ua kulana apau no ka malania aua a hookawaie aua i ka ualo, na iole, auie kpkahi uiau holoholona lulii e ae apau. 0 lta "iaau hoomakt* iole" i liapa ia aole e iioouana ia muloko o kekahi waiii o ka hale a mau kahua paha ona.

(i) Aole inau iioiolioloua e ae a i 010 inuiiu iialiu a koe ua liololiolo-. na c ia »ku a,iia a ae ia maioko o ua. hale lole iiipi.

(j) O īia kulaua maeiuae ame ua pouo e ae « like me ia i hoakaka ia ai uialoko o ua Luia Ola o ka LeuuleLu, l'apa Ola, Teritori o Ha\vaii, Mokuua 'H, i kau inoa ia "Na Waiii liana ajii« ua Kulaua," e hoolako ia e na hale haua apau.

(k) O ua mea paahaua no ka hoana, niuini iaau hooinaemae ame na mea paahana laau hoa pela me ko ua lima o na pqe apau e lawelawe ana i ka i'o holohoioua ame ua lako meaai i o hoiohoiona e hooiako ia ia. Pauku 0. Na Mea Paahaua. (a) O na hale lole pipi apau e hoolako ia me iia mea paahana hoohuihui a wahi' hoohuihui i na e loaa ka ike i ke kUulyiihcfloholona he mea kupono ia no hoolako ia.

(b> O na mea paahana ame kckahi mau lako e ae i hoohana ia nc ka hoomakaukau ia ana, hana ana ame kekahi mau mea e ae no ka lawelawe ana i kekahi i'o holoholoua a i ole mau lako meaai i'o holoholona e lilo ia i mau mea e hiki ai ko hoomaemae ia a e maU hoi kona maemae no ka hoomakaukau ame ka lawelawe ana i na l'o hoioholona apau ame na lako meaai i'o lioloholona.

(c) Na lumi hoahu, na wahi; na lako haua, ame na mea paahana ī hoohana Ia no ka hoooiakau,kau ana, hoahu ma kekahi ano ae ka lawelawe ana i kokhi i'o holoholoiia a 1 ole lako meaai i'o holoholona ame kekahi mau mea e ae apau o kahi haaa e malania ia me ka maeinae anie ke kulana maika^. (d) O na hale lole pipi apau e lako me na pakaukau, na noho ame kekahi" mau lako e ae i ano like aku, na metaria aine kekahi mau "iiaea i hana ia e like me ia i makemake īa a| no ka pono kupono ao ka nana iaana. Pauku 7. Na Lawelawe Hana ana. (a) O na lawelae hana ana ame u& mea e komo pu ana no ka hoomakaukau ana, hoahu, a i ole lawelawe ana i .kekahi i'o holoholona a i ole lako meaai i'o holoholoua e kulike no ia me na kulana maemae a maikai i apono ja e ke kauka holoholona.

(b) O na paia ame na kilina o na lumi ame na wahi hoahu malalo d ka mea hoohuiliui e malama ia ia a kaawale mai kakawau mau

I (c) Ona «kpena, napalalīa, ame V:ekahj imui aahu o ae i at\hu i;\ o na poe e lawelawo ana i na i'o hololioluua. a i oie o kekahi maulako nieaai "o holoholoua e iilo i iuuu metaria e hiki ai ke hoomaemao ia a o na aahu maemae \vale no ke uuiiu ia. E miilauia ja ua wu-hi puhi iko ko maeniao.

(d> Ō na hatva e like me ke puhi paka an«, kuha au amaluua o na hoana, ka hookomo ana i aaliuka kau plpi a i ole na pahi iloko o ka ▼aha. ka puhi'ana iloko o na aketua,m& a i ole ua uha a i oio hoao nt»a me k:\ makaui mnj ka walia akn e Uko me na pa ma ke ano ho kula, na kapu, barela, amt ke aaa liko, i piha a i alo i uumao iua k« ano he tuau kula hoahu uo kolt*h! i'oholoholoua a i ole lako meai o pipi. ke papa īoa ia nei.

(o> 0 na kaa kauo a i oleuiau kaa iv*ha k;»hi o halīhali ia ai na i o holoholonaa i ole n& lako meaai »'c UoloUoioua e uiaiama ia j|ioko ko kular,a wsoraao. 0 na k&a kauo i hoohana ia no ka lawe aaa i na i'o holoholona kaawalo an\o ua K.ko v,iona- i'o o na hsV o niaw \a:i a t # «hiia 1 \i-atot e mau ai ka Qia«mae o na mea o loko. 0

Uu<i .1 liwhuua ia uo ku. UaliiiaU i ljylyUulou£t 014, uu ili, u i ott uh mea iuo aole e aoohewa ,ia uy ka kulihuli aua i ku,,i'o. iiololio i holo.-. Uoloum , , . UV U ua walii iuuwa|iy aku oaa Uale paLaui, vayo aua i ua uwai>o auie ua kaiiua kalii o ua kaa, awt ua iiaa kauo.e hoopiiuuia aua, auiu ii aAuiiyit!, ua īuooa, aiup ua pa, uu Kyuua aiuu ua.,alauui pioli, u iioioi ia u e uiuiuiua īa uie iuai.iuat-' aiuo ivo Kuiaua iuatma« r U ua -vvy,ui uookio wai maluna o ke kahuu e uaua la uuie kekahua ja omalaiua I ui aiuo iea hoopaa aua uo. ko iakou 1 uilama iu aua ma k« kulaua iiuyouo, a 0 kaawaiy k*i kjuiaua huiua a c ku ke kuiaua mueiuae. O ka iiouhu. ia una u. k&kalii uiau uiea uaiuua .0 ke kahua i svuhi e iuha ai ka uaio, e. iikuiHe kii huiu f uau, uii iwi, ua lako ojyu, a i oio uiauuu, Kt* paya loa ia iiei. Aolo eao ia kekahi xuau mta kiii>ouo ole īualoko o kt*kahi hale 'a i oie iualuua 0 Koua luau iahua.

E iawiawe ia iia haua īualaiua uiaikai uo ka pale r aua 1 ka i'o hoioiioioua- auie ua lako meaui i'o

holoholona mai ka hauie aua iluua o ka papahele a 1 oie e inoino,

Uu. O na ua uiea ihophaua ia 110 ka haua aua a, i ole hoomakaukau' ana i kekahi i'o hololioloua a i oie lako uieaai ī'o holohoioua e, maemae ia, maikai, piha maikai, a ma kekahi auo ao -kupono no ka ai ia aiia e ke kanaka. , (ij Aole kekahi hale hana e hooiiiualima uialoko o kekahi mahele haua Kahi 0 kekahi i'o holoholona a i olelako meaai i'o holoholona e laweiawe ia ana, a i c>le %,Jtioomakaukau ia e kekahi mea i loaa i ka nui'ihokii a i ole kekahi ma'i laha e ae. [ Pauku 8. Ka lloopouopono īa ana | o na Io iuoino ame na liapa. j O ua uaua ia aua ame ke | k«ha ia ana ame ka ]hoopououono īa ana o na i'o inoino ame na hapa e kaa no ia malalo o ka liookeie ana a ke kauka holoholoua poo i

kulike me na kulana loa o na lula e pilī ēaa. i ka nsna ia ana o aa v'o hoiolioioiia o ka iiuvo o ka Maliele Ilololiolo;ia o pa. Mokuaīua Hnlia, Mahele Oiliana Maliiai, a e liiki nolioi ia ke.lioololi ia ma keia mua aku. j (b) O na lioloholona e iioohana ana no ka ma'i akepau ma o ka iiana ia ana e ka lnnana holoholona o ka Maheie Oihana Hoioholona Teiiton, ka Mahele Oihana o ka Cuio o na Mokuaina Huiia, a i ole e kekalii kauka holoholona i hoamana ia e na mahele 'oihana Teritoi'i ame Fedeiala, a jyejj«?hiia i ku.like me na kumukanawai o I'auku

1073. Mokuua 17 o aa Kanawai i Ilooponopono Houia o Hawaii IMS.

ae o ka pepehi ia ana e lawe ja mai maloko o kekahi iumi a i ole lunii hoahu kahi o mau i'o holoholoua a i ole meaai i'o holoholona e hoomakaukau ia aua, e lawelawe īa a "e ia.

l'auku y. Na Hora ,o ka PeiK-hi ana ame ka Nana ia ana. Aole,.e hiki i kekahi mea a mau mea paha, hUi a i oie mahele e pepehi i ka pipt, puaa a i ole kekahi holohoiona e ae paha. uialoko o ke Kaiaua _o Hawaii uo ke . kuai hooliio ia ana ame ,na lako meaai i'o holoholona mai iaila mai, uo ka ai ia e kanaka a koe wale np ma na hora

| e like we xa e ia aua do j Ka pepehi ia aua e kekahi kuuka | liololioloua; q ka tioilye ia aua uo I ka hoololi ia aaa o na liora i hoaI kuka īa uo ka i>ei>eUi aua e liooinii,ka ia e ke kauka Uolpholoua i huamaiiii iu i t>oe ai?au e i>ili auu i keia, ua hui ame ua uiaheie kaua. ; Pauku li». Ka Auhau- O ua auhau e kaki ia aun uiai na i>oe malalo, iho nei: ! {a> O ka auhau o liookalii dala! lĀlah*) e kaki xa nt> ka holoholona ] hookaln o muw'ia ana'ma ka īuik>' pepehi holoholona, o like me ia i! iwa!saka ia ai maloko o l?eia kanawiU. 0 na auhau e kiiki ia ana i( ua i>oe apau. e hoiko aun me na poe» kn pakahi, na licKibui, mabelo| oihana, a»ue ua ahaiiui,.tio lakou ua ; m.ihele nans t ia ai, {<?) 0 ua auh'au aixv!l o uku ia i| ka !Muk\i o ko K*lana o Ha>vaii| aolo kaa aku luahopo o ka la 10 ka nialawa alaiuaiiaka pakahi e~ ul*.ll aku aua malioi>e o ka malama i laweiawe ia &i na h&iia, nana. | Tauku I.L Xa e uku ole, ia ana, O ke poo luuaiiana leua e i>aa a e hoole i ua haua luum ; luaiuna o ua auhau i oie i& i s kulike ai me ua i komo, lUAioko o keU i>auku. ~ Tauku l - :. Bona no ka uku aaa i ua auhau. O me*. a Uke, uu- ;a i hoakaW ia ajl ma.k>ko o 4 l>iiukuoiek lb) o P&uiia 10 »i&iu■Ua\>, e, uiamua o ka loaa a kekala

mahele hana nana, kau i kekahi bona e hoopaa ana no ka uku ana i na auhau apau no na hana nana. 0 u bona la e uhi ana no ia i kekahi huīna i Hke me papakolu o ka auhau mahina. Pauku 13. Waihona kaokoa. O na auhau i ohiia nialalo o na kumukanawai o keia pauku e.kapae ia kr, ano he waihona kukawa a e hoohana ia no ka hooko ia ana o na mahele hana nana a 110 kā hooneemua ana i ka papa hana o ka ojliana holoholona maloko o ka Kalana o Hawali. Pauku 14. Na Lula i Kau la. E kau ia kekahi kope o keia kanawai ame na lula ame na hooponopono apau i hoakaka ia maloko noi e maloko o ka hale pepehi holoh'»lona pakahi. I" Pauku 15. Hoopai. O kokahi ka--1 naka e uha'i ana i kekahi kumuk&nāwai o keia kanawai i ole o kekahi lula anie na hooponopouo i lioohulia maloko nei ma o kumu e PiU oia. i ka liewa ma ke ano he mikamina, a i kona. uhewu ia alni e hoopaiia ma o ka lioopai

| daia aole e oi aku maluua o Elima | iinaei i Dala U&OU.OO) a i ole lua [ o ka hoopai hoot>aahao no ka w&uawa aole e oi aku maluua o hookahi makahjki. a i ole naa o na hoopai t>aHia no ka uhai l ukahi ana i keia kauawai. Pauku 16. E mana keia kauawai m« ka la 1 o Okakoha, 1945. | liauaia tua līilo, Haw&ii, ma keia o Aukake, 1345. iiookomo e: | •) n,imißD H. I?O\VM.VX lAinakiai, .Vl j atia Koho Innawakaainaaa lHkalii. TERITORI O HAWAII ) gs KM..W* O T!A\YA!t Kii UOvMAiO I\Kl .U o ke K& uialuua e ua uoouoo iKmo ttu* k« h*iawai & ka Pap& j ua, Lunakmi o ke Kalaaa o llaw&ii i auv i«a>« la maloko o ka Lumi Kalana m« kh la a o Aukake, A.a ld4&. * u* hoio u» Kaa«w«i la m& ka heluheiu ekahi ana ma ke l\x> a k«uoh& i* e hoopuka i& maloko q auix>i>a oieio Behstaci& *me Ilauia o u* Ae Auxe liooio aia,. hUo s hv> uei, NA AK: M*»ssrsk Ahe s AM £»k*i. Thomps<in. V<whi4su **»e Ms Lunahoomalu T, KA nOOI.K 1 • .V>le o}\Vi.\ M. K&Uua 0 Haw&ū.