Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 1, 19 April 1913 — Page 7
KUU HAE HAWAII 7
holoholona haahaa iho. O keia mau makemake he mau mea hiki mua mai i ke kanaka ame na holoholona pu. O ke kanaka i make i ka pololi loa i ka nele i ka ai, a haawi oe iaia i wahi kenikeni me ka i ana, "E, eia he wahi kenikeni, o hele i ka nana keaka, a i ole e kuai i kau mea e makemake ai," me ke kali ole, e hele koke ana ia e kuai i mea ai i na ai kona makemake kino. Aka aole i like wale ke kanaka me na holoholona, nolaila ua ulu ae he mau makemake hou, mawaho ae, o na makemake e pono ai kona ola. A pela i loaa ai—
(2) Na Makemake Ulu. Ke kapa nui au ma keia wahi na "makemake ulu" no ka mea, aohe huaolelo hou ae ma ka kakou olelo e hoolawa ana i ka manao; nolaila o ka huaolelo "ulu" he wahi pili kokoke aku ia i keia manao, no ka mea, o keia makemake o ke kanaka mamuli o kona naauao, nee imua, ua kawowo, kupu hoea, a ulu, hou mai na makemake hou ae, mawaho ae, a oi ae, mamua o ko na holoholona. Mamuli o na ano palupalu, lalahi, menemene, hoomiomio, iloko o ke kanaka i ulu mai ai na koi hou ana ae. Elike me kona ulu ana ae ma ka naauao, mahuahua no hoi na manao hoowahawaha i na mea ai i hana maikai oleia, pela ka aahu, ame ka hale. Ulu mai na makemake i na mea ai i hana maiauia, a ono no hoi, i na lole kupono a maikai, i na hale nani kulana hiehie. A ma kekahi wahi o kona pii ana mai ka hune ae, aole oia i lawa i ka noho ana i lalo e ai ai, makemake oia i pakaukau, aole lawa malaila, makemake oia i pale pakaukau, a i mau mea hoonani hou ae. A o kekahi mea ano e no hoi oia no ka hoolawaia ana o kekahi mau makemake pili uhane ma o kekahi mau mea pili kino la. "Pela i lilo ai na buke i mea hoolele i ka ike mai ka noonoo o kekahi, a i ka noonoo o kekahi." A, aia hou ae no he mau makemake o ka hoolaulea ana. O ka iini e launa pu me kekahi hoa kanaka, oia kekahi o na makemake ikaika loa o ke kanaka. A maluna o keia makemake o ka hoolaulea ana me ka hoakanaka i ulu mai ai ka noho ohana ana, ame na kukulu hui ana. Ulu mai na makemake holomua, a nolaila aia wale no ka lawa a houluuluia, hoolaunaia, hoohanaia, elike me ka hana ana o na alnui, na uapo, na sua, na kula, na paka, na hale leka, a pela aku.
Ulu mai na makemake i na mea nani, na kii, ame na mea kani, oia
(E Nana ma ka Aoao 9)
HE MOOLELO NO KA
Wahine Mahope o ka Uhilole
A I OLE
Ka Hopena Uilani o na La Opio
(Mai ka Peni mai a Uhiwai o Kaala)
MOKUNA VII.
KOMOHIA I KE KAUMAHA.
"Pehea la oe i aa mai ai e hoopuka mai i keia mea ia'u?" i pane aku ai o Lede Enesimoa me ka inoino o kona helehelena.
Ua ano kunana iho la o Keoki Loke mamuli o ka inoino ana iho o na maka o ua lede la, aka ua pane aku la no oia:
"Anoe no paha oe, me kou ike no i ka oiaio o——"
Ua kahamaha kokeia ko Loke manao, oiaai i kela manawa no i lohe aku ai oia i kekahi leo i ke kuhea ana mai:
"Keite, e Keite," a lohe aku la no o Lede Enesimoa i ka leo o kana haku kane.
"Ea, e hoi oe," wahi a Lade Enesimoa me ka leo ano makau, "o ka'u kane kela e kahea mai la. E ike hou aku ana no au ia oe ma keia mua aku, aka no keia manawa he mea pono ia oe e hoi aku."
"Ua pono," i pane mai ai o Keoki Loke; "aka mai poina nae oe i ka'u mea i kamailio aku nei. Nau no e hoike ae ia'u i ko kaua wahi e hui ai, a ehooko mai no au."
Huli aku la o Keoki a hele aku la, aka nae aole oia i nalo aku mai na maka o ka Haku Enesimoa.
"Owai kela kanaka, e Keite?" i ninau aku ai ka Haku Enesimoai i kana wahine i ko laua wa i hui ae ai. "A heaha hoi kana mu olelo i hoopuka iho nei. Ea, e kuu aloha, ua haalulu maoli no oe, ua hoomaka'uka'u ia iho nei ka paha oe e kela kanawa."
"Ae," i puana ae ai o Lede Enesimoa, a ia manawa pu no hoi i hopu koke aku ai oia i na lima o kana kane i mea nona e hina ole ai ilalo, oiai ua lelele maoli no kona oili. "O keia kekahi o na kanaka i kamaaina i ko'u ohana, a ua kaahele aku oia ma na aina mamao, a i kona hoea ana mai ianei ua hoohikileleia au."
Me ka hooikaika wale no i hoopuka aku ai o Lede Enesimoa i keia mau olelo, a ua ike mai no hoi ka Enesimoa i ke ano hiki pono ole i kana wahine ke ku iluna; nolaila ua apo mai la kona mau lima iaia, me ka pane pu ana mai:
"Heaha no hoi kou mea o ka maka'u ana iaia? Ua pomaikai maoli ka hoi ko'u hele ana mai nei e imi ia oe; aka heaha ke kuleana o keia kanaka i komo mai ai ma keia wahi? I hele mai nei paha oia e makilo ia oe?"
"Ua kamaaina oia i keia wahi i kona mau la opio, a ua hikiwawe loa no hoi kona oili ana mai imua o'u, a o ia ko'u mea i puiwa ai a maka'u pu, a ua maopopo no hoi ia'u he hana hupo loa ko'u maka'u wale ana no i kekahi mea i kamaaina mua ia'u," i hoopunipuni aku ai o Lede Enesimoa i mea no kana kane e nowelo loa ole mai ai iaia.
"Ea, ua haalulu maoli no oe, e Keite. Ina no paha hoi he makemake kekahi o keia kanaka heaha no hoi kona mea i hele loa ole mai ai a hiki i kauhale mamua o ka pee ana maanei. Ua kamaaina mua no anei oe iaia?"
"Ua ike au iaia i ko'u wa e kamalii ana no," i pane aku ai o Lede Enesimoa. "E hoihoi oe ia'u i ka hale, o Enesimoa," i hoomau aku ai ka wahine, me ke kalele ikaika ana iho maluna o na lima o kana kane; "ua ku a maka'u maoli no au oiai i ko'u ike ana aku nei iaia, ua hoi mai la na hoomanao ana no ka wa i hala, he hoomanao ana hoi no kuu kaikunane no Nomana."
Ua ulu koke mai keia noonoo iloko o Lede Enesimoa e hookauhihi aku i keia mea nana e hoinoino nei i kona noonoo maluna o kona kaikunane i hala aku i ka make, a ma ia ano e loaa ole ai kekahi hoohuoi iloko o ka Haku Enesimoa, a ua puni koke no ua haku la i keia mau olelo pelo a kana wahine a hooiaio iho o ia ka