Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 1, 19 April 1913 — HE MOOLELO NO KA Wahine Mahope o ka Uhilole A I OLE Ka Hopena Uilani o na La Opio [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Wahine Mahope o ka Uhilole A I OLE Ka Hopena Uilani o na La Opio

"-Pehea ]a o<> i aa mai ai e hoopuka mai i keia mea ia'u?" i pane aku ai o Lede Enesimoa me ka inoino o kona helehelena. I T a ano kunana iho la o Keoki Loke mamuli o ka inoino ana iho o na maka o ua leele la, aka ua pane aku la no oia: "Anoe no palia oe, me kou ike no i ka oiaio o " Ua kahamaha kokeia ko Loke manao, oiaai i kela manawa no i lohe aku ai oia i kekahi leo i ke kuhea ana mai: "Keite, e Keite," a lohe aku la no 0 Lede Enesimoa i ka leo o kana haku kane. " ct Ea, e hoi oe," wahi a Lade Enesimoa me ka leo ano makau, "o ka'u kane kela e kahea mai la. E ike hou aku ana no au ia oe ma keia mua aku, ākā no keiā" manawa he mea pono ia oe e hoi aku." "Ua pono," i pane mai ai o Keoki Loke; 4 'aka mai poina nae oe i ka'u mēa i kamailio aku nei. Nau no e hoike ae ia'u i ko kaua wahi e hui ai, a ehooko mai no au." Huli aku la o Keoki a hele aku la, aka nae aole oia i nalo aku mai na maka o ka Ilaku Enesimoa. <f Owai kela kanaka, e Keite?" i ninau aku ai ka īlaku Enesimoai i kana wahine i ko laua wa i hui ae ai. "A heaha lioi kana mu olelo i hoo]>uka iho nei. Ea, e kuu aloha, ua haa J lulu maoli no oe, ua hoomaka'uka'u ia iho nei ka paha oe e kela kanawa." "Ae," i puana ae ai o Lede Enesimoa, a ia manawa pu no hoi i hopu koke aku ai oia i na lima o kana kane 1 mea nona e hina ole ai ilalo, oiai ua lelole maoli no kona oili. <f 0 keia kekahi o na kanaka i kamaaina i ko'u ohana, a ua kaahele aku oia ma na aina mamao, a i kona hoea ana īnai ianei ua hoohikileleia au." ]\re ka liooikaika wale 110 i hoopuka aku ai o Lede Enesiiiioa i keia

(Mai ka Poni mai a Uhiwai o Kaala) iIOKUNA VII. KOMOIIIA I.KE KAUMAHA.

mau olelo, a ua ike mai no hoi -ka Enesimoa i ke ano hiki pono ole i kana wahine ke ku iluna; nolaila ua apo mai la kona mau' lima iaia, me ka pane pu ana mai: "Ileaha no hoi kou mea o ka maka'u ana iaia?~TTa pomāikai maoli ka hoi ko'u hele ana mai nei e imi ia oe; aka heaha ke kuleana o keia kanaka i komo mai ai ma keia wahi ? I hele mai nei paha oia e makilo ia oe?" "Ua kainaaina oia i keia wahi i kona mau la opio, a ua hikiwawe loa no hoi kona oili ana mai imua o'u, a o ia ko'u mea i puiwa ai a maka'u pu, a ua maopopo no hoi ia'u he hana hupo loa l?o'u maka'u wale ana no i kekahi mea i kamaaina mua .ia'u," i hoopunipuni aku ai o Lede Enewimna i mea no kana kane e nowelo loa ole mai ai iaia. "Ea, ua haalulu maoli no oe, e Keite. Ina no paha hoi he makemake kekahi o keia'kanaka heaha no hoi kona mea i hele loa ole mai ai a hiki i kauhale mamua o ka pee ana maanei. Ua kamaaina mua no anei oe iaiaV' <f Ua ike au iaia i ko'u wa e kamalii ana no," i pane aku ai o Lede Enesimoa. t{ E hoihoi oe ia'u i ka hale, o Enesimoa," i lioomau aku ai ka wahine, me ke 'kalele ikaika ana iho maluna o na lima o kana kane; "ua ku a maka'u maoli no au oiai i ko'u ike ana aku nei iaia, ua hoi mai la na hoomanao ana no ka wa i hala, he lioomanao ana hoi no kuu kaikunane 110 Nomana." Ua ulu koke mai keia noonoo iloko o Lede Enesimoa e hookauhihi aku \ keia mea nana o hoinoino nei i kona noonoo maluna o kona kaikunane i hala aku i ka make, a ma ia ano e "loaa ole ai kekahi hoohuoi iloko o ka Ilaku Enesimoa, a ua puni koke no ua haku la i keia mau olelo pelo a kana wahino a liooiaio iho o ia ka

ka mea nana i lioanoe aku i kana walii. hoopau oe, e knu aloha, i ka īioonoo hou ana aku no ia mea,'' walii a ka Ilaku Enesimoa me- ka leo oluolu. <4 lna ua kamaaina keia kanaka i kou kaikunane a ua makeinako palia oia i ke elala, ua maopopo 110 hoi ia oe ua makaukau mau au 0 kok\ja aku i na manawa apau. Aka nae aule ou makemake i kuna pee niai 'maanei a hoinoino mai i kou noonoo. Owai ka inoa o keia kanaka? 1 ' £ ' Ke manao nei au o lonatana palia/' i pane aku ai o Leele Enesimoa me ka lehelehe haalulu. "0 īonatana! Alaila e hoomanao ana au iaia. E hoopau no na'e kaua 1 ke kamailio ana no ia mea, a e komo ae kaua iloko e* ike ai i ka kaua keiki, a ke manao nei au oia ka mea nana e hoopau ae i kou noouoo no keia mea. Ua olelo mai nei o Anaru ia'u i ko bebe akamai loa ina ka holo lio, a he la no e hoea mai ke alolia mai ka Haku, e loaa no he noholio liou nona!" Aia iloko o Lede Enesimoa ka auwe i kela- manawa ana i lohe aku ai i na olelo a kana kane, oiai ke maopopo loa la iaia i kela manawa, ua aneane loa e lioea mai i ka mana'wa e kailiia aku ai na manaolana apau a laua i hiipoi ai no ka lilo ku o ka laua keikikane i hooilina no keia waiwai nui o ka oliana Maledana. ]\IOKUN"A XX. I ke Sabati ana ae a ia Palani Loke e noho ana no iloko o kona rumi ma ka pa koa ma Lainawuka, e hoohala wale ana no i ka manawa ma ka heluhelu nupepa, a ua aneane hoi i ka hora umi-kumamalua o ke awakea, ua kiekke mai la kana kauwa mawaho o ka puka. 4< Komo lnai, ,, i pane aku ai o Palani Loke, a ia manawa no hoi i konio mai ai ua kauwa la iloko o ka rumi, me leona aloha ana mai, elike me lee ano o na koa. <{ Tna e oluoluia mai e kou hanoWino," wahi a ke kauwa. "alaila aia kekahi kanaka mawaho i makemake o ike ia oe.' {< Owai keia kanaka?t M (< Aole oia i liaawi mai nei i kona pepa inoa; aka ua i mai nei kela ia'u o Loke kona inoa, a o oe no kana i makemake ai e ike." "Loke!" i puiwa ae ai o Palani, me kona ku koke ana ae iluna. Alaila, o kuu anakala aku la, o Konela Loke. Aole anei oia? M "Aole au i ike mua ia Konela Lo-

ke, 7 ' i pane aku ai ke kauwa, a lie mea oiaio no ia oiai h£ kanaka hou keia i noho lawelawe mai la na ka kaua opio. "Oiaaku la no, oiai aole au i ike i kekahi mea okoa aku ma ia inoa hookalii; nolaila e kii aku oe iaia a lawo mai maanei." Ilaalole koke mai la ke kauwa no ka liooko ana aku i ke kauoha a kona haku, a aole no lioi i li'u iho lolie aku la o Palani Loke i ke pahupahu mai o na kaina wawae maluna o ke alapii pohaku ma ke alo ilio o kona rumi. Nolaila hele aku la oia no ka puka, me kona manaolana e ike aku i ke kino loilii a kilakila o kona anakala, Konela Loke. Aka iko aku la oia i keia kanaka malihini e ku mai ana; he malihini hoi i hele a ooliu ke kino, me na maka poopoo, ho helehelena no nae o ke kanaka u'i i kona mau la opio ke hekau ana maluna ona. Aole keia he mea okoa aku, e ka makamaka holuhelu, aka o Keoki Loke no, a i keia wa no hoi ka ike mua loa ana o ka makua iko keiki. "Ile makemake anei kou e ike ia'u?" i ninau aku ai o Palani Loke me ke ano hoohuhu, oiai aole i apono kona uhane i ke kulana o keia malihini i makemake mai la e ike iaia. Hoholo ae la ka minoaka oluolu ma ka helehelona o Keoki Loke iaia e ku aku ana a nana i ke kanaka opio u'i e ku mai ana me kona oiwi kino nani. "Ae," wahi a Keoki Loke, 4< he makemake ko'u e ike ia oe; e ae_mai ana anei oe ia'u o komo aku iloko o kou rumi?" <4 Ua hiki no; komo niai, oia ka noho. Ua i mai nei kuu wahi kauwa o Loke kou inoa; o ia anei ka pololei?" <4 Ae," i pane aku ai o Kooki Loke ma ka malie, me ka mau no o kona nana pono ana aku maluna o kana keiki. "Alaila " ku lionua ilio la o Palani Loke, oiai he makemake kona e maopopo mua iaia ka makemake o ka malihini. ''Ile makemake mua paha kou e ike i ka'u liana o ka hiki ana mai la?" wahi a Keoki Loke, me ka minoaka hou ana iho. 4< lle hana ano nui ka \i; he hana hoi a'u e manao nei e loli ano nui ana kou ola ana aku o keia mua." "Ke maopopo 010 aku la ia'u ka manao o kau mau olelo," i panai aku ai o Palani Loke me ke pahaohao. <4 Aolo no ia he mea e hoohewahewa ae ai, no ka mea aole io no i niaopopo mua ia oe ia mea. E ninau mua aku ana no nae au ia oe i ko-

leahi ninan:, Ua lohe iki anei oe a i ole ua ike paha i kekahi mea o pili ana no kou makuakane?" "No kuu makuakane! Aole, aole a'u moa i ike ai nona; ua malee aku oia mamua o ko'u hanauia ana mai, a na kuu anakal,a na Konela Loke i hanai ia'u a hiki i ka nui ana. M "A pehea hoi kou makuahine? M walii a Keoki Loke. "Aole no palui oe i iko iki iaia?" <{ Aole a'u mea i ike ai nona," i pane aku ai o Palani Loko, me ka pii mahuahua ana ae o kona paliaohao i ka niele a koia kanaka maliliini iaia. <f Ua mako 110 oia i ko'u wa i hanauia mai ai." Iloomaka mai la o Keoki Loke o aka, 1110 ka hoomaka pu mai o na i waimaka e haloiloi mai kona mau lii hilihi maka mai. "Aole, e kuu keiki, aolo i mako kou makuahine i kou wa i hanauia mai ai," wahi a Keoki Loke, a ia manawa pu 110 hoi pupuku ao ai na maka o Palani Loke. <4 Ua ola mai 110 oia a lilo i lode lianohano no ka aina nei, eia nae ua hilahila oia i ka hoiko ana ae i kana hanaumua." "Heaha ka manao" o kau mau olelo?" walii a Palani Loko, me ka pii pu ana mai o ka ula ma kona mau papalina. "Eia no ka manao, o kou makuahine ponoi o Loele Enesimoa 110 ia, a ua lohe no paha oe nona. ,, "Leile Enesimoar' i puana ae ai o Palani Loke me ka puiwa nui. <k Ua kamaaina au ia Loelo Eneaimoa, a he hoopunipuni keia." "0 ka oiaio keia a'u e hoike noi. Mamua o ka mare ana, aku o- kou makuahine i ka Ilaku Enesimoa, ua mare mua aku oia i kona mau Ja opio me kekahi kanaka 10-pa ma ka inoa 0 Loke, a i manaoia ai hoi ua make 1 ka moana—" ''Loke!" i kahamaha mai ai o Palanl, me ke kaulono pono loa ana aku o kona mau maka maluna o ko kanaka malihini; "alaila o i inai ana oe ia'u—" '' Aolo i īnako kou maluiakane i ka moana, o kuu keiki, eia nae no kekahi mea ana i manao ai ua ae aku e manaoio ia na moa i kamailioia nona, a ma ka aoao hoi o kou makuahine, ua manao maoli oia .ua lilo oia i wahine kanemake iaia i ae aku ai mare me ka Ilaku Enesimoa. Eia nao aolo ia o ka moa oiaio. Aole i maopopo mua i kona ohana ua īnai'e mua oia i ke kano, aka o Loī'iina hookahi ka mea i ike, a pela pu no palia me kuu kaikuaana." Kou kaikuaana ?' J 0 kuu kaikuaana o kou anakala no ia, o Konela Loko. O ka oiaio

kfi a e kuu keiki, a lie mea no keia īiou e paluiohao ai oiai ua lawe mai la au i kokahi iiiealiou kupaianaha iimm o kou alo; oia nae aolo palia oe 0 niaonaoio niai ana i keia. Eia nae ina -ke lioonisiiao la no oe, i ka haawi makanaia ana mai ou he elinia hanoi'i paona dala, e kekahi lede au 1 ike ole ai, a liele ai 110 hoi oe a huipu me kekahi luahine ma kekahi 0 na hale kuai mea kahiko ma ke alanui Bakinahania; ina ke hoomanao la oo ia moa " "Ao, ke la au ia mea," wahi a Palani Loke. "0 Lorinia ua wahine luahine la, ka wahine īawelawe a Keterina Malaelona i kela wa o u i mareia ai me ia, a o ka hoike ia o ko maua mareia ana. M f£ l\o olua mai'eia ana?'' "Ae, e Palani, kuu keiki, ua mareia au mo kou makuahine—" A alaila—" i puana ae ai o Palani Loko me ka nui ana iho o kona hanu. "Owau nei kou makuakane. Aole au o huna aku ana ia 00, e kuu keiki, i ka'u mea i hana ai i ko'u mau la opio, oiai ke ike mai la no oe i ka haawina i ili mai maluna o'u, a na like au iniua o kou alo'me kekahi kanaka moolepo maopopo; aka, 1 koia mauawa." Aia 110 o Palani Loke ke noho hamau la; mo he mea la e hoole ana koīia lunaikohala i ka oiaio o keia mea ana e lolie nei, a ua piha pu kona ūhano i ke pālīaoliao." "Eiā nae 'ēlīke īno ka loihi o kona noho hamau ana, pela no ka hoi liilii ana mai o na moa i ala mai mawaena ona ame Ledo Enosimoa. a ke lioohana la keia mau moa iloko o kona noonoo. līoomanao ae la oia i ke komo kuleana ole ana mai o Lode Enosimoa e akeakea mawaena ona ame kana aloha, Ilelona; a lioomanao pu ae lo na hoi oia i ko Lede Enesimoa nana oluolu niau niai iaia—a ina he oiaio na olelo a koia kanaka e kapa noi iaia o kona makuakane ia "Ile niea pono paha ia'u e lioike aku ia oe i ka moolelo holookoa," i pane aku ai o Keoki Loke, i kona manawa i ike aku ai i ko Palani Loko kunana. <4 Ma keia wahi no, ma Lainawuka nei, a maloko no lioi o keia pakoa, i komo ai au iloko o ka pilikia nana i hookaawale ae ia'u mai kou makuahine mai. Aole keia lie mea maikai e hoike ai ia oe, e kuu koiki; aka ina no aole au e hoike ana, e hoikeia mai ana no e kekahi mea okoa'aku; a o kekahi no hoi, na'u ponoi 110 i hana. Enoho ana *no kuu kakuaana, o Konela Lo-

ko, maanei ia mau la, a owau hoi aolo d\i wahi hana nolaila ua noho 110 au me ia, a nana 110 hoi i hoolauna aku ia 'u nie kekahi kaikaniahine i kapaia o Keterina I\faladena, a he unii-kumaniaono 110 ona makahi ia manawa, a 110 kekahi ohana waiwai hoi. "Klike 110 hoi me ke ano o ka poe l'upo, ua haule iho la au i ke aloha i keia kaikaniahine a ka u'i nui wale, eia nae ua nele au nia na ano apau e hoolawa aku ai i kona makemake, a ua kue ikaika mai hoi kona ma.kuahine iaia i ka launa ana mai me 1 mea e pokole ai keia moolelo, e i ae no au ua launa malu mau imaua, a ua panai mai no hoi kela i ko'u aloha. Ua koi ikaika aku au iaia e mare maluia maua, a ua aeia mai, a o Lorima hookahi wale no ka niea i ike i ko maua mareia ana. I ke kakahiaka o kekahi la, ua holo malu mai la o Keterina mai ko lakou kakela ma Korokena a ma ia la no i hoohuiia ai maua. a lioi no ia me kona ohana e noho ai. Aole inaua i aa iki e hoike i keia mea ia Mrs. Maladena, oiai oia kekahi o na wa'hine huhu loa, a aole no hoi ia No-. mana Maladena, a ua hele pinepine mau mai au ma keia wahi no ka launa pu ana me ka'u wahine, a ma keia wahi la i hana ai au i ka mea nana i lumai ia'u ilalo lilo loa._ "līe mau o ka puni hanohano, a owau nei, he kanaka i nele ma na ano apau, ua hoowalewaleia mai au e hana aku i kekahi mea i liiki ai ia'u ke hao mai a paihi, a hik; pu no hoi ke hoohauoli aku i ka mea a kuu uhane i aloha ai. E noho ana no maanei i kela manawa, kekahi aliikoa opio he ano hoohemahema no nae i kona mau pono, a i mea e ukuia ai kekalii mau aie, a hoohoihoi pu aku no hoi ia Keterina, ua apuka iho la au i ka inoa o keia aliikoa me ko'u manao e hoihoi hou aku- no i kana mau kenikeni a'u i lawe apuka mai ai ma kona inoa, me ko'u manao maoli 110 aole keia opio hoohemahema e huli ana ia mea; eia nae ua j huli oia, a ua ikeia keia mea a'u i hana ai, a no ia mea aole a'u hana pono e ae o ka mahuka wale no i mea no'u e paa ole ai i ka hopuia. "I mea no hoi e waia ole ai ka inoa o kuu kaikuaana, ua kokua mai la oia ia'u me ke dala e hiki ai ia'u ke holo malu, ame ko'u lioike ole i keia mea i kuu waliine, ua haalele iho la au i ka aina nei a holo aku la. (Aole i pau)