Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 1, 19 April 1913 — HE MOOLELO NO SALOME LIVEKONA KA MEA I MAEWAMAEWA MAHOPE O KE ALOHA KUPOULI A I OLE Na Hoahanau Elua Iloko o na Wiliau o ka Hoopohihihiia [ARTICLE]

HE MOOLELO NO SALOME LIVEKONA KA MEA I MAEWAMAEWA MAHOPE O KE ALOHA KUPOULI A I OLE Na Hoahanau Elua Iloko o na Wiliau o ka Hoopohihihiia

t4 īua pela ua pono, aohe a "kaua houlolohi walo aiia iho i koo," alaila o ke» kakau iho la no ia o ke eluke i kokahi palapala na Kauna Walaelema. e aa aku ana e liakaka laua me ka walia o na pu panapana, alaila haawi niai la imua o ke konela, me ka hooniau hou ana mai i ke kamailio ana: £< E lawe akuoe a haawi i keia palapala iaia, eia 110 keia i na hora o ke kakahiaka, a o ka loaa koke mai 0 kana pane, o ka mea ia nana e. hoomaina nai i kuu 11001100. īna nae 110 kou oluolu, alaila o ka oi loa ae o ka īuaikai, o ka loaa koke aku o keia palapala iaia iloko o ka manawa pono loa, aole he pono e houlolohi waleia na liana o keia ano.'' f < rna o kou makemake ia, alaila e hilinai mai malnna o'u, no ka hooko ponoia o kou iini e kuueluke maikai." £< Kt j waiho aku nei au i na mea apau iloko o ka o kou lima, a nau e hoolala aku i na ku'mu aēllke no keia hakaka mawaena o maua. E ae mai e lawe aku i ka 'u mau hoomaikai ana he nui, no kou ae ana mai la e ]awe i keia liana koikoi maluna iho o kou liokua!" <4 E kakali ae oe ia'u ma kekalii manawa okeia po, malia paha e loihi loa ana au, e lioea koke ole mai ai 1 ka manawa ku])ono, aka nae aolie au hopohoj)() ana no ko'u hoea ole mai, 1 ' alaila oka haawi ae, la no ia 0 ke» aloha mawaena o ua mau keonimna nei a haalele mai la o Konela Moriki i ke» duke no ka hooko ana aku i ka hana i hooiliia aku maluna ona. Noke wale iho ] a no ke I)uko. o llawada i ka holoholo maloko o kona keena no ka ha])alua hora, alaila noho iho la maluna o kona pakaukau, a hoomaka aku la e» kakau i kekalii iuau leka na kona ohana, kona mau hoaloha amo na kanaka ia lakou ka lawolawe ana i kana niau hana ma Enelani. l T a hala okoa he mnu hora loilii iaia ma ke kakau ana 1 ki»la mau leka, a hookomo aku la

(Mni ka lVni Mai a Ilualalai)

maloko o ka. unie 1110 ke ki ana aku a paa, akahi no a hoomamaia mai noonoo, a kakali aku la o ka hoea i)iai i ka manawa ana e halawai liou ai nie Konola j\roriki. Ho hapalua nae i hala ae o ka hora unii-kumamalua, ua lioea liou mai la ua Konela nei, a iaia o ka nolio ana iho ilalo, ua hohola ae la ka minoaka ma kona mau papalina a pano mai la: ! Pohoa oo o kuu (luke maikai? 1 ' j "Ileaha auanoi hoi, he kalialia ko'u no koia hooa koko ana niai la ou, aolo au i manao, o awiwi koko mai ana oe i ka holo ana mai o ike ia'u, he keu no la i kekahi manawa o keia po!" "0 ko'u manao mua no ia, eia nae ua pomaikai loa au, nia o ka liui koke ana aku nei me Kauna \Valadema, a ina 110 ko'u lohi iho, ina ua liele okoa mai nei oia no ka liui pu ana nn» j 00, oiai iaia ilohe aku ai, ua huli hoi mai" oe, 6 ke ala koke inai la no ia 0 kona manao, e lielo maoli mai no | ahui pu me oe he alo a he alo. 4< lTa lioakaka aku nei au i ke ano ? \ lana a ' u 0 ka hoea ana aku e ike iaia, me ko'u liaawi.pu ana aku 1 kau palapala, a mahope iho o kona holuliolu ana i kou manao, ua hoike mai oia ia'u i kona hauoli loa, ua hooj)akeloia aku oia nia o kona hoohilii oleia ana aku e liole maoli mai no kou walii o noho nei. 4 Ta pau nao na nioa aj)au i ka hooponoponoia o inaua, a walii ana o ka oleīo ana mai nei ia oia maoli no ka moa i kuloana i kola waliino; mo kona kapa okoa ana mai nei i kou liilaliila ol«* loa o ka niai'o ana īno kana wahi." "Aole o kona ka'u mau 01010 i inakomako ai o ike, lie moa makehewa walr no ko kamailio ana i koia nianawa i ka niea o mana i kuleana maoli i kela waliine*, ua ike aku auanei au, he kane oia i uiare muaia me keOa wahine, e liiki ai iaia ke hooili mai ina ahewa -ina nnluna o'u? K hoike mai e kuu kon<*la, i ka nianawa

hoa au e ki nku ai i ka poka o ka'u pu ma kona lao?" Cl Ke iko aku noi au, ua liolo oo a pilia 1110 na maiiao pihoihoi, o akaliolo o kuu hoaloha, a o lolio no oo i na moa apau. "Aīahopo iho o ka maopopo ana o kou īnanao i ko 'kaima, ua ui niai la kola o liolo au o hui puino kona lioaloha ka Hanma Bolona, maloko no 0 kola hookolo hookahi a īuakou o noho ana." 4 'l T a kaniaaina au i kona . i naka au o 01010 mai la, oia kokahi k i *ika niaikai a oluolu no hoi, lio im • "a hiki ai ia kaua ko hilinai ak/ > ka liana oloia o kokalii liana opa o kt ano haahaa loa," i kahamaha mai ai ke (lnko. "la'u o ka haalolo ana aku i ko kauna, ua liolo okoa aku la au o hui pu mo ka Bnrona "Holona, lio kanaka oluolu i'o kola, a ua lilo no hoi i inoa iKina e.hauoli ai, ka hooponopono ana mai ma ka aoao o Kauna Walodoma." A hoalia ka olua mau moa o ka hooholo ana!" walii hou a ko (luko, mo ka piha i ka nauki, t o ako koko ana 110 oia, o maopo])o ko laua maiunva o hoikoiko ai i ko laua akamai 1 ko ki pu. "I r a hooholo mai noi maua, o lialawai olua maloko o ka ululaau ma Vonoka, ma ka mniawa o puka ao ai ka la i ke kakaliiaka o ka la apol)o. E haalolo ilio kakou i koia wahi, ho hookahi hora mamua ae o ka manawa i liooholoia mai noi no olua o hakaka ai. "Mo na pn panapana olua o hoolako ai ia olua iho, a o ka maniao o kokalii mai kokahi mai, ho umi kaina wawao; a o ko koona aku o na moa i koe, mā ko kaliua hakaka aku o liooponoponoia ai. "Eia hoi kekahi, e lawo na aoao a olua, i mau kauka, ua holo mua ao nei iiu o iko ia Kauka Loga, a ua apono niai noi oia, aia a liolo aku kaiui i ko kaknhinka o ka la apopo, kipa iiku ko knun knn mnlniln no ko kii ann inin. K moo no au ma kou wahi noi i koin po, i ala knkahiaka nui ao ai kaua iloko o ka wn kupono, a o kauoha aku hoi i na kuono, o hooinaknuknn i kopo no kaua, i\ o lioaln mai i kn mnnnwa kupono." "Nui iiiaoli ko'u mahalo ia 00, kou hooknuwaia ana o n'u ma koia liann i pili walo no in*it, n ko mnhnlo aku noi au ia oo o kuu konola niaikai/ Mai noonoo nui oo o ko duko no koia moa, ua lilo koia i moa liauoli walo 110 ia'u, aolo lioi lio man hoolulii ana oliko m<» kau o 01010 mai noi "

'' Aia īnaloko o kela pahu ume -e waiho mai la, aia maloko olaila, lie mau leka lehulehu a'u i kakau iho nei, aia » hele aku kaua 110 ka kahua o ka liakaka, alaila haawi aku au x ia oe ike ki, ooe ka maua maluua o ko'u mau ukana apau. Ina 110 ko'u haulehia nia ke kahua paio ma ka la apopo, alaila e hoouna aku oe i kela mau leka apau elike me ia i kakauia niawaho o k;< wahi," me ka halii ana ae o ka helehelena o ke kaumaha maluna o kona mu mka. lilo no i mea hoohauoii mai i kuu noonoo, ke lilo au i mea hooko aku i kou mau makemake ame kau kauoha e kuu lioaloha, a peliea ua hana anei oe i kau palapala kauoha hooilina ?'' ''Aole au i hana i keia manawa, manao au, aia īa hana mahope, lie nui 110 hoi ka manawa i koe!" "O ka'u e olelo aku nei ia oe e liana koke aku i kau kauoha me ka hoohakalia hou ole iho!'' 4 'Aohe 110 he war\*n o ka'u kauoha ke hana aku, oi; .. eia ko'u waiwai iloko o ke kulana pohihi. No ko'u īnau waiwai lewa, lie uuku loa, e koliu ole ai ka hooili ana aku maluna o kekalii mea. No ke duke wahine, ua law T a no oia me kona kuleana ponoi iloko o na waiwai o kona makuakane, a ma ia ano ua makehewa ko'u manao ana ae e hana i kekahi palapala kauoha hooilina." ]\la ia ahiahi ana iho, ua hoohalaia nō" he hihu' hora e lana uei ma ka ala ana e noke ai i ke kamailio, a hiki i ka pane okoa ana aku o Konela Moraki: "Ua lawa keia manawa no ko kaua ala ana, oiai aia he liana nui ke kakali mai la no ke kakahiaka o ka la apopo e loaa ia kaua he moe oluolu ana, mamua o ko kaua kiiia ana ae e hoala ma ka hora eha a hora elima paha o ka wanaao. No'u iho, ke lulumi mai la ko'u mau maka, a ina aole au liana e ae na'u, alaila e lioi ana au e liiamoe i keia manawa." "Aole no paha a kaua mau liana i koe, a he mea oiaio kena au e kamailio inai nei, e hoi kana e hiamoe, a na ke kakahiaka no hoi o ka la apopo e nana i na mea e hoea mai ana," o ka haawi ae la no ia o ke aloha poeleele o ua mau keonimana la, a hoi aku la noloko o ko laua mau rumi pakahi. No Konela lloraki, he wahi maiiaw T a pokole kona oka haule ana aku maluna o kona moe, o kona lilo aku la 110 ia, no ka nui ole paha hoi kekalii o na mea ana e noonoo ai, aka 110 kona kokoolua, mai kela mana-

wa o kona aoi ana aku e liiamoe a hiki walo i ke kikekeia ana mai o kona puka, aole loa e hiki iaia ke liiainoe e oni wale ana io' oia i o a ia nei, o kela kekahi o ntf po o kona hiaa, ua hele niaoli no a uluahewa kona niau 11001100, e hiki ole ai ke hiamoe. kani ka hora elima, e kuu haku," i pa-c i mai ai ka leo o ke kauwa a (luke nei lnawaho. "Ua uiakaukau ke kope i keia manawa, a eia hoi ke kaa ke kakali mai nei ia oe, i hakalia wale no i kou ala |mai. ua makaukau na mea apau!'' "E komo mai iloko nei, a e kokua |inai ma ka hookomo ana i ko'u mau lole/'T kauolia aku ai ke duke i ka~ na ka'uwa, o ke komo mai la no hoi ia o ua kauwa nei, 'a eleu ae la ma ke kii ana i na lole o kona haku, a iloko o ka mana pokole, ua paa iho la kona lole, a hele mai la no ke keena o ke konela, e noho aku ana kona lioaloha, ma ka aoao o kekahi pakaukau ilaweia mai ai ko laua mau pola kope, e kakali aku ana o kona hoea mai, a o ia ka ua konela la o ka pane ana mai, i ka wa i ike mai ai i ke duke: "Aloha kakahiaka oe e ke duke! Ke manaolana nei au, ua maikai kou hiamoe ana i ka po nei. He la maikai maoli ana keia, ke ike aku nei au i ke ano malie, e pono kaua e awiwi, ina. e hoea ana kaua ma kahi o ka hakaka mamua ae o ka puka ana o ka la, a pehea e ninini aku nnei au i kou pola kope?" "Aole paha nau ia hana o ka ninini mai i na pola kope, e waiho aku na ke kauwa ia hana,'' o ke kaomi aku la no ia o ke duke i kekahi pihi ma ka aoao o ka rumi, a hoea ana no ke kuene me ka laua mau meaai, a hoomaka iho la laua nei e inu i ko laua mau pola kope. Ia pau ana, ua kauoha aku la ke konela ia To]na, e lawe aku i ka paliu i waihoia ai na pu panapana ilalo i kahi o ke kaa e ku mai ana, a pela me kekahi kihei hoopumehana no laua nei. il ī inea aha kena au e lioonui hana walo nei no, eia hoi he huakai keia a kaua maluna o ke kaaahi e hu'iliu'i ai, a lie la maikai malie no hoi keia?" walii a ke duke. <J Ua maa au i na huakai o keia ano a kaua e hele aku nei, aohe hewa o ka makaukau mua, a ma ka olelo pokole aua ae ea, he mau kihei keia no ka uhi ana i ke kino make o kekahi o olua, a i ole, o olua no paha a elua." Aolio no hoi he kamailio hou mai o ke duke, ua ike mai la oia i ka makaala maoli o kona hoaloha, ma-

imili\ īnai 110 paha o kona maa i na hapa o kola ano, nolaila o ko laua noi ai ia a liiki i ka niaona ana, ua komo īnai la ko laua mau kuka loloa hoopumehana, kau na papalokapu maluna o ko poo,\na mikinilima hoi īna na lima, o ko laua iho mai la 110 ia\ a kau nolunā o ke kaa : hoomakaukauia no laua. Ma ko laua alahele no kahi o ka liakaka kikipu, ua kipa aku la laua 110 kahi o ke kauka, a oiai ua loaa niua ka lohe i kela leanaka opio, ua makaukau oia a. e kakali wale mai ana no o ka hoeā' aku o ke kaa, o k«m a kau mai la no ia aia ka pahu hopu no ke kahua hakaka. Ile kauka kela o kona hookuu kokeia ana mai no ia mailoko mai' o ke kula kauka, aole i loihi loa kona lawelawe an.a i ka oihana lapaau nona iho, aka nae, ua hele oia a piha hialaai e ike i kekahi hakaka lua, elike me keia. Ua hele mai no oia me kona makaukau apau ma kana oihana, o ia hoi ka naa ana ame kekahi paiki i piha i na meapaahana o ka oihana kauka, pela hoi me na welu wa-hi. Aia no kela i ka manawa poeleele a lakou nei e hele la, a o lakou no hoi ka mua loa o k a hoea ana aku ma kahi o ka -aelikeia ana e na aoao a.elua, a o ia ka Konela Moriki o ka pane ana mai i kona mau hoa, i ka wa i ku iho ai o ko lakou kaa: "0 kakou ka mua loa o ka hoea ana mai la, a o keia no ka'u i ma--kemake loa -ai, maa, e ake no au e kaa mua ma ko'u aoao ke eo i ria manawa apau, aohe o'u manaoio i k a houlolohi wale/' . U a lele aku la o Konela Moriki ilalo me ka paa ana i ka paiki o na pu panapana, me ka ukali ana aku no hoi o ke eluke mahope ona, aka nae no ke kauka, ua noho aku la no oia maluna o ke kaa o lakou, no ka makaala loa an a i kana mau meahana maloko o kana paiki. Ke hoomaka ae la na kukuna o ka la e oili a e maluna o ka piko o ke kuahiwi, a ia alawa ana mai a ke konela, o nana ma kekahi aoao, ua ike mai la oia i ka oili aku o kekahi kaa, a o i a kana o ka pane ana aku i ke duke: 4< Ei a ae ko hoa hakaka ma keia kaa, nolaila he mau minute helu wale no koe o ko olua ulele no ia ma ke kahua, hakaka, e hoolana nae i ka manao e kuu eluke maikai." Na holo mai la ka lua o ke kaa a ma kahi mamao iki mai ke kaa mua mai, u a ku iho la, a lele mai la ka harona ilalo, me ka ukali ana m&i o Kauna Walaelema mahope aku^pa. T ka ike ana aku o ke duke ame

kona hoa i ka hookokoke mai o na keonimana imua o laua, na wehe ae la na man kanaka nei i ko laua mau papale, pela no hoi ko laua mau hoa malihini, me ka hoopuka oleia he hookahi huaolelo mawaena o lakoi, alaila hui ae la o Konela Moriki me ka barona, me k'a hele ana aku e nana pono i kahi o ke kahua hakaka e ulefeia aku ai e na enemi i hoalaia na manao inaina, mamuli o ka wahine hookahi. Mahope iho o ke kukakuka ana 0 ua mau kanaka nei i ka laua mea e hana aku ai, ua haawi mai la ke konela i ka pahu o na pupanapana 1 ka barona e paa ai, alaila homaka aku la ua konele nei e ana i ka mamao o kekahi e ku ai mai kekahi mai, me ka hokau ana iho i kekahi maka, i ma - popo ai i kela ame keia o na moh< ko laua mau wahi pakahi. I ka j au ana o kela apana hana, 0 ka m?nawa ia i mahele ae ai laua 1 na pu panapana, alaila lawe mai la imua o na kanaka e paio aku ana ia kakahiaka. Ua laweia aku la ke duke ame.ke kauna ma ko laua mau wahi, e moe ana i ka akau ame ka hema, alaila ku mai la ko laua mau kokua ma ke komohana amue ka hikina, ma ke ano ke nana aku, aia lakou ke ku la ma kekahi kuea. Ke haka pono la ka nana ana a ke eluke, a oiai e kakali ana o ka manawa e hoehanaia aku ai ko laua akainai ki pu, o ka wa ia i poha mai ai ka leo kahea o Konela Horiki i ka pane ana mai: makaukau anei olua e na keonimana ?" "Ua makaukau maua,'' i pane like aku ai ua mau kanaka nei. "Akahi—alua—akolu—ki!" i poha mai ai ka leo kauoha o ka barona, a he olapa ana o ka uwila mai ka waha mai o na pu panapana, o ka manawa no ia i hina iho ai o Kauna "Waladema ilalo; me ka holo koke ana mai o kona hope e nana, aia hoi k« duke ke ku malie mai la me ka neeu ole, alaila hele pu mai la oia me kona mau hoa, no ka nana ana i ke kino o ke kauna e waiho oni ole ana. Kaliea kokei a aku la ke kauka iluna o ke kaa e liele mai, a mamua nae o kona hoea ana mai no kahi o ke kauna e waiho ana, ke ku la ke duke me na maka kaumaha, me he mea la ua kau aku na ahewa iloko 0 kona lunaikehala no kana mea i hana aku ai maluna o kela kanaka, oiai nae he kanawai kela i palapala ia o ka make ana o kekahi mea ma ka hakaka kiki pu, he mea ia i pili 1 ke kulana hanohano o ke ola ana o kekahi kanaka.

Ia hiki ana mai o ke kauka, me kana paiki o kana man lako hana,' me na welu no ka wa-hi ana i na wahi i eha, ua waiho iho la oia i ua mau lako la ilalo, alaila noke iho la i ka nana i ke kino e waiho oni ole ana, a o ia kana o ka pane ana ae, mahope iho o ka hala ana o kekahi mu minute: u Ua loaa pono ka puuwai o ke kauna i ka i)oka ,aole loa he wahi manaolana no ke ola i koe iloko o kona kino!' J I ka lohe ana o ke Duke o Hawada i kela pane mai ke kauka aku, \\s, piha loa oia me ka ehaeha. Aole loa oia i ike i ke ko'iko'i o ka mea ana i hana aku ai a hiki i kela manawa, no ka mea he hana hiki ke huikalaia kana mau hewa liilii i hana ai, aka o ka hawahawa ana o kona lima, me ke koko hala olē o ke kanaka e waiho ae ana imua o kona alo, ua oi aku ia mamua o ka hiki iaia ke hoomanawanui, ame na maka , "Aole anei he mea hiki ke hana aku no ka hoopakele ana ae i ke ola iloko o kona kino?" wahi a ua duke nei, aole no kona manaolana e hiki ana ke ola, aka no kona weliweli loa i na ahewa e kau mai ana maluna ona. <( Aohe mea hiki ke hana aku i keia manawa, ua hala ke ola. Pehea ka nui o ka ike ame ke akamai o kekahi kauka, aole loa e hiki iaia ke hoola i ka mea i make, koe wale no paha ke Akua!'' wahi ake kauka me ke kaumaha. (Aole i pau)